PROCESY UCZENIA
SIĘ I SYSTEMY
PAMIĘCI

dr Monika Świątkowska

2

Procesy uczenia się



Pojęcia uczenie się nie należy kojarzyć tylko ze
szkołą, ponieważ człowiek uczy się wszędzie tam,
gdzie musi sobie radzić ze swoim środowiskiem.



Uczenie się jest tak powszechnym procesem, że
zauważone zostaje tylko w wyjątkowych
wypadkach.



Aby sobie uzmysłowić w jakim stopniu wszystkie
wcześniejsze procesy przyswajania wpływają na
zachowanie dorosłego człowieka, wystarczy
wyobrazić sobie skutki wymazania z mózgu
wszelkich zdobytych wiadomości.

3

Procesy uczenia się



Człowiek z mózgiem wypranym z wszelkich
informacji nie byłby w stanie zatroszczyć się o
siebie i żyłby bardzo krótko.



Ogromne znaczenie dla uczenia się dla każdego
człowieka, dla jego życia i szans przeżycia
uwidacznia się w zainteresowaniu, jakie
psychologia poświęciła temu zagadnieniu.



Żaden inny obszar badawczy w psychologii nie
może się wykazać większą ilością
przeprowadzonych badań i eksperymentów.

4

Charakterystyka uczenia się

5

Uczenie się a zachowanie



Procesu uczenia się nie udało się jak do tej pory
zdefiniować w sposób zadowalający.



Jedna z częściej stosowanych definicji brzmi:

uczenie się to proces, który stanowi podstawę
względnie stałych zmian zachowania i zachodzi
w wyniku ćwiczeń lub doświadczeń

.



Zwrócono uwagę na konieczność rozróżnienia
między uczeniem się a zachowaniem. W
odróżnieniu od zachowania uczenie się nie daje
się bezpośrednio zaobserwować, z czego
wynikają liczne problemy.

6

Uczenie się a zachowanie



Nie ma wątpliwości, że zachowanie zależy od
procesów uczenia się, określane jest jednak także
innymi uwarunkowaniami i wydarzeniami.



Nawet w początkowych stadiach procesu uczenia się
należy się liczyć z tym, że postępy w nauce nie będą
mogły zostać odczytane ze sposobu zachowania.



Rodzice nierzadko reagują zaniepokojeniem, kiedy
ich dziecko, które codziennie ćwiczy grę na
fortepianie, nie czyni zauważalnych postępów.



We wczesnej fazie procesy uczenia się mogą się nie
uwidaczniać w zachowaniu.

7

Trwała zmiana w zachowaniu



W charakterystyce uczenia się szczególne
znaczenie przypisuje się zmianie zachowania.
Nie każda zmiana zachowania jest
spowodowana procesami uczenia się, mogą
na nią wpływać inne wydarzenia, procesy i
czynniki związane z sytuacją.



O uczeniu się możemy mówić tylko w
przypadku wystąpienia względnie trwałych
zmian w zachowaniu. Rezultaty uczenia się
pozostają trwałe.

8

Trwała zmiana w zachowaniu



Jednak scharakteryzowanie uczenia się jako
względnie trwałej zmiany w zachowaniu,
pociąga za sobą problemy.



Rodzi się pytanie, kiedy zmiana zachowania
może zostać określona jako względnie trwała.



Ludzka pamięć krótkotrwała zachowuje treści
przez 10 do 15 sekund; w takim przypadku
następuje krótkotrwałe zachowanie treści.
Ktoś kto na chwilę coś zapamiętał, ten się
czegoś nauczył.

9

Trwała zmiana w zachowaniu



Kontrola uwarunkowań zmian zachowania
pozwala na rozpoznanie zachowania
spowodowanego zażywaniem narkotyków,
objawami zmęczenia czy ewentualną chorobą
oraz uwzględnianie ich przy wyjaśnianiu zmian
zachowania.



Kontrola tych uwarunkowań jest możliwa tylko
w warunkach eksperymentu.



Poza pomieszczeniem doświadczalnym
pozostaje nie zawsze łatwy do rozwiązania
problem rzeczywistych procesów uczenia się.

10

Uczenie się jako rezultat ćwiczeń i
doświadczeń



Aby można było oddzielić uczenie się od innych
wpływów, jak np. choroby, narkotyki czy
zmęczenie, niezbędne stają się ćwiczenia i
doświadczenia.



Doświadczenia zdobywa się na wiele sposobów:
poprzez czytanie książki, grę na skrzypcach,
przyswajanie reguły matematycznej lub
prowadzenie rozmowy w obcym języku.



Nie da się usunąć wszystkich niejasności
związanych z definiowaniem uczenia się, nawet
wówczas gdy za jego warunek uznamy ćwiczenie
lub doświadczenie.

11

Uczenie się jako rezultat ćwiczeń i
doświadczeń



Istnieje możliwość uruchomienia przez ćwiczenia
procesów uczenia się, które nie uwidocznią się w
zachowaniu.



Jeśli wystąpią zmiany zachowania, które
poprzedzone będą ćwiczeniami przy
jednoczesnym wykluczeniu narkotyków, chorób,
zmęczenia i innych czynników, to istnieje duże
prawdopodobieństwo, że zaszły procesy uczenia
się.



