Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji

PSYCHOLOGIA ŻYWIENIA

Dr Magdalena Pilska

RÓŻNE ASPEKTY PSYCHOLOGICZNE

ODPOWIEDZIALNE ZA ZACHOWNIA ŻYWIENIOWE

RÓŻNE CZYNNIKI PSYCHOLOGICZNE ODPOWIEDZIALNE ZA

ŻYWIENIE

PROCES UCZENIA SIĘ

Dzięki procesowi uczenia się ludzie uzyskują najwyższy stopień
autonomii i wolności od ograniczeń nakładanych przez naturalne
środowisko.
W procesie uczenia się ludzie poznają regularności
współwystępowania pewnych zdarzeń i określają na tej podstawie
związki zachodzące w środowisku. Cały zbór tych zależności staje się
dla człowieka reprezentacją środowiska oraz podstawą do
przewidywania przyszłych zachowań.
W otoczeniu człowieka zachodzi nieskończona ilość różnych sytuacji
bodźcowych, z których tylko niektóre łączy z innymi związek
informacyjny. Człowiek uczy się rozpoznawać te bodźce. Duża
częstość powtarzania się zdarzeń, które mogą być skojarzone ze
sobą, sprzyja uczeniu się ich związku.
W trakcie procesu uczenia się ma miejsce poznawanie zależności
między zdarzeniami bodźcowymi i w ten sposób poznawana jest
natura środowiska. Na tej samej zasadzie poznawane są zależności
między reakcjami różnych osób oraz między zdarzeniami
przejawiającymi się w oddziaływaniu środowiska na człowieka, np.
osoby z alergią muszą nauczyć się, jaka żywność wywołuje u nich
reakcje alergiczne, jeśli chcą uniknąć przykrych lub niebezpiecznych
zdarzeń bodźcowych.

RÓŻNE CZYNNIKI PSYCHOLOGICZNE ODPOWIEDZIALNE ZA

ŻYWIENIE

PROCES UCZENIA SIĘ

Inny rodzaj zależności poznawanych w procesie uczenia się dotyczy
związku między parami reakcji a ich konsekwencjami w postaci
wpływu na środowisko. Umiejętność odkrywania zależności między
własnymi reakcjami i ich konsekwencjami pozwala na zrozumienie
rzeczywistego i potencjalnego wpływu jednostki na jej środowisko
społeczne i fizyczne.
Badanie procesów uczenia się stanowi podstawę zrozumienia
zachowania człowieka. Cechą odróżniającą organizmy wyższe od
niższych form zwierzęcych jest względna zależność ich zachowania
od wrodzonych mechanizmów fizjologicznych i większa zdolność
modyfikowania swojego zachowania przez uczenie się. Postawy,
gusty, przyzwyczajenia czy zachowania człowieka są wyuczone.
W procesie uczenia się można obserwować występowanie
niewłaściwego warunkowania prowadzącego do powstawania
niepożądanych reakcji, co można wytłumaczyć na przykładzie
warunkowanych nałogów. Większość ludzi spożywa żywność w celu
zaspokojenia odczuwanego głodu, ale są również i tacy, którzy uczą
się jeść nawet wówczas gdy nie są głodni.

RÓŻNE CZYNNIKI PSYCHOLOGICZNE ODPOWIEDZIALNE ZA

ŻYWIENIE

PROCES UCZENIA SIĘ

Z badań wynika, że wiele osób z dużą nadwagą i otyłością odznacza
się zwiększoną wrażliwością na sygnały skojarzone z żywnością i jej
spożywaniem, np. widok lub zapach potraw, obrazy przedstawiające
potrawy lub widok osób spożywających potrawy.
Ponadto sytuacje, w których osoby z nadwagą zazwyczaj jedzą gdy
są głodni stają się bodźcami warunkowymi wywołującymi u nich
reakcję jedzenia nawet wtedy, gdy nie odczuwają głodu. Przykładem
może być sytuacja związana ze spożywaniem posiłków w trakcie
oglądania telewizji, słuchania muzyki, przebywania w kuchni bądź
jadalni itp.

Kolejna zasadnicza forma uczenia się jest określana jako
warunkowanie oparte na konsekwencjach. Jednym ze sposobów
uczenia się związków między własnym postępowaniem a jego
konsekwencjami dla środowiska jest uczenie się metodą prób i
błędów, określa się jako warunkowanie instrumentalne lub sprawcze.
Zachowanie jest wytwarzane przez organizm, co oznacza, że nie jest
wywoływane przez bodziec, a wzmocnienie pojawia się wówczas, gdy
zostanie wykonana określona reakcja.

RÓŻNE CZYNNIKI PSYCHOLOGICZNE ODPOWIEDZIALNE ZA

ŻYWIENIE

PROCES UCZENIA SIĘ

Wzmocnienie nie musi się odnosić wyłącznie do wykonanych
czynności. Znane są sposoby, za pomocą których można wywołać
pożądaną reakcję nawet wtedy, gdy nie jest ona znana, czyli nigdy
wcześniej nie była wykonywana. Istnieją różne sposoby nakłonienia
danej jednostki do wykonania pierwszej poprawnej reakcji, tak aby
można było ją wzmocnić.
Zwiększenie motywacji może odbywać się poprzez zagrożenia,
obietnice, nagrody, stany deprywacji lub przykre bodźce. Wadą tego
sposobu nakłaniania mogą być różne, często trudne do przewidzenia
następstwa. Na przykład matka, która grozi, że przestanie kochać
dziecko, jeśli cały posiłek nie będzie zjedzony, nie wpłynie na
zachowanie dziecka, jeśli dziecko nie opanowało jeszcze
dostatecznie dobrze umiejętności samodzielnego spożywania
posiłków.
Procedura taka może natomiast wywołać u dziecka poczucie
niższości, a w przypadku działania silnego rywalizującego motywu
może pojawić się konflikt i stres.
Jeśli pod wpływem motywacji zewnętrznej uda się wprowadzić
określoną reakcję, to może się okazać, że czynność ta będzie
wykonywana wyłącznie w celu uniknięcia kary lub otrzymania
nagrody, a nie z powodu swojej wewnętrznej wartości.

RÓŻNE CZYNNIKI PSYCHOLOGICZNE ODPOWIEDZIALNE ZA

ŻYWIENIE

PROCES UCZENIA SIĘ

Zahamowania mogą być zmniejszane w wyniku nabytej już
umiejętności potrzebnej do wykonywania określonej reakcji, która
nie jest wykonywana z powodu stłumienia czy zahamowania.
Nieśmiała osoba nie poprosi o żywność, mimo, że jest głodna, gdyż
takie zachowanie zostało jej wpojone w trakcie procesu wychowania.
Dopiero eliminacja czy ograniczenie tych zahamowań daje szansę na
zmianę dotychczasowego zachowania.
Strukturalizacja otoczenia polegająca na jego uproszczeniu ułatwia
wykonywanie pożądanych reakcji. Jeśli dziecko nie jest w stanie
spożyć posiłku w pomieszczeniu, w którym jest włączony telewizor,
należy wyeliminować bodźce komplikujące sytuację, której przebywa
dziecko poprzez wyłączenie telewizora.
Stosowanie przymusu poprzez zastosowanie fizycznej pomocy
podczas wykonywania pierwszej poprawnej reakcji może się odbywać
np. na takiej zasadzie, że bierze się rączkę dziecka pełną nieznanej
mu potrawy i kieruje się ją do ust. Po połknięciu pokarmu należy tę
reakcję wzmocnić pochwałą.

