PROCESY
MOTYWACYJNE,
POTRZEBY, EMOCJE,
OSOBOWOŚĆ

dr Monika Świątkowska

2

Hierarchia potrzeb i ich funkcja
motywacyjna

3

Potrzeby



Wszystkim ludziom właściwe są potrzeby fizjologiczne,
społeczne i psychologiczne.



Potrzeby poszczególnych jednostek różnią się jednak ze
względu na ich różnice indywidualne.



Prawidłowe zaspokajanie potrzeb związanych z różnymi
płaszczyznami życia jest warunkiem osiągnięcia
satysfakcji z własnego funkcjonowania na tych
płaszczyznach.



Jako że wszyscy dążymy do osiągnięcia maksymalnej
satysfakcji, potrzeby, które są rodzajem niedosytu
czegoś, motywują nas do działania ukierunkowanego na
dostarczenie tego a tym samym osiągnięcie zadowolenia.

4

Potrzeby



Wykonywanie czynności mających na celu
zapewnienie tego, czego nam brakuje
nazywane jest redukcją potrzeb.



Z drugiej strony, rodzenie się potrzeb może
być także wynikiem ludzkiej aktywności,
ponieważ w miarę rozwoju człowieka mogą
pojawiać się w jego życiu nowe pragnienia.



Z tego względu, proces powstawania i
zaspokajania pragnień może trwać przez całe
życie jednostki.

5

Hierarchia potrzeb



Motywacyjna funkcja
potrzeb stała się
podstawą
najsłynniejszej teorii
ludzkiej motywacji.



Teoria ta została oparta
na skonstruowanej przez
Maslowa "piramidzie
potrzeb", która ilustruje
hierarchię ludzkich
potrzeb ułożoną pod
względem
pierwszeństwa
zaspokajania.

6

Hierarchia potrzeb



Według Maslowa aby zaspokoić potrzeby na
wyższych szczeblach piramidy trzeba
uprzednio zaspokoić te na szczeblach
niższych.



Poszczególne szczeble piramidy wiążą się zaś
z płaszczyznami życia, na których pojawiają
się dane potrzeby.



Maslow dzieli osiem szczebli piramidy na
związane z niedoborem lub z chęcią wzrostu
(rozwoju).

7

Hierarchia potrzeb



Do potrzeb niedoboru należą:



potrzeby fizjologiczne - kategoria potrzeb najbardziej
prymitywnych, zawiera w sobie potrzeby czynników
niezbędnych do życia organizmu, takich jak:
powietrza, woda, pokarm czy sen; potrzeby te
powodują całkowite skupienie uwagi i sił na dążeniu
do ich zaspokojenia



potrzeba bezpieczeństwa - staje się najpilniejszą
potrzebą po zaspokojeniu potrzeb fizjologicznych; jej
deprywacja (niezaspokojenie) może wynikać na
przykład z konfliktów społeczno-politycznych
doświadczanych przez jednostkę lub jej niestabilnej
sytuacji finansowej czy choroby

8

Hierarchia potrzeb



Do potrzeb niedoboru należą:



potrzeba przynależności - pojawia się po
zaspokojeniu potrzeby bezpieczeństwa i wiąże
się z potrzebą miłości; wywołuje wyjście do ludzi i
dążenie do zmodyfikowania sytuacji życiowej tak,
aby możliwe było zapewnienie sobie poczucia
przynależności do kogoś i jego miłości



potrzeba szacunku - jej deprywacja jest skutkiem
niskiej pozycji społecznej i niskiej oceny jednostki
przez innych; próbę jej zaspokojenia może
wyrażać dążenie do osiągnięć, prestiżu i władzy.

9

Hierarchia potrzeb



Po zaspokojeniu potrzeb niedoboru jednostka
może zacząć dostrzegać potrzeby, których
zaspokojenie umożliwiłoby jej rozwój.



Potrzeby te dotyczą tych samych idei w
przypadku wszystkich ludzi, lecz to, co je
zaspokaja może być różne dla każdego



np. potrzebę doznań estetycznych może
zaspokoić w danej jednostce oglądanie pejzaży
a w innej - oglądanie pokazu mody.

