PROCESY UCZENIA
SIĘ I SYSTEMY
PAMIĘCI

dr Monika Świątkowska

2

Uczenie się a zachowanie



Uczenie się to proces, który stanowi
podstawę

względnie

stałych

zmian

zachowania i zachodzi w wyniku ćwiczeń
lub doświadczeń

.



Konieczność rozróżnienia między uczeniem
się a zachowaniem (uczenie się nie daje się
bezpośrednio zaobserwować).

3

Uczenie się a zachowanie



Zachowanie zależy od procesów uczenia się, jest
jednak określane także innymi uwarunkowaniami i
wydarzeniami.



O uczeniu się możemy mówić tylko w przypadku
wystąpienia względnie trwałych zmian w zachowaniu.



W początkowych stadiach procesu uczenia się należy
się liczyć z tym, że postępy w nauce nie będą mogły
zostać odczytane ze sposobu zachowania.



Rodzice nierzadko reagują zaniepokojeniem, kiedy
ich dziecko, które codziennie ćwiczy grę na
fortepianie, nie czyni zauważalnych postępów.

4

Trwała zmiana w zachowaniu



Kiedy zmiana zachowania może zostać
określona jako względnie trwała?



Ludzka pamięć krótkotrwała zachowuje
treści przez 10 do 15 sekund; w takim
przypadku

następuje

krótkotrwałe

zachowanie treści. Ktoś kto na chwilę coś
zapamiętał, ten się czegoś nauczył.

5

Uczenie się jako rezultat ćwiczeń i
doświadczeń



Aby można było oddzielić uczenie się od innych
wpływów, jak np. choroby, narkotyki czy zmęczenie,
niezbędne stają się ćwiczenia i doświadczenia.



Doświadczenia zdobywa się na wiele sposobów:
poprzez

czytanie

książki,

grę

na

skrzypcach,

przyswajanie reguły matematycznej lub prowadzenie
rozmowy w obcym języku (konieczny jest świadomy
organizm).



Jeśli wystąpią zmiany zachowania, które poprzedzone
będą ćwiczeniami, przy jednoczesnym wykluczeniu
narkotyków, chorób, zmęczenia i innych czynników, to
istnieje duże prawdopodobieństwo, że zaszły procesy
uczenia się.

6

Uczenie się poprzez
warunkowanie



Istnieją procesy, które mogą przebiegać
podobnie zarówno u organizmów niższych, jak i
u ludzkiego noworodka, stąd mówi się o
zasadniczych formach uczenia się.



Chodzi tu o

warunkowanie

, czyli proces

podczas

którego

miedzy

sposobem

zachowania a nowym bodźcem wytworzone
zostaje skojarzenie (

asocjacja

).



Rozróżniamy

dwie

formy

warunkowania:

klasyczną i instrumentalną (

sprawczą

),

które wzajemnie się uzupełniają.

7

Uczenie się poprzez
warunkowanie klasyczne

8

Warunkowanie klasyczne – odruchy
wrodzone



Odruch to automatyczna reakcja na dany,
specyficzny bodziec. Odruchowa relacja bodziec-
reakcja jest wrodzona; nie stanowi rezultatu uczenia
się.



Bodziec, który odruchowo wyzwala określoną reakcję
nazywany jest bodźcem bezwarunkowym. Po
takim bodźcu następuje reakcja bezwarunkowa.



U

każdego

człowieka

występują

odruchy

bezwarunkowe – zwężanie się źrenicy pod
wpływem światła czy podskakiwanie luźno trzymanej
nogi pod wpływem uderzenia gumowym młoteczkiem
w miejsce poniżej rzepki kolanowej.

9

Warunkowanie klasyczne



Bodziec neutralny może przejąć funkcję
bodźca bezwarunkowego, jeśli dostatecznie
często będzie występował z nim w parze i
wywoła reakcję bezwarunkową (bodziec
neutralny – bodziec bezwarunkowy – reakcja
bezwarunkowa).



Po jakimś czasie do wywołania reakcji
odruchowej wystarczy podanie samego
bodźca początkowo neutralnego i wówczas
staje się on bodźcem warunkowym, który
wywołuje reakcję warunkową.

10

Warunkowanie klasyczne



Warunkowanie ma miejsce tylko wtedy, gdy
bodziec bezwarunkowy podczas fazy uczenia
się poprzedzony jest bodźcem neutralnym
(bodziec neutralny + bodziec bezwarunkowy).



Najkorzystniejsze warunki do uwarunkowania reakcji
są

wtedy,

kiedy

między

podaniem

bodźca

neutralnego i bezwarunkowego upłynie kilka
sekund.



Różne gatunki zwierząt wyposażone są w biologiczną
gotowość do nauczenia się pewnych zależności
bodziec – reakcja szybciej a innych wolniej.

11

Warunkowanie klasyczne –
wygaszanie



Warunkowanie służy głównie przystosowaniu się,
ale w zmienionych warunkach środowiska może
następować zanik wyuczonych zależności. Ten
proces zanikania zwany jest też

wygaszaniem

.