RÓŻNE CZYNNIKI PSYCHOLOGICZNE ODPOWIEDZIALNE ZA

ŻYWIENIE

PROCES UCZENIA SIĘ

Naśladowanie modelu, czyli uczenie się obserwacyjne jest

szczególnie istotne w sytuacjach w których nie można łatwo

przekazać w sposób werbalny wszystkich szczegółów złożonej

czynności. Wadą tego sposobu oddziaływania na zachowania innych

jest możliwość ograniczania ich własnej inicjatywy, a tym samym

uczenie konformizmu.

Wskazówki słowne nie tylko opisują sposób wykonania czynności, ale

mogą również zawierać opis konsekwencji jej wykonania. Warto

pamiętać, że stosowanie wskazówek słownych wymaga ich

zrozumienia.

Próby i błędy stanowią metodę najmniej skuteczną w uzyskiwaniu

pierwszej poprawnej reakcji, ale mogą mieć najbardziej pożądane

następstwa, przede wszystkim dla tych, którzy odnieśli sukces, a

tym samym w ich przypadku względne subiektywne wzmocnienie

było większe.

RÓŻNE CZYNNIKI PSYCHOLOGICZNE ODPOWIEDZIALNE ZA

ŻYWIENIE

MOTYWY I POTRZEBY

Motywy są określone jako powody działania, czyli twierdzenia o
przypuszczalnych przyczynach zachowania. Motywy mogą być
wynikiem biologicznych popędów organizmu (głód) lub wynikiem
społecznych potrzeb i doświadczeń (altruizm). Gdy źródło motywacji
ma charakter społeczny lub psychologiczny stosuje się terminy
motyw lub potrzeba.
Stany motywacyjne są na ogół wywołane przez deprywację, czyli
pozbawienie jednostki czegoś, co jest potrzebne do biologicznego
lub psychicznego funkcjonowania, np. głód motywuje do
poszukiwania pokarmu.
Potrzeby łączą się nierozerwalnie z motywami ludzkiego działania,
które wyrażają gotowość człowieka do podjęcia wysiłku w celu
zaspokojenia potrzeb. Większość motywów wpływających na
kształtowanie zachowań żywieniowych jednostek ma związek z
przynależnością do określonej grupy społecznej, inne są
podyktowane chęcią zachowania zdrowia lub życia.
Jednym z dominujących motywów wyboru potraw jest też chęć
uzyskania pewnego komfortu psychicznego, który pogłębia się po
zjedzeniu pewnych potraw przyrządzonych w określony sposób.

RÓŻNE CZYNNIKI PSYCHOLOGICZNE ODPOWIEDZIALNE ZA

ŻYWIENIE

MOTYWY I POTRZEBY

Potrzeby są nieodłącznym elementem życia każdego człowieka.
Pojawiają się w momencie narodzin i nie mogą być trwale
zaspokojone. Mają tendencję do rozwoju i na przełomie lat ulegają
wielu przeobrażeniom, a ich różnorodność zależy w dużym stopniu
od człowieka i jego otoczenia. Człowiek ucząc się nabywa nowe
potrzeby i znajduje sposoby działania służące ich zaspokojeniu.
Potrzeba to trwała cecha człowieka, która wynika z warunków, bez
których człowiek nie potrafi funkcjonować. W innym rozumieniu tego
terminu potrzeba określa aktualny stan organizmu, który cechuje
niespełnienie pewnych koniecznych warunków lub obiektywne
uczucie braku czegoś, a co za tym idzie – nieodparta chęć posiadania
tego. Potrzeba jest czynnikiem regulującym zachowanie człowieka w
określonych sytuacjach.
Człowiek głodny lub spragniony odczuwa nieodpartą potrzebę
spożycia żywności. Jest to bodziec prowadzący do jej poszukiwania.
Sposobem na zaspokojenie głodu jest dostarczenie pokarmu w
postaci różnorodnych produktów żywnościowych potrzebnych do
prawidłowego funkcjonowania organizmu.

RÓŻNE CZYNNIKI PSYCHOLOGICZNE ODPOWIEDZIALNE ZA

ŻYWIENIE

MOTYWY I POTRZEBY

Aby powstała potrzeba nie wystarcza sam brak czegoś czy uczucie
niezadowolenia wynikające z jego braku. Człowiek powinien
uświadomić sobie, że istnieją różne sposoby i przedmioty, które
mogą zaspokoić daną potrzebę.
Człowiek kojarzy i utożsamia daną potrzebę z przedmiotem jej
zaspokojenia, a zakres tych przedmiotów jest niemal nieskończenie
szeroki. Zależy on od samej osoby i szeroko pojętego otoczenia, w
którym żyje. Zatem potrzeby w określony sposób kierują wolą
człowieka i pobudzają go do działań w celu ich zaspokojenia.
Potrzeby bytu różnią świat człowieka od świata zwierząt, są
wyrazem zależności jednostki od otoczenia, w którym żyje.
Przyswajane są przez człowieka w ciągu całego życia i zróżnicowane
zależnie od środowiska i zajmowanej w nim pozycji.
Podczas realizowania potrzeb bytu osiąga się pewne wartości, które
nie są możliwe do osiągnięcia na drodze redukcji potrzeb
wynikających z niedostatku.
Człowiek jako istota biologiczna zaspokaja takie podstawowe
potrzeby jak: głód, pragnienie czy uczucie zimna. Jednak człowiek
jako istota społeczna te same potrzeby zaspokaja w inny sposób,
który jest wynikiem jego własnego rozwoju i rozwoju społeczeństwa.

RÓŻNE CZYNNIKI PSYCHOLOGICZNE ODPOWIEDZIALNE ZA

ŻYWIENIE

MOTYWY I POTRZEBY

Zaspokojeniu potrzeb głodu lub pragnienia służą podstawowe
produkty np. żywność. Do realizacji potrzeb wyższych konieczny jest
między innymi kontakt ze społeczeństwem. Jest tak w przypadku
potrzeb przynależności, szacunku i uznania ze strony innych osób.
Zaspokojenie potrzeb biologicznych niezbędne jest do życia
człowieka, zaś potrzeby rozwoju są wynikiem życia ludzi w
społeczeństwie.
Klasyfikacja potrzeb Maslowa ujęta jest w tzw. piramidę, która
oznacza, że pewna potrzeba występuje dopiero po częściowym lub
całkowitym zaspokojeniu innej, bardziej podstawowej. Aby odczuwać
potrzebę bezpieczeństwa trzeba mieć zaspokojone potrzeby
fizjologiczne. Po potrzebie bezpieczeństwa pojawia się potrzeba
miłości i przynależności. Bez ich zaspokojenia nie pojawia się
potrzeba szacunku i uznania. Następnie istniej potrzeba
samourzeczywistnienia, wiedzy i rozumienia. Na samym szczycie
pojawiają się potrzeby estetyczne.
Warunkiem wykształcenia potrzeb wyższych jest zaspokojenie
niższych, znajdujących się na dolnym poziomie piramidy. Dopiero po
osiągnięciu pewnego zaspokojenia wszystkich potrzeb
podstawowych możliwe jest pojawienie się potrzeb rozwoju
osobistego. W złych warunkach zewnętrznych dominują potrzeby
fizjologiczne i bezpieczeństwa, które blokują potrzeby wyższego
rzędu.