10

Hierarchia potrzeb



Do potrzeb wzrostu należą:



potrzeby poznawcze - dotyczą chęci zdobywania
wiedzy i większego rozumienia mechanizmów i
zjawisk obserwowalnych w świecie



potrzeba samorealizacji - dążenie do
wykorzystania własnych możliwości; wypływa z
wysokiego poziomu samoświadomości,
wrażliwości społecznej, twórczej osobowości,
wysokiej samooceny, spontaniczności i
otwartości na nowe wyzwania; zaspokojenie
potrzeby samorealizacji daje jednostce poczucie
spełnienia

11

Hierarchia potrzeb



Do potrzeb wzrostu należą:



potrzeby estetyczne - są wyrazem twórczej
strony każdego człowieka i są związane z
pragnieniem doświadczania piękna i harmonii



potrzeba transcendencji - wykraczające poza
potrzeby skupione na własnym szczęściu
dążenie do wyjścia poza własną jaźń i
doświadczenia duchowej jedności z kosmosem;
dążenie do jej zaspokojenia zakłada wkraczanie
na wyższe stany świadomości.

12

Hierarchia potrzeb



Maslow postulował wrodzonych charakter potrzeb na
każdym szczeblu stwierdzając jednocześnie rolę
kultury w ich ujawnianiu się i formie ich ekspresji.



Wskazywał także deprywację potrzeb na
poszczególnych poziomach jako przyczynę patologii,
której rodzaj i siła jest zależna od tego, który ze
szczebli drabiny został zaniedbany i w jakim stopniu.



Niezwykle interesujący jest sposób w jaki dzieci uczą
się od swoich rodziców stymulacji pojawienia się
potrzeb wzrostu oraz zaspokajania wielu z
powyższych potrzeb niedoboru zanim jeszcze same
je odczują.

13

Hierarchia potrzeb



Jest to zachowanie niezwykle przystosowawcze, ponieważ
umożliwia uniknięcie doświadczania stresu związanego z
niedoborem i kształtuje wzorce rozwoju.



Warto zaobserwować, że nasze społeczeństwo
skonstruowane jest tak, aby służyć wychodzeniu naprzeciw
potrzebom jego członków a nie jedynie reagowania na nie.



Teoria Maslowa, mimo że zyskała ogromną popularność,
wzbudza także liczne kontrowersje w środowisku
naukowym.



Wynika to z faktu, że możliwość wykorzystania
humanistycznych założeń koncepcji motywacji do
wyjaśniania sprzecznych faktów daje podstawy do
podważenia tej koncepcji.

14

Hierarchia potrzeb



Mimo tego, przedstawiona przez Maslowa hierarchia
ludzkich potrzeb jest nadal stosowana do
ilustrowania mechanizmów motywacyjnych częściej
niż jakakolwiek inna teoria, ponieważ wyjątkowo
jasno opisuje ludzkie potrzeby i ilustruje związany z
nimi rozwój człowieka w ciągu całego życia.



Jej założenia są wykorzystywane w wielu
dziedzinach życia i stosuje się je do konstruowania
strategii motywacyjnych.



Jednocześnie teoria Maslowa tworzy obraz tego, jak
ważną rolę pełnią potrzeby w naszym życiu i jak
wszechobecny jest ich wpływ.

15

Hierarchia potrzeb



Koncepcja motywacyjnej funkcji potrzeb uzmysławia
nam, że każde przejawiane przez nas zachowanie i
działanie, które podejmujemy jest wynikiem
pojawienia się jakiejś potrzeby.



Możemy dzięki temu zdać sobie sprawę z tego, że
prawie nieustannie jesteśmy niewolnikami naszych
potrzeb.



Świadomość ta pozwala na refleksję nad własnym
postępowaniem i zwrócenie się ku próbom
osiągnięcia większej kontroli nad własnym życiem.



Możliwe jednak, że i to wynikałoby z jakiejś "potrzeby
kontroli".

16

Potrzeby a edukacja



Teoria Maslowa zainspirowała popularną obecnie
koncepcję edukacji humanistycznej. Koncepcja ta
charakteryzuje się ukierunkowaniem na człowieka
wyrażonym podmiotowym traktowaniem nauczyciela i
ucznia.



Postuluje to rolę nauczyciela jako przewodnika ucznia,
czyli stawia mu zadanie wskazywanie uczniowi drogi
rozwoju wykluczając jednocześnie możliwość narzucania
mu czegokolwiek.



Podejście takie wynika z zakładanych przez Maslowa
atrybutów każdej jednostki, do których należą wolność i
możliwość dokonywania wyboru, odpowiedzialność oraz
możliwość przekraczania ograniczeń.

