Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji

PSYCHOLOGIA ŻYWIENIA

Dr Magdalena Pilska

ZABURZENIA ODŻYWIANIA:

CZĘŚĆ I - ANOREKSJA, ORTOREKSJA

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

ISTOTA I ŹRÓDŁA

Zaburzenia odżywiania rozwijają się wtedy, gdy jedzenie i waga
ciała staja się obsesyjnym centrum niezaspokojonych potrzeb
psychicznych.

Koncentracja na jedzeniu może przybierać różne formy:



jedzenie może być oznaką

miłości



jedzenie może być oznaką

więzi



jedzenie może być

pocieszeniem



jedzenie bywa

przyjemnością i rozrywką

.

Podobnie jak pożywienie, tak i masa ciała może stać się źródłem
obsesji wynikającej z niezaspokojonych potrzeb emocjonalnych.
Masa ciała ma ścisły związek z jedzeniem, jednak w kontekście
zaburzeń jest czymś więcej iż tylko konsekwencją ilości
spożywanych pokarmów i zużytych (lub nie) kalorii. Od masy ciała
zależne są także wymiary ciała i figura.

Jeżeli dziewczyna wzrasta, słysząc dookoła i przyjmując za dobrą
monetę, że jedynie jako osoba szczupła będzie atrakcyjna,
szczęśliwa i akceptowana, to jej potrzeby emocjonalne łatwo mogą
rozwinąć się w tym kierunku i zostać zniekształcone.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

ISTOTA I ŹRÓDŁA

Dla młodej kobiety żyjącej w społeczeństwie, które szczupłą
sylwetkę stawia na piedestale, który rzadko daje jej poczucie
panowania nad czymkolwiek, możliwość kontrolowania masy i
wymiarów ciała staje się sposobem urzeczywistnienia woli.

Wielu dziewczętom wzrastającym w społeczeństwie żywiącym kult
szczupłej sylwetki dodatkowe kilogramy mogą kojarzyć się z czymś
negatywnym.

W początkach XX wieku zaczęły się zmieniać przekonania dotyczące
sposobu odżywiania się . Szczupłość nie tylko zaczęła być oznaką
piękna, symbolem seksu, ale także obrazem zdrowia. W środkach
masowego przekazu coraz więcej miejsca zaczęły zajmować
propozycje racjonalnego odżywiania się – jedzenia
niskokalorycznego, z jak najmniejszą zawartością tłuszczu,
cholesterolu i węglowodanów.

Jednocześnie zaczęto reklamować coraz to nowsze i bardziej
doskonałe środki pomagające w zredukowaniu masy ciała.
Szczupłość zarówno kobiet, jak i mężczyzn nabrała niezwykle
pozytywnego znaczenia, gdyż dbałość o własne zdrowie zawsze
kojarzy się z przedłużeniem życia, a te tendencje są nieodłącznie
związane z ludzkim marzeniem o długowieczności czy wręcz
nieśmiertelności.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

CZYNNIKI RYZYKA

Wiele badań koncentruje się na problemie czynników, które zwiększają
prawdopodobieństwo zachorowania na zaburzenia odżywiania. Zwraca
się uwagę na cechy osobowości, wydarzenia życiowe, sytuację rodzinną,
powodzenie w szkole, rodzaj oczekiwań społecznych oraz szeroko
rozumiane czynniki społeczno-kulturowe.

Badania wskazują, że grupą o zwiększonym ryzyku zachorowania na
anoreksję są dziewczęta i młode kobiety, których kariera zawodowa
związana jest z koniecznością utrzymywania szczupłej sylwetki i
kontrolą własnego ciała. Dotyczy to szczególne modelek, tancerek,
uczennic szkół baletowych, a niekiedy osób uprawiających takie sporty
jak gimnastyka czy pływanie.

Traumatyczne sytuacje i doświadczenia mają znaczenie dla
kształtowania się poczucia własnej wartości, identyfikacji ze społeczną
rolą kobiety, akceptacji własnego ciała i seksualności.

Jednym z rozpatrywanych czynników ryzyka jest sytuacja rodzinna.
Dane demograficzne wydają się wskazywać na wyższy wiek rodziców w
momencie urodzenia przyszłej anorektyczki czy bulimiczki. W rodzinach
osób cierpiących na zaburzenia odżywiania znacząco częściej występują
one u bliskich członków rodziny, jak również choroby afektywne.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

CZYNNIKI RYZYKA

Czynniki ryzyka zachorowania na zaburzenia odżywiania można
podzielić na trzy grupy:



czynniki kulturowe

– ideał szczupłej sylwetki; społeczne

oczekiwania atrakcyjności formułowane wobec kobiet



czynniki rodzinne

– przecenianie społecznych oczekiwań;

występowanie zaburzeń odżywiania w rodzinie; występowanie
chorób afektywnych i alkoholizmu; relacje rodzinne, które
utrudniają osiąganie autonomii w okresie dorastania



czynniki indywidualne

– zaburzony obraz siebie; trudności w

autonomicznym funkcjonowaniu; silna potrzeba osiągnięć; otyłość;
doświadczenie nadużycia seksualnego; chroniczna choroba
somatyczna

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

CECHY INDYWIDUALNE PACJENTÓW

Podłożem

anoreksji

są zaburzenia osobowości, zaś lęk przed

otyłością i odmowa jedzenia są wtórne do tych zaburzeń.
Dziewczęta z zaburzeniami odżywiania mają nierealistyczny obraz
swojego ciała i nie są w stanie odpowiednio rozpoznać doznań
fizycznych, szczególnie tych związanych z odczuwaniem głodu i
sytości oraz mają poczucie braku efektywności własnego działania.

Typowa anorektyczka to nastolatka drobnej budowy o
skłonnościach perfekcjonistycznych, która jest raczej
niezadowolona z życia i ma niską samoocenę. W zachowaniach
społecznych anorektyczki są zazwyczaj introwertywne, skrupulatne
i konformistyczne, ponadto mogą mieć problemy w domu lub w
szkole. Są owładnięte potrzebą sukcesu i kontroli.

U anorektyczek ważne są następujące aspekty psychologicznego
funkcjonowania:



troska o masę i kształt ciała;



zniekształcony obraz ciała polegający na ciągłym niezadowoleniu

ze swojego wyglądu i utrzymujące się przekonanie o byciu

grubszym niż w rzeczywistości;



obniżony obraz samej siebie;



depresja.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

CECHY INDYWIDUALNE PACJENTÓW

U dziewcząt cierpiących na anoreksję występuje matowość
nastroju – są przygaszone, nie cieszą się. Najczęściej unikają
kontaktów z innymi osobami, zwłaszcza chłopcami, unikają też
działań grupowych. Wykazują solidność, pilność i skrupulatność w
nauce, przywiązują dużą wagę do osiągniętych wyników. Są bardzo
ambitne, a swoje palny życiowe koncentrują głównie wokół
wykształcenia.

Pacjentki

bulimiczne

nie są w stanie osiągnąć samokontroli, w

związku z tym wykształca się u nich poczucie braku sukcesu.
Bulimicy są zazwyczaj ekstrawertywni, mają duży apetyt,
charakteryzują się wysokim niepokojem, skłonnościami do
depresji, wstydliwością, mają większą wrażliwość interpersonalną
niż anorektycy.

Często zachowują się impulsywnie: kradną, naużywają alkoholu lub
narkotyków. W grupie tej wyższa jest też skłonność do samobójstw.
Charakterystyczna jest dla nich także skłonność do wydawania
pieniędzy.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

CECHY INDYWIDUALNE PACJENTÓW

W wielu wymiarach funkcjonowania społecznego bulimiczki i
anorektyczki nie różnią się między sobą. Jednych i drugich
charakteryzuje poczucie społecznej niepewności oraz
perfekcjonizm połączony z bardzo wysokimi oczekiwaniami
osiągnięć i potrzebą wywiązania się z obowiązków. Zasadniczą
różnicą jest to, że anorektyczki stanowczo zaprzeczają jakoby ich
jedzenie i masa ciała stanowiły problem, podczas gdy bulimiczki z
rozpaczą przyznają, że ich sposób jedzenia znajduje się całkowicie
poza ich kontrolą.

Większość anorektyków przywiązywała w dzieciństwie dużą wagę
do osiągnięć, była ambitna, pracowita, sumienna, obowiązkowa,
skupiona na sprawach dotyczących nauki. Anorektycy często byli
prymusami i stawiano ich za wzór innym. Zarówno w nauce, jak też
w innych czynnościach charakteryzowali się dokładnością lub
wręcz perfekcjonizmem. Czasami dokładność działań przybierała
formę obsesyjnego zachowania. Wielu działaniom towarzyszyła
niepewność siebie i niezadowolenie z osiągniętego celu, jak
również lęk przed niepowodzeniem. Mieli dużą potrzebę sukcesu,
jednak zwykle pomniejszali wagę własnych osiągnięć, które
otoczenie uważało za sukces.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

CECHY INDYWIDUALNE PACJENTÓW

Wiele cech indywidualnych występujących już w okresie
wcześniejszym ulega wyostrzeniu czy nasileniu w chwili pojawienia
się pierwszych objawów zaburzeń odżywiania. Można w dużym
skrócie powiedzieć, że anorektyczki to osoby, u których od
wczesnego dzieciństwa rozwijały się takie cechy jak:



szeroko rozumiane poczucie odpowiedzialności;



solidność, obowiązkowość, pilność;



poczucie niskiej wartości;



wysokie ambicje i nasilona potrzeba sukcesu;



trudności w kontaktach z rówieśnikami;



trudności w akceptowaniu siebie, zwłaszcza swojego wyglądu;



skłonność do podporządkowania się innym, posłuszeństwo;



zależność emocjonalna od rodziców wyrażająca się między

innymi w małej samodzielności, nasilonej potrzebie uzyskiwania
akceptacji z ich strony.

Aby zrozumieć mechanizm powstawania zaburzeń odżywiania nie
wystarczy poprzestać na wyodrębnieniu typowych cech
indywidualnych osób, u których się te zaburzenia rozwinęły,
ponieważ cechy takie mogą charakteryzować dzieci, u których
takie zaburzenia nigdy nie wystąpią.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

PERSPEKTYWA POZNAWCZO-BEHAWIORALNA

Zachowanie

Mimo, że wiele młodych dziewcząt wchodzących w okres
adolescencji zaczyna się odchudzać, to tylko nieliczne z nich
przekraczają punkt bezpieczeństwa. Przejście to może być
rozumiane jako wynik wystąpienia negatywnych jak i pozytywnych
wzmocnień zachowań żywieniowych. Pozytywnym wzmocnieniem
może być poczucie wzrastającej satysfakcji z powodu sprawowania
kontroli nad własnym ciałem i niektórymi jego czynnościami
fizjologicznymi. Za negatywne wzmocnienie uznać można obawę
przed utratą takiej kontroli i strach przed uaktywnieniem
konfliktów, które zostały stłumione przez troskę o dietę.