RÓŻNE CZYNNIKI PSYCHOLOGICZNE ODPOWIEDZIALNE ZA

ŻYWIENIE

MOTYWY I POTRZEBY

Zapewnienie bezpieczeństwa pozwala na ujawnienie się i
doskonalenie wyższych potrzeb i dążeń. Im bardziej zaspokojone są
potrzeby bezpieczeństwa, tym mniejszą mają wartość. W odniesieniu
do sfery żywności i żywienia potrzebę bezpieczeństwa zaspokaja
świadomość następnego posiłku w ciągu dnia lub przeświadczenie o
istnieniu żywności, którą można spożywać.
Gromadzenie i przechowywanie żywności służy redukcji stanu
napięcia związanego z tą potrzebą. Jest to szczególnie widoczne w
okresie niezbyt jasnych perspektyw, co do przyszłej sytuacji
materialnej bądź w sytuacji zaburzeń politycznych czy społeczno-
ekonomicznych.
Niektórzy ludzie osiągają poczucie bezpieczeństwa nie przez
gromadzenie zapasów żywnościowych, lecz przez zapewnienie sobie
dostępu do artykułów których ilość na rynku może być ograniczona.
W momencie, gdy poprawia się sytuacja rynkowa oraz sytuacja
finansowa jednostki, może ona zrezygnować z gromadzenia zapasów
żywności, ale może też kontynuować poprzednie zachowania,
zmieniając jednocześnie jakość gromadzonych produktów.

RÓŻNE CZYNNIKI PSYCHOLOGICZNE ODPOWIEDZIALNE ZA

ŻYWIENIE

MOTYWY I POTRZEBY

Jeżeli potrzeby bezpieczeństwa są zaspokojone wystarczająco,
pojawiają się potrzeby miłości i przynależności. Warunkiem ich
zaspokojenia jest potrzeba kontaktu społecznego, która ma ogromne
znaczenie dla normalnego funkcjonowania człowieka w każdym
okresie życia. Efektem zaspokojenia potrzeby przynależności i
miłości jest poczucie więzi z innymi, odczuwanie, że jest się częścią
wspólnoty, poczucie własnej tożsamości i indywidualności.
Żywność jest częstym sposobem okazywania miłości i sympatii
drugiej osobie. Prezenty żywnościowe mogą być wykorzystane jako
symbol wdzięczności lub mogą oznaczać wyróżnienie kogoś. W ten
sposób żywność służy zacieśnianiu więzi międzyludzkich.
Poczucie tożsamości i uzasadnia istnienie człowieka, zapewnia
bezpieczeństwo i tworzy więzi sympatii. Z tego powodu ogromną
wagę przywiązuje się do tradycji żywieniowych, np. formy
spożywania posiłków, potraw przygotowywanych z różnych okazji, a
charakterystycznych wyłącznie dla danej społeczności, które
odróżniały jedne wspólnoty od innych i jednocześnie tworzyły silne
więzi między członkami poszczególnych społeczeństw.

RÓŻNE CZYNNIKI PSYCHOLOGICZNE ODPOWIEDZIALNE ZA

ŻYWIENIE

MOTYWY I POTRZEBY

Każdy człowiek ma potrzebę stałej wysokiej oceny samego siebie
oraz szacunku ze strony innych. Do potrzeb szacunku i uznania
można zaliczyć między innymi pragnienie prestiżu, wyróżnienia i
docenienia. Zaspokojenie tych potrzeb prowadzi do poczucia
pewności siebie oraz uczucia bycia pożytecznym i potrzebnym.
Żywność stosowana jest w celu uzyskania lub potwierdzenia pozycji
społecznej. Ludzie awansujący w hierarchii społecznej wraz ze
zmianą pozycji modyfikują sposób żywienia. Biznesmen spożyje
posiłek w pobliskiej restauracji, a nie w zakładzie pracy, gdyż
stosowne jest to do jego pozycji społecznej.
Poczucie dumy z przygotowanej potrawy jest także próbą zdobycia
pochwały, a w dalszej kolejności uznania i wreszcie szacunku.
Dlatego przyrządzanie posiłków dla innych jest zjawiskiem dość
częstym, a zarazem jest skutecznym działaniem zmierzającym do
uzyskania pochwały i uznania wśród członków rodziny czy przyjaciół.

RÓŻNE CZYNNIKI PSYCHOLOGICZNE ODPOWIEDZIALNE ZA

ŻYWIENIE

ŻYWNOŚĆ JAKO ŚRODEK ZASPOKAJANIA POTRZEB

SPOŁECZNYCH

Jednym ze sposobów nawiązywania kontaktów międzyludzkich z
dana grupą społeczną jest dzielenie posiłku przy jednym stole –
wspólne spożywanie posiłków w lokalach gastronomicznych,
przyjmowanie i częstowanie gości w domu, wszelkiego rodzaju
przyjęcia firmowe itp. Rytuały z nimi związane kreują atmosferę
dającą poczucie akceptacji i zrozumienia.
Dzielenie się żywnością zostało określone przez naukowców jako
psychologiczny fenomen. Wszędzie tam, gdzie żywność jest
dostępna w ilościach wystarczających, pojawia się psychologiczna
predyspozycja do dzielenia się żywnością. Odwrotna sytuacja istnieje
w przypadku niedoboru żywności, gdzie uwidaczniają się niepewność
i brak bezpieczeństwa.
Żywność jest uniwersalnym środkiem służącym do wyrażania
gościnności. Bliskość związków międzyludzkich może być
wyznaczana poprzez rodzaj żywności i wspólnie spożywane posiłki.
Nowy sąsiad może być zaproszony na herbatę i ciastka, zwykły
znajomy na drobne przekąski, a bliski przyjaciel zapraszany jest do
udziału w pełnym posiłku.