17

Potrzeby a edukacja



W myśl tego założenia niemożliwe jest narzucanie
jednostce działań sprzecznych z jego potrzebami.



Jednocześnie, należy stwarzać dzieciom warunki do
zaspokajania ich pragnień.



Z tego względu główną funkcją nauczyciela jest
zachęcanie dziecka do działań, które umożliwią mu
zdanie sobie sprawy z własnych pragnień oraz
doradztwo w kwestii doboru środków do ich realizacji.



Nauczyciel powinien także starać się rozpoznawać
potrzeby i oceniać możliwości dziecka i wykorzystywać
te obserwacje w celu ukierunkowania aktywności
dziecka zgodnie z jego pragnieniami i potencjałem.

18

Potrzeby a edukacja



Ważne jest by rozwojowi umysłowemu dziecka
towarzyszył także rozwój psychiczny, osobowościowy i
społeczny, który umożliwi mu stanie się dojrzałą i w
pełni funkcjonującą jednostką.



Ukształtowana w czasie edukacji szkolnej osobowość
powinna być uspołeczniona i autentyczna w
zachowaniu, twórcza i rozwijająca się.



Jednostka powinna posiadać i akceptować swoją
indywidualność będąc jednocześnie otwartą na zmiany
wewnętrzne a także zewnętrzne. Powinna także umieć
przystosować się do zachodzących zmian.

19

Potrzeby a edukacja



W życiu społecznym ważna jest umiejętność
obiektywnej oceny własnych działań
zmierzających do osiągnięcia zarówno własnych
jak i prospołecznych celów a także umiejętność
twórczej współpracy z innymi i efektywnego
wykorzystania swojego doświadczenia i
możliwości w danej dziedzinie.

20

Potrzeby a zdrowie



Szczególną uwagę należy poświęcić potrzebom ludzi
chorych. Pośród wielu sfer życia, które zaburza choroba,
znajduje się także sfera psychiczna a wraz z nią
zbudowany w świadomości każdego człowieka system
wartości.



W wyniku choroby może nastąpić przewartościowanie,
które wpłynie na zmianę hierarchii odczuwanych
potrzeb.



Choroba powoduje deprywację wielu potrzeb, przede
wszystkim potrzeby bezpieczeństwa.



U chorych obawiających się o swoje życie i zdrowie
potrzeba bezpieczeństwa staje się jedną z najbardziej
podstawowych i dojmujących potrzeb.

21

Potrzeby a zdrowie



Choroba często stanowi również zagrożenie dla sytuacji
finansowej chorego lub powoduje destabilizację w jego
rodzinie.



Może to być przyczyną deprywacji potrzeby szacunku
oraz potrzeby przynależności i miłości.



W sytuacji niezaspokojenia tych potrzeb odcięta zostaje
droga do zaspokojenia potrzeb wyższych, w
szczególności potrzeby samorealizacji, co może wywołać
u chorego przygnębienie i bezsilność lub frustrację.



Często chorzy w takiej sytuacji wymagają pomocy
psychoterapeuty, który dokona oceny wydarzeń
zachodzących w życiu pacjenta i spowodowanych nimi
zmian w jego światopoglądzie.

22

Potrzeby a zdrowie



W celu podjęcia efektywnej walki o powrót pacjenta
do zdrowia należy bowiem przywrócić właściwą
hierarchię i proporcje w jego systemie wartości.



Dzięki temu zaspokajanie potrzeb pacjenta stanie
się łatwiejsze i bardziej racjonalne.



Pomoc terapeuty powinna zwiększyć poczucie
bezpieczeństwa pacjenta i ułatwić pozyskanie jego
współpracy w procesie leczenia.



Bliskość osoby potrafiącej zyskać zaufanie pacjenta
jest szczególnie istotna w procesie leczenia dzieci.

23

Potrzeby a zdrowie



Doświadczają one deprywacji wszystkich tych
potrzeb, co pacjenci dorośli, doświadczając
dodatkowo silnie negatywnych emocji związanych z
rozłąką z rodziną i ograniczeń swobody w trakcie
hospitalizacji.



Należy też zauważyć, że u dzieci mechanizmy
obronne pozwalające na radzenie sobie z
poczuciem zagrożenia, frustracją i stresem nie są
jeszcze tak dobrze wykształcone jak u osób
dorosłych.



