PSYCHOLOGIA
LUDZKIEGO ROZWOJU

dr Monika Świątkowska

Psychologia ludzkiego
rozwoju



Życie poszczególnych ludzi wykazuje
wiele wspólnych cech, jednak ważniejszą
kwestią jest jego różnorodność.



Człowiek na początku swojego istnienia
ma możliwość obrania wielu różnych dróg
życia. Nie da się przewidzieć rozwoju.



Psychologia rozwojowa nie ogranicza się
do opisania normalnego biegu życia,
ponieważ on nie istnieje.

Psychologia ludzkiego
rozwoju



Zadaniem psychologii rozwojowej jest
odkrywanie kiedy, jak i na skutek czego
człowiek może się zmieniać na
wszystkich etapach swojego rozwoju.



Określa także warunki i zdarzenia, które
muszą zaistnieć, by kobiety i mężczyźni
spośród wielu dróg życia dokonali
wyboru właściwej.

Charakterystyka psychologii
rozwojowej

Charakterystyka psychologii
rozwojowej



Psychologowie zajmujący się rozwojem, interesują
się

zmianami

zachodzącymi pomiędzy poczęciem

(początkiem indywidualnego życia) a śmiercią.



Psychologia rozwoju ma trzy różne zadania:



opis



wyjaśnianie



optymalizacja



Pierwszym etapem jest opis tego, co zostało
zaobserwowane. Rozwój motoryczny wszystkich
dzieci nie przebiega tak samo, zmiany nie
zachodzą równomiernie.

Charakterystyka psychologii
rozwojowej



Zadaniem psychologii rozwojowej jest również
zbadanie zdarzeń i uwarunkowań, od których
uzależniony jest rozwój człowieka.



Zmiany w rozwoju dzieci zależą zarówno od
sposobu odżywiania i wysokiego poziomu
opieki zdrowotnej, jak od różnorodnych
okoliczności uczenia się.



Psychologowie rozwojowi nie ograniczają się do
opisywania i wyjaśniania zmian. Ich odkrycia
umożliwiają optymalizację rozwoju
pojedynczego człowieka.

Charakterystyka psychologii
rozwojowej



Jednak odpowiednie odżywianie i otoczenie
opieką zdrowotną dziecka nie są czynnikami
wystarczającymi, aby rozwój przebiegał
prawidłowo.



Dzieci do prawidłowego rozwoju potrzebują
opieki osób dorosłych, które poświęcałyby im
wiele czasu, bawiły się z nimi i odpowiednio
reagowały na ich potrzeby.



Warunkiem prawidłowego rozwoju jest
zaspokajanie potrzeb fizycznych, a także
społecznych i emocjonalnych.

Metody badania zmian

Metody badania zmian



Ze względu na to, że zadaniem psychologii
rozwojowej jest opisywanie, przewidywanie,
kontrolowanie oraz wyjaśnianie zmian
zachodzących między poczęciem a śmiercią,
niezbędne staje się uzyskanie informacji o
ludziach na kolejnych etapach ich życia.



Psychologowie rozwojowi wypracowali dwie
metody badania zmian na przestrzeni życia:



metodę przekroju podłużnego



metodę przekroju poprzecznego.

Metoda przekroju
podłużnego



Jeśli chcemy dowiedzieć się jak zmieniają się ludzie,
musimy przeprowadzić badanie metodą przekroju
podłużnego, podczas którego

te same

osoby będą

obserwowane przez dłuższy czas, w regularnych
odstępach czasu.



Taka obserwowana grupa jest określana mianem

kohorty

. Kohorta obejmuje wszystkie osoby, które

urodziły się w ściśle określonym czasie, przeważnie w
tym samym roku.



Na podstawie wielokrotnych badań członków tej
grupy uzyskuje się informacje o tym, jak wraz z
wiekiem zmieniają się cechy osobowości danej osoby.

Metoda przekroju
podłużnego



Można jednocześnie dociekać, jak wydarzenia i
warunki (np. odżywianie) wpływają na późniejsze
zachowanie (np. w sferze intelektualnej. Tego
rodzaju informacje mają ogromne znaczenie dla
psychologów rozwojowych.



Badania metodą przekroju podłużnego mają wiele
wad. Naukowcy muszą czekać całe lata na
wszystkie informacje. Jeśli badają np. jak zmienia
się inteligencja między 15 a 80 rokiem życia, to na
wszystkie wyniki muszą czekać kilkadziesiąt lat i
tym problemem musiałyby się zająć dwa pokolenia
psychologów.