Ponieważ uczenie się dochodzi do skutku jako
rezultat zdobytych doświadczeń, do tego
procesu konieczny jest świadomy organizm.

12

Teorie dotyczące uczenia się



Psycholog badający procesy uczenia się nie
ogranicza się do obserwacji zmian w zachowaniu, ale
stara się je także wyjaśnić.



Stawia hipotezy, które muszą zostać dowiedzione,
czyli muszą pozwolić na przypuszczenia, które muszą
się sprawdzić w mniejszym lub większym zakresie.



Ogół twierdzeń o uczeniu się oraz jego
uwarunkowaniach został określony jako teorie
uczenia się.



To, którą teorię psycholog uzna za własną, zależy w
decydującej mierze od jego pojęcia o naturze
człowieka.

13

Teorie dotyczące uczenia się



Duże znaczenie ma fakt, czy w człowieku widzi
on istotę przede wszystkim aktywną czy
pasywną, czy uważa że ludzkie zachowanie jest
zawsze reakcją na warunki środowiska, czy też
wychodzi z założenia że zachowania rodzą się
także spontanicznie.



Każdy teoretyk uczenia się jest filozofem,
chociaż nie zawsze zdaje sobie z tego sprawę.



Wyznawana teoria uczenia się nie zależy jednak
tylko od obrazu człowieka, lecz także od tego, w
jakiej sytuacji istota ludzka była obserwowana.

14

Uczenie się poprzez
warunkowanie



Istnieją procesy, które mogą przebiegać
podobnie zarówno u organizmów niższych, jak i
u ludzkiego noworodka, stąd mówi się o
zasadniczych formach uczenia się.



Chodzi tu o

warunkowanie

, czyli proces

podczas którego miedzy sposobem zachowania
a nowym bodźcem wytworzone zostaje
skojarzenie (

asocjacja

).



Rozróżniamy dwie formy warunkowania:
klasyczną i instrumentalną (sprawczą), które
wzajemnie się uzupełniają.

15

Uczenie się poprzez
warunkowanie klasyczne

16

Warunkowanie klasyczne – odruchy
wrodzone



Odruch to automatyczna reakcja na dany,
specyficzny bodziec. Odruchowa relacja bodziec-
reakcja jest wrodzona; nie stanowi rezultatu uczenia
się.



Bodziec, który odruchowo wyzwala określoną
reakcję nazywany jest bodźcem bezwarunkowym. Po
takim bodźcu następuje reakcja bezwarunkowa.



U każdego człowieka występują odruchy
bezwarunkowe – zwężanie się źrenicy pod wpływem
światła czy podskakiwanie luźno trzymanej nogi pod
wpływem uderzenia gumowym młoteczkiem w
miejsce poniżej rzepki kolanowej.

17

Warunkowanie klasyczne



Bodziec neutralny może przejąć funkcję
bodźca bezwarunkowego, jeśli dostatecznie
często będzie występował z nim w parze i
wywoła reakcję bezwarunkową (bodziec
neutralny – bodziec bezwarunkowy – reakcja
bezwarunkowa).



Po jakimś czasie do wywołania reakcji
odruchowej wystarczy podanie samego
bodźca początkowo neutralnego i wówczas
staje się on bodźcem warunkowym, który
wywołuje reakcję warunkową.

18

Warunkowanie klasyczne



Warunkowanie ma miejsce tylko wtedy, gdy
bodziec bezwarunkowy podczas fazy uczenia
się poprzedzony jest bodźcem neutralnym
(bodziec neutralny + bodziec bezwarunkowy).



Bodziec neutralny nigdy nie stanie się
bodźcem warunkowym, jeśli wystąpi po
bodźcu bezwarunkowym.



Wiedza o warunkowaniu klasycznym ułatwia
lepsze zrozumienie określonych reakcji, które
można zaobserwować po zażyciu narkotyków.

19

Warunkowanie klasyczne



Po podaniu morfiny obserwuje się obniżenie
wrażliwości na ból. Po kilkakrotnym podaniu tego
narkotyku następuje stopniowe przyzwyczajanie się i
tolerancja substancji. Do osiągnięcia tego samego
stopnia obojętności na ból potrzebne są coraz większe
dawki morfiny.



Najpierw w reakcji na morfinę zmniejsza się wrażliwość
na ból. Organizm próbuje jednak odruchowo
przeciwdziałać temu bezpośredniemu efektowi w
konsekwencji wrażliwość na ból się zwiększa.



Gdy brak jest narkotyku we krwi, wrażliwość na ból
przejściowo się zwiększa.

20

Warunkowanie klasyczne – między
bodźcem neutralnym a
bezwarunkowym



Najkorzystniejsze warunki do uwarunkowania
reakcji są wtedy, kiedy między podaniem
bodźca neutralnego i bezwarunkowego upłynie
kilka sekund.



Z każdego neutralnego bodźca może powstać
bodziec warunkowy, jeśli będzie odpowiednio
powiązany z bodźcem bezwarunkowym.