Zapominanie zależności jest takim samym procesem
jak jej nabywanie.



Podczas procesu wygaszania zauważa się często
ponowne występowanie reakcji warunkowej po
podaniu bodźca warunkowego, chociaż wyuczona
zależność wydaje się już zapomniana.



Ponowne spontaniczne wystąpienie reakcji podczas
wygaszania to

spontaniczne odnowienie

.

12

Warunkowanie klasyczne –
generalizacja



Gdy organizm wykazuje reakcję warunkową nie
tylko przy podawaniu bodźca warunkowego, lecz
także bodźców do niego podobnych, mówimy o

generalizacji

.



W przypadku generalizacji reakcja warunkowa może
być nieco słabsza, jednak występuje w przypadku
bodźców podobnych do bodźców pierwotnych.



Generalizacja ma pewne zalety, bo osoba ucząca się nie
musi reagować odrębnie na każdą zmianę cechy. Może
ona jednak stracić swą użyteczność, gdy np. kierowca
nie odróżnia czerwonego światła sygnalizacji od
czerwonego bodźca ze swojego otoczenia.

13

Warunkowanie klasyczne –
różnicowanie



Różnicowanie

to proces, podczas którego

jednostka uczy się różnie reagować na dwa
podobne do siebie bodźce.



Proces uczenia się zostaje zakończony
dopiero wtedy, gdy reagujemy tylko na
określone bodźce z grupy podobnych.

14

Warunkowanie klasyczne – reakcje
lękowe



Pewnych reakcji emocjonalnych, np. lęku
można się nauczyć poprzez warunkowanie
klasyczne. Przy warunkowaniu reakcji lękowej
może nastąpić generalizacja bodźca.



Niektóre neutralne bodźce mogą o wiele łatwiej
stać

się

bodźcami

warunkowymi,

wyzwalającymi reakcję lęku, niż inne.



Jeżeli takie uwarunkowanie już nastąpiło to
przeważnie na stałe (np. silne reakcje
emocjonalne

żołnierzy

na

dźwięki

charakterystyczne dla pól bitewnych).

15

Warunkowanie klasyczne – reakcje
lękowe



Metoda

odwarunkowania

polega

na

połączeniu

bodźca

warunkowego

wywołującego lęk z takim zachowaniem,
które może konkurować z reakcją lęku.



Bardzo pomocne są zachowania, które
wywołują przyjemne emocje – nie można
pogodzić lęku z przyjemnością płynącą z
określonych bodźców, więc reakcja lękowa
stopniowo ulega wygaszeniu.

16

Formy uczenia się

17

Formy uczenia się



Formy uczenia się to strategie umysłowe
stosowane przez uczniów w zależności od
materiału, który muszą sobie przyswoić.



Przykładami najczęściej wykorzystywanych
form uczenia się są: uczenie się "na pamięć",
metodą

prób

i

błędów,

uczenie

się

sensoryczne,

poprzez

rozwiązywanie

problemów

oraz

poprzez

zrozumienie

materiału.

18

Formy uczenia się – uczenie się
pamięciowe



Uczenie się pamięciowe - polega na dokładnym
zapamiętaniu materiału tak, by móc go potem
w całości odtworzyć.



Zwykle taka forma uczenia się stosowana jest,
gdy trzeba zapamiętać listę nazwisk, daty,
wzory, definicje, itd.



W celu wspomożenia swojej pamięci można
zastosować

specjalne

strategie

zwane

mnemoniką, które ułatwiają zakodowanie
długich szeregów faktów poprzez skojarzenie ich
ze znaną i już wcześniej zapamiętaną informacją.

:



przeuczanie się -

uczenie się zostaje kontynuowane poza moment,

w którym uczący się potrafi przyswojony materiał powtórzyć z pamięci
raz czy dwa razy bez błędu



okresowe przeglądanie materiału do nauczenia co jakiś czas



aktywne powtarzanie z pamięci - w

trakcie pierwszego uczenia

się zapisywanie i wypowiadanie na głos przyswajanego materiału (jak
również odczytywanie go); "egzaminowanie" siebie samego z
zamkniętą książką (powtarzanie na głos materiału bez zaglądania do
niego)



wykorzystanie istniejącej struktury – TADEK



zwiększanie sensowności materiału -

warto nadawać jakieś

określone znaczenie względnie bezsensownemu materiałowi, np. w
przypadku listy słów - włączenie ich do opowiadania lub zdania



posługiwanie się wyobraźnią wzrokową -

gdy trzeba skojarzyć

ze sobą niewielkie grupy sensownych elementów, takich jak słowa
(wymyślanie scenek z udziałem tych słów)

Strategie mnemoniczne

20

Formy uczenia się – uczenie się
metodą prób i błędów



Uczenie się metodą prób i błędów - następuje w
sytuacji zetknięcia się z zupełnie nową sytuacją.



Przebiega dwuetapowo.



Pierwszy etap polega na eksperymentowaniu czyli
poszukiwaniu

różnych

możliwych

sposobów

rozwiązania danego problemu.