Wystąpienie objawów bulimicznych u pacjentów poszczących może
być rozumiane jako przejaw intensywnego, nieopanowanego
fizjologicznego głodu występującego czasem w anoreksji. Ataki
bulimiczne interpretowane mogą być wyraz oporu pacjenta przeciw
wdrożonemu wbrew jego woli karmieniu.

U pacjentów, u których bulimia rozwinęła się nie poprzedzona
anoreksją, można się spotkać z dwoma sposobami

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

PERSPEKTYWA POZNAWCZO-BEHAWIORALNA

Zachowanie

U pacjentów, u których bulimia rozwinęła się nie poprzedzona
anoreksją, można się spotkać z dwoma sposobami wyjaśniania
rozwoju zaburzenia. W pierwszym z nich napad bulimiczny jest
wynikiem pojawienia się specyficznego sprzężenia zwrotnego
między presją środowiska, ograniczeniami dietetycznymi, głodem i
niemożnością jego opanowania. Jedzenie jest rozumiane jako wyraz
naturalnej, fizjologicznej potrzeby, a zachowania kompensacyjne
służą ograniczeniu niekorzystnych skutków obżarstwa.

Inny sposób rozumienia bulimii wiąże się ze spostrzeżeniem, że
osoby cierpiące na to zaburzenie w okresie poprzedzającym
wystąpienie objawów nie miały prawidłowych modeli odżywiania się
oraz często przejawiały sztywność emocjonalną w sytuacjach
stresowych. Przyjmowanie pokarmów było jednym z wyuczonych
sposobów radzenia sobie z trudnymi sytuacjami. U osób
przejawiających trudności z radzeniem sobie z sytuacjami trudnymi
statystycznie częściej pojawia się chęć kontroli masy ciała bez
związku z realną wagą.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

PERSPEKTYWA POZNAWCZO-BEHAWIORALNA

Schematy poznawcze

Tak jak w wypadku rozumienia behawioralnego anoreksji i bulimii
możemy mówić o dwóch rodzajach wzmocnień, tak też możemy
rozpatrywać dwa rodzaje myśli w sposób negatywny i pozytywny
wzmacniających chęć ograniczenia ilości spożywanego pokarmu.
Myśli pozytywne związane są z przekonaniem, że bycie chudym jest
równoznaczne ze szczęściem i życiowym sukcesem. Dezadaptacyjne
przekonania zgrupowane w tzw. trójkącie poznawczym dotyczą:



własnej osoby – gdy już zacznę jeść, nie mogę się opanować;



przyszłości – zawsze będę taka;



otoczenia społecznego – nikt mnie nie rozumie.

W przypadku zaburzeń odżywiania obserwowana jest zdecydowanie
większa liczba przekonań negatywnych niż tych o charakterze
pozytywnym.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

PERSPEKTYWA POZNAWCZO-BEHAWIORALNA

Emocje

W klasycznej koncepcji behawioralnej emocje negatywne chorego
postrzegane były jako wtórne i podlegające wpływowi jego
zachowań.

W modelu poznawczo-behawioralnym nadaje się im pewne
autonomiczne znaczenie. Nadal są postrzegane jako znajdujące się
pod dużym wpływem zarówno środowiska, jak i osobistych
przekonań chorego.

Oryginalnym wkładem teorii w rozumienie zaburzeń odżywiania są
prace czyniące z lęku element osiowy zaburzenia.

W tym rozumieniu na przykład w wypadku bulimii pacjent nie
wywołuje wymiotów po to, by zrekompensować skutki objadania się,
ale objada się, by potem wywołać redukujące lęk wymioty.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

PERSPEKTYWA POZNAWCZO-BEHAWIORALNA

Środowisko i biologia

W rozumieniu koncepcji poznawczo-behawioralnej, środowisko i
struktura biologiczna chorego pełni w przypadku zaburzeń
odżywiania dużą, aczkolwiek nie decydującą rolę. Uwarunkowania
biologiczne rozumiane są bardziej jako wyzwalające i utrwalające
zaburzenie.

Koncepcja poznawczo-behawioralna w rozumieniu kulturowych
uwarunkowań zaburzeń odżywiania dużą wagę przypisuje kulturze
masowej promującej określony wygląd sylwetki i model odżywiania.

Ważnym elementem w rozwoju zaburzeń odżywiania może być
interakcyjne warunkowanie sprawcze w obrębie rodziny czy
dalszego otoczenia społecznego osoby chorej.

Anoreksja i bulimia zaczynają wtedy spełniać ważną funkcję w
kontaktowaniu się jednostki z otoczeniem.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

PERSPEKTYWA RODZINNA

Czynniki odpowiedzialne za występowanie zaburzeń odżywiania
można zaliczyć do dwóch grup. Pierwsze związane są z modelem
kultury zachodniej, drugie wynikają ze sposobu, w jaki rodzina
rozwija i rozwiązuje wzajemne interakcje. Do istotnych elementów
kontekstu kulturowego, które sprawiają, że wystąpienie zaburzeń
odżywiania staje się prawdopodobne zaliczyć można:



wymagania kulturowe dotyczące idealnej sylwetki kobiet przy

dużej dostępności jedzenia;



zmianę pozycji dziecka z peryferyjnej na centralną, co sprawia, że

miernikiem oceny i prestiżu rodziców stają się sukcesy dzieci;



przedłużającą się zależność dzieci od rodziców związaną z

modelem edukacji i przedłużające się poczucie odpowiedzialności
rodziców za dzieci.

Duże znaczenie ma przekaz międzypokoleniowy rozumiany głównie
jako transmisja systemu przekonań, który charakteryzuje się dużą
sztywnością. W konsekwencji ogranicza on możliwość dokonywania
wyborów przez członków rodziny, a także limituje formy ich
interakcji. Te nie wprost wyrażane przekonania zawierają w sobie
specyficzne odniesienia do roli córek, sprawiając, ze niektóre z nich
stają się bardziej podatne na wystąpienie anoreksji.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

ANOREKSJA – KRYTERIA DIAGNOSTYCZNE

Anoreksja u dziewcząt objawia się przede wszystkim:



utratą masy ciała lub brakiem przybierania na wadze w okresie

wzrostu

- młoda osoba nie zgadza się utrzymywać minimalnej dla

swojego wieku i wzrostu masy ciała; jej ciężar spada o 15% poniżej
średniej.



silnym lękiem przed przybraniem na wadze

– boi się utyć, choć

waży wyraźnie za mało; strach przed nabraniem ciała łączy się z
obsesyjną troską o jedzenie i własne wymiary



zakłóceniami wizerunku własnego ciała, wymiarów i sylwetki

–

wierzy, ze jest gruba, nawet będąc w stanie znacznego
wychudzenia, czuje się gruba. To zakłócenie własnego wizerunku
jest obserwowalne już w początkowej fazie anoreksji, choć
dziewczyna wcale może nie mieć nadwagi.



brak trzech kolejnych miesiączek

– nieprzyznawanie się do

choroby to istotna cecha anoreksji; nie jest to nieszkodliwe,
ponieważ prowadzi do odrzucenia wszelkiej pomocy lekarskiej.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

ANOREKSJA – PRZEBIEG

Zwykle anoreksja, zwana też jadłowstrętem psychicznym
rozpoczyna się od odchudzania, którego przyczyną może być:



krytyczna uwaga kogoś z otoczenia dotycząca rzeczywistej

nadwagi jednostki;



identyfikacja ze sławną modelką czy aktorką stosującą dietę;



presja środowiska (np. w szkole baletowej)



przekonanie o wpływie na zdrowie specjalnych diet

eliminacyjnych

Anoreksja może się też rozpoczynać postem o charakterze
religijnym.

W przypadku nastolatek rozwój jadłowstrętu psychicznego
poprzedzony jest często występowaniem lekkiej nadwagi
powodującej odchudzanie się stopniowo przechodzące w proces
chorobowy.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

ANOREKSJA – PRZEBIEG

Początek anoreksji jest zwykle skryty. Dziewczyna nie postrzega
siebie jako chorej. W tym okresie spadek masy ciała traktowany
jest przez otoczenie jako wyraz prowadzenia efektywnej diety
odchudzającej. W miarę narastania ubytku masy ciała niepokój
bliskich wzrasta. Nasilają go zakończone niepowodzeniem próby
nakłonienia chorej do przyjmowania większej ilości pożywienia.
Okazuje się, że wówczas chora systematycznie unika jedzenia,
szczególnie tuczących węglowodanów.
Z czasem dieta przynosi coraz bardziej drastyczne ograniczenia, aż
do całkowitego zaprzestania przyjmowania pokarmów. Często w
tym okresie dziewczyna uprawia intensywne ćwiczenia fizyczne i z
werwą bierze udział w zajęciach sportowych. Jednocześnie
podejmuje zabiegi służące opanowaniu występującego na początku
choroby uczucia głodu i przyspieszeniu utraty masy ciała.
Chore mają też tendencję do jedzenia w samotności, co jest często
wynikiem pojawienia się krytycznych uwag otoczenia na temat
ilości spożywanych pokarmów. Nadal jednak część z nich z
satysfakcją mówi o gotowaniu i przyrządzaniu smacznych potraw.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

ANOREKSJA – PRZEBIEG

Poczucie uzyskania kontroli nad jedzeniem czy nad własnym ciałem
może być dla chorej powodem deklarowania szczególnej,
wzrastającej satysfakcji i dumy. Dziewczęta cierpiące na anoreksję
są z reguły znakomitymi, ambitnymi uczennicami bardzo
przeżywającymi niepowodzenia szkolne.
Po różnym okresie, najczęściej kilkumiesięcznym ograniczaniu
jedzenia, dochodzi do wychudzenia z utratą masy ciała, która może
sięgać 40%, a w skrajnych sytuacjach nawet 60% należnej masy
ciała.
Wraz z postępującym ubytkiem masy ciała chore odsuwają się od
rodziny i znajomych. Maja tendencję do planowania każdego dnia w
najdrobniejszych szczegółach. Każde odstępstwo od tego planu
powoduje u nich zdenerwowanie i frustrację.
Początkowa euforia związana z satysfakcją płynącą z kontrolowania
własnego ciała może przechodzić w strach związany z poczuciem
utraty panowania nad nim, apatię i depresję.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

ANOREKSJA – WPŁYW NA PSYCHIKĘ

Głodowanie wywiera wielki wpływ na psychikę. Niedożywienie
powoduje zmiany biochemiczne, które oddziałują na myśli, uczucia, i
zachowania. Typowymi objawami są rozdrażnienie albo apatia,
ponieważ organizm zużył zapasy tłuszczu, łącznie z tymi, które
znajdują się w mózgu. W związku z tym jednostka staje się krnąbrna,
nie przyznaje się do choroby i odmawia leczenia.