Różne gatunki zwierząt wyposażone są w
biologiczną gotowość do nauczenia się
pewnych zależności bodziec – reakcja szybciej
a innych wolniej.

21

Warunkowanie klasyczne –
wygaszanie



Warunkowanie służy głównie przystosowaniu się, ale
w zmienionych warunkach środowiska może
następować zanik wyuczonych zależności. Ten
proces zanikania zwany jest też

wygaszaniem

.



Zapominanie zależności jest takim samym procesem
jak jej nabywanie. Podczas procesu wygaszania
zauważa się często ponowne występowanie reakcji
warunkowej po podaniu bodźca warunkowego,
chociaż wyuczona zależność wydaje się już
zapomniana.



Ponowne spontaniczne wystąpienie reakcji podczas
wygaszania to

spontaniczne odnowienie

.

22

Warunkowanie klasyczne –
generalizacja



Nie istnieją dwa zjawiska czy przedmioty, które
byłyby do siebie całkowicie podobne. Gdy organizm
wykazuje reakcję warunkową nie tylko przy
podawaniu bodźca warunkowego, lecz także bodźców
do niego podobnych mówimy o

generalizacji

.



W przypadku generalizacji reakcja warunkowa może
być nieco słabsza, jednak występuje w przypadku
bodźców podobnych do bodźców pierwotnych.



Generalizacja musi mieć jednak swoje granice, w
przeciwnym razie nie miałaby wartości
przystosowawczej.

23

Warunkowanie klasyczne –
różnicowanie



Generalizacja ma pewne zalety, bo osoba ucząca
się nie musi reagować odrębnie na każdą zmianę
cechy. Może ona jednak stracić swą użyteczność,
gdy np. kierowca nie odróżnia czerwonego światła
sygnalizacji od czerwonego bodźca ze swojego
otoczenia.



Różnicowanie

to proces, podczas którego

jednostka uczy się różnie reagować na dwa
podobne do siebie bodźce.



Proces uczenia się zostaje zakończony dopiero
wtedy, gdy reagujemy tylko na określone bodźce z
grupy podobnych.

24

Warunkowanie klasyczne – reakcje
lękowe



Pewnych reakcji emocjonalnych, np. lęku
można się nauczyć poprzez warunkowanie
klasyczne. Przy warunkowaniu reakcji lękowej
może nastąpić generalizacja bodźca.



Niektóre neutralne bodźce mogą o wiele łatwiej
stać się bodźcami warunkowymi,
wyzwalającymi reakcję lęku niż inne.



Jeżeli takie uwarunkowanie już nastąpiło to
przeważnie na stałe (np. silne reakcje
emocjonalne żołnierzy na dźwięki
charakterystyczne dla pól bitewnych)

25

Warunkowanie klasyczne – reakcje
lękowe



Metoda

odwarunkowania

polega na

połączeniu bodźca warunkowego
wywołującego lęk z takim zachowaniem,
które może konkurować z reakcją lęku.



Bardzo pomocne są zachowania, które
wywołują przyjemne emocje – nie można
pogodzić lęku z przyjemnością płynącą z
określonych bodźców, więc reakcja lękowa
stopniowo ulega wygaszeniu.

26

Formy uczenia się

27

Formy uczenia się



Formy uczenia się to strategie umysłowe
stosowane przez uczniów w zależności od
materiału, który muszą sobie przyswoić.



Przykładami najczęściej wykorzystywanych
form uczenia się są: uczenie się "na pamięć",
metodą prób i błędów, uczenie się
sensoryczne, poprzez rozwiązywanie
problemów oraz poprzez zrozumienie
materiału.

28

Formy uczenia się – uczenie się
pamięciowe



Uczenie się pamięciowe - polega na dokładnym
zapamiętaniu materiału tak, by móc go potem w
całości odtworzyć.



Zwykle taka forma uczenia się stosowana jest,
gdy trzeba zapamiętać listę nazwisk, daty,
wzory, definicje, itd.



W celu wspomożenia swojej pamięci można
zastosować specjalne strategie zwane
mnemoniką, które ułatwiają zakodowanie długich
szeregów faktów poprzez skojarzenie ich ze
znaną i już wcześniej zapamiętaną informacją.

29

Formy uczenia się – uczenie się
metodą prób i błędów



Uczenie się metodą prób i błędów - następuje w
sytuacji zetknięcia się z zupełnie nową sytuacją.



Przebiega dwuetapowo.



Pierwszy etap polega na eksperymentowaniu czyli
poszukiwaniu różnych możliwych sposobów
rozwiązania danego problemu.



W drugim etapie następuje wielokrotne rozwiązywanie
problemu w określony sposób, co pozwala
wyeliminować całkowicie źródła błędów.



Pamięć również odgrywa tu ważna rolę, przy czym
kodowane są tylko te elementy, które prowadzą do
poprawnego rozwiązania problemu.

30

Formy uczenia się – uczenie się
sensoryczne



Uczenie się sensoryczne - jest to również
forma zapamiętywania, która polega na
kojarzeniu określonych części materiału z
odpowiednimi bodźcami sensorycznymi
wywołującymi reakcje odruchowe.