W

drugim

etapie

następuje

wielokrotne

rozwiązywanie problemu w określony sposób, co
pozwala wyeliminować całkowicie źródła błędów.



Pamięć również odgrywa tu ważna rolę, przy czym
kodowane są tylko te elementy, które prowadzą do
poprawnego rozwiązania problemu.

21

Formy uczenia się – uczenie się
sensoryczne



Uczenie się sensoryczne - jest to również
forma zapamiętywania, która polega na
kojarzeniu określonych części materiału
z odpowiednimi bodźcami sensorycznymi
wywołującymi reakcje odruchowe.



Polega na wytwarzaniu się odruchów
warunkowych pod wpływem wzmacniania
określonych doświadczeń.



Stosowane wcześniej bodźce ułatwiają potem
opanowanie danego materiału.

22

Formy uczenia się – uczenie się
poprzez rozwiązywanie problemów



Uczenie się przez rozwiązywanie problemów - to
aktywna forma uczenia się, polegająca na wielokrotnym
rozwiązywaniu zadań na różne możliwe sposoby.



Taka

strategia

pomaga

w

eliminowaniu

potencjalnych

błędów,

uczy

efektywnego

działania, wpływa również korzystnie na myślenie
logiczne, kojarzenie różnych faktów.



Przynosi

trwałe

efekty,

jest

jednak

dość

czasochłonne.

Istotny

jest

optymalny

poziom

trudności problemu do rozwiązania, który nie powinien
być zbyt łatwy, ale nie powinien też przekraczać
zdolności umysłowych ucznia.

23

Formy uczenia się – uczenie się
poprzez rozwiązywanie problemów



Uczenie się przez rozwiązywanie problemów
przebiega kilkuetapowo:



analiza problemu i rozłożenie go na części
składowe,



próba rozwiązania poszczególnych elementów
problemu na podstawie posiadanej już wiedzy,



określenie

hipotetycznych

sposobów

rozwiązania problemu,



weryfikacja wszystkich założonych metod
rozwiązania problemu i wybór tej właściwej,



wykonanie zadania.

24

Formy uczenia się – uczenie się
przez zrozumienie



Uczenie się przez zrozumienie - w przypadku tej
formy uczenia o utrwaleniu danego materiału i jego
zapamiętaniu decyduje zrozumienie jego treści.



Zrozumienie

ułatwia

bowiem

zakodowanie

poszczególnych części materiału, zakłada ich
wcześniejszą kategoryzację i organizację.



Jest to najbardziej czasochłonna forma uczenia się,
stosowana zwykle dopiero wtedy, gdy pozostałe
strategie okażą się nieskuteczne.



Gwarantuje

jednak

trwałe

zapamiętanie

materiału.

25

Formy uczenia się – uczenie się
przez zrozumienie



Dzieje się tak, ponieważ poszczególne jego części
powiązane są z informacjami, które już
posiadamy i

które przechowywane

są w

magazynie pamięci długotrwałej.



Im

bardziej

znany

materiał

i

im

lepiej

zorganizowany, tym lepsze jest przechowywanie.

***



Podsumowując, każda z zaprezentowanych tu form
uczenia się wymaga zdolności zapamiętywania.



Niektóre w większym stopniu wykorzystują
myślenie logiczne oraz rozumienie.

26

Formy uczenia się – uczenie się
przez zrozumienie



Najbardziej trwałe efekty przynosi uczenie się
przez zrozumienie, angażuje bowiem różne rodzaje
procesów

poznawczych:

pamięć,

myślenie,

spostrzeganie.



Zrozumienie znaczenia danej informacji wymaga
również analizy materiału i jego syntezy,
organizacji jego treści i jej kategoryzację.



Zorganizowanie materiału według jego znaczenia
jest podstawą kodowania w pamięci długotrwałej,
zatem to czego się w ten sposób nauczymy, na
długo pozostanie w naszej pamięci.

27

Formy uczenia się – uczenie się
przez zrozumienie



Wyróżniamy dwa typy zrozumienia:



zrozumienie subiektywne - bierne rozumienie
informacji, których się słucha,



zrozumienie obiektywne - zakłada umiejętność
aktywnego

zastosowania

wyuczonego

materiału

w

rozwiązywaniu

konkretnych

problemów.

28

Charakterystyka rodzajów pamięci

29

Pamięć gatunkowa



Schematy

niektórych

zachowań

i

czynności wysoce przystosowawczych dla
danego gatunku są w nim przekazywane z
pokolenia na pokolenie za pośrednictwem
genów.



Jeśli spojrzymy na gatunek jako na całość,
możemy powiedzieć ich wzorzec zachowań
realizowanych w każdym pokoleniu jest
przechowywany w swoistym magazynie
pamięciowym przynależnym do tego
gatunku.

30

Pamięć gatunkowa



Każdy członek danego gatunku realizuje
takie wzorce już od urodzenia i nie
wymagają one przykładu ze strony innych
osobników danego gatunku, chociaż mogą
być doskonalone poprzez trening.



