Polscy

Polscy

stulatkowie

stulatkowie

W Polsce żyje około 1500
osób powyżej 100 lat, czyli

ponad dwa razy mniej ni

ponad dwa razy mniej ni

ż

ż

w

w

krajach zachodniej Europy

krajach zachodniej Europy

,

gdzie jeden stulatek przypada
na 10-15 tys. obywateli.

Wraz ze wzrostem średniej długości

życia na świecie, u nas także, rośnie

liczba stulatków.

1.

W latach siedemdziesiątych w

Polsce żyło zaledwie około 500 osób w

takim wieku,

2.

Dziś – (2004r.) – 1500

3.

W roku 2010 ma ich być 3

tysiące

Wolniej powiększa się grono tzw.

superstulatków - osób w wieku powyżej 110
lat.

Najstarszą Polką była do niedawna

Emilia Gąjlikowska, która zmarła w wieku lat
113. Aż tak wiekowych ludzi jest na świecie
bardzo niewielu – lista superstulatków, od
siedmiu lat prowadzona wspólnie przez
badaczy z wielu krajów i publikowana przez
Los Angeles Gerontology Research Group,
liczyła we wrześniu br. 50 nazwisk.

W tej chwili

W tej chwili

najstarsza

najstarsza

Polka

Polka

ma 109 lat, a Polak - 105.

ma 109 lat, a Polak - 105.

Urodzili si

Urodzili si

ę

ę

oni zatem jeszcze

oni zatem jeszcze

w XIX wieku!

w XIX wieku!

Pomys

Pomys

ł

ł

, by przeprowadzi

, by przeprowadzi

ć

ć

w Polsce

w Polsce

program bada

program bada

ń

ń

stulatków, przywioz

stulatków, przywioz

ł

ł

a z

a z

W

W

ł

ł

och prof. Ewa Sikora z Instytutu

och prof. Ewa Sikora z Instytutu

Biologii Do

Biologii Do

ś

ś

wiadczalnej im. M. Nenckiego

wiadczalnej im. M. Nenckiego

PAN w Warszawie, która od wielu lat

PAN w Warszawie, która od wielu lat

wspó

wspó

ł

ł

pracuje z pionierem takich dzia

pracuje z pionierem takich dzia

łań

łań

Claudiem Franceschim z Universita di

Claudiem Franceschim z Universita di

Bologna i Instituto di Ricovero e Cura a

Bologna i Instituto di Ricovero e Cura a

Carattere Scientifico.

Carattere Scientifico.

Zaowocowało to powołaniem zespołu pod

kierownictwem prof. Jacka Kuźnickiego z

Międzynarodowego Instytutu Biologii

Molekularnej i Komórkowej (IIMCB -

International Institute of Molecular and Cell

Biology) w Warszawie, który przeprowadził

pilotażowe badania

Pol-Stu99

, a potem

zainicjował multidyscyplinarny trzyletni

program

Pol-Stu2001

, finansowany przez

Komitet Badań Naukowych (obecnie przez

Ministerstwo Nauki i Informatyzacji).

Podstawowym celem bada

Podstawowym celem bada

ń

ń

by

by

ł

ł

o

o

:

:

•

poszukiwanie przyczyn długowieczności
polskich staruszków.

•

cel dodatkowy, społeczno-ekonomiczny.

Według prognoz Głównego Urzędu

Statystycznego

ju

ju

ż

ż

w 2030 roku ma by

w 2030 roku ma by

ć

ć

w

w

Polsce 9 tys. stulatków i 300 tys.

Polsce 9 tys. stulatków i 300 tys.

dziewi

dziewi

ęć

ęć

dziesi

dziesi

ę

ę

ciolatków.

ciolatków.

To niemała

grupa ludzi, którzy mogą być poważnym

obciążeniem dla systemu opieki

zdrowotnej i pośrednio dla gospodarki

kraju.

Co gnębi stulatka ?

Programy PolStu99 i PolStu2001 objęły

blisko 450 osób.

Każdą

osobę

odwiedziła

ekipa

naukowców, którzy zebrali staranny wywiad
i u ponad połowy przeprowadzili badania
lekarskie, a jeśli to było możliwe, pobrali
także krew do badań biochemicznych i
genetycznych.

Z badań tych wyłonił się obraz stanu

zdrowia polskich stulatków.

Jest on lepszy, ni

Jest on lepszy, ni

ż

ż

mog

mog

ł

ł

oby si

oby si

ę

ę

wydawa

wydawa

ć

ć

.

.

Co

piąty

z nich nigdy nie cierpiał na

poważne przewlekłe choroby (dla niektórych
udział w programie stulatków był pierwszym
od wielu lat kontaktem z lekarzem).