Stosowane wcześniej bodźce ułatwiają potem
opanowanie danego materiału.

31

Formy uczenia się – uczenie się
poprzez rozwiązywanie problemów



Uczenie się przez rozwiązywanie problemów - to
aktywna forma uczenia się, polegająca na wielokrotnym
rozwiązywaniu zadań na różne możliwe sposoby.



Taka strategia pomaga w eliminowaniu potencjalnych
błędów, uczy efektywnego działania, wpływa również
korzystnie na myślenie logiczne, kojarzenie różnych
faktów.



Przynosi trwałe efekty, jest jednak dość czasochłonne.
Istotny jest optymalny poziom trudności problemu do
rozwiązania, który nie powinien być zbyt łatwy, ale nie
powinien tez przekraczać zdolności umysłowych ucznia.

32

Formy uczenia się – uczenie się
poprzez rozwiązywanie problemów



Uczenie się przez rozwiązywanie problemów
przebiega kilkuetapowo:



analiza problemu i rozłożenie go na części
składowe,



próba rozwiązania poszczególnych elementów
problemu na podstawie posiadanej już wiedzy,



określenie hipotetycznych sposobów
rozwiązania problemu,



weryfikacja wszystkich założonych metod
rozwiązania problemu i wybór tej właściwej,



wykonanie zadania.

33

Formy uczenia się – uczenie się
poprzez rozwiązywanie problemów



Poszczególne etapy rozwiązywania problemu
można ująć również w kategoriach analizy
poszczególnych elementów problemu, ich
synteza i poprawne rozwiązanie zadania.



Rozwija to umiejętność myślenia
analitycznego, logicznego. Uczy również
aktywnego i samodzielnego poszukiwania
rozwiązań.

34

Formy uczenia się – uczenie się
przez zrozumienie



Uczenie się przez zrozumienie - w przypadku tej
formy uczenia o utrwaleniu danego materiału i
jego zapamiętaniu decyduje zrozumienie jego
treści.



Zrozumienie ułatwia bowiem zakodowanie
poszczególnych części materiału, zakłada ich
wcześniejszą kategoryzację i organizację.



Jest to najbardziej czasochłonna forma uczenia
się, stosowana zwykle dopiero wtedy, gdy
pozostałe strategie okażą się nieskuteczne.



Gwarantuje jednak trwałe zapamiętanie materiału.

35

Formy uczenia się – uczenie się
przez zrozumienie



Dzieje się tak, ponieważ poszczególne jego
części powiązane są z informacjami, które już
posiadamy i które przechowywane są w
magazynie pamięci długotrwałej.



Im bardziej znany materiał i im lepiej
zorganizowany, tym lepsze jest przechowywanie.



Podsumowując, każda z zaprezentowanych tu
form uczenia się wymaga zdolności
zapamiętywania.



Niektóre w większym stopniu wykorzystują
myślenie logiczne oraz rozumienie.

36

Formy uczenia się – uczenie się
przez zrozumienie



Najbardziej trwałe efekty przynosi uczenie się
przez zrozumienie, angażuje bowiem różne rodzaje
procesów poznawczych: pamięć, myślenie,
spostrzeganie.



Zrozumienie znaczenia danej informacji wymaga
również analizy materiału i jego syntezy,
organizacji jego treści i jej kategoryzację.



Zorganizowanie materiału według jego znaczenia
jest podstawą kodowania w pamięci długotrwałej,
zatem to czego się w ten sposób nauczymy, na
długo pozostanie w naszej pamięci.

37

Formy uczenia się – uczenie się
przez zrozumienie



Wyróżniamy dwa typy zrozumienia:



zrozumienie subiektywne - bierne rozumienie
informacji, których się słucha,



zrozumienie obiektywne - zakłada umiejętność
aktywnego zastosowania wyuczonego
materiału w rozwiązywaniu konkretnych
problemów.

38

Charakterystyka rodzajów pamięci

39

Pamięć gatunkowa



Schematy niektórych zachowań i czynności
wysoce przystosowawczy dla danego
gatunku są w nim przekazywane z pokolenia
na pokolenie za pośrednictwem genów.



Jeśli spojrzymy na gatunek jako na pewnego
rodzaju całość, możemy powiedzieć ich
wzorzec zachowań realizowanych w każdym
jego pokoleniu jest przechowywany w
swoistym magazynie pamięciowym
przynależnym do tego gatunku.

40

Pamięć gatunkowa



Każdy członek danego gatunku realizuje
takie wzorce już od urodzenia i nie
wymagają one przykładu ze strony innych
osobników danego gatunku, chociaż mogą
być doskonalone poprzez trening.



Informacją gatunkową mogą stać
zachowania realizowane przez osobniki
danego gatunku w wielu pokoleniach -
pamięć gatunkowa jest podatna na
dodawanie nowych informacji.

41

Pamięć gatunkowa



Do informacji przechowywanych w pamięci
gatunkowej należą na przykład schematy zachowań
instynktownych i odruchów warunkowych.