Metoda przekroju
podłużnego



Wszyscy pierwotnie wybrani uczestnicy nie są w
stanie pozostać do dyspozycji naukowców do końca
badań. Z badań podłużnych rezygnują zazwyczaj
osoby, które mają dużo pracy lub te, które się
przeprowadzają ze względów zawodowych.



Stosunkowo duża liczba osób o inteligencji poniżej
przeciętnej zrezygnuje ze współpracy
przypuszczalnie dlatego, że badania testowe
nastręczają im trudności.



Tam gdzie występują takie systematyczne straty,
sens badania poddawany jest w wątpliwość.

Metoda przekroju
podłużnego



Wyniki oparte na badaniach pozostałych
uczestników mogą ujawniać skrzywiony obraz
inteligencji określonej grupy wiekowej.



Osoby ponadprzeciętnie inteligentne oraz takie,
których poziom inteligencji leży poniżej
przeciętnej, nie przedstawią już miarodajnego
wizerunku swojej grupy, ponieważ nie są
dostatecznie reprezentowane.



Nawet gdyby choć raz, regularnie, udało się
badać wszystkich uczestników, to i tak metodę
tę uważa się za niedoskonałą.

Metoda przekroju
podłużnego



Mankamentem tej metody badawczej jest fakt,
że zaobserwowane zmiany nie muszą być
powszechną cechą rozwoju, ale reakcją na
zmiany zachodzące w środowisku i w
społeczeństwie.



Jeśli w ciągu dłuższego okresu u tych samych
osób stwierdzimy zmiany, to i tak niewyjaśniona
pozostanie kwestia, czy chodzi tu o ogólną cechę
rozwojową czy też o zmiany w środowisku.



Na metodę przekroju podłużnego mają zatem
wpływ wiek i środowisko.

Metoda przekroju
poprzecznego



W celu uniknięcia ogromnych nakładów
finansowych i czasowych związanych z metoda
przekroju podłużnego, większość psychologów
stosuje w swoich badaniach metodę przekroju
poprzecznego.



Osoby w różnym wieku badane są w

tym samym

czasie

, więc uczestniczące kohorty można

porównywać.



Jeśli chcemy się dowiedzieć jakie zmiany zachodzą
pomiędzy narodzinami a 18 rokiem życia, możemy
wyznaczyć 18 grup, z których każda reprezentuje
określoną grupę wiekową.

Metoda przekroju
poprzecznego



Oczywistą zaletą tej metody jest oszczędność
czasu, ponieważ nie trzeba czekać 18 lat, aby
uzyskać wyniki dotyczące 18-latków.



Wszystkie grupy wiekowe są badane
równocześnie i nie ma ryzyka, że wraz z
upływem czasu niektórzy uczestnicy zrezygnują
z badań.



Jednak ta metoda badań nie jest wolna od wad,
ponieważ członkami grup wiekowych nie są te
same osoby, nie można więc zaobserwowanych
zmian przypisać ich rozwojowi.

Metoda przekroju
poprzecznego



O rozwoju możemy mówić wówczas, gdy zmiany
zaobserwowano

u tych samych

osób. Różnice

występujące między kohortami mogą być także
odzwierciedleniem zmian zachodzących w
środowisku.



Tego wpływu nie uwzględniały pierwsze studia nad
badaniem rozwoju inteligencji, których wyniki
sugerują, że szczyt zdolności intelektualnych
przypada zaraz po dwudziestym roku życia.



Z danych tych wynika też, że po osiągnięciu tego
szczytu rozwój inteligencji zanika, najpierw
stopniowo, a po 60 roku życia coraz szybciej.

Metoda przekroju
poprzecznego



Po opublikowaniu rezultatów pierwszych badań
przeprowadzonych metodą przekroju poprzecznego,
hipoteza o uwarunkowanym wiekiem rozwoju
inteligencji została podważona.



Osoby badane metodą przekroju poprzecznego
często wykazywały wzrost inteligencji, aż do
osiągnięcia 60 lat. Zdrowi i aktywni ludzie
zachowują swoją sprawność również po
przekroczeniu tego wieku.



Z tego powodu wyniki metod przekroju podłużnego i
poprzecznego często są różne i często
charakteryzuje je

efekt kohorty

.

Metoda przekroju
poprzecznego



Członkowie kohorty, którzy urodzili się niemal w tym
samym czasie, w wieku młodzieńczym lub we
wczesnym okresie dojrzałości żyją w społeczeństwie
w określonych warunkach i przezywają wiele
istotnych wydarzeń.