Informacją

gatunkową

mogą

stać

zachowania realizowane przez osobniki
danego gatunku w wielu pokoleniach -
pamięć gatunkowa jest podatna na
dodawanie nowych informacji.

31

Pamięć gatunkowa



Do

informacji

przechowywanych

w

pamięci

gatunkowej należą na przykład schematy zachowań
instynktownych i odruchów warunkowych.



Funkcje pamięci gatunkowej:



zapewnienie

osobnikowi

schematów

zachowań

umożliwiających przeżycie zanim nauczy się ich od
innych

osobników

lub

na

podstawie

własnego

doświadczenia



zmniejszenie zakresu umiejętności, które jednostka
musi opanować



ograniczenie strat energii poprzez brak konieczności
treningu umiejętności wrodzonych

32

Pamięć gatunkowa



Charakterystyka pamięci gatunkowej:



mała podatność na modyfikacje



stałość kolejności elementów schematu
zachowań



schematy rozciągniętych w czasie
działań

umożliwiających

przeżycie

(budowa gniazd, hibernacja, gromadzenie
zapasów)



podatność na rozbudowę

33

Pamięć osobnicza



Pamięć osobnicza dotyczy jedynie
informacji pochodzących z osobistego
doświadczenia jednostki.



Pamięć osobniczą dzielimy na wiele
rodzajów ze względu na:

1.

jej przedmiot,

2.

cechy

poszczególnych

faz

procesu

pamięciowego,

3.

długość przechowywania informacji,

4.

charakter przechowywanej wiedzy.

34

Rodzaje pamięci osobniczej

1.

Ze względu na przedmiot, wyróżniamy

następujące rodzaje pamięci osobniczej:



pamięć obrazowa - dotyczy zapisu informacji
wzrokowej lecz także informacji słuchowych,
smakowych,

węchowych,

dotykowych

i

motorycznych; często w fazie zapamiętywania
wspomagana

jest

opisem

słownym

(

werbalizacja, czyli

proces ujmowania w słowa

przedmiotu percepcji; umiejętność nabyta i
rozwijana z wiekiem; wspomaga zapamiętanie
obrazów pochodzących z różnych modalności

).

35

Rodzaje pamięci osobniczej



pamięć werbalna - przechowuje słowny zapis
treści myśli; dotyczy jedynie treści niosących
sens i jest właściwa jedynie człowiekowi; treść
informacji przechowywanej w pamięci werbalnej
może być uzupełniona o treść informacji w
pamięci obrazowej (wizualizacja, wyobrażenie).



pamięć

uczuć

-

dotyczy

doświadczeń

emocjonalnych; przechowuje zapis informacji
pochodzących z różnych modalności (źródeł).
Może zachodzić interferencja (nakładanie) treści
przechowywanych w pamięci uczuć z zapisem w
pamięci obrazowej lub/i werbalnej, co oznacza, że
zapamiętane emocje mogą zmieniać sposób,
w jaki pamiętamy zdarzenia oraz myśli.

36

Rodzaje pamięci osobniczej

2.

Ze względu na specyficzne cechy faz

procesu pamięciowego:

a.

sposób zapamiętania: pamięć mechaniczna

lub logiczna:



pamięć mechaniczna dotyczy informacji,
których

zapamiętanie

przebiega

bez

zrozumienia, jedynie ze względy na fizyczne
cechy

informacji;

informacje

są

zapamiętywane dokładnie ale mogą szybko
zostać

zapomniane;

dotyczy

zazwyczaj

materiału bezsensownego

37

Rodzaje pamięci osobniczej



pamięć logiczna dotyczy informacji, których
zapamiętywaniu

towarzyszy

analiza

i

zrozumienie treści; informacje nie są
zapamiętane dokładnie lecz zapamiętany jest
ich ogólny sens, co pozwala na manipulację
materiałem

pamięciowym

i

dalsze

wykorzystywanie go w procesach umysłowych;
pozwala na zapamiętywanie informacji na
dłużej;

dotyczy

zazwyczaj

materiału

sensownego.

38

Rodzaje pamięci osobniczej

b.

charakter zainicjowania procesu: pamięć

dowolna lub mimowolna



pamięć dowolna dotyczy materiału, który
świadomie chcemy zapamiętać i do którego
zapamiętania dążymy; zapamiętywany materiał
podlega świadomej selekcji; zapamiętywaniu
towarzyszą

mechanizmy

takie

jak:

koncentracja

na

materiale,

analiza

i

porządkowanie treści, werbalizowanie, próbne
odtwarzanie; zapamiętywanie świadome jest
skuteczniejsze ale wymaga wysiłku; częsta u
dzieci w wieku szkolnym i osób dorosłych.

39

Rodzaje pamięci osobniczej



pamięć

mimowolna

dotyczy

materiału

zapamiętywanego

podświadomie;

zapamiętywany

materiał

nie

jest

selekcjonowany;

zapamiętywaniu

nie

towarzyszy żadna ukierunkowana na nie
aktywność;

zapamiętywanie

odbywa

się

podświadomie i bez wysiłku, ale materiał nie
jest zapamiętany na długo; częsta u dzieci w
wieku przedszkolnym.