Z tego względu, choroba może rodzić w nich lęk i
wzbudzać ich agresję.

24

Potrzeby a zdrowie



Rola terapeuty jest tu szczególnie duża, ponieważ
dzieci często nie są zdolne do precyzyjnego
komunikowania swoich potrzeb.



W takim wypadku terapeuta musi rozpoznawać je
i pomagać w ich realizacji.



Powinien także stworzyć poczucie bliskości i
ciepła, które pozwoli na zmniejszenie lęku
przyspieszającego rozwój choroby.

25

Procesy motywacyjne

26

Motywacja



MOTYWACJA

oznacza wszelkie procesy biorące

udział w uruchamianiu, kierowaniu, podtrzymywaniu i
kończeniu zachowania.



Procesy motywacyjne obejmują również preferencję
jednej aktywności nad inną, a także energię wkładaną
w daną aktywność i jej trwałość.



Siła motywacji jest określana na podstawie pewnych
wskaźników, takich jak:



poziom aktywności,



tempo i szybkość uczenia się,



odporność danej reakcji na wygaszanie,



preferencje jednej aktywności nad inną.

27

Motywacja



Motywacja może posiadać znak dodatni (wtedy
dążymy do jakiegoś upragnionego stanu rzeczy) lub
ujemny (unikamy podjęcia jakiejś aktywności).



Wielkość motywacji określana jest poprzez ilość
energii, jaką wkładamy w wykonywanie różnych
czynności.



W psychologii stworzono wiele teorii opisujących
procesy motywacyjne, jednak żadna z nich nie
wyjaśnia tych mechanizmów w sposób wyczerpujący.



Teoria instynktu zakłada, że ludzkim postępowaniem
kierują instynkty czyli pewne wrodzone skłonności
organizmu.

28

Motywacja



Zgodnie z tym podejściem człowiek nie może do
końca kierować swoimi zachowaniami, które mają
charakter reakcji odruchowych.



Podobny pogląd reprezentował Freud, który uważał,
że instynkty kierujące ludzkim zachowaniem nie
mają określonego celu, ani kierunku.



Poza tym często pozostają nieuświadamiane, mimo
to wpływają na naszą aktywność oraz na nasze
świadome myśli.



Inna koncepcja- teoria "pobudzenia" mówi, że u
źródeł procesów motywacyjnych leżą zmiany
poziomu pobudzenia.

29

Motywacja



Na podstawie licznych badań ustalono, że osiągnięcie
wysokiego poziomu wykonania danego zadania możliwe jest
jedynie wtedy, gdy towarzyszy mu optymalny poziom
pobudzenia, tzn. nie za niski ani nie za wysoki.



Tę zależność ilustrują prawa Yerkesa- Dodsona:



I prawo- poziom wykonania zadania zmienia się wraz
poziomem pobudzenia. Wyższy poziom pobudzenia zwiększa
poziom wykonania, ale tylko do pewnego stopnia. Po
przekroczeniu tego momentu poziom wykonania spada wraz ze
wzrostem motywacji. Najlepszy jest więc optymalny poziom
pobudzenia.



II prawo- poziom wykonania zadania trudnego spada, a poziom
wykonania zadania łatwego wzrasta, w sytuacji gdy wzrasta
pobudzenie. Obrazuje to funkcja o kształcie odwróconego "U".

30

Emocje

31

Emocje



EMOCJE

powstają w wyniku doświadczeń ważnych

dla naszego życia albo dobrego samopoczucia.



Zwykle definiuje się je w psychologii jako złożone
zmiany zachodzące w fizjologii naszego organizmu
oraz w procesach poznawczych i w obserwowalnym
zachowaniu, w wyniku doświadczeń, które
spostrzegane są przez nas jako ważne.



Każda emocja posiada swój znak, natężenie oraz
określoną treść.



Ze względu na znak, wyróżniamy emocje pozytywne
(znak dodatni, np. radość, zachwyt) oraz negatywne
(o znaku ujemnym, np. strach, rozpacz, itd.).

32

Emocje



Emocje o tym samym znaku różnią się od siebie
swoją intensywnością czyli natężeniem.



Lubienie kogoś jest emocją o mniejszym
natężeniu niż np. uczucie miłości.



Emocje o niskim natężeniu nazywane są
nestracjami, zwykle mają charakter przejściowy,
szybko ulegają zmianom. Emocje intensywne są
bardziej trwałe.