We wczesnym stadium anoreksji młode kobiety często mówią o
nastroju euforii. Razem z euforią przychodzi poczucie władzy i kontroli
nad własnym życiem. Niektóre dziewczęta twierdzą, że zatrzymanie
miesiączki daje im poczucie siły i panowania nad rzeczywistością.
Początkowa euforia przechodzi w poczucie wyższości moralnej. Ostry
reżim nałożony na odżywianie i masę ciała daje poczucie
bezpieczeństwa i własnej wartości. Pod powierzchnią euforii czai się
jednak strach i lęk, o to czy nie spożywa się zbyt dużej ilości
pokarmów.

Lekceważenie sygnałów wysyłanych przez organizm jest kolejnym
psychologicznym efektem anoreksji. Obsesja na punkcie porządku to
skutek anoreksji, który wykracza poza obszar dotyczący jedzenia i
masy ciała.

Miejsce początkowej euforii może zająć depresja, która jest kolejnym
efektem niedożywienia. Im większa utrata masy ciała i im dłużej
choroba jest nieleczona, tym większe prawdopodobieństwo
pojawienia się depresji.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

ANOREKSJA – WPŁYW ŚRODOWISKA

RODZINNEGO

Spośród ogólnych prawidłowości dotyczących stosunków rodzinnych
można wyróżnić pięć cech charakterystycznych dla rodzin, w których
rozwinęła się anoreksja:



USIDLENIE

, kiedy relacje między członkami rodziny ulegają

swoistemu zasklepieniu, nie tracąc przy tym na intensywności;
zacierają się granice, kto jest dzieckiem, a kto rodzicem. W
rodzinach usidlonych każdy tak bardzo żyje życiem innych członków
rodziny, że kończy za nich zdania lub odpowiada na pytania do nich
skierowane. Indywidualność i autonomia ulegają zatarciu. Granice
ulegają zatarciu, ponieważ rodzice nie zawsze zachowują się jak
rodzice, a dzieci – jak dzieci. Dzieci mogą przyjąć opiekuńcza
postawę wobec rodziców albo rodzeństwa, rodzice zaś mogą wciągać
je w swoje małżeńskie swary i rozgrywki.



NADOPIEKUŃCZOŚĆ

. W rodzinach, których rozwinęła się anoreksja,

wszyscy bardzo się o siebie troszczą i chcą dla siebie jak najlepiej. W
takich rodzinach pojawia się wyczulenie na wszelkie niepokojące
sygnały, a także przeświadczenie, że świat nie jest bezpieczny i
lepiej trzymać się razem. Dziecko ma niewiele możliwości
bezpośredniego stawienia światu czoła z dala od bezpiecznej sieci
powiązań rodzinnych, a więc rozwój jego osobowości i
samodzielności zostaje zahamowany.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

ANOREKSJA – WPŁYW ŚRODOWISKA

RODZINNEGO



SZTYWNOŚĆ.

W rodzinach anorektyków wszelka zmiana jest

niebezpieczna i niepożądana, wiec członkowie rodziny unikają jej jak
mogą. W tym celu tworzą ścisłe zasady. Nadrzędne znaczenie
przypisują panowaniu nad sobą. Kiedy zmiana staje się nieodzowna,
pojawiają się wielkie trudności. Członkowie rodziny odrzucają myśl,
że w ich życiu może dojść do jakichkolwiek zmian.



UNIKANIE KONFLIKTÓW

. Na skutek właściwej takim rodzinom

nadopiekuńczości i sztywności, stają się one zupełnie bezradne w
obliczu konfliktu. Jasne sformułowanie problemu, otwarte
wyjaśnienie sytuacji konfliktowej stanowi dla rodziny zagrożenie,
spotyka się więc z dezaprobatą. Tuszowanie antagonizmów urasta do
rangi zasady kardynalnej. Nadrzędnym celem jest rodzinna
harmonia.



WCIĄGANIE DZIECI W KONFLIKTY MIĘDZY RODZICAMI.

Anoreksja

pojawia się w tych rodzinach, w których rodzice nie umieli otwarcie
ze sobą rozmawiać i unikali ujawniania wszelkich konfliktów. Gdy
anoreksja rozwija się i przestaje być tajemnicą, rodzice łączą się w
swej trosce o córkę. Objawy choroby zaczynają mieć wpływ na
atmosferę w domu.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

FUNKCJONOWANIE RODZINY ANOREKTYCZNEJ

Struktura i strategie rodzinne

Charakterystyczne dla rodziny anorektycznej są niejasne role
zanikanie różnic pomiędzy subsystemami oraz niezwykła
intensywność rodzinnych interakcji. Zmiany dotyczące jednej osoby
czy relacji dwóch osób natychmiast są odnoszone do całego
systemu. Na poziomie indywidualnym różnicowanie w systemie jest
słabe . Granice, które definiują autonomię są tak zatarte, że
funkcjonowanie w sposób indywidualny jest radykalnie ograniczone,
a intensywne bycie razem prowadzi do braku prywatności.
Członkowie rodziny wkraczają we własne myśli i uczucia, wiedzą
lepiej, co dla innych jest dobre. Problem jednej osoby staje się
problemem całej rodziny.

W rodzinach tak funkcjonujących krytyczny moment przypada na
okres dojrzewania, ze względu na poważne trudności, jakich
doświadczają dzieci w procesie separacji / indywiduacji.
Indywiduacja oznacza umiejętność tworzenia wewnętrznych i
zewnętrznych granic. Indywiduacja to także zdolność do określania i
przeforsowywania własnych celów, różniących się od celów
podawanych przez otoczenie, zdolność akceptowania sprzecznych i
bolesnych aspektów samego siebie, znoszenia ambiwalencji i
przejęcia odpowiedzialności za własne zachowanie.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

FUNKCJONOWANIE RODZINY ANOREKTYCZNEJ

Struktura i strategie rodzinne

Rodzice pacjentek anorektycznych zawierają związki małżeńskie na
ogół późno. Kierując się w swoich wyborach zasadami wyniesionymi
z domu rodzinnego dobierają sobie partnerów, którzy wzbudzają
zaufanie do swojej stałości i gwarantują poczucie stabilności. Często
rezygnują z wcześniejszych związków opartych na intensywnej więzi
emocjonalnej jako trudnych do połączenia z delegacjami rodzinnymi.
W związkach tych bycie dobrymi rodzicami jest przedkładane nad
bliskość i więź małżeńską.

Obowiązki rodzicielskie traktowane są nad wyraz poważnie.
Zwłaszcza matki skłonne są do poświęcenia i rezygnacji na rzecz
dzieci i rodziny. To uczucie troski i odpowiedzialności dotyczy często
w pierwszym rzędzie zdrowia i dobrego samopoczucia bliskich. Matki
anorektycznych pacjentek często z lękiem zadają sobie pytania czy
wystarczająco troszczą się o swoje dziecko, czy robią wszystko dla
jego zdrowia.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

FUNKCJONOWANIE RODZINY ANOREKTYCZNEJ

Struktura i strategie rodzinne

W rodzinie anorektycznej nie istnieje jasna hierarchia. Istotą
prowadzonej gry rodzinnej jest brak zgody na to, aby któryś z
członków rodziny przyjął rolę lidera. Rodzice wzajemnie paraliżują
się w działaniach, zwłaszcza dotyczących wychowania dzieci. Walka
ta zgodna jest z naczelną regułą rodzin anorektycznych, nakazem
bezinteresowności, co sprawia, że dochodzi do współzawodnictwa o
to, kto najwięcej daje innym, kto najbardziej się poświęca. Władzę i
prestiż w rodzinie zdobywa ten, kto potrafi zrezygnować z własnych
potrzeb na rzecz innych. Stanowi to istotne tło dla rozwoju
anorektycznych zachowań, których istotą jest rezygnacja.

Zatarcie granic w konsekwencji pociąga za sobą nieefektywną
kontrolę rodziców. Może się to wyrażać przejmowaniem przez
dziecko odpowiedzialności za rozmaite aspekty życia rodzinnego lub
włączaniem go w relacje małżeńskie.

Pojawienie się objawów anoreksji staje się czynnikiem stabilizującym
system rodzinny w okresie, w którym był on szczególnie narażony na
zmiany. Zmiany te mogą być związane z takimi wydarzeniami jak,
wyjazd starszego rodzeństwa na studia, zmiana szkoły, utrata pracy
któregoś z rodziców, choroba w rodzinie, utrata kogoś bliskiego czy
narastanie nierozwiązanych konfliktów między rodzicami.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

FUNKCJONOWANIE RODZINY ANOREKTYCZNEJ

Faza I

W tym stadium mamy do czynienia z rodzicami, których relacja
polega na wzajemnym prowokowaniu i unikaniu rozwiązywania
konfliktów. Gra ta zakorzeniona jest w doświadczeniach rodzin
pochodzenia partnerów.

Faza II

Dziecko, które w przyszłości będzie miało objawy anoreksji, zostaje
włączone w relację rodziców od wczesnego okresu życia. Może to
przebiegać w dwojaki sposób:



typ A

– córka jest stronnikiem matki w walce z ojcem. Współczuje

matce, ale jednocześnie jej nie szanuje. Mimo to, wspiera matkę, w
tym również w obowiązkach domowych



typ B

– córka jest ulubienicą ojca i wspiera go w konflikcie

rodziców. Jest z nim silnie emocjonalnie związana i ojciec jest tego
świadomy. Ma poczucie szczególnych moralnych przywilejów.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

FUNKCJONOWANIE RODZINY ANOREKTYCZNEJ

Faza III

Okres dojrzewania wprowadza wiele zmian w życie rodziny,
szczególnie w sytuacji dorastania córki. Zgodnie z wzorami
przywiązania z poprzedniej fazy możliwe są dwa warianty rozwoju
wydarzeń



typ A

– córka dostrzega, ze prawdziwa miłość matki jest zwrócona

w stronę innej osoby. Czując się porzucona, zwraca się w stronę
ojca i zaczyna go widzieć w nowy sposób. Spostrzega prowokacyjne
zachowania matki. Ojciec wykorzystuje tę sytuację, aby pokazać
córce jak bardzo frustrująca jest jego relacja z żoną, jak poświęca
się dla dobra rodziny.



typ B

– bliskość między ojcem i córką narasta i staje się

kłopotliwa, biorąc pod uwagę fakt, ze córka staje się kobietą.