U pozostałych przebiegają one na ogół

łagodnie, widoczna jest też tendencja do
późnego ich występowania.

Na

cukrzycę

choruje

około

10%

stulatków, z czego u trzech czwartych

rozpoznano ją po 80 roku życia (u

niektórych dopiero w ramach programu

PolStu).

Tymczasem

wśród

siedemdziesięciolatków

średnia

wynosi

prawie 20% (według badań amerykańskich i

europejskich).

Na przewlekłą obturacyjną chorobę

płuc (POChP)choruje 8% stulatków i choć
jest to odsetek prawie taki jak w kontrolnej
grupie polskich 65-latków, to żaden stulatek
nie zachorował na POChP przed 80 rokiem
życia.

W grupie stulatków nieliczne są

przypadki astmy alergicznej. Dobry stan
układu oddechowego może mieć związek z
brakiem skłonności badanych do palenia
papierosów - do nałogu przyznało się tylko
30% mężczyzn i 5% kobiet.

-

Dość powszechne są natomiast

wśród stulatków choroby układu

krążenia.

Nadciśnienie

tętnicze

zostało

rozpoznane u 40% z nich,

z czego u 75% dopiero po 80 roku

życia, a badanie lekarskie wykazało je
jeszcze u dalszych 11%.

To

nieco

rzadziej

niż

wśród

młodszych seniorów, wśród których
nadciśnienie występuje u 60-70%.

Ponieważ

ciśnienie

krwi

jest

regulowane

m.in.

przez

czynniki

obkurczające tętnice, przede wszystkim
przez

angiotensynę

powstającą

z

angiotensynogenu pod wpływem enzymu
konwertazy

angiotensynogenu

(ACE),

naukowcy

w

ramach

podprojektu

kierowanego przez prof. Michała Witta
zbadali

częstość

występowania

dwóch

podstawowych

wariantów

genu

ACE,

określanych I i D, oraz wariantów G(-6) i G(-
6)A

genu

angiotensynogenu

wśród

stulatków i nastolatków.

Badani

mogli

wi

Badani

mogli

wi

ę

ę

c

mie

c

mie

ć

ć

zestaw

zestaw

wariantów II, ID lub DD genu ACE oraz GG,

wariantów II, ID lub DD genu ACE oraz GG,

GA lub AA genu angiotensynogenu. Gdy

GA lub AA genu angiotensynogenu. Gdy

geny

analizowano

z

osobna,

nie

geny

analizowano

z

osobna,

nie

zaobserwowano istotnych ró

zaobserwowano istotnych ró

ż

ż

nic mi

nic mi

ę

ę

dzy

dzy

grupami.

Kiedy

jednak

porównano

grupami.

Kiedy

jednak

porównano

wspó

wspó

ł

ł

wyst

wyst

ę

ę

powanie wariantów obu genów,

powanie wariantów obu genów,

stwierdzono,

stwierdzono,

ż

ż

e

e

kombinacja II + AA dotyczy

kombinacja II + AA dotyczy

stulatków prawie cztery razy cz

stulatków prawie cztery razy cz

ęś

ęś

ciej ni

ciej ni

ż

ż

nastolatków.

nastolatków.

Kłopoty

sercowe

- Na chorobę niedokrwienną serca cierpi
prawie co drugi stulatek tj. 50%, ale połowa
zaczęła chorować już po 80 roku życia.

- 30% chorych przebyło zawał serca,
najczęściej również dopiero po
osiemdziesiątce.

- Długoletnia choroba niedokrwienna,
zwłaszcza powikłana zawałem powiązana z
nadciśnieniem, prowadzić może do
niewydolności uszkodzonego mięśnia
sercowego.

Przewlekłą niewydolność serca

stwierdza się u 40% stulatków,

ale - rzecz ważna -

niemal u

niemal u

wszystkich

wszystkich

wystąpiła

wystąpiła

dopiero po

dopiero po

80 roku życia

80 roku życia

.

.

Głównym czynnikiem ryzyka miażdżycy

jest stężenie cholesterolu we krwi(które nie
powinno przekraczać 200 mg/dl)

Bezpieczny poziom cholesterolu ma

63% stulatków (nie wiemy co prawda, jak
poziom cholesterolu kształtował się podczas
całego ich życia) i zaledwie jedna trzecia
Polaków w średnim wieku (tymczasem w
USA ponad połowa!).

Dlaczego tak się dzieje?

Podział cholesterolu na frakcje HDL i LDL

był także dość korzystny dla stulatków –
współczynnik poniżej 30% obserwowano u 45%
badanych.