Funkcje pamięci gatunkowej:



zapewnienie osobnikowi schematów zachowań
umożliwiających przeżycie zanim nauczy się ich od
innych osobników lub na podstawie własnego
doświadczenia



zmniejszenie zakresu umiejętności, które jednostka
musi opanować



ograniczenie strat energii poprzez brak konieczności
treningu umiejętności wrodzonych

42

Pamięć gatunkowa



Charakterystyka pamięci gatunkowej:



mała podatność na modyfikacje



stałość kolejności elementów schematu
zachowań



schematy rozciągniętych w czasie działań
umożliwiających przeżycie (budowa
gniazd, hibernacja, gromadzenie zapasów)



podatność na rozbudowę

43

Pamięć osobnicza



Pamięć osobnicza dotyczy jedynie
informacji pochodzących z osobistego
doświadczenia jednostki.



Pamięć osobniczą dzielimy na wiele
rodzajów ze względu na:

1.

jej przedmiot,

2.

cechy poszczególnych faz procesu
pamięciowego,

3.

długość przechowywania informacji

4.

charakter przechowywanej wiedzy.

44

Rodzaje pamięci osobniczej

1.

Ze względu na przedmiot, wyróżniamy

następujące rodzaje pamięci osobniczej:



pamięć obrazowa - dotyczy zapisu informacji
pochodzących nie tylko z modalności wzrokowej
lecz także informacji słuchowych, smakowych,
węchowych, dotykowych i motorycznych; często
w fazie zapamiętywania wspomagana jest
opisem słownym (

werbalizacja, czyli

proces

ujmowania w słowa przedmiotu percepcji;
umiejętność nabyta i rozwijana z wiekiem;
wspomaga zapamiętanie obrazów pochodzących z
różnych modalności

).

45

Rodzaje pamięci osobniczej



Pamięć obrazowa wiąże się z przechowywaniem
takich informacji jak nawyki motoryczne (np.
charakterystyczne gesty). Jej pojemność i długość
przechowywania informacji zależy od
indywidualnych różnic w odniesieniu do
poszczególnych modalności.



Jakość pamięci obrazowej w zakresie jednej
modalności nie wiąże się z jakością w zakresie
pozostałych modalności, aczkolwiek niektóre
anatomiczne struktury pamięci są zaangażowane
we wszystkie procesy pamięciowe a ich uszkodzenie
powoduje zaburzenia pamięci obrazowej w zakresie
wszystkich modalności.

46

Rodzaje pamięci osobniczej



W życiu jednostki cechy przedmiotów są
początkowo zapamiętywane na podstawie
informacji z jednej modalności lecz później
zaczyna ona postrzegać i zapamiętywać
polimodalnie.

47

Rodzaje pamięci osobniczej



pamięć werbalna - przechowuje słowny zapis treści
myśli; dotyczy jedynie treści niosących sens i jest
właściwa jedynie człowiekowi; treść informacji
przechowywanej w pamięci werbalnej może być
uzupełniona o treść informacji w pamięci obrazowej
(wizualizacja, wyobrażenie).



pamięć uczuć - dotyczy doświadczeń emocjonalnych;
przechowuje zapis informacji pochodzących z
różnych modalności. Może zachodzić interferencja
treści przechowywanych w pamięci uczuć z zapisem
w pamięci obrazowej lub/i werbalnej, co oznacza, że
zapamiętane emocje mogą zmieniać sposób, w jaki
pamiętamy zdarzenia oraz myśli.

48

Rodzaje pamięci osobniczej

2.

Ze względu na specyficzne cechy faz

procesu pamięciowego:

a.

sposób zapamiętania: pamięć mechaniczna

lub logiczna



pamięć mechaniczna dotyczy informacji,
których zapamiętanie przebiega bez
zrozumienia, jedynie ze względy na fizyczne
cechy informacji; informacje są
zapamiętywane dokładnie ale mogą szybko
zostać zapomniane; dotyczy zazwyczaj
materiału bezsensownego

49

Rodzaje pamięci osobniczej



pamięć logiczna dotyczy informacji, których
zapamiętywaniu towarzyszy analiza i
zrozumienie treści; informacje nie są
zapamiętane dokładnie lecz zapamiętany
jest ich ogólny sens, co pozwala na
manipulację materiałem pamięciowym i
dalsze wykorzystywanie go w procesach
umysłowych; pozwala na zapamiętywanie
informacji na dłużej; dotyczy zazwyczaj
materiału sensownego

50

Rodzaje pamięci osobniczej

b.

wolicjonalny charakter zainicjowania procesu:

pamięć dowolna lub mimowolna



pamięć dowolna dotyczy materiału, który
świadomie chcemy zapamiętać i do którego
zapamiętania dążymy; zapamiętywany
materiał podlega świadomej selekcji;
zapamiętywaniu towarzyszą mechanizmy takie
jak: koncentracja na materiale, analiza i
porządkowanie treści, werbalizowanie, próbne
odtwarzanie; zapamiętywanie świadome jest
skuteczniejsze ale wymaga wysiłku; częsta u
dzieci w wieku szkolnym i osób dorosłych