RÓŻNE CZYNNIKI PSYCHOLOGICZNE ODPOWIEDZIALNE ZA

ŻYWIENIE

ŻYWNOŚĆ JAKO ŚRODEK ZASPOKAJANIA POTRZEB

SPOŁECZNYCH

Żywność spełnia swoje społeczne funkcje, gdyż sam akt wspólnego
jedzenia określa stopień znajomości i akceptacji. Osoby, które łączą
określone relacje, przystosowują się do siebie. Oferowana żywność
jest gestem przyjaźni . Im bardziej oryginalna i wykwintna potrawa,
tym prezentuje większą chęć zażyłości. Zaproszenie do wspólnego
posiłku jest swego rodzaju oferowaniem cząstki samego siebie, a
odmowa spożycia wspólnego posiłku może być traktowana jako
odrzucenie propozycji przyjaźni.
Powszechnym zjawiskiem jest posiadanie w domu słodyczy, aby móc
poczęstować nieoczekiwanego gościa. Niezaoferowanie
jakiegokolwiek posiłku w wielu kulturach może być traktowane jako
nieżyczliwość czy nieuprzejmość, ponadto obniża status gospodarza.
Społeczna potrzeba przynależności w znaczący sposób motywuje
działanie ludzkie. Żywność staje się wyrazem poszukiwania
akceptacji i poczucia przynależności. W celu ich odnalezienia
jednostka często dokonuje zmiany własnych zwyczajów
żywieniowych. Nierzadko zdarzają się sytuacje, gdy spożywa się to,
co jedzą inni, aby dopasować się do grupy i nie wyróżniać się z
obawy przed otoczeniem.

RÓŻNE CZYNNIKI PSYCHOLOGICZNE ODPOWIEDZIALNE ZA

ŻYWIENIE

ŻYWNOŚĆ JAKO ŚRODEK ZASPOKAJANIA POTRZEB

SPOŁECZNYCH

Każda grupa społeczna dąży do zachowania odrębności i
nieidentyfikowania się z inną grupą, np. młodzież nie pragnie
utożsamiania się z dorosłymi. Przykładem może być preferowanie
przez młodzież dań typu fast food, podczas gdy dorośli przeważnie
wolą spożywać posiłki w lokalach gastronomicznych o wyższym
standardzie.
Zachowanie się podczas posiłku może także być oznaką chęci
identyfikacji z danym środowiskiem. W pewnych kręgach
społecznych nietaktem jest spożywanie większej porcji pokarmu niż
pozostali konsumenci. Kiedy wytworzy się poczucie związku z grupą
rówieśniczą, zainteresowanie potrzebami grupy staje się równie
silne jak potrzeby własne a nawet silniejsze.
Żywność jest uniwersalnym prezentem, przez który można wyrazić
sympatię lub wdzięczność. Czekoladki i inne słodycze są nierzadko
używane w geście wdzięczności. Pudełko czekoladek można
podarować na urodziny czy imieniny osobie bliskiej, ale także
lekarzowi czy nauczycielowi.
Czasami żywność ma społeczną wartość, gdy jest przyrządzana
własnoręcznie. Żywność może też przekazywać pewną wiadomość.
Odwzajemnienie podarunku i wdzięczność wobec osoby obdarzającej
jest zazwyczaj uważane za obowiązek.

RÓŻNE CZYNNIKI PSYCHOLOGICZNE ODPOWIEDZIALNE ZA

ŻYWIENIE

ŻYWNOŚĆ JAKO ŚRODEK ZASPOKAJANIA POTRZEB

SPOŁECZNYCH

Żywność może służyć wywieraniu wpływu na innych. Eksperyment
zwany techniką obiadu wykazał, że ludzie bardziej lubią osoby
spotykane podczas jedzenia. Na przykład opinie polityczne , które
pojawiają się podczas spożywania posiłku, zyskują sobie większą
akceptację.
Zaproszenie na kolację może być sposobem na zdobycie sympatii
gościa. Jednak nie tylko żywność sama w sobie jest środkiem w
nawiązywaniu kontaktów między ludźmi. Istotne są również sytuacje
w których posiłki są spożywane.
Popularne jest spotykanie się w różnego rodzaju lokalach
gastronomicznych, wówczas żywność współtworzy atmosferę
spotkania. Spożywanie posiłków w lokalach gastronomicznych należy
do jednego z systemów komunikacji międzyludzkiej i jest jednym z
aspektów życia publicznego.
Sam akt jedzenia czy picia nie wymaga obecności innych, ale sama
przyjemność spożywania w towarzystwie innych i komunikowania się
w ten sposób sprzyja zaspokajaniu potrzeby przynależności i
akceptacji oraz leży w naturze człowieka.

RÓŻNE CZYNNIKI PSYCHOLOGICZNE ODPOWIEDZIALNE ZA

ŻYWIENIE

ŻYWNOŚĆ JAKO ŚRODEK ZASPOKAJANIA POTRZEB

SPOŁECZNYCH

Kultura jest sumą nabytych i wyuczonych zachowań. Jawi się jako
zintegrowana całość, w której sfera służąca zaspokojeniu głodu
stanowi tylko jej część.
Proces kształtowania zachowań związanych z żywnością zaczyna się
w rodzinie. Żywność tu spożywana wyznacza granice danej rodziny i
symbolizuje jej odrębność. Tradycje żywieniowe przechodzą z
pokolenia na pokolenie, co oznacza, że żywność spożywana w domu
rodzinnym prawdopodobnie będzie również spożywana w
przyszłości. Wzory żywieniowe są przekazywane z pokolenia na
pokolenie drogą ustną lub pisemną.
Wzory żywieniowe są charakterystyczne dla poszczególnych
społeczności kulturowych. To, co się jada jak często się jada, sposób
przygotowania, czas posiłku i jego porcja są ich integralną częścią a
poszczególne produkty mogą mieć znaczenie symboliczne.
Samo pojęcie produktu jadalnego nie jest uniwersalne, ponieważ
zależy od wzorów danej kultury. Produkt uważany za jadalny w
jednej grupie kulturowej może być uważany za niejadalny w innej.
Żywność jest też elementem współtworzącym oprawy wszystkich
ważnych wydarzeń w życiu człowieka – od uroczystości urodzinowych
do pogrzebowych.

RÓŻNE CZYNNIKI PSYCHOLOGICZNE ODPOWIEDZIALNE ZA

ŻYWIENIE

ŻYWNOŚĆ JAKO ŚRODEK ZASPOKAJANIA POTRZEB

SPOŁECZNYCH

Żywność od dawna była wykorzystywana przez człowieka w
kategoriach symbolu statusu i prestiżu. Ludzie używają żywności
jako środka odzwierciedlającego podziały w grupie społecznej. W
celu wyeksponowania swojej pozycji społecznej ludzie spożywają
produkty, które pomagają wspiąć się kolejny szczebel drabiny
społecznej.
Element prestiżowy tkwiący w żywności dotyczyć może nie tylko
ceny produktów, lecz także sposobów ich przyrządzania. Niekiedy
żywność spożywana jest nie ze względu na swoje walory smakowe,
ale dlatego, że ma wartość prestiżową. Przekonanie, że niektóre
pokarmy przeznaczone są dla biednych, może sprawić, że ludzie nie
będą ich jeść.
Rodzaj i miejsce spożywania posiłków może stanowić
odzwierciedlenie różnic klasowych. Kierownicy i dyrektorzy częściej
spożywają posiłki w restauracjach niż ich pracownicy lub robotnicy.
Określony rodzaj produktów bywa preferowany przez poszczególne
grupy społeczne i jest uzależniony od dochodu, wykonywanego
zawodu, a nawet sposobu spędzania wolnego czasu.
Osoby na wyższych szczeblach społecznych zazwyczaj preferują
oryginalne potrawy w mniejszych ilościach, natomiast osoby o
niższym szczeblu społecznym zazwyczaj spożywają posiłki rzadziej i
bardziej obfite.