Inne czynniki ryzyka – otyłość i palenie

papierosów-również

są

rzadkie

wśród

stulatków.

Warto wziąć pod uwagę, że zmiany, jakie w

ostatnich latach nastąpiły w leczeniu chorób

układu krążenia (m.in. stosowanie aspiryny,

inhibitorów

konwertazy

oraz

statyn),

spowalniają postęp choroby i wydłużają życie.

Dlaczego tak się dzieje?

Jedno z możliwych powikłań

nadciśnienia i miażdżycy - udar mózgu -
przydarzył się 9% stulatków.

Tylko 13% stulatków chorowało lub

choruje na nowotwory, najczęściej na raki
skóry o powolnym przebiegu. Zwykle
pojawiają się po 80 roku życia badanych i
nie są w ogóle leczone.

Dlaczego tak się dzieje?

Nie zaniedbujmy

seniorów

W najgorszym stanie są jednak

oczy

oczy

stulatków.

1. Jedynie

15%

z nich ma dobry wzrok,

2. Większość cierpi na zaburzenia

widzenia o różnym nasileniu,

3. Aż

15%

jest praktycznie niewidomych.

Najczęstszą przyczyną tego stanu jest

zaćma -

co drugi

co drugi badany ma mniejsze lub

większe zmętnienie jednej z soczewek.

Niewiele lepiej sprawuje się u stulatków
drugi ważny zmysł -

słuch

słuch

.

Niedosłyszenie jest powszechne, ale -

jak się okazało - w wielu przypadkach
pomaga prosty zabieg płukania uszu.

Pozostali powinni używać aparatów

słuchowych - niestety, posiada je zaledwie
10% ogółu stulatków, a nosi jeszcze mniej.

Jest

to

spowodowane

m.in.

nieprzystosowaniem aparatów do potrzeb
ludzi w bardzo podeszłym wieku (zbyt małe
rozmiary utrudniają obsługę).

Zaburzenia widzenia mają negatywny

wpływ na aktywność ruchową polskich
stulatków, ale z reguły nie są jedynym
powodem jej pogorszenia.

Głównymi przyczynami są:

 narastająca niewydolność krążenia,
 postępujący zanik mięśni
 spadek koordynacji ruchowej.

Ograniczenie ruchu potęguje te przyczyny i
tak koło się zamyka.

Gdy wskutek narastającej niesprawności starszemu

człowiekowi przydarzy się upadek, w ślad za nim

pojawia się tzw.

zespół upadkowy

zespół upadkowy

:

:

obawa przed

ponownym upadkiem

dalsze ograniczenie

aktywności fizycznej

przyspieszenie

zniedołężnienia

Naukowcy przeprowadzili dokładne ankietowe

badania ponad 400 polskich stulatków i ich

rodzin, z których wynika, że:



Jedynie

10%

najstarszych

seniorów

zachowało

sprawność

wystarczającą

do

korzystania

z

transportu

publicznego,

samodzielnego robienia zakupów i dużych
porządków. Te zdolności kobiety tracą średnio
już około 91 roku życia, mężczyźni dopiero
około 95-96.

 Tylko 20% osób w tym wieku potrafi bez
pomocy przyrządzić sobie gorący posiłek,
wielkie kłopoty sprawia im także codzienne
sprzątanie domu.



38% badanych samodzielnie kąpie się w

wannie

(z kabiny prysznicowej mogłoby korzystać

60%, ale większość jej nie posiada

),



do toalety chodzi bez pomocy co drugi, a

myje ręce i samodzielnie jada posiłki 70-80%.

Niesprawność stulatków, a także

młodszych seniorów na ogół jest

uważana za nieodłączną cechę

zaawansowanego wieku.

Tymczasem rehabilitacja chorych (ze

zwróceniem szczególnej uwagi na stan
serca, kości oraz układu nerwowego) może
znacznie poprawić ich możliwości ruchowe i
samodzielność.

Okazuje się także, że w części

przypadków przyczyną niesprawności jest...
troskliwa rodzina, która starannie wyręcza
seniora

we

wszystkich

czynnościach

domowych i samoobsługowych, mimowolnie
przyczyniając

się

do

jego

dalszego

zniedołężnienia.

Wśród uczestników badania PolStu

znalazło się zaledwie kilka osób otyłych -

rekordzistą był mężczyzna, który przy wzroście

170 cm ważył 100 kg, co daje indeks wagowo-

wzrostowy (BMI) 37.

Zdecydowana większość

stulatków to jednak ludzie, którzy zawsze byli

szczupli, a obecnie nawet wychudzeni.