51

Rodzaje pamięci osobniczej



pamięć mimowolna dotyczy materiału
zapamiętywanego podświadomie;
zapamiętywany materiał nie jest
selekcjonowany; zapamiętywaniu nie
towarzyszy żadna ukierunkowana na nie
aktywność; zapamiętywanie odbywa się
podświadomie i bez wysiłku, ale materiał nie
jest zapamiętany na długo; częsta u dzieci w
wieku przedszkolnym

52

Rodzaje pamięci osobniczej

c.

trwałość przechowywania zapamiętanej

informacji: pamięć bezpośrednia i odroczona



pamięć bezpośrednia dotyczy materiału, który
ma być odtworzony zaraz po zapamiętaniu
czyli informacji wykorzystywanych na bieżąco;
materiał jest zapamiętany na krótko,
zazwyczaj zostaje zapomniany zaraz po
zaprzestaniu powtarzania podtrzymującego,
ale zapamiętanie nie wymaga zbyt dużego
wysiłku; ma małą pojemność wyrażaną liczbą
Millera: 7+/−2 elementy

53

Rodzaje pamięci osobniczej



pamięć odroczona dotyczy materiału, który ma
zostać zapamiętany trwale czyli wiedzy;
materiał zapamiętany może być odtwarzany
nawet przez całe życie, ale proces
zapamiętywania angażuje głębokie struktury
pamięci i wymaga znacznego wysiłku; ma
nieograniczoną pojemność

54

Rodzaje pamięci osobniczej

d.

sposób odpamiętywania: pamięć rozpoznawcza i

odtwórcza



pamięć rozpoznawcza dotyczy odtwarzania poprzez
rozpoznanie czyli poprzez odpowiadanie na pytanie: czy
dany element jest elementem zapamiętanym; wymaga
mniej wysiłku, ponieważ korzysta z zapamiętywania cech
fizycznych informacji; rozpoznawanie jest bardzo skuteczne



pamięć odtwórcza dotyczy odtwarzania poprzez
odpamiętanie czyli poprzez odpowiadanie na pytanie: jaki
element został zapamiętany; wymaga wiele wysiłku, gdyż
zapamiętywana informacja zazwyczaj musi być
zanalizowana pod względem treści i sensu;
odpamiętywanie jest skuteczne jedynie w przypadku
bardzo dobrze zapamiętanego materiału

55

Rodzaje pamięci osobniczej

3.

Ze względu na pojemność i czas

przechowywania wyróżnia się:

a.

trzy główne systemy pamięci przemijającej
(sensoryczna, krótkotrwała, robocza)

b.

trzy systemy pamięci trwałej (semantyczna,
epizodyczna, autobiograficzna).

56

Systemy pamięci przemijającej



pamięć sensoryczna - Przyjmuje się, że każda
modalność zmysłowa posiada własny magazyn
pamięciowy. Jednak badania przeprowadza się
zazwyczaj tylko na magazynie pamięci
ikonicznej (wzrokowej) i echoicznej
(słuchowej).



Informacja w pamięci sensorycznej jest
przechowywana przez bardzo krótki czas: 2s w
pamięci ikonicznej i do 10s w pamięci
echoicznej.

57

Systemy pamięci przemijającej



pamięć krótkotrwała (STM - short term memory)
- Informacja jest kodowana w pamięci
krótkotrwałej poprzez wewnętrzne powtarzanie
(powtarzanie w myślach).



Czas jej przechowywania również jest związany
z powtarzaniem, dzięki któremu można
podtrzymać informację w pamięci; bardzo długie
powtarzanie prowadzi do przeniesienia
informacji do magazynu pamięci długotrwałej.

58

Systemy pamięci przemijającej



Wykazano istnienie charakterystycznych dla pamięci
krótkotrwałej efektów towarzyszących
odpamiętywaniu: efekt pierwszeństwa - lepiej
pamiętane są elementy, które pojawiły się na początku
materiału do zapamiętania; efekt świeżości - lepiej
pamiętane są elementy, które pojawiły się na końcu
materiału do zapamiętania.



Przyczynę zapominania informacji z pamięci
krótkotrwałej może stanowić samoistne zanikanie
informacji wraz z upływem czasu, przekierowanie
uwagi czyli zaniechanie powtarzania informacji na
rzecz innego zadania a także interferencja między
informacjami czyli zacieranie jednej informacji przez
drugą.

59

Systemy pamięci przemijającej



pamięć robocza (WM - working memory) jest
częścią pamięci krótkotrwałej, która nie ma za
zadanie tylko biernego przechowywania
informacji lecz pozwala także na przetwarzanie,
nadzorowanie i koordynację przechowywanych
informacji.



W obrębie pamięci roboczej wyróżniamy cztery
podsystemy:



centralny system wykonawczy - pełni on trzy
główne funkcje: na bieżąco przetwarza
informacje, nadzoruje to przetwarzanie oraz
koordynuje pracę podległych mu buforów pamięci

60

Systemy pamięci przemijającej



W obrębie pamięci roboczej wyróżniamy cztery
podsystemy:



pętla artykulacyjno-fonologiczna - składa się z dwóch
mechanizmów: biernego (fonologicznego) odpowiedzialnego za
krótkotrwałe przechowywanie informacji fonologicznych oraz
czynnego (artykulacyjnego) odpowiedzialnego za bieżące
przetwarzanie informacji fonologicznych



szkicownik wzrokowo-przestrzenny - składa się z dwóch
mechanizmów: biernego magazynu wzrokowego
odpowiedzialnego za krótkotrwałe przechowywanie informacji
wizualnych oraz czynnego wewnętrznego "skryby"
odpowiedzialnego za bieżące przetwarzanie informacji wizualnych



bufor epizodyczny - jest odpowiedzialny za krótkotrwałe
przechowywanie informacji zapisanych jednocześnie w kodzie
werbalnym i wizualnym

61

Systemy pamięci przemijającej



Według innego modelu istotą pracy pamięci
roboczej jest poziom aktywacji (pobudzenia).