By móc budować udane relacje z innymi ludźmi,
musieliśmy nauczyć się komunikować innym
nasze odczucia i rozszyfrowywać emocje innych.

33

Emocje



Ekspresja emocji oznacza sygnalizowanie innym
naszych stanów emocjonalnych, proces ten może
przybierać różne formy:



językową (słowa opisujące emocje, metafory,
przysłowia, analogie funkcjonujące w danym języku,
emocjonalne wykrzykniki, itp.).



niewerbalną, która obejmuje:



mimikę (wyrazy twarzy)



pantomimikę (postura)



gestykulację



proksemikę (operowanie przestrzenią)



prozodię głosu (intonacja, tempo mówienia).

34

Emocje



W poszczególnych kulturach zwykle spotkamy się z
odmiennymi sposobami wyrażania emocji, szczególnie
w zakresie kodu niewerbalnego.



Kraje śródziemnomorskie uważane są za kultury
otwarte, bardziej impulsywne w wyrażaniu swoich
emocji w porównaniu do innych krajów, w większym
stopniu wykorzystują bowiem gestykulację, operują
mniejszymi dystansami w kontaktach z innymi ludźmi.



Poza tym poszczególne kultury ustalają pewne
niepisane normy określające w jakich sytuacjach
społecznych okazywanie jakich emocji jest najbardziej
stosowne.

35

Emocje



Niektórzy badacze, spośród których najbardziej
znany jest Paul Ekman, uważają jednak, że
istnieje grupa uniwersalnych emocji, które
wszyscy ludzie na Ziemi stosują i rozumieją tak
samo.



Te emocje podstawowe są wyrażane przez ludzi z
całego świata w podobny sposób i są przez nich
rozpoznawane na podstawie wyrazu twarzy.



W mówieniu o ludzkich stanach emocjonalnych
często używamy zamiennie takich terminów, jak
emocja, uczucie, nastrój.

36

Emocje



Tymczasem według specjalistów wszystkie te
pojęcia różnią się od siebie znaczeniem.



Uczucie definiowane jest jako rodzaj emocji, która
ma bardziej trwały charakter i nie ulega częstym
zmianom, to np. przyjaźń.



Natomiast nastrój to również stan emocjonalny,
który utrzymuje się przez dłuższy okres czasu i
który charakteryzuje się słabym natężeniem, np.
nastrój melancholiczny.

37

Emocje



Mechanizmy, którym podległe są emocje oparte
są na doświadczeniu i nakazują takie, a nie inne
odpowiedzi na pewne bodźce.



Odpowiedzi owe to nic innego, jak tylko rodzaje
gotowości do działania, możliwe dla człowieka.



Zawierają one wrodzone wzorce zachowania,
ogólne wzorce aktywacyjne, dezaktywacyjne,
wzorce zaniechania działania i ataku, wzorce
odpowiedzi autonomicznych i hormonalnych oraz
zmiany kontroli działania ujawniające się w
zachowaniu.

38

Emocje



Psychologia, chociaż uznaje istotność roli emocji w
życiu człowieka, jednak daleka jest jeszcze od ich
jednoznacznej definicji oraz opisu.



Emocje nie istnieją w oderwaniu do innych
aspektów psychicznego funkcjonowanie człowieka.
Ściśle bowiem wiążą się z motywacją, potrzebami,
uwagą, spostrzeganiem, przetwarzaniem informacji
czy komunikowaniem się.



Tylko rozważanie emocji w stosunku do tych zjawisk
psychologicznych może odpowiedzieć nam na
wszelkie pytania jakie rodzą się w oparciu o to
zagadnienie.

39

Emocje



Emocje pomagają nam określić i zorganizować nasze
zachowanie, są więc zjawiskiem ze wszech miar funkcjonalnym.



Przede wszystkim sygnalizują o zdarzeniach istotnych dla
interesów jednostki i motywują do wysiłków ukierunkowanych
na poradzenie sobie z tymi wydarzeniami.



Ponadto są swoistym regulatorem i system alarmowym. Strach
ostrzega nas przed podejmowaniem pewnych działań, które
mogłyby nam zagrażać, a inne pomagają podjąć decyzję.



Dzięki emocjom lepiej i dokładniej pamiętamy także zdarzenia
towarzyszące przeżywaniu silnych stanów emocjonalnych.



Emocje są wzbudzane przez innych, a raz już wzbudzone
istotnie wpływają na przebieg kontaktów interpersonalnych.