Wyniki badań metodą przekroju poprzecznego,
które miały dostarczyć informacji o rozwoju
inteligencji u osób dojrzałych nie wprowadziły do
sformułowania trafnych wniosków z powodu
nieznajomości efektu kohorty.



Testy wielokrotnie wykazywały, ze sprawność
intelektualna zmniejsza się z wiekiem.

Metoda przekroju
poprzecznego



Nie uwzględniano tego, że kohorty biorące udział
w badaniach różniły się nie tylko pod względem
przeciętnego wieku, lecz także pod względem
wykształcenia.



Im młodsi byli uczestnicy, tym więcej spośród
nich uczęszczało do szkół, prawdopodobnie z
biegiem lat zmieniała się także jakość nauczania.



Wadą metody przekroju poprzecznego jest
zatem pomieszanie wpływu dwóch czynników:
różnic uwarunkowanych rozwojem oraz różnic
spowodowanych efektem kohorty.

Połączenie metod przekroju
poprzecznego i podłużnego



Aby uniknąć błędów obydwu metod, można je
łączyć. Oznacza to regularne powtarzanie
badania (przez krótki okres metodą przekroju
poprzecznego) uczestników wszystkich kohort.



W ten sposób można jeszcze raz zbadać grupę
10-latków gdy mają już po 15 lub po 20 lat.



Psychologowie rozwojowi interesowali się tym,
czy w późniejszych latach wieku dojrzałego
zmienia się spożycie alkoholu. Zastosowali
metodę przekroju poprzecznego dla grupy osób
w wieku 60-80 lat.

Połączenie metod przekroju
poprzecznego i podłużnego



Następnie przez 7 lat śledzili metoda przekroju
podłużnego spożycie alkoholu u wszystkich
uczestników.



Przy każdym ponawianym regularnie zapytaniu nie
zmieniony pozostawał związek z wiekiem, każdego
roku uczestnicy wypijali mniej alkoholu.



Ponieważ rezultat badania metodą przekroju
poprzecznego potwierdził się także podczas badań
metodą przekroju podłużnego, z całym
przekonaniem można powiedzieć, że zmniejszenie
spożycia alkoholu przez osoby dojrzałe zależy od
wieku.

Zmiany zachodzące w życiu
człowieka

Zmiany w życiu człowieka



Zastosowanie metod przekroju
podłużnego i poprzecznego pozwala na
udowodnienie zmian zachodzących w
życiu człowieka, jednak wyniki badań
jesteśmy w stanie poznać dopiero wtedy,
gdy zostaną opisane.



Ponawiane badania uczestników pokazują,
że niektóre zmiany są ściśle powiązane z
wiekiem, inne zaś zależą od warunków
środowiska.

Zmiany w życiu człowieka



Psychologia rozwojowa dąży do odkrycia tych
zdarzeń i warunków, które nadają kierunek
rozwojowi człowieka.



Pewne zmiany zwłaszcza we wczesnych latach
życia kontrolowane są niemal bezpośrednio
genetycznie i są dość ściśle związane z
wiekiem. Inne zmiany są bardziej zależne od
zewnętrznych warunków życia.



Psychologia rozwojowa bada też reakcje na
zdarzenia, których nie doświadcza każdy
człowiek.

Czynniki dziedziczne i
środowisko



Już od końca XIX wieku interesowano się
dlaczego ludzie tak bardzo różnią się od siebie
pod względem osiągnięć życiowych.



Poszukując odpowiedzi, przyglądano się
dokładnie drzewom genealogicznym osób, które
wyróżniały się w nauce, literaturze, sztuce.



Na podstawie tych obserwacji wysnuto wniosek,
że prawie co trzecia z tych nadzwyczajnych
osób miała bliskiego krewnego, który także
wniósł istotny wkład do nauki i kultury.

Czynniki dziedziczne i
środowisko



Założono także, że badane osoby
przebywały w dzieciństwie i młodości w
środowisku pobudzającym ciekawość.



Wpływowi środowiska należałoby jednak
przypisać mniejsze znaczenie, a różnice
intelektualne postrzegać jako rezultat
wpływu czynników dziedzicznych.



Dzisiejsza psychologia rozwojowa zakłada,
że czynniki dziedziczne i środowisko
współdziałają

nierozłącznie.

Czynniki dziedziczne i
środowisko



Psychologowie rozwojowi starają się wyjaśnić jak
dokonuje się rozwój w efekcie współdziałania obu
tych czynników, ponieważ nie mogą one
oddziaływać niezależnie do siebie i są nierozłączne.