40

Rodzaje pamięci osobniczej

c.

trwałość

przechowywania

zapamiętanej

informacji: pamięć bezpośrednia i odroczona



pamięć bezpośrednia dotyczy materiału, który
ma być odtworzony zaraz po zapamiętaniu
czyli informacji wykorzystywanych na bieżąco;
materiał jest zapamiętany na krótko, zazwyczaj
zostaje zapomniany zaraz po zaprzestaniu
powtarzania podtrzymującego, ale zapamiętanie
nie wymaga zbyt dużego wysiłku; ma małą
pojemność (7+/−2 elementy).

41

Rodzaje pamięci osobniczej



pamięć odroczona dotyczy materiału, który ma
zostać zapamiętany trwale czyli wiedzy;
materiał zapamiętany może być odtwarzany
nawet

przez

całe

życie,

ale

proces

zapamiętywania angażuje głębokie struktury
pamięci i wymaga znacznego wysiłku; ma
nieograniczoną pojemność.

42

Rodzaje pamięci osobniczej

d.

sposób odpamiętywania: pamięć rozpoznawcza i

odtwórcza



pamięć rozpoznawcza dotyczy odtwarzania poprzez
rozpoznanie czyli poprzez odpowiadanie na pytanie: czy
dany element jest elementem zapamiętanym; wymaga
mniej wysiłku, ponieważ korzysta z zapamiętywania cech
fizycznych informacji; rozpoznawanie jest bardzo skuteczne.



pamięć

odtwórcza

dotyczy

odtwarzania

poprzez

odpamiętanie czyli poprzez odpowiadanie na pytanie: jaki
element został zapamiętany; wymaga wiele wysiłku, gdyż
zapamiętywana

informacja

zazwyczaj

musi

być

zanalizowana pod względem treści i sensu; odpamiętywanie
jest skuteczne jedynie w przypadku bardzo dobrze
zapamiętanego materiału.

43

Rodzaje pamięci osobniczej

3.

Ze względu na pojemność i czas

przechowywania wyróżnia się:

a.

trzy

główne

systemy

pamięci

przemijającej (sensoryczna, krótkotrwała,
robocza)

b.

trzy

systemy

pamięci

trwałej

(semantyczna,

epizodyczna,

autobiograficzna).

44

Systemy pamięci przemijającej



pamięć sensoryczna - przyjmuje się, że każdy
zmysł posiada własny magazyn pamięciowy.
Jednak badania przeprowadza się zazwyczaj
tylko na magazynie pamięci ikonicznej
(wzrokowej) i echoicznej (słuchowej).



Informacja w pamięci sensorycznej jest
przechowywana przez bardzo krótki czas: 2s w
pamięci ikonicznej i do 10s w pamięci
echoicznej.

45

Systemy pamięci przemijającej



pamięć krótkotrwała (STM - short term memory)
- Informacja jest kodowana w pamięci
krótkotrwałej

poprzez

wewnętrzne

powtarzanie (powtarzanie w myślach).



Czas jej przechowywania również jest związany
z powtarzaniem, dzięki któremu można
podtrzymać informację w pamięci; bardzo długie
powtarzanie

prowadzi

do

przeniesienia

informacji do magazynu pamięci długotrwałej.

46

Systemy pamięci przemijającej



Wykazano istnienie charakterystycznych dla pamięci
krótkotrwałej

efektów

towarzyszących

odpamiętywaniu: efekt pierwszeństwa - lepiej
pamiętane są elementy, które pojawiły się na początku
materiału do zapamiętania; efekt świeżości - lepiej
pamiętane są elementy, które pojawiły się na końcu
materiału do zapamiętania.



Przyczynę

zapominania

informacji

z

pamięci

krótkotrwałej może stanowić samoistne zanikanie
informacji wraz z upływem czasu, przekierowanie
uwagi czyli zaniechanie powtarzania informacji na
rzecz innego zadania a także interferencja między
informacjami czyli zacieranie jednej informacji przez
drugą.

47

Systemy pamięci przemijającej



pamięć robocza (WM - working memory) jest
częścią pamięci krótkotrwałej, która nie ma
za zadanie tylko biernego przechowywania
informacji

lecz

pozwala

także

na

przetwarzanie,

nadzorowanie

i

koordynację przechowywanych informacji.



pamięć

semantyczna

obejmuje

łatwą

do

zwerbalizowania

wiedzę

ogólną.

Wiedza

semantyczna ma strukturę sieci, w której
poszczególne informacje stanowiące węzły łączą
się między sobą za pośrednictwem nici
skojarzeniowych.

48

Systemy pamięci trwałej



Pamięć epizodyczna stanowi zapis informacji
dotyczących wydarzeń charakteryzujących się
określonym czasem i przestrzenią. Struktura
informacji w pamięci epizodycznej opiera się na
chronologii.