40

Emocje a motywacja



Wielu autorów zestawia motywację i emocje jako dwa
podstawowe uczucia sterujące zachowaniem
ukierunkowanym na jakiś cel.



Jednak ostatnie badania tej problematyki wskazują,
że o ile motywy mają jakieś wewnętrzne przyczyny
to jednak emocje są zwykle odpowiedzią na bodźce
zewnętrzne.



Emocje zawsze pobudzają autonomiczny układ
nerwowy, motywy nie zawsze.



Istnieją także dość subiektywne różnice w
odczuwaniu emocji i motywacji, co każe traktować je
jako odrębne, choć jednak pokrewne zjawiska.

41

Emocje



Emocje są więc wyodrębnionymi zdarzeniami
związanymi z krótkotrwałym stanem odczuwania
pewnego pobudzenie organizmu.



Trwają z reguły kilka sekund, chyba, że
wywołujące je zdarzenie jest dłużej obecne.



Wyróżniamy pięć składników emocji:



zmiany fizjologiczne (szczególnie pobudzeniu
autonomicznego układu nerwowego - np.
przyspieszenie bicia serca, zmiany ciśnienia krwi),



ekspresja emocji w zachowaniu (zmiana postawy,
gesty, uśmiech, marszczenie brwi),

42

Emocje



Wyróżniamy pięć ich składników emocji:



konsekwencje w zewnętrznym działaniu (reakcja na
źródło emocji - np. zaciskanie pięści, ucieczka),



aspekty poznawcze (świadomość lub ocena sytuacji jako
korzystnej lub niekorzystnej - np. postrzeganie
zagrożenia, niebezpieczeństwa, niepewności lub
przyjemności)



doznania subiektywne (różne nasilenie afektu, doznania
go jako przyjemnego lub przykrego).



Istotnym wyznacznikiem emocji jest poznawcza ocena
zdarzenia wywołującego emocję, a nie samo zdarzenie
jako takie. Bez owej oceny emocja nie mogłaby zostać
wzbudzona, a więc i odczuwana.

43

Emocje



Choć trudno nie zgodzić się, iż w powstawianie emocji
włączone są więc procesy poznawcze - uwaga, spostrzeganie,
zinterpretowanie danego zdarzenia - to jednak niektóre
badania, zwłaszcza biologicznie nastawionych psychologów,
wskazują, iż procesy te mogą być wzbudzone automatycznie
bez udziału świadomości jednostki i/albo też mogą być jedynie
śladowe.



Emocje jednak, jako takie, zawsze są zjawiskiem świadomym.
Jedynie pewne elementy przetwarzania emocjonalnego czy też
nadawania poznawczego znaczenia danemu zdarzeniu może
przebiegać bez udziału świadomości, to jednak odczucie jako
takie zawsze pozostaje świadome - choć nieraz taka emocja
może mieć bardziej "rozlany" charakter i nie zawsze jesteśmy
w stanie określić jej odniesienie.

44

Emocje



Do emocji wzbudzanych poza progiem świadomości
badacze zaliczają tzw. emocje podstawowe - do
których zaliczyć można wstręt, smutek, gniew i
strach.



W odróżnieniu od nich postuluję się także istnienie
tzw. emocji złożonych - tj. wstydu czy poczucia winy.



Te ostatnie, w odróżnieniu od emocji prostych,
pozostają pod stosunkowo największym wpływem
wartości kulturowych, gdyż w ich powstanie
uwikłane są sądy moralne.



Jednak zagadnienie istnienia emocji podstawowych
jest o wiele bardziej skomplikowane.

45

Emocje



Już od czasów Karola Darwina zadawano sobie
pytanie o rzeczywiste istnienie takich emocji,
które byłyby takie same dla wszystkich ludzi, a
nawet zwierząt.



Prowadzone badania wskazują, iż niektóre z
emocji - np. strach, złość, smutek, zdziwienie,
obrzydzenie czy szczęście - jest bardzo podobna
u większości ludzi, aczkolwiek należałoby chyba
stwierdzić, iż emocje jako takie występują
uniwersalnie, ale jednak ich forma jest już
zindywidualizowana.

46

Emocje



Jeśli chodzi o możliwość kontrolowania naszych emocji, to
badania podają nieraz różnoznaczne odpowiedzi, jednak
ogólnie rzecz biorąc można powiedzieć, iż ponieważ
proces powstawania emocji przebiega poza naszą
świadomością, nie jesteśmy w stanie go zablokować.