Faza IV

To etap intensywnych napięć, niezadowolenia we wzajemnych
stosunkach, w którego trakcie pojawiają się manewry związane z
jedzeniem.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

FUNKCJONOWANIE RODZINY ANOREKTYCZNEJ

Faza IV



typ A

– opuszczona córka stara się stworzyć koalicję z ojcem i

czyni starania, aby jak najszybciej odróżnić się od matki. Nie znosi
myśli, że mogłaby być do niej podobna. Czyni heroiczne próby, aby,
postępując zgodnie z normami grupy młodzieżowej zdewaluować
wartości matki i uzyskać autonomię poprzez ograniczanie jedzenia.



typ B

– odchudzanie jest od początku spostrzegane jako wyzwanie

w stosunku do matki i jako takie natychmiast budzi w niej opór.
Dokładny moment podjęcia decyzji o ograniczaniu i zmianie stylu
jedzenia jest często sprowokowany przez specyficzne zachowania
matki wobec ojca lub córki.

W obu wariantach decyzja o odchudzaniu staje się wyrazem buntu
wobec matki, rozpoczynając błędne koło będące częścią gry
rodzinnej. W tej sytuacji matka coraz bardziej kontroluje córkę, a
jej ojciec próbuje interweniować, ale czyni to nieskutecznie. Córka
odczuwa coraz więcej złości i coraz bardziej ogranicza jedzenie.
Stosunek ojca pogarsza sytuację. Zamiast skorzystać z buntu córki,
który stanowi wzór, jak walczyć z matką, nie podejmuje ryzyka
zmiany relacji z żoną i unika otwartej konfrontacji. Córka czuje się
zdradzona, gdyż wiele zaryzykowała i okazało się to daremne.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

FUNKCJONOWANIE RODZINY ANOREKTYCZNEJ

Faza V

Opuszczona i zdradzona córka czuje do ojca pogardę. Czasami jest
zrozpaczona. Je coraz mniej, gdyż jest to jedyny sposób, aby
wyrównać rachunki z matką i zrobić wrażenie na ojcu.

Faza VI

Gra rodzinna toczy się wokół objawu. Anorektyczna córka odczuwa
satysfakcje z posiadania siły i kontroli. Zaczyna angażować się w
pseudosymbiotyczne zachowanie ze swoją matką.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

FUNKCJONOWANIE RODZINY ANOREKTYCZNEJ

Wzory i przekazy międzypokoleniowe

Rodziny anorektyczne cechuje silne związanie, które było wyraźne
już w poprzednich generacjach. Podstawą tego związania są uczucia,
przekonania i wartości, które dotyczą postawy rezygnacji,
wyrzekania się, kontroli impulsów, wymagań osiągnięć i poczucia
sprawiedliwości.

Kontrola impulsów odnosi się do reguły, że należy się opanowywać,
nie wolno sobie przyzwalać na przyjemności. Chodzi przy tym
zarówno o pokusy związane z jedzeniem, jak i te, które dotyczą
seksualności. Powinno się ponadto stale czynić zadość oczekiwaniom
innych – rodziców, dziadków, krewnych, a także sąsiadów i
społeczeństwa. Stąd rodziny anorektyczne dopasowują się do norm
otoczenia i mają gotowość do reagowania uczuciami wstydu i winy,
kiedy te normy się omija.

Poczucie sprawiedliwości wyraża się zasadą by wszystkie dzieci
jednakowo kochać, jednakowo traktować, żadne nie może być
faworyzowane ani pokrzywdzone. Taki nakaz sprawiedliwości
połączony z rodzinną spójnością oddziałuje na wszystkie relacje
wewnątrz rodziny. Przedstawiany jest członkom rodziny jako
nieodzowny ideał, jednakże w praktyce codziennego życia jest
trudny do zrealizowania. Ostatecznie członkowie rodziny, a
szczególnie dzieci są wystawieni na sprzeczne informacje: oficjalny
przekaz rodziców i konkretne zachowanie albo okazywane uczucia
często pozostają niespójne.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

FUNKCJONOWANIE RODZINY ANOREKTYCZNEJ

Cykl życia rodzinnego

Anoreksja dotyczy osób młodych, najczęściej w okresie dojrzewania.
Jest to okres, w którym zadaniem rozwojowym jest usamodzielnianie
się, stopniowe odłączanie od rodziny, tak by wejść w nowe związki z
partnerami spoza rodziny. Wymaga to zmian w systemie rodzinnym i
dotyczy wszystkich członków rodziny.

W rodzinach anorektycznych indywiduacja jest utrudniona przez
istnienie silnej więzi i swoistych przekonań rodzinnych. Utrudnione
jest przekształcanie się i dostosowywanie do nagłych zmian, jak i
tych, które wynikają z przejścia do następnej fazy cyklu życia
rodziny, co można by wiązać ze sztywnością, która charakteryzuje te
rodziny.

W rodzinach z problemem anoreksji dzieci zajmują szczególną
pozycję, bycie rodzicami stanowi wartość nadrzędną, przysłaniając
relację małżeńską. Odchodzenie dzieci może wywołać u rodziców
kryzys, wzmaga bowiem zmiany ich wzajemnych stosunków – muszą
oni na nowo zaistnieć jako para małżonków. Jednocześnie dla
rodziców jest to dodatkowo trudny okres, bo konfrontuje ich z
osiągnięciami zawodowymi i życiowymi.

Dla matek anorektycznych córek rezygnacja z opieki nad dziećmi
może być trudna, gdyż są one szczególnie skłonne do poświęcania
się dla nich.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

ORTOREKSJA – DEFINICJA, PRZYCZYNY, KONSEKWENCJE

ORTOREKSJA

(orthorexia nervosa, od greckiego orto – prawidłowy,

dobry i oreksis – pożądanie, apetyt) również jest patologiczną
obsesją na punkcie odżywiania, ale jest to obsesja na punkcie
zdrowego odżywiania. Chory przykłada wielką uwagę do tego by
jadać tylko i wyłącznie pokarm, który uznaje za zdrowy.
Ortorektyk spędza coraz więcej czasu myśląc o jedzeniu i o tym jak
ma zaplanować swoje posiłki. Narzuca sobie bardzo restrykcyjny
reżim, a każde złamanie tych zasad zostaje ukarane.
Kara zwykle nie jest tak bezwzględna jak u anorektyków czy
bulimików, zwykle jest to jeszcze większy reżim, który chory sobie
narzuca. Na tej samej zasadzie ortorektyk nagradza się, jeśli na
przykład uda mu się nie ulec pokusie i uniknąć pokarmu
"nieczystego". Ryzyko zachorowań na inne choroby zależy od
sposobu w jaki chory się odżywia.
Ortoreksja rozwija się powoli. Choremu coraz trudniej unikać rozmów
na temat jedzenia, izoluje się, spożywa posiłki w samotności i
wielkim skupieniu, poświęca bardzo dużo czasu na odpowiedni dobór
produktów najlepszej jakości.

Ortorektycy nie starają się obsesyjnie zredukować masy ciała i nie
mają obsesji na punkcie swojego ciała. Za to boją się spożywać
jedzenie które mogłoby im zaszkodzić. Jedynym sensem ich życia jest
zdrowa dieta, z czasem na ich stołach pojawiają się tylko ekologiczne
produkty, a każdy kęs potrafią przeżuwać po 50 razy. Zaczynają
unikać przyjaciół i wspólnych posiłków.
Autorem tego terminu jest Steven Bratman – amerykański lekarz,
który w dzieciństwie był uczulony na wiele produktów spożywczych i
musiał ściśle przestrzegać restrykcyjnej diety, w związku z czym
musiał bardzo uważać na to co spożywa i jak skomponować posiłek,
żeby mu nie zaszkodził. Ciągłe myślenie o tym przerodziło się w
obsesje. Kiedy zaczął chorować i znalazł się w szpitalu, zrozumiał ze
restrykcyjna dieta może też szkodzić.
Ortoreksja ma podłoże psychologiczne. Dotknięte nią osoby skupiają
się na diecie, aby wypełnić pustkę w swoim życiu. Jest to dla nich
doskonała wymówka przed spotkaniami z rodziną i znajomymi.
Niektórzy starają się za pomocą tej niebezpiecznej diety zachować
zdrowie, a nawet powstrzymać procesy starzenia się organizmu.
Tymczasem na swoje życzenie wpadają we własną pułapkę
żywieniową.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

ORTOREKSJA – DEFINICJA, PRZYCZYNY, KONSEKWENCJE

Przyczyną choroby jest nadmierna dbałość o własne zdrowie.
Najczęściej na ortoreksję zapadają osoby bardzo skoncentrowane na
sobie i dążące do perfekcji. Chcą one całkowicie kontrolować swój
wygląd i zdrowie.
Jest to przypadłość społeczeństw bogatych, związana z wysoką ceną
produktów uznawanych za zdrowe. Przyczyną może być również
coraz bardziej rozpowszechniająca się moda, a co za tym idzie popyt
na „zdrową żywność”. Ortorektycy są perfekcjonistami i dążą do
sukcesu. Przyjmują ideologię „jedynie słusznego jedzenia”, co
powoduje

konflikty

interpersonalne,

izolację

i

koncentrację

ortorektyka na wszystkim co związane z przygotowaniem,
przechowywaniem i konsumowaniem żywności.
Osoby cierpiące na ortoreksję zapadają na choroby związane z
niewłaściwym sposobem odżywiania. W ich diecie brakuje zazwyczaj
białka,

tłuszczów,

węglowodanów,

witamin

i

składników

mineralnych. Brak wapnia w diecie jest przyczyną osteoporozy i
nadciśnienia, chorób układu krążenia, niedokrwistości.
Wierzą w to, że jeżeli będą przestrzegać rygorystycznej diety, to nie
doświadczą chorób nękających współczesne społeczeństwa. Obsesja
zdrowego jedzenia wpędza ich tymczasem w chorobę, a nawet
szaleństwo. Jedzenie produktów dozwolonych i unikanie tych
„szkodliwych” staje się filozofią życia.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

ORTOREKSJA – DEFINICJA, PRZYCZYNY, KONSEKWENCJE

Podstawową cechą wspólną jest obsesja na punkcie jedzenia. Osoby
chore potrafią spędzić bardzo dużo czasu myśląc tylko o spożywaniu
posiłków.
Główną różnicą jest to, że anorektycy stawiają na ilość spożywanego
pokarmu a ortorektycy na jakość. Anorektycy również myślą o
jedzeniu non stop, ale głownie o tym jak zminimalizować ilość
spożywanego pokarmu. Spożywają produkty, które są bardzo
niskokaloryczne.
Anorektycy nie spożywają prawie w ogóle posiłków, zaś ortorektycy
spożywają kilka posiłków dziennie o dokładnie wyznaczonych
godzinach mniej więcej co 3 godziny.
Na ortoreksję zapadają zazwyczaj nowoczesne, zamożne kobiety,
ponieważ stać je na kupowanie żywności ekologicznej, mają także
większą świadomość jako konsumentki.
Anorektyczki są przeważnie młodymi dojrzewającymi dziewczynami
zaczynającymi przywiązywać wagę do swojego wyglądu a nie
zdrowia. Nie mają jeszcze świadomości zdrowego odżywiania się, ich
głównym celem jest zrzucenie wagi i pilnowanie żeby nie przytyć
choćby grama za wszelką cenę.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

ORTOREKSJA I ANOREKSJA – PODOBIEŃSTWA, RÓŻNICE

Ortorektycy wykluczają z diety pewne produkty spożywcze, które
uznają za niezdrowe. Należą do nich:



słodycze, ponieważ są głównym źródłem cukrów,



mięso, bo jest tłuste, szkodliwe i faszerowane chemią,



warzywa i owoce, bo w ich przekonaniu powodują wzdęcia.