Zgodnie z tym modelem informacjom aktualnie
przetwarzanym towarzyszy wysoki poziom
pobudzenia i znajdują się one w ognisku uwagi,
co oznacza, że są one dostępne świadomości.



Pozostałe informacje znajdują się poza
ogniskiem uwagi, ale mogą zostać do niego
przeniesione jeśli uzyskają odpowiedni poziom
aktywacji.

62

Systemy pamięci trwałej



Pamięć semantyczna obejmuje łatwą do
zwerbalizowania wiedzę ogólną oderwaną od
kontekstu autobiograficznego.



Wiedza semantyczna ma strukturę sieci, w której
poszczególne informacje stanowiące węzły łączą się
między sobą za pośrednictwem nici
skojarzeniowych.



Struktura ta umożliwia odpamiętywanie cech i
kontekstów informacji na zasadzie
rozprzestrzeniającej się po sieci aktywacji. Pamięć
semantyczna jest oderwana od kontekstu jej
nabywania.

63

Systemy pamięci trwałej



Pamięć epizodyczna stanowi zapis informacji
dotyczących wydarzeń charakteryzujących się
określonym czasem i przestrzenią. Struktura informacji
w pamięci epizodycznej opiera się na chronologii.



Odpamiętywanie informacji o wydarzeniach ma zatem
związek zarówno z określeniem czasu, w którym miały
miejscem (datowaniem) jak również określeniem ich
stosunku chronologicznego do innych wydarzeń, o
których informacja znajduje się w magazynie pamięci
epizodycznej.



Datowanie wydarzeń z pamięci epizodycznej może
odbywać się z różną precyzją. Pamięć epizodyczna jest
związana z kontekstem jej nabywania.

64

Systemy pamięci trwałej



Pamięć autobiograficzna jest specyficznym
magazynem, w którym przechowywane są informacje
dotyczące indywidualnej historii życia danej jednostki.



Pamięć autobiograficzna, podobnie jak epizodyczna,
dotyczy informacji o wydarzeniach.



Odróżniającą te dwa magazyny pamięci cechą jest
fakt, że informacje o wydarzeniach przechowywane w
pamięci autobiograficznej pozostają w bezpośrednim
odniesieniu do jednostki.



Oznacza to, że do pamięci autobiograficznej trafiają
jedynie te wydarzenia, w których jednostka osobiście
brała udział.

65

Systemy pamięci trwałej



Dla większej precyzji można powiedzieć, że to właśnie
doświadczenie jednostki udziału w jakimś zdarzeniu zostaje
zapisane w pamięci autobiograficznej.



Porządek informacji przechowywanych w pamięci
autobiograficznej może odnosić się zarówno do chronologii
wydarzeń jak i do ich tematyki.



Zawartość pamięci autobiograficznej jest zorganizowana w
trzy bloki: wiedzę na temat okresów życia, pamięć zdarzeń
ogólnych (pojedynczych lub powtarzających się) oraz pamięć
zdarzeń specyficznych (czyli jednorazowych i szczególnych).



Pamięć autobiograficzna może zawierać informacje zarówno
epizodyczne jak i semantyczne, a co za tym idzie również
informacje abstrakcyjne dotyczące danej jednostki.

66

Zaburzenia pamięci



Zaburzenia pamięci mogą mieć różny
charakter ze względu na to, jaka jej struktura
uległa uszkodzeniu.



Wyróżnia się trzy następujące rodzaje
amnestycznych zaburzeń pamięci:



amnezja wsteczna - polega na niezdolności do
przypomnienia sobie zdarzeń z przeszłości



amnezja następcza - polega na niemożności
trwałego zapamiętania bieżących zdarzeń



amnezja globalna - zaburzenia pamięci obejmujące
zarówno amnezję wsteczną jak i następczą

67

Wiedza



Wiedza jest to zbiór informacji zgromadzonych
w magazynie pamięci trwałej.



Informacje, które są elementami wiedzy są
umysłowymi reprezentacjami świata.



Wiedza posiada strukturę, czyli sposób
uporządkowania informacji, która jest zależna
od rodzaju informacji tworzących wiedzę na
dany temat.



Informacje zaś różnią się między sobą
sposobem w jaki są nabywane.

68

Wiedza



Informacje trafiają do magazynu pamięci
trwałej w procesie zapamiętywania czyli
zapisywania śladu pamięciowego poprzez
formację mózgową zwaną hipokampem.