Inaczej rzecz ma się z ekspresją emocji.



Za fizjologiczne zmiany związane z odczuwanymi
emocjami odpowiedzialny jest autonomiczny układ
nerwowy, w związku z czym na fizjologiczne komponenty
emocji, takie jak rozszerzenie źrenic, wzrost temperatury
ciała, czy czerwienienie się, nie mam większego wpływu
jednak już na komunikowanie emocji czy gesty
charakterystyczne dla nich – tak.

47

Emocje



Z zagadnieniem tym wiąże się także kwestia
doświadczania emocji.



Tutaj również opinie badaczy są różne. Jedna z
teorii - Jamesa i Langego, mówi, iż spostrzeżenie
jakiegoś zdarzenia lub przedmiotu odruchowo
wywołuje określony wzorzec zmian fizycznych.



Po zarejestrowaniu tej zmiany (np.
przyspieszonego bicia serca) doznajemy
odpowiedniej emocji, której taki zmiany
fizjologiczne są przypisane.

48

Emocje



Z kolei według teorii uczuć Cannona i Barda, spostrzeganie
zjawiska lub przedmiotu doprowadza do zaktywizowania
się podwzgórza, które odbiera, przetwarza a następnie
wysyła informacje jednocześnie do autonomicznego układu
nerwowego, którego celem jest wzbudzenie odpowiednich
reakcji fizjologicznych oraz do mózgu, który przyczynia się
do powstania świadomego doznania emocji.



Dwuczynnikowa teoria emocji Schachtera oraz Singera
podaje nieco inny mechanizm - po zarejestrowaniu
nietypowej zmiany fizjologicznej poszukuje się jej
przyczyny w otaczającym środowisku i zgodnie z odkrytą
przyczyną interpretuje się dane zmiany fizjologiczne jako
poszczególne emocje.

49

Emocje



Emocje obserwowalne są już większość noworodków - już po
pierwszy tygodniu życia u człowieka różnicuje się działalność
płata czołowego w mózgu na emocje pozytywne -
powstające w półkuli lewej oraz negatywne - w prawej.



To zróżnicowanie badacze tłumaczą, faktem, iż prawa
półkula kontroluje duże mięśnie, które mogą umożliwić
walkę lub ucieczkę.



W 1. roku życia dziecka występują reakcje typowe dla
szeregu emocji (radość, gniew, złość, smutek) a w 2. i 3.
pojawiają się pozostałe - bardziej wyrafinowane emocje.



Potem wraz z wzrostem i różnicowaniem się układu
poznawczego powstaje zdolność do odczuwania takich
emocji jak duma czy poczucie winy.

50

Temperament i osobowość

51

Temperament



Temperament to charakterystyczna dla danej
jednostki i uwarunkowana biologicznie siła oraz
szybkość reagowania.



Chodzi głównie o reakcje emocjonalne, ich trwałość,
siłę i częstotliwość oraz ogólną ruchliwość jednostki.



Temperament przejawia się także w innych
procesach, na przykład poznaniu i zachowaniu.



Temperament jest wrodzony i zależy od genetycznie
zdeterminowanego mechanizmu fizjologicznego.



Mechanizm ten jest pierwotną bazą temperamentu,
który zmienia się w miarę jak w drodze ontogenezy i
pod wpływem otoczenia dojrzewa ludzki organizm.

52

Temperament



Pierwszą i najpopularniejszą typologię
temperamentu opracował Galen, opierając się na
koncepcji Hipokratesa o równowadze czterech
płynów ustrojowych. Wyróżnił w niej cztery typy
temperamentalne (kryterium - impulsywność i
wrażliwość).



Temperament choleryczny - bardzo wrażliwy i bardzo
impulsywny; skłonny do zachowań agresywnych,
często odczuwa niezadowolenie. Jest niezawodny, nie
boi się przeszkód. W relacjach z innymi kładzie silny
nacisk na własne "ja". Jego doznania emocjonalne są
trwałe, a jego reakcje behawioralne zgodne ze
strukturą psychiki - silne, szybkie, nieregularne.