Poprzez takie działania, ortorektycy pozbawiają się wielu witamin i
składników

mineralnych

niezbędnych

do

prawidłowego

funkcjonowania

organizmu.

W

końcowym

stadium

choroby

spożywają tylko pięć, sześć produktów które uznali za bezpieczne dla
swojego organizmu.
Przeważnie jest to żywność ekologiczna, produkty wyprodukowane z
naturalnych składników, pozbawione substancji konserwujących,
przeciwutleniaczy,

sztucznych

barwników,

dodatków

wspomagających smak i zapach, nieprzetworzone w żaden sposób.
Zarówno anorektycy, jak i ortorektycy bardzo przestrzegają reżimu,
jaki sobie narzucili i karzą się za złamanie zasad i rygoru który sobie
narzucą. Ortorektycy zaostrzają dietę, a anorektycy dodatkowo
ograniczają ilość spożywanego pokarmu.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

ORTOREKSJA I ANOREKSJA – PODOBIEŃSTWA, RÓŻNICE

W obydwu przypadkach chorzy mają obsesję na punkcie dbałości o
swoje ciało i wygląd tylko, że anorektycy robią to by coś udowodnić,
a ortorektycy by dbać o swoje zdrowie.
W przeciwieństwie do anorektyków ortorektycy nie mają potrzeby
bycia akceptowanymi przez innych. W końcowym stadium choroby
unikają kontaktu z innymi ludźmi, znajomymi, rodziną. Zamykają się
w sobie mimo że wcześniej nie wykazywali takich zachowań.
Osoby cierpiące na anoreksję mają kłopoty z kontaktem z innymi
ludźmi, są zamknięci w sobie. Charakteryzuje je perfekcjonizm w
nauce i pracy oraz chęć sukcesu. Cechuje je niepewność, lęk przed
niepowodzeniami, nadmierny krytycyzm wobec siebie, niska
samoocena, i brak wiary w siebie.
Anorektycy chcą zrzucić zbędne kilogramy, poprawić wygląd swojego
ciała i zmniejszyć jego masę, dążą do idealnej sylwetki. Ortorektycy
zaś, nie mają potrzeby schudnięcia, chcą mieć zdrowy organizm od
wewnątrz, niezanieczyszczony żadnymi toksynami czy środkami
konserwującymi.
Obie choroby prowadzą do skrajnego niedożywienia i wyniszczenia
organizmu mimo różnych pobudek kierujących chorymi.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

ORTOREKSJA I ANOREKSJA – PODOBIEŃSTWA, RÓŻNICE

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ

Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji

PSYCHOLOGIA ŻYWIENIA

Dr Magdalena Pilska

ZABURZENIA ODŻYWIANIA:

CZĘŚĆ II - BULIMIA, KOMPULSYWNE OBJADANIE SIĘ

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

BULIMIA – KRYTERIA DIAGNOSTYCZNE

BULIMIA

jest złożonym zjawiskiem, w którym splatają się elementy

fizjologiczne i psychologiczne. Chociaż z natury jest utajona, można
ją stwierdzić na podstawie pięciu kryteriów diagnostycznych:



powtarzające się wypadki objadania się; zjadanie wielkiej ilości

pożywienia w

krótkim czasie

– duże ilości pożywienia są zjadane

bardzo szybko, często zupełnie bez kontroli. Bulimik potrafi przyjąć
1000-6000 kcal na raz. Najchętniej spożywa potrawy słodkie,
wysokokaloryczne, o konsystencji ułatwiającej szybkie jedzenie.
Pożywienie jest najczęściej chciwie połykane.



poczucie braku kontroli podczas objadania się

– poczucie, że siła

wyższa przejmuje kontrolę nad osobą; brak myślenia o tym, co się
robi; podczas objadania się brak kontroli nad tym co i w jakich
ilościach się zjada; poczucie, zę nigdy nie ma się dość (brak uczucia
nasycenia)



przeczyszczanie

– polega na regularnym wywoływaniu wymiotów,

stosowaniu środków przeczyszczających, moczopędnych, pigułek
dietetycznych, utrzymywaniu okresowo ścisłej diety, poszczeniu albo
uprawianiu intensywnych ćwiczeń, które to czynniki wynikają ze
strachu przed przytyciem spowodowanym bulimicznym popędem do
objadania się.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

BULIMIA – KRYTERIA DIAGNOSTYCZNE



co najmniej dwie sesje objadania się i przeczyszczania na tydzień

przez trzy miesiące

– częstotliwość sesji objadania się i

przeczyszczania jest ważnym kryterium, ponieważ obżeranie się nie
świadczy jeszcze o bulimii. Wśród modelek, tancerzy i sportowców
wypadki wywoływania wymiotów w celu zbicia masy ciała nie są
niczym niezwykłym. U tych ludzi istnieje ryzyko rozwinięcia bulimii.



trwała, przesadna troska o masę i wymiary ciała

– osoby z bulimią

przypominają cierpiących na anoreksję pod względem obsesji na
punkcie jedzenia, masy i wymiarów ciała, a także leku przez
przytyciem. Bulimicy – szczególnie ci, którzy na początku mieli
nadwagę mogą stracić kilka kilogramów, ale ich masa ciała zwykle
nie spada poniżej normy. W przeciwieństwie do anorektyków nie
stają się oni wyraźnie chudsi. Najczęściej ich masa ciała waha się,
dając około 15 % odchylenia od normy. W ciągu 3-4 miesięcy można
u nich obserwować cykliczne tracenie i przybieranie na wadze.

Rodzina i przyjaciele mogą długo nie zdawać sobie sprawy z

choroby, jeżeli napady objadania się i przeczyszczania utrzymywane
są w tajemnicy.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

BULIMIA – PRZEBIEG

W przeważającej liczbie przypadków bulimia pojawia się u kobiet,
które próbowały kontrolować swoja masę ciała za pomocą różnego
rodzaju diet. Jeszcze przed wystąpieniem bulimii objadały się
czasami, a potem – aby nie przytyć – stosowały rygorystyczną dietę.
Początek bulimii może występować w powiązaniu ze stresami nie
związanymi z troską o masę ciała, takimi jak:



kryzysy w życiu rodzinnym (rozwód, śmierć kogoś bliskiego);



stres egzaminacyjny, zmiana pracy;



ciąża.

Początkowo uważano, że istotą bulimii jest występowanie wymiotów
jako zachowania mającego na celu niedopuszczenie do przybrania
na wadze po epizodach obżarstwa. Współcześnie uważa się, że
równie istotny w powstawaniu bulimii jest kontekst psychiczny.

Dla niektórych pacjentek atak bulimiczny jest pojęciem szerszym.
Rozumieją go nie jako pojedynczy epizod, ale następujące po sobie
w krótkim okresie ataki objadania się z następującymi
zachowaniami kompensacyjnymi. Tak rozumiany atak bulimii może
trwać od kilku dni do kilku tygodni.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

BULIMIA – PRZEBIEG

Jest wiele czynników, które mogą wyzwolić napad bulimii. Większość
kobiet ma przed atakiem poczucie narastającego napięcia. Czasami
nie potrafią podać jego przyczyn. Inne twierdzą, że jest ono
wynikiem samotności, znudzenia i rzadziej wzrastającego uczucia
głodu i pragnienia.

Szybkość i rodzaj przyjmowanego pokarmu podczas epizodu jest
inny niż w okresie normalnego odżywiania. Z reguły na początku
chore jedzą łapczywie, z czasem tempo spada. Chora podczas
napadów bulimicznych może zjadać olbrzymie ilości pożywienia.
Przyjmowane przez pacjentkę mają wartość energetyczną, która
może nawet kilkakrotnie przekraczać zapotrzebowanie dobowe.
Zwykle są to takie pokarmy, które są postrzegane jako
wysokokaloryczne, tuczące i niezdrowe.

Podczas ataku bulimii chore mają często poczucie całkowitego braku
kontroli nad przebiegiem zdarzenia. Odczuwają niemożność
zaprzestania jedzenia. Po ataku odczuwają najczęściej rodzaj ulgi
związanej ze spadkiem początkowego napięcia oraz poczucie winy z
powodu frustrującej je utraty kontroli.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

BULIMIA – PRZEBIEG

Najlepiej poznanym zachowaniem kompensującym, podejmowanym
przez chore po epizodzie obżarstwa jest wywoływanie wymiotów. Do
ich pobudzania dochodzić może po ataku obżarstwa lub w jego
trakcie. Początkowo do pobudzania wymiotów służyć może ręka lub
jakiś przedmiot, z czasem wymioty mogą pojawić się spontanicznie.

Niektóre chore po ataku obżarstwa wypijają duże ilości płynów, co
również może powodować wymioty. Wymioty mogą trwać od kilku
do kilkudziesięciu minut, czasem aż do momentu, gdy chora jest
pewna, że zwymiotowała wszystko co zjadła.

Do innych zachowań kompensacyjnych należą:



stosowanie szczególnie intensywnej diety pomiędzy epizodami

objadania się;



przyjmowanie leków odwadniających, przeczyszczających oraz

lewatyw;



stosowanie leków odchudzających;



intensywny wysiłek fizyczny;



picie alkoholu i przyjmowanie niektórych narkotyków.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

BULIMIA – PRZEBIEG

Chore zazwyczaj dobrze funkcjonujące społecznie i towarzysko
wchodzą w relacje seksualne. Ich wygląd zewnętrzny długo nie
zdradza znamion choroby. Długo także ukrywają one objawy przed
bliskimi, objadając się i wymiotując w samotności.