W hipokampie dokonuje się jedynie
konsolidacja śladu pamięciowego, nie
wiadomo jednak, gdzie przechowywany jest
ślad pamięciowy.

69

Rodzaje wiedzy – deklaratywna i
proceduralna



Podział wiedzy na deklaratywną i proceduralną
został wprowadzony przez Ryle'a.



Opisał on wiedzę deklaratywną jako wiedzę
"że" a wiedzę proceduralną jako wiedzą "jak".



Wiedza deklaratywna odnosi się do danych
zapisanych w magazynie pamięci trwałej.



Dane będące zawartością wiedzy
deklaratywnej mogą być różnego rodzaju.

70

Rodzaje wiedzy – deklaratywna i
proceduralna



W jej skład wchodzą zarówno informacje z zakresu
wiedzy semantycznej (na przykład budowa cząsteczki
wody), epizodycznej (na przykład trzęsienie ziemi w
Japonii) jak i autobiograficznej (na przykład: dziś rano
uciekł mi autobus, którym jeżdżę na uczelnię).



Wiedza deklaratywna posiada element semantyczny,
co sprawia, że jest łatwa do zwerbalizowania.



Wiedza proceduralna dotyczy zaś zapisu w
magazynie pamięci trwałej schematów procedur
wykonywania czynności umysłowych i motorycznych.

71

Rodzaje wiedzy – deklaratywna i
proceduralna



Dane tworzące wiedzę proceduralną mogą
dotyczyć zarówno umiejętności wykonawczych
(na przykład jazda na rowerze) jak i umiejętności
poznawczych (na przykład używanie języka).



Wiedza deklaratywna i proceduralna różnią się
sposobem w jaki są nabywane.



Wiedza deklaratywna jest nabywana stopniowo i
dyskretnie; niemal nie zauważamy jak kolejne
nowe informacje są włączane do jej struktury.



Wiedza proceduralna jest zaś nabywana poprzez
wielokrotne ćwiczenie danej czynności.

72

Rodzaje wiedzy – deklaratywna i
proceduralna



Możliwe jest wykorzystanie wiedzy
deklaratywnej jako wiedzy proceduralnej.
Dzieje się tak na przykład gdy stosujemy
wiedzę pochodząc z przeczytanej przez nas
instrukcji obsługi jakiegoś urządzenia do
wykonania czynności polegającej na jego
uruchomieniu.

73

Rodzaje wiedzy – metawiedza



Metawiedza dotyczy wiedzy czy świadomości
tego, że coś wiemy lub umiemy wykonać jakąś
czynność.



Metawiedza może ujawniać się w sposób
bezpośredni, czyli kiedy zastanawiamy się ile
wiemy na dany temat lub czy znamy
odpowiedź na dane pytanie.



Może się ona jednak ujawniać w sposób
niebezpośredni, na przykład poprzez wybór
strategii rozwiązywania danego zadania czy
wykonywania danej czynności.

74

Rodzaje wiedzy – wiedza jawna,
niejawna i ukryta



Wiedza jawna obejmuje wszystkie wyżej
wymienione rodzaje wiedzy, których zawartość
może być uświadomiona.



Wiedza niejawna dotyczy nieuświadomionych
informacji zapisanych w magazynie
pamięciowym na skutek procesu mimowolnego
uczenia się.



Wiedza ukryta również dotyczy danych
nieuświadomionych nabytych w trakcie
długotrwałego procesu treningu i
doświadczenia.

75

Rodzaje wiedzy – wiedza jawna,
niejawna i ukryta



Mimowolne uczenie się jest paradygmatem
badawczym stosowanym do badania procesów
dotyczących wiedzy niejawnej;



Najczęściej stosowanym zadaniem w tym
paradygmacie jest zadanie uczenia się
sztucznych gramatyk polegające na
prezentacji osobom badanym sekwencji
ciągów elementów ułożonych według
sztucznie ustalonej reguły.

76

Rodzaje wiedzy – wiedza jawna,
niejawna i ukryta



Badania dowodzą, iż osoby badane są w
stanie wykorzystywać daną regułę w procesie
elaboracji nad innymi ciągami elementów (na
przykład rozpoznać, czy jakiś ciąg pasuje do
reguły rządzącej poprzednią sekwencją
ciągów), mimo że często nie są świadome
faktu, że sekwencją prezentowaną na
początku rządziła jakakolwiek reguła, a już
bardzo rzadko są w stanie tę regułę
zwerbalizować.

77

Rodzaje wiedzy – wiedza ekspercka



Wiedza ekspercka jest to bardzo szczegółowa i
rozbudowana wiedza obejmująca informacje dotyczące
tylko jednaj dziedziny.



Posiadanie wiedzy eksperckiej w danej dziedzinie
umożliwia zauważanie w otoczeniu wzorców i struktur,
które są charakterystyczne dla tej właśnie dziedziny.



Jest spowodowane faktem, iż wiedza ekspercka wiąże
się z ponadprzeciętną sprawnością w zakresie pamięci
krótko- i długotrwałej, co umożliwia łatwiejsze i
szybsze zestawianie informacji przechowywanych w
magazynie pamięciowym z nowymi informacjami
napływającymi z otoczenia.