Odpamiętywanie informacji o wydarzeniach ma
zatem związek zarówno z określeniem czasu, w
którym miały miejscem (datowaniem) jak również
określeniem ich stosunku chronologicznego do
innych wydarzeń, o których informacja znajduje się
w magazynie pamięci epizodycznej.



49

Systemy pamięci trwałej



Pamięć

autobiograficzna

jest

specyficznym

magazynem, w którym przechowywane są informacje
dotyczące indywidualnej historii życia danej
jednostki.



Pamięć autobiograficzna, podobnie jak epizodyczna,
dotyczy informacji o wydarzeniach.



Odróżniającą te dwa magazyny pamięci cechą jest
fakt, że informacje o wydarzeniach przechowywane w
pamięci autobiograficznej pozostają w bezpośrednim
odniesieniu do jednostki. Oznacza to, że do pamięci
autobiograficznej trafiają jedynie te wydarzenia, w
których jednostka osobiście brała udział.

50

Systemy pamięci trwałej



Zawartość

pamięci

autobiograficznej

jest

zorganizowana w trzy bloki: wiedzę na temat
okresów życia, pamięć zdarzeń ogólnych
(pojedynczych lub powtarzających się) oraz
pamięć

zdarzeń

specyficznych

(czyli

jednorazowych i szczególnych).



Pamięć

autobiograficzna

może

zawierać

informacje

zarówno

epizodyczne

jak

i

semantyczne, a co za tym idzie również
informacje

abstrakcyjne

dotyczące

danej

jednostki.

51

Zaburzenia pamięci



Zaburzenia

pamięci

mogą

mieć

różny

charakter ze względu na to, jaka jej struktura
uległa uszkodzeniu.



Wyróżnia

się

trzy

następujące

rodzaje

amnestycznych zaburzeń pamięci:



amnezja wsteczna - polega na niezdolności do
przypomnienia sobie zdarzeń z przeszłości



amnezja następcza - polega na niemożności
trwałego zapamiętania bieżących zdarzeń



amnezja globalna - zaburzenia pamięci obejmujące
zarówno amnezję wsteczną jak i następczą

52

Wiedza



Wiedza

jest

to

zbiór

informacji

zgromadzonych w magazynie pamięci trwałej.



Informacje, które są elementami wiedzy są
umysłowymi reprezentacjami świata.



Wiedza posiada strukturę, czyli sposób
uporządkowania informacji, która jest zależna
od rodzaju informacji tworzących wiedzę na
dany temat.



Informacje zaś różnią się między sobą
sposobem w jaki są nabywane.

53

Wiedza



Informacje trafiają do magazynu pamięci
trwałej w procesie zapamiętywania czyli
zapisywania śladu pamięciowego poprzez
formację mózgową zwaną hipokampem.

54

Rodzaje wiedzy – wiedza ekspercka



Wiedza ekspercka jest to bardzo szczegółowa i
rozbudowana wiedza obejmująca informacje dotyczące
tylko jednej dziedziny.



Posiadanie wiedzy eksperckiej w danej dziedzinie
umożliwia zauważanie w otoczeniu wzorców i
struktur, które są charakterystyczne dla tej właśnie
dziedziny.



Jest spowodowane faktem, iż wiedza ekspercka wiąże
się z ponadprzeciętną sprawnością w zakresie
pamięci krótko- i długotrwałej, co umożliwia
łatwiejsze

i

szybsze

zestawianie

informacji

przechowywanych w magazynie pamięciowym z
nowymi informacjami napływającymi z otoczenia.

WARUNKOWANIE JAKO
FORMA UCZENIA SIĘ

dr Magdalena Pilska

Warunkowanie



Warunkowanie,

powstawanie

odruchów

warunkowych

-

prowadzona

w

warunkach

laboratoryjnych (zubożonych), oparta na naturalnej
właściwości uczenia się eksperymentalna metoda
badania centralnego układu nerwowego, jego
funkcjonalnych

właściwości,

połączeń

i

dróg

nerwowych, mechanizmów sterowania zachowaniem i
funkcjonowaniem organów wewnętrznych.



Jak ważne dla przeżycia organizmu jest w naturalnym
środowisku

uczenie

się,

może

uświadomić

doświadczenie białych badaczy Australii, dla których
często jedynym ratunkiem okazywało się spotkanie
miejscowych Aborygenów, którzy chociaż nie chodzili
do szkoły świetnie wiedzieli jak zdobyć żywność i wodę.

Warunkowanie



Rozróżnia się dwa rodzaje warunkowania:



Warunkowanie klasyczne



Warunkowanie instrumentalne

.



Ich sens biologiczny i różnicę najłatwiej przedstawić na
zachowaniu się kury i psa. Mała kura (kurczak) ma
wrodzony odruch dziobania małych obiektów na ziemi.
Początkowo dziobie co popadnie (generalizacja), jednak
skojarzenie wyglądu obiektu dziobanego z jego smakiem
ogranicza liczbę obiektów dziobanych (

różnicowanie

).