Dynamika przebiegu bulimii polega na następujących po sobie
okresach polepszeń oraz nawrotów epizodów bulimicznych. Uważa
się, że bulimia ma w porównaniu z anoreksją znacznie większą
tendencję do przebiegu niepełnoobjawowego.

Osoby cierpiące na bulimię mają często głębsze poczucie choroby
niż anorektyczki i przeżywają swoje dolegliwości jako
dysfunkcjonalne. Mimo to ich większa chęć do poszukiwania
profesjonalnej pomocy zdaje się być dyskusyjna. Bulimiczki częściej
deklarują chęć leczenia, jednak maja trudności w kontynuowaniu
terapii.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

BULIMIA – KONSEKWENCE PSYCHICZNE

Bulimia wywiera różnorodny wpływ na psychikę. W odróżnieniu do
anorektyka, bulimik nie popada w stany apatii albo rozdrażnienia,
ponieważ nie zużywa zapasów tłuszczu z mózgu i ca lego
organizmu. Najprawdopodobniej właśnie z tego powodu jest mniej
krnąbrny od anorektyka i łatwiej namówić go na leczenie. Wielu
bulimików przyznaje się do swojej choroby – choćby przed samym
sobą. Zdają sobie sprawę, że potrzebują pomocy.

Poczucie podporządkowania się jedzeniu

Kiedy objadanie się i przeczyszczanie jest częste i utrwalone, osoba
cierpiąca na bulimię nagle dostrzega, że całe jej życie obraca się
wokół jedzenia – co ma być podane następną „ucztę”, kiedy i jak ją
zorganizować, aby nikogo nie było w pobliżu. Cykl objadania się i
przeczyszczania jest podstawą organizacji każdego dnia. Chociaż
chory ciągle chce wiedzieć, jaka żywność znajduje się w jego
zasięgu, możliwie jak najbliżej, jednocześnie toczy nieustanną
walkę z każdą zjadaną potrawą.

Zmienność nastrojów

Bulimii bardzo często towarzyszy przygnębienie, impulsywność i
zmienność nastrojów. Pojawia się także bezradność i niezdolność
zapanowania nad własnym zachowaniem na długo przed tym, kiedy
pojawiły się pierwsze symptomy choroby.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

BULIMIA – KONSEKWENCE PSYCHICZNE

Poczucie samotności w tłumie

Chociaż bulimik sprawia często wrażenie osoby towarzyskiej, w
rzeczywistości czuje się bardzo samotny. Pod pogodnym uśmiechem
kryją się rozczarowania i ogromne wysiłki zatajenia dziwacznych i
zupełnie niespotykanych obyczajów.

Cechy uzależnienia

Po objedzeniu się następują wymioty, aby zmniejszyć bolesne
uczucie rozdęcia żołądka. Wymioty pozwalają kontynuować jedzenie
i łagodzą niepokój wywołany obżarstwem.

Dla wielu bulimików przeczyszczanie się jest formą moralnego
uzdrowienia, metodą przezwyciężenia niechęci do siebie
spowodowanej obżarstwem. Zachowania bulimiczne dostarczają
pewnych swoistych przyjemności, które wzmacniają przywiązanie do
choroby i nadają jej właściwości nałogu.

Utrata panowania nad sobą

Wiele osób cierpiących na bulimię mówi, że w czasie objadania się
zupełnie traci panowanie nad sobą; odczuwają takie nieprzeparte
pragnienie obżarstwa jakby rządziła nimi jakaś wewnętrzna siła.
Niektórzy wspominają o uczuciu ekstazy towarzyszącej utracie
panowania nad sobą i kapitulacji przed jedzeniem.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

BULIMIA – ŹRODŁA, OSOBOWOŚĆ

Czasami bulimia

rozpoczyna

się od diety. Młoda osoba bez względu

na to, czy cierpi na nadwagę, czy też nie, chce zrzucić kilka
kilogramów. Zaczyna więc niedojadać. W wyniku tego jest głodna i
urządza sobie ucztę. To z kolei wzbudza w niej lęk przed otyłością,
więc próbuje jakoś naprawić szkodę. Odkrywa, że przeczyszczanie
przynosi ulgę. Na początku sądzi, iż potrafi zapanować nad
częstotliwością objadania się i przeczyszczania. Wkrótce jednak
okazuje się, że cykl ten wymyka się spod kontroli.

Jeśli chodzi o źródła

osobowościowe

, to bulimia atakuje ludzi o

bardzo różnych charakterach, jednak można wyróżnić pewne cechy
wspólne: niska samoocena i niestabilność emocjonalna, co przejawia
się ogólnym niepokojem, słabą odpornością na stany przygnębienia,
impulsywnością, skłonnością do depresji i zmiennością nastrojów.

Osoby cierpiące na bulimię zazwyczaj wiele od siebie oczekują, lecz
jednocześnie na skutek niskiej samooceny, mówią o sobie z
lekceważeniem, a nawet pogardą. Istnieje więc jaskrawa sprzeczność
z miedzy wyidealizowanym obrazem własnej osoby a ich
samopoczuciem i zaangażowaniem.

W stanie bulimii następuje szybkie przechodzenie od staniu
zupełnego panowania nad sobą do zupełnej utraty kontroli.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

BULIMIA – ŚRODOWISKO RODZINNE

Istnieją pewne cechy wspólne łączące rodziny w których rozwinęła
się bulimia. Są to rodziny targane konfliktami, skłócone, chaotyczne,
niedające swoim członkom oparcia, wiary ani pewności siebie. Nie
uczą też racjonalnego rozwiązywania konfliktów, ponieważ przeważ
w ich obrębie komunikacja nie wprost, nie rzadko prowadzona w
zupełnie różnych stylach.

W rodzinie bulimika występuje większe natężenie konfliktów oraz
obowiązują mniej bezpośrednie wzorce komunikowania się. Wsparcie
jakiego członkowie rodziny mogą od siebie oczekiwać, jest tam
mniejsze, przykłada się też mniejszą wagę do autonomii każdej
jednostki i jej poczucia własnej wartości. Rodzice są na ogół
skłóceni, atmosfera w domu jest przepełniona stresem. Matki osób
cierpiących na bulimię są agresywne i wykazują większą skłonność
do depresji, ojcowie natomiast są nerwowi, impulsywni i nie mają
kontaktu z dzieckiem.

W rodzinie tego typu panuje rozchwianie emocjonalne. W rodzinach
takich częściej niż w innych notuje się występowanie nałogów.

Bardzo istotną cechą łączącą wiele takich rodzin jest otyłość ich
członków. Można powiedzieć, że bulimia poniekąd rodzi się ze
strachu przed otyłością.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

FUNKCJONOWANIE RODZINY BULIMICZNEJ

Istnieją podobieństwa między funkcjonowaniem rodzin
anorektycznych i bulimicznych, które sprowadzają się do
następujących zasad:



zewnętrzne granice rodziny są sztywne / nieprzepuszczalne;



autonomia i dążenia do rozdzielenia są ograniczone, duże

znaczenie przypisywane jest spoistości;



członkowie rodziny oczekują zaspokojenia swoich potrzeb

emocjonalnych głównie w rodzinie, która świat zewnętrzny
spostrzega jako zagrażający;



koalicja rodzicielska jest częściowo efektywna – rodzicie kształtują

swoje relacje według wzoru dominacji / poddania się



duże znaczenie przywiązuje się do słów.

W rodzinach bulimicznych z pacjentem istnieją problemy dotyczące
granic, zaś masa ciała, wygląd i osiągnięcia są istotnymi czynnikami
mającymi stanowić o poczuciu kompetencji. Rozwój bulimii
odzwierciedla systemową trudność w uzyskiwaniu niezależności przy
przejściu z okresu adolescencji do dorosłości. Istotny jest system w
rodzinach bulimicznych, który wypiera indywidualne potrzeby i
życzenia ze względu na dominującą ideę konieczności rezygnacji z
własnego ja na rzecz poświęcenia wartościom i ideałom grupy.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

FUNKCJONOWANIE RODZINY BULIMICZNEJ

W rodzinach pacjentek bulimicznych obserwuje się:



nadmierne uwikłanie emocjonalne,



postawy nadopiekuńcze,



słabą autonomię członków rodziny,



utrzymujące się ze względu na lojalność rodzinną sztywne wzory

funkcjonowania,



trudności w rozwiązywaniu sytuacji konfliktowych

W rodzinach bulimicznych dokonuje się dyskwalifikowania tych
informacji, wyzwań, które stają przed członkami rodziny, są nowe i
obce w stosunku do podzielanych przez pokolenia norm i wartości.
Obserwuje się także mechanizm włączania pacjentki bulimicznej w
relacje rodziców. Występuje również tendencja do samopoświęcania
się, nasilona koncentracja na wyglądzie oraz znaczenie pragnienia
osiągnięcia sukcesu.

W rodzinach bulimicznych różnice i trudności wyrażane są w sposób
otwarty i często burzliwy, często dochodzi do separacji i rozwodów,
więcej jest też małżeństw, które określa się jako stabilne, ale nie
przynoszące satysfakcji. W dużym stopniu dzieci są obciążone
odpowiedzialnością za rozwiązywanie trudności małżeńskich i
przetrwanie rodziny.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

FUNKCJONOWANIE RODZINY BULIMICZNEJ

W sytuacjach napięć dzieci zobowiązane są do opowiedzenia się po
którejś stronie konfliktu. W rodzinach bulimicznych córka, która w
przyszłości zostanie pacjentką jest zazwyczaj ulubienicą ojca,
córeczką tatusia. Wobec ojca pozostaje lojalna i wierna. Starając się
o jego przychylność i uwagę, często rywalizuje z matką o
uprzywilejowaną pozycję, która zależna jest od stopnia bliskości z
ojcem.

W rodzinach pacjentek bulimicznych odnajduje się często skłonność
do zachowań impulsywnych, do wybuchów złości, przemocy
cielesnej. Napadowe jedzenie i wymioty są zachowaniami, które
można porównać do zachowań osób uzależnionych, które mają
samodekstrukcyjny charakter, są przeżywane z poczuciem winy i
zawstydzenia.