53

Temperament



Temperament sangwiniczny - niezbyt wrażliwy i
bardzo impulsywny; jest wesołym i pogodnym
oportunistą. Bardzo otwarty, dosyć subtelny; ma
niezwykle zmienne zainteresowania - ta niestałość i
brak równowagi może być problemem dla otoczenia.
Ma przesadną ekspresję emocjonalną, dlatego inni
mogą mniemać o wyjątkowej sile jego uczuć.



Temperament flegmatyczny - niezbyt wrażliwy i
niezbyt impulsywny; zrównoważony, niewzruszony;
pobudzają go tylko bardzo silne bodźce. Jego emocje
są selektywne i pogłębione, dotyczą niewielu
wybranych obiektów. Raczej bierny, bardzo
tolerancyjny.

54

Temperament



Temperament melancholiczny - bardzo wrażliwy
i niezbyt impulsywny; łatwo popada w
negatywizm, czarnowidztwo. Jest neurotyczny,
jego zachowania są determinowane przez
wysoki poziom odczuwanego lęku. Ma zaniżoną
samoocenę, każda klęska podkopuje jego
poczucie własnej wartości. Nie jest towarzyski,
jest introwertyczny, nie potrafi sprawnie
nawiązywać relacji.

55

Osobowość



Zachowanie ludzkie cechuje względna stałość,
uporządkowanie i systematyzacja. Każdy z nas
poza tym posiada pewne trwałe właściwości,
tworzące charakterystyczną całość. Taką
organizację właściwości nazywamy
osobowością.



Osobowość można też zdefiniować jako
kompleks właściwości człowieka, które
zapewniają organizację i stałość jego
zachowania oraz nadają przynajmniej
niektórym elementom tego zachowania piętno
indywidualne.

56

Osobowość - definicje



Osobowość jest zbiorem względnie stałych
charakterystycznych dla danej jednostki cech które
wpływają na sposób jej zachowania oraz pozwalają
różnicować tą jednostkę od innych jednostek.



Osobowość jest pewnego rodzaju systemem warunków
wewnętrznych które wpływają na sposób adaptacji
człowieka do środowiska



Osobowość jest to zespół różnego rodzaju mechanizmów
psychologicznych takich jak np. tożsamość, inteligencja,
motywy, system wyznawanych wartości , które sprawiają
że człowiek jest w stanie kierować własnym życiem
natomiast jego zachowania są spójne i zorganizowane.



Osobowość to specyficzny względnie stały sposób
reagowania człowieka na środowisko

57

Osobowość



Osobowość składa się z określonych cech, które
wpływają na wybór celów ludzkich działań. Możemy
wyróżnić cztery grupy cech osobowości:

1.

Osobiste motywy, determinowane przez procesu
poznawcze, odpowiadają za dobór celów
ukierunkowujących ludzka aktywność.

2.

Specyficzne uzdolnienia i poziom inteligencji ogólnej,
warunkujące poziom jakości ludzkich działań.

3.

Temperament, który określa częstotliwość, szybkość,
siłę i trwałość reakcji jednostki.

4.

Charakter, który wskazuje, czy wybrane cele i sposoby
realizacji tych celów są zgodne z systemem norm
społecznych, czy dana jednostka będzie w stanie
pokonać przeszkody w realizacji celów.

58

Osobowość



Teorie osobowości raczej zgadzają się, co do jej
genezy - jest to produkt zewnętrznych warunków,
przy czym idzie tu głównie o środowisko społeczne.



Istotę osobowości determinują specyficzne dla
człowieka stosunki interpersonalne w trakcie jego
aktywności.



Osobowość nie jest czymś człowiekowi danym od
razu po narodzeniu, kształtuje się on właściwie przez
całe życie.



Można powiedzieć że człowiek rodzi się z pewnego
rodzaju bazą jak temperament i inteligencja na bazie
których w interakcji z czynnikami środowiskowymi
kształtuje się osobowość.

59

Osobowość



Teorie osobowości raczej zgadzają się, co do jej
genezy - jest to produkt zewnętrznych warunków,
przy czym idzie tu głównie o środowisko społeczne.



Istotę osobowości determinują specyficzne dla
człowieka stosunki interpersonalne w trakcie jego
aktywności.



Osobowość nie jest czymś człowiekowi danym od
razu po narodzeniu, kształtuje się on właściwie przez
całe życie.



Można powiedzieć że człowiek rodzi się z pewnego
rodzaju bazą jak temperament i inteligencja na bazie
których w interakcji z czynnikami środowiskowymi
kształtuje się osobowość.