Jak wiadomo, niskokaloryczna dieta

jest jedynym znanym czynnikiem
wydłużającym życie w doświadczeniach
na różnych zwierzętach.

Wątpliwe, by polscy stulatkowie

świadomie ograniczali konsumpcję w
celu zahamowania starzenia się – jest to
raczej utrwalenie nawyków żywieniowych
z czasów biedy i głodu.

W późnym wieku na postawę tę

nałożyły się kolejne problemy - przede
wszystkim zły stan uzębienia.

Żaden

z

polskich

stulatków

nie

zachował kompletu zębów - najzdrowszy ma
ich zaledwie 11, a

83%

83% polskich stulatków

nie ma ani jednego, podczas gdy we
Włoszech bezzębny jest tylko co drugi.

Niemal wszyscy bezzębni Włosi używają

w dodatku protez, podczas gdy w Polsce
robi to mniej niż 40%.

Zdaniem

badaczy

skutkiem

niskokalorycznej diety kalorycznej diety są:
zmiany

poziomu

czynników

regulujących

wykorzystanie energii w komórkach.

W badaniach na zwierzętach mutacje

genów kodujących te czynniki (np. Ifgl)
wydłużają

życie,

ale

za

cenę

m.in.

bezpłodności.

Z kolei sztuczne opóźnianie rozrodu

również wpływa na wydłużanie życia.

Badani z programu PolStu mieli stosunkowo

niewiele dzieci (średnio 3.25) jak na standardy

swoich czasów.

Zresztą nie wiadomo, który

Zresztą nie wiadomo, który

okres brać pod uwagę, gdyż dzieci te mieli

okres brać pod uwagę, gdyż dzieci te mieli

zwykle późno - tylko jedna kobieta urodziła

zwykle późno - tylko jedna kobieta urodziła

pierwsze dziecko przed dwudziestką, natomiast

pierwsze dziecko przed dwudziestką, natomiast

aż 41 rodziło ostatnie dziecko po czterdziestce.

aż 41 rodziło ostatnie dziecko po czterdziestce.

Energia w cenie

L

L

eptyna i

eptyna i

N

N

europeptydy

europeptydy

są czynnikami

mającymi

wpływ

na

regulację

stanu

energetycznego całego organizmu, w tym
składowania i wykorzystywania zapasów.

Zespół prof. Bogusławy Baranowskiej z

Centrum

Medycznego

Kształcenia

Podyplomowego w Warszawie stwierdził, że ich
poziom we krwi stulatków jest znacznie niższy
niż w grupie kontrolnej.

W związku z tym zaplanowano badania

genetyczne, aby sprawdzić, czy u podłoża
obserwowanych różnic leżą warianty sekwencji
genów kodujących leptynę, NPY i ich receptory.

Poziom zużycia energii ma wpływ na

wytwarzanie wolnych rodników.

Rodniki te są w komórkach

unieszkodliwiane przez wyspecjalizowane
enzymy.

Zespół prof. Barbary Kłapcińskiej z

Akademii Wychowania Fizycznego w
Krakowie ocenił, że we krwi stulatków
aktywność dwóch z tych enzymów jest
nieznacznie obniżona, bardzo natomiast
spadł poziom selenu, uważanego za istotny
antyutleniacz.

Przemiany energetyczne zachodzą w

mitochondriach, a więc stan ich DNA

(mtDNA)

może

mieć

znaczenie

dla

długowieczności.

Zagadnieniem tym zajmował się zespół

Zagadnieniem tym zajmował się zespół

prof.

Ewy

Bartnik

z

Uniwersytetu

prof.

Ewy

Bartnik

z

Uniwersytetu

Warszawskiego.

Warszawskiego.

Wykryto dwa warianty, które bardzo

rzadko występują w mtDNA stulatków w

porównaniu z grupą kontrolną – jeden z

nich polega na zmianie nukleotydu w

rejonie odpowiadającym za powielanie

mtDNA. Wcześniej opisano podobną (ale

nie identyczną) zmianę w tym rejonie,

również korelującą z długowiecznością.

Polscy stulatkowie

Polscy stulatkowie, pytani o sekret swojej
długowieczności, na ogół nie znajdują
prostej recepty.

Wielu, jako osoby głęboko religijne,

skłania się ku wyjaśnieniom mistycznym.
„Pan Bóg o mnie zapomniał – mówił jeden z
nich – Ale cieszę się każdym dniem, który
jeszcze mi daje”.

To ujawnia jeszcze jedną istotną cechę

stulatków, która ma prawdopodobnie duży
wpływ na długowieczność:

pogodny

charakter i mocną konstrukcję psychiczną.