W rodzinach bulimicznych wydają się występować sprzeczne normy,
wartości i ideały. Z jednej strony dużą wagę przykłada się do
samokontroli, dobrego zewnętrznego obrazu, osiągnięć oraz
perfekcji. Z drugiej strony często dochodzi do zachowań
impulsywnych i otwartych konfliktów. Znaczenie tych zachowań jest
pomniejszane a zarazem są one aprobowane, a nawet częściowo
podziwiane, gdyż członkowie rodziny spostrzegają je jako oznakę
siły.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

FUNKCJONOWANIE RODZINY BULIMICZNEJ

Występujące w rodzinach bulimicznych poczucie siły prowadzi do
jednocześnie do tego, że pacjentki zazwyczaj wcześnie domagają się
samodzielności, zarazem zaprzeczając potrzebom bliskości i
wsparcia. Potrzeby te stają się synonimem słabości i jako takie
przeżywane są z uczuciem zawstydzenia. Dla pacjentki pokonane
ciało reprezentuje jej własne wady, bezsilność, słabość i pogardę dla
siebie.

Impulsywne wybuchy i towarzyszące im poczucie winy i wstydu są
zaprzeczane w obrębie rodziny i przed światem zewnętrznym. Jest
tak jakbyśmy mieli do czynienia z dwiema rodzinami: jedną zdrową i
funkcjonującą w sposób niezaburzony i drugą ukształtowaną przez
gwałtowne spory, choroby, niepowodzenia, nadużycia alkoholu i
leków.

Silne pragnienie spełnienia społecznych oczekiwań sprawia, że
członkowie rodziny pragną zataić swoje problemy przeżywane ze
wstydem. Atmosfera i interakcje rodzinne ukształtowane są przez
tajemnicę. To zaciemnienie całego obszaru życia rodzinnego jest
jedną z przyczyn trudności w kształtowaniu tożsamości pacjentki.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

FUNKCJONOWANIE RODZINY BULIMICZNEJ

Od dzieciństwa wiele potrzeb przyszłej bulimiczki nie znajduje
zaspokojenia, szczególnie potrzeba czułości, wsparcia, zaufania i
rozwoju. Wyrażane przez nią pragnienia i uczucia są często
przyjmowane sarkastycznie i z ironią. W miejsce emocjonalnej
intymności pojawiają się spory będące swoistą obroną przed
bliskością.

U pacjentów bulimicznych obserwuje się trudności w przechodzeniu
adolescencji i osiąganiu dojrzałości, co może być spowodowane
oddzieleniem od szerszej rodziny, a także poczucie zagubienia w
społeczeństwie. Charakterystyczne jest też odcięcie od poprzednich
pokoleń i poczucie wyobcowania w stosunku do społeczności
lokalnej.

Atrakcyjność, siła fizyczna i robienie dobrego wrażenia stają się w
rodzinach bulimicznych synonimem radzenia sobie, dowodem na
bycie dobrą rodziną, wzorowymi rodzicami i dziećmi.

Troska o wygląd zewnętrzny, zachowanie, dokonania i postawy
prawdopodobnie wyraża obawę przed niepopularnością i brakiem
akceptacji społecznej. Wstyd jest uczuciem pojawiającym się w
odpowiedzi na spostrzeganie rozpoczynającej się separacji, utraty
albo opuszczenia i jest decydujący dla regulacji więzi. Wstyd bycia
zbyt grubym jest powtarzającym się tematem w naszej kulturze,
zwłaszcza dla kobiet i jest dominującą troską bulimiczek i ich rodzin.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

KOMPULSYWNE OBJADANIE SIĘ - OBJAWY

Kolejnym zaburzeniem odżywiania się jest wewnętrzny przymus
nadmiernego jedzenia, zwany też kompulsywnym objadaniem się
(ang.

BINGE EATING

).

Wewnętrzny przymus nadmiernego jedzenia pod wieloma względami
przypomina bulimię, jednak brak tu elementu przeczyszczania.
Kompulsywne objadanie się może pojawiać się sporadycznie, a nie
jako stały objaw chorobowy. Różnica polega na tym, że masa ciała
bulimika utrzymuje się w okolicach normy, natomiast masa ciała
osoby odczuwającej przymus nadmiernego jedzenia znacznie ją
przekracza, mimo licznych prób stosowania diety.

Objawy kompulsywnego objadania się:



objadanie się dużą ilością wysokokalorycznego pożywienia



bezskuteczne przerzucanie się z jednej diety na drugą



ograniczanie jedzenia w towarzystwie innych ludzi, co nie

powoduje spadku masy ciała



wycofywanie się z życia towarzyskiego i unikanie zajęć fizycznych

ze względu na zakłopotanie z powodu własnej masy ciała i sylwetki



postępujące zmęczenie i brak energii

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

KOMPULSYWNE OBJADANIE SIĘ – PERSPEKTYWA

PSYCHICZNA

Przybieraniu na wadze i coraz większemu zmęczeniu towarzyszy
zmiana stosunku do życia. Podobnie ja przy innych zaburzeniach
odżywiania, masa ciała staje się centralnym punktem życia.
Wszystkie myśli i uczucia takich osób krążą wokół ciężaru ciała i
kontrolowania nawyków żywieniowych. Z punktu widzenia osoby
cierpiącej z powodu kompulsywnego objadania się, każda porażka
jest spowodowana nadwagą.

Psychiczne podłoże

wewnętrznego przymusu nadmiernego jedzenia

stanowi bunt i skarga. Aspekt buntowniczy można wyrazić
następującymi słowami: dzięki jedzeniu mam władzę nad
rzeczywistością, tylko ja mogę rządzić własnym ciałem i sobą.
Towarzyszy temu skarga: jestem na dnie. Wszystko wymyka mi się z
rąk. Nie potrafię się o siebie zatroszczyć.

Osoby cierpiące na wewnętrzny przymus nadmiernego jedzenia boją
się uzależnienia. Poprzez jedzenie człowiek taki nabywa fałszywego
poczucia niezależności. W istocie jednak bardzo potrzebuje wsparcia.
W sytuacjach kiedy szczególnie pragnie bliskości drugiego
człowieka, traci panowanie nad sobą.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

KOMPULSYWNE OBJADANIE SIĘ – PERSPEKTYWA

PSYCHICZNA

U osoby cierpiącej na wewnętrzny przymus nadmiernego jedzenia,

emocje

wywołują głód. Kiedy czuje smutek, złość czy strach, reaguje

jedzeniem. To rozwiązuje od razu wszystkie problemy, koi ból i
strach. Podobnie jak w bulimii, jednostka sięga po jedzenie w
sytuacjach napiec emocjonalnych, zaburzeń czy konfliktów. Gdy
czuje się nieszczęśliwa, pusta, czy bezwartościowa, wypełnia pustkę,
przepełniając się jedzeniem.

Człowiek dotknięty wewnętrznym przymusem nadmiernego jedzenia
jest w stosunku do siebie bardzo krytyczny i popada w depresję.

Ze względu na fakt, ze wewnętrzny przymus nadmiernego jedzenia
ma podłoże psychologiczne (tzn. żywność służy zaspokojeniu potrzeb
psychicznych), młody człowiek, który nie nabył umiejętności
radzenia sobie ze stresem, może w określonej sytuacji sięgnąć po
jedzenie. Wydaje się, że problem ten występuje w dużym nasileniu w
rodzinach, w których jedzenie jest nierozerwalnie związane z
uczuciami.

Choroba ta rozwija się również w rodzinach, które przywiązują do
jedzenia nadmierną wagę.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

KOMPULSYWNE OBJADANIE SIĘ – PERSPKTYWA

SPOŁECZNA

Większość ludzi nie traktuje poważnie dolegliwości osób cierpiących
na wewnętrzny przymus nadmiernego jedzenia, lecz uważa je za
słabych, leniwych żarłoków, którzy nie mają silnej woli i charakteru.

Uważa się, że dieta, sport, obozy dla osób z nadwagą są jedynym
rozwiązaniem. Tymczasem tak zwane rozwiązanie tylko komplikuje
problem, ponieważ koncentruje się na żywieniu i masie ciała, a nie
bierze pod uwagę zagadnień psychicznych, które są prawdziwą
przyczyną tej choroby.

Bodziec wewnętrzny, który każe się objadać nie dotyczy tak
naprawdę pożywienia, lecz głodu: uczuć; niewyładowanej złości;
niezrealizowanych marzeń i własnych możliwości, które czekają na
swoją szansę.

U osób cierpiących z powodu kompulsywnego objadania się strach
przed głodem jest gorszy niż sam głód.

Wewnętrzny przymus nadmiernego jedzenia, podobnie jak inne
zaburzenia odżywiania, nie jest zawieszony w próżni. Ludzie, którzy
nie mają ze sobą problemów i są zrównoważeni emocjonalnie są
mniej podatni na tę dolegliwość. Natomiast w przypadku załamania
psychicznego zaburzenia odżywiania stają się sposobem łagodzenia
lub rozwiązywania nabrzmiałych problemów. Pożywienie i masa ciała
łagodzą ból istnienia.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

PODŁOŻE KULTUROWE

Zaburzenia odżywiania jako wyraz realizacji normy szczupłej
sylwetki

Wygląd kobiety i kształt jej ciała zawsze budził powszechne
zainteresowanie u obu płci. Przyjęty przez zachodnią kulturę ideał
sylwetki kobiety – szczuplej, zdrowej i sprawnej fizycznie uznawany
jest często za znaczący czynnik w powstawaniu anoreksji i bulimii.
Ten wzór kobiety, rozpowszechniany szeroko głównie przez
czasopisma kobiece, wzmacniany przez reklamy „cudownych
„ środków ułatwiających zrzucenie zbędnych kilogramów czy też
propozycje kursów ćwiczeń fizycznych dla kobiet, stał się ideałem
dla większości młodych dziewcząt.

Koncentracja na własnym ciele jest typowym zjawiskiem
występującym u nastolatków, zarówno dziewcząt jak i chłopców. Już
u dziewcząt 12-14 letnich narasta świadomość masy ciała i
zainteresowanie ćwiczeniami fizycznymi. Kobiety są bardziej
wrażliwe niż mężczyźni na otyłość u innych osób, większą uwagę
zwracają na swoją tuszę oraz w większym stopniu koncentrują się
na stosowaniu diety i na figurze. Częściej też kobiety zapadają na
anoreksję i bulimię.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

PODŁOŻE KULTUROWE

Zaburzenia odżywiania jako wyraz realizacji normy szczupłej sylwetki

Pomimo powszechności tendencji koncentracji na swoim wyglądzie
większości adolescentów udaje się zachować zdrowe granice,
osiągając idealny kształt, starają się go utrzymać, a zainteresowanie
wyglądem przestaje być najważniejszą sprawą życiową. Anorektycy
są osobami, które przekraczają granice ideału, a jednym z powodów
może być zaburzenie psychologicznego rozwoju oraz trudności z
samokontrolą.