RÓŻNE CZYNNIKI PSYCHOLOGICZNE ODPOWIEDZIALNE ZA

ŻYWIENIE

ŻYWNOŚĆ JAKO ŚRODEK ZASPOKAJANIA POTRZEB

SPOŁECZNYCH

Żywność może być klasyfikowana według kryterium
odzwierciedlającego jej status. Istnieją pewne produkty, które są
odpowiednie na spotkania towarzyskie oraz takie, które jada się w
samotności. Istnieje żywność stosowna przy specjalnych okazjach,
czyli bardziej oryginalna; produkty codzienne, które mogą być
podawane jako zwykły posiłek każdej osobie w każdym wieku.
Drobne, słodkie przekąski (czekoladki, chipsy) to grupa produktów,
która pozbawiona jest społecznej funkcji i na nadaje statusu.
Sposób przygotowania żywności także informuje o strukturze
społecznej. Smażone potrawy są kojarzone z wysokim statusem i
głównie przeznaczone dla mężczyzn. Gotowana żywność jest
przeznaczona dla dzieci i nie odgrywa funkcji prestiżowej.
Status jest wynikiem wolności w wyborze oryginalnych i drogich
potraw w celu zaimponowania innym. Jeżeli ktoś bez ograniczeń
dokonuje wyboru, znaczy to zapewne, że posiada wysoki status. W
prawidłowym rozumieniu prestiżu żywności istotna jest przyjemność
czerpana podczas jej jedzenia, ale również ocena tego faktu przez
inne osoby.

RÓŻNE CZYNNIKI PSYCHOLOGICZNE ODPOWIEDZIALNE ZA

ŻYWIENIE

ŻYWNOŚĆ JAKO ŚRODEK ZASPOKAJANIA POTRZEB

SPOŁECZNYCH

Żywność może zaspokajać potrzebę samourzeczywistniania. Może
być środkiem wyrażania kreatywności i środkiem inspirującym do
tworzenia czegoś nowego. Sposobem wyrażenia kreatywności są
nowe potrawy, potrawy przygotowywane według własnej receptury
lub własny sposób na przygotowanie dań. Jest to nie tylko chęć
sprawdzenia się i przygotowania czegoś całkiem nowego, ale też
oczekiwanie na pochwałę i uznanie od spożywających.
Jednak nie każdy dąży do zaspokojenia potrzeby samorealizacji
poprzez żywność. Na przykład osoba, która nie uchodzi w kręgu
znajomych za mistrza kulinarnego, przygotowując uroczystą kolację
nie pozwoli sobie na własne pomysły będzie się trzymać
sprawdzonych przepisów.
Często jednak niekorzystanie ze sprawdzonych przepisów
rodzinnych, a tworzenie własnych, ma na celu polepszenie własnego
samopoczucia i docenienie samego siebie.

RÓŻNE CZYNNIKI PSYCHOLOGICZNE ODPOWIEDZIALNE ZA

ŻYWIENIE

KONTAKTY SPOŁECZNE

Kontakty z innymi ludźmi stanowią czynnik, który również może
modyfikować zachowania żywieniowe. Udokumentowano, między
innymi, wpływ kontaktów społecznych podczas spożywania posiłku
na ilość spożywanego pokarmu. W tego rodzaju badaniach
wykorzystywano głównie bieżące jadłospisy i na ich podstawie
poszukiwano czynników, które wpływają pobudzająco lub hamująco
na konsumpcję żywności. Konsumpcja żywności zwiększa się w
obecności innych osób, niezależnie od tego czy są to przyjaciele,
członkowie rodziny czy nieznajomi.
Obecność innych osób zwiększa ilość pokarmu spożywanego w
ramach przekąsek, śniadań, obiadów czy kolacji, jak również
posiłków spożywanych w domu, czy poza domem, a także posiłków
weekendowych i spożywanych w powszednie dni tygodnia.
W badaniach wykazano istnienie bezpośredniej dodatniej zależności
między liczbą osób biorących udział w posiłku i wielkością
spożywanego posiłku. Na zachowania żywieniowe przy stole wpływa
raczej liczba osób, niż ich obecność lub jej brak.

RÓŻNE CZYNNIKI PSYCHOLOGICZNE ODPOWIEDZIALNE ZA

ŻYWIENIE

KONTAKTY SPOŁECZNE

W liczniejszym towarzystwie i przyjaznej atmosferze pojawia się
tendencja do spożywania większej ilości pożywienia, chyba że
występuje sytuacja nacisku społecznego ze strony osób biorących
udział we wspólnym posiłku lub duże różnice w masie ciała. Na ilość
spożywanego pożywienia wpływa również pozytywny nastrój
(poczucie komfortu, przyjemność czerpana z jedzenia), czy
aktywności konkurencyjne, takie jak rozmowy przy stole.
Obecność innych osób silniej wpływa na zachowania żywieniowe niż
nastrój, w jakim znajduje się jednostka. Posiłki spożywane w
towarzystwie innych osób są bardziej obfite niż posiłki spożywane w
samotności. Ponadto posiłki spożywane pod wpływem pozytywnego
nastroju mają większą objętość i są bardziej kaloryczne niż posiłki
spożywane pod wpływem nastroju neutralnego.
Jeśli chodzi o strukturę racji pokarmowej spożywanej pod w
wpływem pozytywnego nastroju, to procent energii z tłuszczu i
białka jest wyższy, zaś procent energii z węglowodanów jest niższy w
posiłkach spożywanych w towarzystwie w porównaniu do posiłków
spożywanych w samotności.

RÓŻNE CZYNNIKI PSYCHOLOGICZNE ODPOWIEDZIALNE ZA

ŻYWIENIE

KONTAKTY SPOŁECZNE

Ogólnie można stwierdzić, że posiłki spożywane w obecności innych
osób były bardziej kaloryczne niż posiłki spożywane w samotności,
niezależnie od nastroju jednostki. Ponadto posiłki spożywane w
sytuacjach społecznych różniły się strukturą od tych spożywanych w
samotności. W obecności innych osób jednostka może być bardziej
podatna na spożywanie potraw i deserów o dużej zawartości
tłuszczu, ponieważ tłuszcz poprawia smak.
Kontakty społeczne mogą wpływać na zachowania żywieniowe
również poprzez wyznaczanie pór posiłków, jak na przykład stała
pora obiadowa w rodzinie, czy spotkania towarzyskie przy
obiadokolacji.