Rozwój istoty żywej zawsze przebiega w określonym
środowisku, a gdyby nie istniały czynniki
dziedziczne, nie byłoby żadnego organizmu, który
mógłby oddziaływać na środowisko.



Rozwój dochodzi do skutku wyłącznie dzięki
współdziałaniu tych dwóch czynników.

Czynniki dziedziczne i
środowisko



Dowodzą tego badania nad członkami
rodzin o różnym stopniu pokrewieństwa u
których w pierwszym rzędzie
porównywano rozwój inteligencji.



Za metodę obrano testy IQ, czyli iloraz
inteligencji, obejmujący tylko wycinek
sprawności intelektualnej człowieka.

Dziedziny badawcze psychologii
rozwojowej

Dziedziny badawcze psychologii
rozwojowej



Psychologowie rozwojowi badają, jak
zmienia się człowiek przez całe swoje życie
pod względem biologiczno-motorycznym,
społeczno-emocjonalnym oraz poznawczym.



Równocześnie dążą do wykrycia
uwarunkowań i zdarzeń, które można by
przypisać danym zmianom.



Stawiają sobie także pytanie, czy ich
obserwacje dopuszczają formułowanie
uogólnień.

Dziedziny badawcze psychologii
rozwojowej



Jeśli człowiek aktywnie uczestniczy w życiu
swojego środowiska, to zmienia nie tylko siebie,
ale również wpływa na środowisko.



Dziecko, które przyszło na świat przed stu laty,
zastało wokół siebie inne otoczenie niż
człowiek, który właśnie rozpoczyna swoje życie.



Na podstawie danych z przeszłości
stwierdzono, że w ciągu naszego stulecia
młodzi ludzie dojrzewali coraz wcześniej oraz
że są coraz wyżsi.

Dziedziny badawcze psychologii
rozwojowej



Psychologowie rozwojowi interesują się
także odkryciami antropologów, ponieważ
przedstawiciele tej dziedziny nauki
badają, jak przebiega rozwój człowieka w
różnych kręgach kulturowych .



To właśnie antropologowie ustalili, że
dzieci wychowywane w Afryce umieją
samodzielnie chodzić około dwa miesiące
wcześniej niż dzieci europejskie.

Zmiany w sferze fizyczno-
motorycznej



Motoryka obejmuje wszystkie rodzaje
zachowania, które wymagają harmonijnego
współdziałania określonych mięśni, np. przy
chwytaniu, raczkowaniu, chodzeniu czy staniu.



Zmiany te można przypisywać procesom
dojrzewania, środowisku przypisuje się
niewielką tylko rolę.



Procesy dojrzewania podlegają bezpośredniej
kontroli właściwości genetycznych i przebiegają
w dużej mierze niezależnie od ćwiczeń i
doświadczeń.

Zmiany w sferze fizyczno-
motorycznej



Dzieci, które szybciej rozwijają się ruchowo uważane
są za przedwcześnie dojrzałe, a te których motoryka
zostaje w tyle, w porównaniu z rówieśnikami
określane są jako niedojrzałe.



Jeśli rozwój motoryczny miałby być wynikiem
wyłącznie procesów dojrzewania, to dziecko
musiałoby umieć raczkować czy stać także wówczas
gdy nie miało okazji do ćwiczeń.



Weryfikacja tego wniosku nie jest jednak możliwa;
trzeba by było izolować niemowlę od wszelkich
okazji nauczenia się poruszania i obserwować, czy
mimo to rozwija się ruchowo.

Zmiany w sferze fizyczno-
motorycznej



Zachodzące w pierwszym roku życia zmiany
motoryczne są kontrolowane przez geny, ale
niebagatelne znaczenie mają też okazje do ćwiczeń i
bodźce płynące ze środowiska.



Jeśli dzieci nie mają okazji do ćwiczeń, znacznie opóźnia
się ich rozwój motoryczny. Określone warunki mogą
jednak przyśpieszać procesy podstawowe dla rozwoju.



Ostatecznie stopień dojrzałości kości i mięśni określa do
czego zdolne jest dziecko w danym momencie. Na
każdym etapie rozwoju motorycznego wyćwiczone i
nabyte zostają umiejętności, które tworzą warunki do
uporania się z bardziej złożonymi zadaniami.