Później kura wie, co warto dziobać. Chcąc jeść, wykonuje
instrumentalne ruchy dziobania w stosunku do
wyuczonych warunkowo obiektów.

Warunkowanie



Zachowanie

(reakcje

ruchowe)

związane

ze

zdobywaniem

pokarmu,

poszukiwaniem

wody,

poznawaniem terenu, szukaniem partnera, ucieczką, to
typowe, istniejące w naturze reakcje, będące przykładem
warunkowania instrumentalnego.



U psa pokarm po dostaniu się do jamy gębowej wywołuje

odruch bezwarunkowy

wydzielania śliny, dotykając

tylnej części podniebienia - odruch połykania, a następnie
wydzielanie soków żołądkowych.



W żołądku innej ilości soków potrzeba do trawienia mięsa
a innej do trawienia pokarmów mącznych. Jeśli pies
zacznie się ślinić odpowiednio silnie już na widok suchego
proszku, to będzie mógł go szybciej i sprawniej przełknąć,
natomiast w żołądku szybciej zacznie się trawienie.

Warunkowanie



Rodzaj pokarmu organizm rozpoznaje kojarząc jego obraz
ze smakiem, a później z rodzajem związków organicznych
pojawiających się w jelitach, krwiobiegu i układzie limfatycznym.



Większe lub mniejsze ślinienie się i wydzielanie soków
żołądkowych już na widok różnego rodzaju pokarmu jest
przykładem naturalnego warunkowania klasycznego.



Reakcje związane z warunkowaniem instrumentalnym
pozwalają zwierzęciu dostosować się do warunków
panujących w otoczeniu, a reakcje klasyczne pozwalają
dostosować jego wnętrze głównie za pośrednictwem
autonomicznego układu nerwowego.



W naturalnym środowisku bodźców jest bardzo dużo i trudno
stwierdzić, jaką naturę ma takie czy inne zachowanie, natomiast
w laboratorium jest to możliwe.

Warunkowanie



Między dwoma rodzajami warunkowania istnieje jeszcze jedna
różnica, dobrze widoczna w czasie eksperymentów, mianowicie
bodziec warunkowy klasyczny jest bezpośrednim sygnałem
bodźca bezwarunkowego i jego wystąpienie wywołuje takie
objawy jak sam bodziec bezwarunkowy.



W

przypadku

warunkowania

instrumentalnego

bodziec

warunkowy nie ma tej właściwości, jest zwykle sygnałem, że teraz
można wykonać określony ruch, aby móc w dalszej kolejności
uzyskać wzmocnienie. W tym ujęciu, bardzo odpowiednim dla
odruchów

instrumentalnych

jest

określenie

odruchy

przygotowawcze

.



Podstawą wszelkiego warunkowania jest tzw. popęd. Jako popęd
należy rozumieć zmiany w układzie nerwowym pojawiające się
pod wpływem wewnętrznych zmian w organizmie lub na jego
zewnątrz sprawiające, że zwierzę szuka pokarmu, wody, schronienia
itd.

Warunkowanie klasyczne

Warunkowanie klasyczne



Warunkowanie

klasyczne

lub

warunkowanie

pawłowowskie

; odkąd odkryto warunkowanie instrumentalne,

zwane warunkowaniem II typu, stosuje się także nazwę

warunkowanie I typu

.



Eksperymenty nad warunkowaniem przeprowadził jako pierwszy l.
P. Pawłow. Stwierdził on, że podanie psu pokarmu do pyska
wywołuje u niego wydzielanie śliny.



Reakcję

tę

Pawłow

nazwał

odruchem

lub

reakcją

bezwarunkową, ponieważ występuje ona bez uczenia się, w
sposób niezmienny, utrwalony dziedzicznie; pokarm zaś jest
bezwarunkowym bodźcem dla tej reakcji.



Dzięki warunkowaniu klasycznemu można uzyskać reakcję
wydzielania śliny na dowolny sygnał obojętny, wystarczy tylko
regularnie

go

powtarzać

w

towarzystwie

bodźca

bezwarunkowego.

Warunkowanie klasyczne



Przykład: jeśli bezpośrednio przed podaniem psu pokarmu zadzwoni
dzwonek, to po kilku próbach na sam dźwięk dzwonka pies zaczyna
wydzielać ślinę. Przed eksperymentem dzwonek nigdy nie
wywoływał u psa reakcji ślinienia, a więc nauczył się on, że bodziec,
który zawsze pojawia się przed jedzeniem, jest sygnałem karmienia.



Tego

typu

bodziec

(sygnał)

Pawłow

nazwał

bodźcem

warunkowym

, a efekt wywołany przez niego (tu: wydzielanie śliny)

— reakcją warunkową lub odruchem warunkowym. Odruch taki
wytwarza się dzięki wielokrotnemu kojarzeniu się bodźca (np.
dźwięku dzwonka) z podawaniem pokarmu, co Pawłow określił jako

wzmocnienie bodźca warunkowego

.