RÓŻNE CZYNNIKI PSYCHOLOGICZNE ODPOWIEDZIALNE ZA

ŻYWIENIE

POSTRZEGANIE WŁASNEGO CIAŁA

Istotną rolę w kształtowaniu zachowań żywieniowych wydaje się
odgrywać element samooceny. Standardy kulturowe dotyczące
atrakcyjności fizycznej, które podkreślają istotność masy ciała mogą
sprzyjać rozwijaniu się u kobiet, szczególnie młodych, wysokich
wymagań w stosunku do własnego ciała, które z kolei mogą
prowadzić do rozwoju nieprawidłowych zachowań żywieniowych i
nadmiernego wysiłku fizycznego.
Zgodnie z teorią niespójności własnego ja, rozbieżności między ja
realnym i ja idealnym mogą prowadzić do negatywnych stanów
emocjonalnych, takich jak rozczarowanie i brak satysfakcji, przez co
mogą stwarzać warunki sprzyjające rozwojowi poważnej depresji.
Negatywne stany emocjonalne mogą powodować spadek motywacji i
poczucie braku skuteczności własnych działań w osiąganiu celów
związanych z własnym ciałem i ostatecznie mieć negatywny wpływ
na utrzymywanie się zachowań prozdrowotnych, takich jak
prawidłowa dieta i odpowiednia aktywność fizyczna. Brak satysfakcji
dotyczący własnego ciała wydaje się być związany ze standardami
jakie kobieta wyznacza sobie samej, niezależnie od realnego
wyglądu.

RÓŻNE CZYNNIKI PSYCHOLOGICZNE ODPOWIEDZIALNE ZA

ŻYWIENIE

POSTRZEGANIE WŁASNEGO CIAŁA

Negatywny i niezgodny z rzeczywistym obraz własnego ciała,
nieprawidłowe zachowania żywieniowe i nieodpowiednia aktywność
fizyczna mogą powodować spadek motywacji do zdrowego
odżywiania i ćwiczeń fizycznych, zwłaszcza w sytuacji niemożności
osiągnięcia nierealnych oczekiwań odnośnie własnego ciała.
Niezadowolenie z własnego ciała może także skutkować restrykcyjną
kontrolą ilości i rodzaju przyjmowanych pokarmów, która ma na celu
utrzymanie obecnej masy ciała lub też zapoczątkowanie jej
zmniejszania.
Zatem niska lub nieadekwatna samoocena, przejawiająca się głównie
w niezadowoleniu z własnego ciała, może prowadzić do pewnej
patologii w zakresie zachowań żywieniowych.

RÓŻNE CZYNNIKI PSYCHOLOGICZNE ODPOWIEDZIALNE ZA

ŻYWIENIE

POSTRZEGANIE WŁASNEGO CIAŁA

Na podstawie swoich badań nad wpływem rozbieżności między
rzeczywistą i idealną masą ciała na zachowania żywieniowe i
aktywność fizyczną w czasie wolnym stwierdzono, że kobiety, które
postrzegały siebie jako znacznie odbiegające od swojego ideału,
częściej doświadczały niezadowolenia z własnego ciała i wykazywały
nieprawidłowe zachowania żywieniowe, takie jak niższe spożycie
produktów pożądanych ze zdrowotnego punktu widzenia (np.
warzywa i owoce), wyższe spożycie produktów niepożądanych ze
zdrowotnego punktu widzenia (np. nasycone kwasy tłuszczowe).
U kobiet tych obserwowano także niewielki udział aktywności
fizycznej w czasie wolnym. Dodatkowo rozbieżności miedzy idealnym
i realnym obrazem własnego ciała wiązały się z wyższym poziomem
niezadowolenia z własnego ciała, większym dążeniem do szczupłej
sylwetki, większą kontrolą diety oraz większą skłonnością do
zaburzeń odżywiania.
Tak więc niezgodny z rzeczywistością obraz własnego ciała może
odgrywać kluczową rolę w wykształcaniu nieprawidłowych zachowań
żywieniowych.

RÓŻNE CZYNNIKI PSYCHOLOGICZNE ODPOWIEDZIALNE ZA

ŻYWIENIE

STANY EMOCJONALNE

Emocje są określane w dużej mierze na podstawie zachowania
niewerbalnego człowieka. Zewnętrzne przejawy emocji są w dużym
stopniu wyuczone w procesie socjalizacji, są zatem zgodne z
normami i oczekiwaniami kulturowymi.
Sygnały fizjologiczne wpływają na intensywność odczuwania emocji,
natomiast jakość emocji czy rodzaj odczuwanej emocji zależy
częściowo od sygnałów poznawczych, jakich dostarcza interpretacja
sytuacji przez daną jednostkę.
W związku z ludzką zdolnością uczenia się możemy oczekiwać
ścisłego związku jedzenia i picia ze stanami emocjonalnymi i
nastrojem. Już u niemowląt obserwowane jest podnoszenie nastroju i
efekt uspokojenia pod wpływem pojawiającego się uczucia sytości po
posiłku oraz bliskiej obecności matki.
W sytuacji, kiedy brak jest bliskości innych ludzi z otoczenia
społecznego, jedzenie może stanowić czynnik uspokajający i
podnoszący komfort psychiczny. Ponadto spożywanie określonych
pokarmów lub picie określonych napojów może do pewnego stopnia
powodować napływ różnych wspomnień i w ten sposób regulować
nastrój.

RÓŻNE CZYNNIKI PSYCHOLOGICZNE ODPOWIEDZIALNE ZA

ŻYWIENIE

STANY EMOCJONALNE

Żywność jest w najmniejszym stopniu preferowana w czasie
wystąpienia negatywnych emocji, kiedy utrudnione jest wchłanianie
i trawienie. Jest natomiast bardziej preferowana w sytuacjach, kiedy
warunki fizjologiczne (poczucie zadowolenia, szczęścia) są najlepsze
dla procesów trawiennych. Żywność typu junk food jest preferowana
pod wpływem negatywnych emocji, kiedy pożądane jest szybkie
dostarczenie energii w celu podniesienia nastroju.
Żywność jest stosowana również pod wpływem oddziaływań
psychologicznych, np. aby zredukować niepożądane emocje lub
przedłużyć występowanie emocji pozytywnych. Chrupki, chipsy,
orzeszki są preferowane przez osoby znudzone , sfrustrowane i złe.
Zupy, które są kojarzone z atmosferą domową są wybierane i
spożywane, kiedy jednostka czuje się samotna i smutna.
Żywność jest też sposobem uwolnienia się od stresu. Podczas stresu
jedni ograniczają spożywanie żywności, inni zaś konsumują ogromne
ilości pożywienia w nadziei na uspokojenie się czy wyzbycie lęku. W
podobny sposób odreagowywany jest wysiłek umysłowy.

RÓŻNE CZYNNIKI PSYCHOLOGICZNE ODPOWIEDZIALNE ZA

ŻYWIENIE

STANY EMOCJONALNE

Stany emocjonalne mogą wpływać na zachowania żywieniowe
prowadząc zarówno do spożywania nadmiernej, jak i niedostatecznej
ilości pokarmów. Emocje pozytywne w odmienny sposób niż emocje
negatywne determinują sposób i ilość spożywanego pokarmu.
Stany emocjonalne, zwłaszcza negatywne silniej wpływają na
zachowania żywieniowe osób otyłych, stosujących dietę czy
cierpiących na zaburzenia odżywiania.
Współczesne teorie podkreślają regulacyjny wpływ podstawowych
emocji takich jak gniew, strach, radość, smutek, wstyd i
niezadowolenie na zachowania jednostki.
Związek konkretnej emocji z zachowaniami żywieniowymi powinien
być tym mocniejszy im częściej dana emocja pojawia się w
kontekście żywienia. Ogólnie można powiedzieć, że tendencja do
spożywania pokarmu jest większa w stanie większego pobudzenia
emocjonalnego niż w stanie niskiego pobudzenia.