Więzi społeczno-emocjonalne
we wczesnym dzieciństwie



Wytworzenie w ciągu pierwszych 18 miesięcy życia
społeczno-emocjonalnych więzi z osobami z
bezpośredniego otoczenia jest istotnym
doświadczeniem dla dzieci ze wszystkich kręgów
kulturowych.



Dla noworodka przypuszczalnie nie ma znaczenia, kto
go pielęgnuje i karmi. Przez pierwsze miesiące w
jednakowy sposób reaguje na każdego, kto poświęca
mu czas.



Dziecko, które znajduje się jeszcze

w fazie przed

wytworzeniem więzi

, najprawdopodobniej nie

zareaguje gniewem na człowieka, którego nigdy
wcześniej nie widziało i który weźmie je na ręce.

Więzi społeczno-emocjonalne
we wczesnym dzieciństwie



Zmiana ta nastąpi w trzecim miesiącu, z
początkiem

fazy przygotowawczej do

wytworzenia więzi

. W tym czasie matka (lub

główna osoba opiekująca się dzieckiem) stopniowo
zyskuje pozycję wyjątkową: dziecko będzie się do
niej chętniej uśmiechało i na jej widok będzie
wydawać dźwięki wyrażające radość.



Jeśli dziecko przez pewien czas doświadczało
zainteresowania ze strony danej osoby, to
protestuje gdy musi zostać samo; nie jest to jednak
reakcja na rozłąkę z matką, lecz na rozstanie ze
społecznym partnerem.

Więzi społeczno-emocjonalne
we wczesnym dzieciństwie



Po ukończeniu 6-7 miesięcy rozpoczyna się faza
jednoznacznych więzi, charakteryzująca się
wytworzeniem kontaktów społeczno-
emocjonalnych z określonymi osobami.



Partnerem jest najpierw osoba zajmująca się
dzieckiem, z reguły matka. Wkrótce powstają
różnego rodzaju związki z kolejnymi osobami: z
ojcem, starszym rodzeństwem, dziadkiem,
babcią i opiekunkami.



Gotowość do wytworzenia więzi społeczno-
emocjonalnych uwarunkowana jest biologicznie.

Więzi społeczno-emocjonalne
we wczesnym dzieciństwie



Między matką a dzieckiem najczęściej wytwarza się

więź pewna

, która przejawia się niepokojem i

płaczem z powodu nieobecności matki oraz
ogromną radością z jej powrotu.



Więzi pewne są rezultatem przebiegających w
stopniu zadowalającym kontaktów społecznych
dziecka z matką oraz z innymi osobami z otoczenia.



Dziecko, które wytworzyło więzi pewne wie, że
może polegać na innych i że zachowanie
najbliższych mu osób najczęściej można
przewidzieć.

Więzi społeczno-emocjonalne
we wczesnym dzieciństwie



Rozwinięte na tej podstawie zaufanie pozwala
dziecku ufnie patrzeć na nowe sytuacje.



Natomiast dzieci, u których powstały więzi
niepewne, rzadziej lub częściej muszą
doświadczać, że ich sygnały są mylnie
rozumiane, a może nawet w ogóle nie
odbierane.



Dzieci te mają wrażenia, ze nie zawsze mogą
polegać na innych, lub że lepiej unikać osób z
własnego otoczenia, bo nie da się z nimi
wytworzyć pozytywnej więzi.

Rozwój funkcji poznawczych



Aktywne badanie otoczenia przez dziecko jest
decydującym warunkiem rozwoju poznawczego, nie
tylko w dzieciństwie, ale też w ciągu całego życia.



Poprzez badanie otoczenia dziecko gromadzi
doświadczenia, które pozwalają mu przewidywać
zdarzenia, wywoływać je i zmieniać.



Psychologowie rozwojowi o orientacji
informatycznej wychodzą z założenia, że mózg
wykazuje pewne podobieństwa z komputerem.
Rozwój mózgu człowieka kontrolowany jest przez
geny oraz warunki środowiska.

Rozwój funkcji poznawczych



Mózg najszybciej rozwija się w okresie prenatalnym i
po narodzinach liczba komórek już się nie zwiększa.
Zmiany w mózgu następują w ciągu całego życia.



Człowiek nie potrafiłby przystosować się do swojego
środowiska, gdyby jego mózg nie sprzyjał rozwojowi
funkcji poznawczych.



Odruchy wrodzone nie zastąpią noworodkowi opieki
rodziców. Zdolność przyswajania jest warunkiem
rozwijania przez dzieci strategii kierowania uwagi na
różnorodne bodźce, ich interpretację, gromadzenie i
przywoływanie z pamięci

Rozwój funkcji poznawczych – procesy
uwagi



Najpóźniej w wieku szkolnym dzieci muszą nauczyć
się kierować uwagę przez dłuższy czas na jeden
określony przedmiot.