Warunkowanie jest najskuteczniejsze wtedy gdy czas upływający
między bodźcem warunkowym a bezwarunkowym nie jest
zbyt duży (do 0,5 s), przy większych odstępach warunkowanie trwa
dłużej lub wcale nie zachodzi.

Warunkowanie instrumentalne

Warunkowanie instrumentalne



Warunkowanie instrumentalne

zwane pierwotnie przez jego

odkrywców

warunkowaniem II typu

(w odróżnieniu od

warunkowania I typu zwanego klasycznym lub pawłowowskim) a
ostatnio (z angielskiego) także warunkowaniem sprawczym.



Wymaga od badanego organizmu wykonania określonej
reakcji ruchowej lub powstrzymania się od niej (reakcje te
zwane są reakcjami instrumentalnymi lub sprawczymi).
Wykonanie takiej reakcji ma zwykle charakter intencjonalny i
jest regulowane popędem; w praktyce jest to stopień
odczuwanego głodu lub pragnienia.



Zwykle jedynie reakcje pozwalające uniknąć

bodźców

awersyjnych

są poprzedzane sygnałem ostrzegawczym

(zwanym

bodźcem warunkowym

) informującym zwierzę o

niebezpieczeństwie.

Warunkowanie instrumentalne



Chcąc uzyskać większą liczbę reakcji stosuje się
wzmocnienie nieregularne, co kilka naciśnięć dźwigni.



Zwierzę ma określoną pojemność żołądka, aby zaspokoić głód
musi wtedy więcej razy nacisnąć dźwignię.



Po utrwaleniu warunkowania wprowadza się dodatkowe
elementy eksperymentu np.

różnicując bodziec warunkowy

można

sprawdzić

czułość

zmysłu

go

odbierającego,

przecinając operacyjnie nerwy można ustalić drogę odruchu
warunkowego, wpływ różnych ośrodków mózgu na ten odruch i
wiele innych zagadnień.



Znani badacze odruchów instrumentalnych to:



Edward Thorndike



B. F. Skinner



Edward Tolman

Warunkowanie wyższego rzędu

Warunkowanie wyższego rzędu



Warunkowanie

wyższego

rzędu

zwane

także

warunkowaniem wyższego poziomu, warunkowaniem
łańcuchowym lub sekwencyjnym - termin odnoszący się
głównie do warunkowania instrumentalnego, w mniejszym
stopniu do warunkowania klasycznego.



Przy jednym i drugim typie warunkowania, bodziec
możemy poprzedzić innym, obojętnym, który po kilku
skojarzeniach stanie się kolejnym bodźcem warunkowym.



Podczas generalizacji zwierzę zareaguje na osobne
bodźce (na pierwszy albo drugi). Podczas różnicowania
można uzyskać reakcję na określoną sekwencję
bodźców.

Warunkowanie wyższego rzędu



Na przykład jeśli pies nauczył się kojarzyć czerwoną lampkę
z pojawieniem się pokarmu, to zacznie się ślinić. Możemy
przed zapaleniem lampki włączyć dzwonek i po kilku próbach
pies będzie się ślinić także na dźwięk dzwonka.



Jeżeli teraz nie nastąpi wzmocnienie pies zauważy że po
dzwonku jeszcze powinna zaświecić się lampka. Po utrwaleniu,
w odpowiedzi na dzwonek wystąpi przede wszystkim

reakcja

orientacyjna

a wzmożone ślinienie dopiero na sygnał lampki.



Ten ciąg skojarzeń teoretycznie może biec niemal w
nieskończoność. W praktyce ogranicza go inteligencja i
zdolności pamięciowe obiektu badanego. Bodźce zbyt odległe
od siebie w czasie lub zdecydowanie różnego rodzaju nie
zostaną skojarzone ze sobą, przy zbyt dużej ich liczbie nie
zostanie zapamiętana ich sekwencja.

Warunkowanie wyższego rzędu



Pewnym modelem takiego warunkowania jest skorzystanie z
telefonu - musimy wystukać określoną sekwencję liczb aby móc
zadzwonić do znajomej osoby - sekwencje znamy tylko dla osób do
których często dzwonimy, pozostałych nie pamiętamy i korzystamy z
notesu.



Warunkowanie sekwencyjne może mieć też charakter instynktu -
ewolucja promowała te osobniki, które całą sekwencję robiły
prawidłowo. Szereg typowych przykładów możemy znaleźć wśród
owadów.



Dość dobrze prześledzono zachowanie sekwencyjne u grzebacza.
Wykopuje jamkę, zapamiętuje okolicę, leci po pożywienie dla
potomstwa, przynosi do jamki i składa jajo, po czym wlot zasypuje.



Okazało się że upolowanego pasikonika grzebacz łapie za czułki i jeśli
je uciąć, nie jest w stanie przejść do następnego etapu. Kręci się wokół
zdobyczy a wobec braku "zaczepienia" porzuca ofiarę. Obecność
czułków jest bodźcem warunkowym przejścia do następnego etapu.