RÓŻNE CZYNNIKI PSYCHOLOGICZNE ODPOWIEDZIALNE ZA

ŻYWIENIE

STANY EMOCJONALNE

Emocje pozytywne

Badania nad wpływem pozytywnych emocji na zachowania
żywieniowe skoncentrowane wokół zależności między pozytywnym
nastrojem a zachowaniami żywieniowymi, dawały sprzeczne
rezultaty. Niektórzy badacze nie wykazali istnienia związku między
pozytywnymi emocjami i ilością spożywanego pożywienia, podczas
gdy inni wykazali, iż pozytywny nastrój może skutkować
przejadaniem się w sytuacjach społecznych.
Pozytywne emocje mogą powodować spożywanie bardziej obfitych
posiłków poprzez mechanizm kojarzenia szczęścia i zadowolenia z
większą ilością pożywienia.
Doświadczanie pozytywnych emocji może zwiększać skłonność do
spożywania zdrowej żywności, podczas gdy negatywne stany
emocjonalne mogą sprzyjać tendencji do spożywania niezdrowej
żywności. Pozytywne stany emocjonalne sprzyjają bardziej
prawidłowym zachowaniom żywieniowym, jak również mogą sprzyjać
odczuwaniu większej przyjemności z jedzenia.

RÓŻNE CZYNNIKI PSYCHOLOGICZNE ODPOWIEDZIALNE ZA

ŻYWIENIE

STANY EMOCJONALNE

Emocje negatywne

Negatywne stany emocjonalne w niejednoznaczny sposób wpływają
na zachowania żywieniowe. Czynniki emocjonalne, które
bezpośrednio wpływają na ilość spożywanej żywności to stany
depresyjne. Utrata apetytu jest jednym z klasycznych objawów
depresji, co częściowo może wyjaśniać spadek percepcji smaku u
osób depresyjnych. Klasyczna depresja jest łączona z obniżonym
apetytem i utratą masy ciała.
Badania nad teorią regulacji afektu w odniesieniu do przypadków
klinicznych, wskazują, że żywienie spełnia funkcję regulatora emocji,
szczególnie w zmniejszaniu nasilenia negatywnych stanów
emocjonalnych u osób cierpiących na jedzenie napadowe.
Przeprowadzono wiele badań nad związkiem emocji, żywienia i masy
ciała. W badaniach tych zajmowano się przeważnie problemem
wpływu negatywnych stanów emocjonalnych takich jak depresja czy
lęk na zachowania żywieniowe osób otyłych i o prawidłowej masie
ciała.

RÓŻNE CZYNNIKI PSYCHOLOGICZNE ODPOWIEDZIALNE ZA

ŻYWIENIE

STANY EMOCJONALNE

Emocje negatywne

Wyniki wspomnianych badań są sprzeczne, jednak większość z nich
wskazuje wpływ negatywnego stanu emocjonalnego na przejadanie
się osób otyłych. Wniosek z tych badań jest taki, że objadanie się
jednostek otyłych w odpowiedzi na negatywne emocje jest
wyuczonym zachowaniem ukierunkowanym na redukcję
negatywnego stanu.
Przejadanie się, jako reakcja na negatywne stany emocjonalne,
występuje zarówno u kobiet otyłych jak i o prawidłowej masie ciała.
Istnieją dane wskazujące iż osoby otyłe w większym stopniu
wykazują zachowania typowe dla żywienia emocjonalnego w
porównaniu do osób o prawidłowej masie ciała.
Stwierdzono także, że otyłe kobiety spożywały większe ilości
pokarmu w odpowiedzi na różnorodne emocje negatywne takie jak
lęk, depresja, złość. Można więc pokusić się o stwierdzenie, iż
negatywne stany emocjonalne wpływają na ilość spożywanego
pokarmu, szczególnie w odniesieniu do osób otyłych.

RÓŻNE CZYNNIKI PSYCHOLOGICZNE ODPOWIEDZIALNE ZA

ŻYWIENIE

STANY EMOCJONALNE

Emocje negatywne

U osób otyłych reaktywność emocjonalna oznaczająca wrażliwość na
bodźce żywieniowe może być związana ze wzrostem apetytu i
większą ilością spożywanej żywności. Stres psychologiczny taki jak
obciążenie negatywnymi emocjami może wpływać na ilość
spożywanego pożywienia.
Osoby otyłe przejadają się w stanie niepokoju, ponieważ czynność
jedzenia redukuje ten stan. Ponadto osoby otyłe nie są w zdolne do
rozróżnienia między stanem głodu i niepokoju, ponieważ nauczyły
się jeść w odpowiedzi zarówno na niepokój, jak i odczucie głodu.
Jednostka może przejadać się w odpowiedzi na napięcie emocjonalne
oraz nieprzyjemne doznania i dyskomfort uczuciowy.
W badaniach kwestionariuszowych nad wpływem negatywnych
emocji na zachowania żywieniowe osoby badane zgłaszały większą
chęć jedzenia w stanach znudzenia, depresji czy zmęczenia,
natomiast obniżone łaknienie pojawiało się w stanach strachu, bólu
czy napięcia.
W sytuacji strachu, który jest uważany za stan emocjonalny
wpływający hamująco na zachowania, jedzenie jest mniej
prawdopodobne niż przypadku złości, która jest uważana za emocję
aktywującą zachowania.

RÓŻNE CZYNNIKI PSYCHOLOGICZNE ODPOWIEDZIALNE ZA

ŻYWIENIE

STANY EMOCJONALNE

Emocje negatywne

W badaniach nad wpływem podstawowych negatywnych emocji
(złość, lęk, smutek) na zachowania żywieniowe, osoby badane
odczuwały większy głód w stanie złości niż w stanie strachu i
smutku. Odnotowano także największą tendencję do impulsywnego
jedzenia w stanie złości, w porównaniu do lęku i smutku. W
porównaniu do stanów niskiego pobudzenia, stany wysokiego
pobudzenia emocjonalnego wydawały się wpływać hamująco na
spożywanie pokarmu.

RÓŻNE CZYNNIKI PSYCHOLOGICZNE ODPOWIEDZIALNE ZA

ŻYWIENIE

STANY EMOCJONALNE

Stres

Zmiana zachowań żywieniowych może zachodzić również pod
wpływem stresu będącego kombinacją negatywnych emocji.
Niektóre jednostki przejadają się w sytuacji stresu, podczas gdy inne
ograniczają przyjmowanie pokarmu.
U kobiet z wysokim poziomem lęku i wysoką reaktywnością na
bodźce żywieniowe obserwowano zwiększanie ilości spożywanego
pokarmu w sytuacji stresu. Tendencja do braku kontroli nad
jedzeniem może sprzyjać przejadaniu się w sytuacji stresu.
Negatywne emocje składające się na stres mogą być redukowane
poprzez przyjemność jedzenia. W sytuacji stresu (zbliżający się
egzamin) jednostka może doświadczać zwiększonego napięcia i lęku
i wykazywać większą tendencję do spożywania pokarmu, aby ten
stres rozładować. Spożywanie posiłku może odwracać uwagę od
negatywnych emocji, wzbudzać pozytywne emocje, a także
wywoływać uczucie rozluźnienia ciała.