Zachowanie dzieci 2-3 letnich jest niestabilne:
stosunkowo szybko przerywają rozpoczętą
czynność, by zainteresować się inną. W tym wieku
dzieci bardzo łatwo się rozpraszają; nie są w stanie
zainteresować się na stałe jakąś czynnością.
Dopiero stopniowo uczą się sprawować kontrolę nad
swoją uwagą.



Ponadto dzieci muszą nauczyć się kierować uwagę
na czynniki istotne dla rozwiązania problemu.

Rozwój funkcji poznawczych – procesy
uwagi



Dziecko w wieku przedszkolnym ma bardzo
ograniczone możliwości zwracania uwagi na
istotne detale i nie stosują właściwych strategii.



Jeśli dzieci przedszkolne mają jakiś problem, to
skierowanie uwagi na te szczegóły sytuacji,
które mają znaczenie dla rozwiązania owego
problemu sprawia im trudność.



Dodatkowo dzieci w tym wieku w określonym
momencie zwracają uwagę na niewielką ilość
informacji.

Rozwój funkcji poznawczych –
zapamiętywanie



Zanim informacje zostaną przetworzone i
przekazane do pamięci, muszą być najpierw
zauważone; zdarzenie, które spostrzegliśmy
przelotnie będziemy pamiętać niewyraźnie lub
wcale.



Ponieważ dziecko w wieku przedszkolnym słabo
kontroluje uwagę, to ma niewielką sprawność
zapamiętywania.



Młodsze dzieci nie zauważają wszystkich
szczegółów, które powinny zapamiętać, ponieważ
ich pamięć nie dysponuje jeszcze wystarczającą
pojemnością.

Rozwój funkcji poznawczych –
zapamiętywanie



Dzieci w wieku przedszkolnym prawie nie
korzystają ze strategii pamięciowych.

Strategia

pamięciowa

obejmuje wszelkie zabiegi, którymi

człowiek ułatwia sobie przyswajanie i
zapamiętywanie.



Aby strategię pamięciową stosować bez wysiłku
i automatycznie, należy ją przedtem wyćwiczyć.



Dzieci w wieku przedszkolnym są w stanie
zastosować strategię powtarzania, jeśli zostaną
do tego bezpośrednio zachęcone, ale nie będą
jej stosować spontanicznie.

Rozwój funkcji poznawczych –
zapamiętywanie



Dzieci w wieku przedszkolnym mają skłonność do
przeceniania swoich możliwości zapamiętywania –
nie dostrzegają potrzeby ćwiczeń, które pomogłyby
im w zapamiętywaniu.



Funkcjonowanie pamięci do pewnego momentu
udoskonala się wraz z wiekiem. Starsze dziecko
wytwarza więcej i bardziej skutecznych strategii
przyswajania i zapamiętywania.



Jakość sprawności zapamiętywania zależy od rodzaju
i zakresu dotychczasowych doświadczeń oraz od
strategii gromadzenia i przywoływania zawartości
pamięci.

Zmiany rozwojowe związane z
wiekiem



U ludzi, którzy żyją w jednakowych warunkach (są
członkami tego samego kręgu kulturowego,
społeczeństwa lub warstwy społecznej), przede
wszystkim we wczesnym dzieciństwie, lecz także
w wieku późniejszym zachodzą liczne zmiany
wiążące się ściśle z wiekiem.



W większości przypadków da się przewidzieć, w
którym okresie dzieci zaczną rozpoznawać osoby
ze swojego najbliższego otoczenia, wypowiedzą
pierwsze sensowne słowo, wykonają pierwsze
samodzielne kroki, czy rozpoznają siebie w lustrze.

Zmiany rozwojowe związane z
wiekiem



Można jedynie przypuszczać, dlaczego zmiany
związane zależne od wieku występują częściej w
wieku starszym. Prawdopodobnie stanowią rezultat
programu genetycznego, który wyznacza granice
życia człowieka.



Genetyczne sterowanie rozwojem nie ustaje w
żadnym momencie życia, ale jego wpływ nie zawsze
jest zauważalny. Bardzo wyraźny bywa tylko w
momentach przełomowych (okres dojrzewania,
menopauza).



Wpływu genów nie widać najczęściej dlatego, że tryb
życia poszczególnych jednostek różni się zasadniczo.