RÓŻNE CZYNNIKI PSYCHOLOGICZNE ODPOWIEDZIALNE ZA

ŻYWIENIE

STANY EMOCJONALNE

Żywienie emocjonalne

Żywienie emocjonalne jest nieprawidłowym zachowaniem
żywieniowym silnie warunkowanym negatywnymi emocjami takimi
jak złość, depresja, nuda, niepokój, samotność i stres.
Badania nad żywieniem emocjonalnym przeprowadzano przy pomocy
skali żywienia emocjonalnego (Emotional Eating Scale), która
obejmuje trzy podskale: gniew/wrogość, depresję i lęk.
Żywienie emocjonalne zdarza się epizodycznie i nieregularnie;
najczęściej odbywa się w tajemnicy i charakteryzuje się spożyciem
pokarmów wysokoenergetycznych lub bogatych w węglowodany
proste.
Ten rodzaj nieprawidłowych zachowań żywieniowych występuje
najczęściej w samotności, podczas kolacji lub przekąszania, podczas
posiłku w domu. Żywienie emocjonalne zaobserwowano u obu płci i u
osób z różnych klas społecznych.
Skłonności do żywienia emocjonalnego mogą wykazywać osoby,
które mają problemy natury emocjonalnej objawiające się poczuciem
niedopasowania, niską samooceną, słabym uspołecznieniem i
stanami lękowymi.

RÓŻNE CZYNNIKI PSYCHOLOGICZNE ODPOWIEDZIALNE ZA

ŻYWIENIE

PREFERENCJE ŻYWIENIOWE

Preferencje charakteryzowane są jako stopień lubienia lub
nielubienia zwany także stopniem pożądalności. Można wyróżnić
kilka rodzajów żywności ze względu na topień jej preferowania:



żywność nielubiana i nigdy nie spożywana

niezależnie od tego

kiedy, gdzie i jak jest serwowana, z wyjątkiem sytuacji głodowych.
Awersja do żywności jest tu warunkowana skojarzeniami i opiniami o
żywności, a nie rzeczywistym doświadczeniem związanym ze
smakiem;



żywność nielubiana po spożyciu

, co jest wynikiem jej smaku lub

innych cech fizykochemicznych, które mogły stać się przyczyną
awersji, gdyby żywność została w inny sposób przygotowana do
spożycia;



żywność nielubiana z powodu częstego jej spożywania

, gdyż

wywołuje nudę i zniechęcenie. Bardzo częste spożywanie łączy się z
ograniczonymi możliwościami jednostki wynikającymi na przykład z
sytuacji finansowej lub stosowania diety;



żywność nielubiana ponieważ wywołuje alergię

lub inne negatywne

reakcje fizjologiczne;



żywność, która była lubiana, ale stała się nielubiana

;



żywność lubiana.

RÓŻNE CZYNNIKI PSYCHOLOGICZNE ODPOWIEDZIALNE ZA

ŻYWIENIE

PREFERENCJE ŻYWIENIOWE

Już w pierwszym roku życia człowiek zaczyna łączyć żywność z jej
formami znaczeniowymi, które odzwierciedlają bezpieczeństwo,
aktywność, wydarzenia. W trakcie dalszego rozwoju żywność nabiera
coraz większego znaczenia, np. pieczywo symbolizuje śniadanie, tort
– urodziny itp. Znaczenia te stają się coraz bardziej istotne i w wieku
młodzieńczym mogą stać się najważniejszymi czynnikami
determinującymi preferencje żywieniowe.
Człowiek może polubić określoną żywność wtedy, gdy często ją
spożywa lub stanowi ona nagrodę. Żywność stosowana jako nagroda
może stać się zarówno obiektem preferencji jak i awersji.
Większość preferencji smakowych jest nabywanych niezależnie, nie
poprzez specjalny trening czy zamiar. Zarówno upodobania, jak i
awersje powstają zazwyczaj przypadkowo pod wpływem różnych
oddziaływań ze strony otoczenia społecznego, czyli poprzez
przypadkowe uczenie się.
Pozytywne lub negatywne nastawienie do żywności jest
warunkowane takimi czynnikami, jak czas i kontekst jej spożywania,
poziom głodu, nastrój, a także czas, który minął od momentu jej
spożywania.

RÓŻNE CZYNNIKI PSYCHOLOGICZNE ODPOWIEDZIALNE ZA

ŻYWIENIE

PREFERENCJE ŻYWIENIOWE

Psychologowie społeczni twierdzą, że ekspozycja człowieka na takie
czynniki jak nonsensowne słowa, muzyka, obrazy wywołuje bardziej
pozytywne postawy wobec nich, nawet w sytuacji, kiedy pierwsza
reakcja mogła być obojętna, a nawet negatywna. Ekspozycja ta musi
odbywać się jednak w odpowiednim miejscu i czasie. Prosta
ekspozycja na żywność wywołuje akceptację, jednak ostateczne
preferencje lub awersje kształtują się ostatecznie dopiero po jej
spróbowaniu.
Obserwuje się tendencję do lubienia żywności, która jest znana oraz
odrzucanie lub ignorowanie tej, która jest nieznana. Najczęstszym
sposobem pozwalającym na to przejście jest zapoznanie się
człowieka z różnorodną żywnością w trakcie dorastania. Ta
ekspozycja obejmuje nie tylko żywność spożywaną, ale również tę,
którą można zobaczyć w sklepie lub w reklamie.
Reklamy nie tylko powodują wprowadzanie nazwy produktu do
pamięci, ale również powstawanie bardziej pozytywnych postaw
wobec żywności reklamowanej. Zbyt długa ekspozycja znanej już
żywności może wywołać chwilowy spadek preferencji wobec tej
żywności.

RÓŻNE CZYNNIKI PSYCHOLOGICZNE ODPOWIEDZIALNE ZA

ŻYWIENIE

PREFERENCJE ŻYWIENIOWE

Preferencje smakowe są kształtowane przez rodzinę lub inne osoby
sprawujące opiekę nad dzieckiem. W przypadku sprawowania opieki
nad dzieckiem przez inne osoby niż rodzice, mogą oni stracić
kontrolę nad rozwojem preferencji żywieniowych dziecka.
Wraz z rozwojem dziecka wpływ rodziców na jego preferencje
smakowe zwiększa się. Rodzice, którzy serwują dziecku
zbilansowaną dietę wykraczają poza samo dostarczanie właściwych
składników odżywczych, ponieważ pomagają w tworzeniu właściwych
z żywieniowego punktu widzenia preferencji, które mogą trwać przez
całe życie.
Wśród czynników warunkujących zmiany w preferencjach
żywieniowych dużą rolę odgrywa kontekst. Kontekstem dla
poszczególnych cech żywności są inne cechy żywności oraz sposób
jej serwowania. Poglądy i uczucia towarzyszące poszczególnym
rodzajom żywności są również elementami kontekstu i mogą
zmieniać znaczenie i sposób postrzegania smaku żywności.

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