Jeżeli młoda kobieta o niezaspokojonych potrzebach emocjonalnych,
pełna wątpliwości co do własnej osoby, żyje w społeczeństwie, które
bombarduje jej świadomość i podświadomość hasłami typu: być
szczupłą = być seksowną = być wolną = być szczęśliwą, to jest
skłonna przyjmować te przejściowe mody zbyt dosłownie.

Jeżeli młode dziewczęta z powodu niższej zdolności do radzenia sobie
są zagrożone mianem dewianta, usilnie mogą starać się w sposób
nadzwyczaj sumienny przestrzegać obowiązujących reguł i norm
zachowania. Starają się być bardziej idealne niż obowiązujące
wzorce, przy czym, wpadając w pułapkę perfekcjonizmu, stają się
inne niż większość ich rówieśnic.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

PODŁOŻE KULTUROWE

Zaburzenia odżywiania jako wyraz realizacji normy szczupłej sylwetki

Można więc powiedzieć, że moda na szczupłą sylwetkę niewątpliwie
jest ważnym czynnikiem w rozpowszechnieniu zaburzeń odżywiania,
istotnym zwłaszcza w przypadku kobiet, ale w połączeniu z wieloma
innymi czynnikami. Nie wydaje się by moda mogła być czynnikiem
decydującym o wystąpieniu zaburzeń odżywiania się. Gdyby tak było,
wszystkie lub zdecydowana większość dziewcząt odchudzających się
zapadałby na zaburzenia odżywiania.

Zaburzenia odżywiania jako wyraz realizacji norm osiągnięć
społecznych

Wyniki wielu badań dotyczących pochodzenia społecznego osób
cierpiących na zaburzenia odżywiania pokazują, że zaburzenia te
częściej występują w obrębie średniej lub wyższej klasy społecznej.
Te klasy społeczne charakteryzuje wyższa potrzeba osiągnięć oraz
większa świadomość masy ciała. Nadwaga lub otyłość jest
tolerowana przez ludzi z niższych warstw społecznych, a czasem
nawet staje się ideałem sylwetki. Osoby pochodzące z rodzin z
niższych klas społecznych łatwiej przystosowują się do pełnienia ról
społecznych, wcześniej zawierają związki małżeńskie, a ich
oczekiwania związane z osiągnięciem w przyszłości pozycji społecznej
są bardziej realistyczne, a zarazem mniej ambitne niż w przypadku
osób pochodzących z klas średnich i wyższych.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

PODŁOŻE KULTUROWE

Zaburzenia odżywiania jako wyraz realizacji norm osiągnięć
społecznych

Występują pewne różnice w idealnym wyobrażeniu sylwetki w
zależności od pochodzenia społecznego. Dziewczęta w wieku 16 lat,
pochodzące z klasy średniej częściej wyrażają pragnienie utraty masy
ciała niż ich rówieśnice z klasy niższej, z których wiele chce przybrać
na wadze. Można przypuszczać, że obfitość kształtów jest
postrzegana przez osoby z klasy niższej jako miara sukcesu,
powodzenia czy dostatku, w związku z czym szczupłość ma dla nich
małą wartość kulturową.

Dziewczęta z klasy średniej i wyższej, której zarówno dąży się do
osiągnięć społecznych, jak i możliwości zaspokojenia tych potrzeb są
bardziej realne, starają się sprostać oczekiwaniom swojego
środowiska. Niepewne siebie i nisko oceniające swoje możliwości
próbują wyróżnić się w innej dziedzinie. Ponieważ na równi z
sukcesami społecznymi i zawodowymi ceniona jest szczupłość,
zaczynają dążyć do pokonania tej porzeczki.

Jednak w ostatnich latach zaobserwowano znaczące rozszerzanie się
zaburzeń odżywiania na niższe klasy społeczne. Tak jak w przypadku
mody pochodzenie społeczne nie musi decydować o wystąpieniu
zaburzeń odżywiania. Większe znaczenie może mieć wygórowana
potrzeba osiągnięć w połączeniu z zaniżoną samooceną i innymi
czynnikami.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

PODŁOŻE KULTUROWE

Zaburzenia odżywiania jako wyraz realizacji normy utrzymania dobrej
kondycji fizycznej

Zaburzenia odżywiania częściej można spotkać w określonych
grupach zawodowych, w których wygląd zewnętrzny, sprawność
fizyczna i zdrowie leżą w centrum zainteresowania, a nawet stanowią
miarę sukcesu zawodowego, szczególnie w grupie studentek szkół
baletowych oraz wśród modelek.

Częstotliwość występowania zaburzeń odżywiania jest również
wysoka w grupach dietetyczek oraz osób uprawiających sport
wyczynowo (głównie łyżwiarstwo, gimnastykę, biegi, pływanie, jazdę
konną). Zawody, w których dla osiągnięcia sukcesu konieczny jest
atrakcyjny wygląd zewnętrzny oraz fizyczna sprawność oraz zawody,
w których żywienie jest przedmiotem zainteresowania, zwiększają
ryzyko zapadalności na zaburzenia odżywiania.

Jeśli przyjąć założenie, że wybór zawodu jest wynikiem wcześniej
działających czynników: osobistych preferencji, tradycji rodzinnych,
nie spełnionych marzeń któregoś z rodziców, konstrukcji osobowości
młodego człowieka, to wysoki współczynnik zaburzeń odżywiania we
wspomnianych grupach zawodowych można tłumaczyć w ten sposób,
że osoby, dla których wcześniej wygląd zewnętrzny i żywienie leżały
w centrum zainteresowania, będą najczęściej wybierały takie zawody,
w których te zainteresowania mogłyby być realizowane.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

PODŁOŻE KULTUROWE

Zaburzenia odżywiania jako wyraz realizacji normy utrzymania
dobrej kondycji fizycznej

Uprawianie wspomnianych zawodów w połączeniu z silną potrzebą
sukcesu może dodatkowo wzmocnić wcześniej występujące
tendencje i stać się czynnikiem wyzwalającym zaburzenia
odżywiania.

Badania prowadzone nad rolą aktywności fizycznej w rozwoju i
utrzymywaniu zaburzeń odżywiania pokazują, że ponad połowa
pacjentek uprawiała intensywne ćwiczenia fizyczne na długo
przedtem, zanim zaczęły stosować dietę. W dzieciństwie dziewczęta
te były bardziej aktywne fizycznie niż większość ich rówieśników.

Dodatkowo, zazwyczaj u dziewcząt, które zaprzestały intensywnych
treningów narastał silny lęk przed przybraniem na wadze i
zaczynały one intensywnie ograniczać ilość przyjmowanego
pokarmu. Uprawianie intensywnych ćwiczeń fizycznych jest i
zaburzenia odżywiania są siostrzanymi aktywnościami, które w
sposób istotny korelują z obsesyjnymi cechami osobowości.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

PODŁOŻE KULTUROWE

Zaburzenia odżywiania jako wyraz realizacji normy utrzymania
dobrej kondycji fizycznej

Można przypuszczać, że osoby, u których w toku rozwoju
dominującą cechą charakteru staje się perfekcjonizm, a poziom
potrzeby osiągnięć jest znacznie nasilony, podejmują szereg działań,
aż do osiągnięcia perfekcji, a osiągane wyniki natychmiast dają
wymierną ocenę umiejętności sportowca.

Zaangażowanie się w ćwiczenia fizyczne nie może być traktowane
jako czynnik decydujący o wystąpieniu zaburzeń odżywiania,
chociaż często zachowanie to poprzedza koncentrację na żywieniu i
stosowanie restrykcyjnej diety.

Zarówno podejmowanie intensywnych ćwiczeń, jak i koncentrację na
masie i kształcie ciała można zrozumieć jako wyraz połączonego
działania podobnych czynników, miedzy innymi norm społecznych,
wartości rodzinnych czy cech osobowości.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

PODŁOŻE KULTUROWE

Zaburzenia odżywiania jako wyraz przynależności do kultury
zachodniej

Najwyższy współczynnik występowania zaburzeń odżywiania
odnotowywany jest w wysokouprzemysłowionych krajach z kręgu
kultury zachodniej. W tych kręgach kulturowych szczupłość jest
zasadniczym kryterium oceny kobiet – świadczy o ich samokontroli,
warunkuje ich powodzenie i uzyskanie akceptacji społecznej.

Prawie 90% kobiet z krajów zachodnich stosuje odchudzająca dietę,
a część z nich dodatkowo okresowo reguluje swoją masę ciała
poprzez ćwiczenia fizyczne, wymioty, stosowanie środków
przeczyszczających lub głodówki. Tendencja do osiągnięcia
idealnego, szczupłego kształtu ciała, a co za tym idzie koncentracja
na wyglądzie zewnętrznym i masie ciała jest zjawiskiem typowym
dla współczesnej kobiety zachodniej.

Społeczeństwo wywiera zbyt duży nacisk na kobiety, każąc im
podporządkować się kultowi szczupłej sylwetki. Feministki są
przekonane, że społeczeństwo oddziela kobietę od jej ciała,
traktując je jak przedmiot, jak coś nad czym trzeba nieustannie
pracować i czym płaci się za przychylność otoczenia.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

PODŁOŻE KULTUROWE

Zaburzenia odżywiania jako wyraz przynależności do kultury
zachodniej

Kobiety, które cierpią na anoreksję nie są pewne, jak wiele
przestrzeni wolno im zagarnąć z otaczającego świata. Starają się
panować nad własną potrzebą jedzenia i tym, co ono może dla nich
oznaczać (miłość, siłę, ukojenie). Doprowadzenie się do dużego
wychudzenia można tratować jako wyraz ich niepewności siebie,
czyli przekonania o małej wartości swojej osoby.

Można wyróżnić trzy

aspekty koncentracji na wyglądzie i masie

ciała

:



estetyka piękna – szczupłe kobiety są postrzegane jako

piękniejsze i bardziej atrakcyjne pod względem seksualnym;



dbałość o sposób odżywiania się i praktykowanie diety stanowi

symbol między innymi siły i zdrowia;



osiągnięcie i utrzymywanie szczupłości świadczy o samokontroli

potrzebnej do opanowania fizjologii ciała

Samokontrola podobnie, jak szczupłość jest ceniona w świecie
wartości zachodniego świata. Człowiek kontrolujący się, panujący
nad sobą wzbudza większe zaufanie, zasługuje na większą
akceptację i ma większe szanse osiągnięcia sukcesu.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

PODŁOŻE KULTUROWE

Zaburzenia odżywiania jako wyraz przynależności do kultury
zachodniej

Najbardziej dostępną formą zastosowania samokontroli jest
ograniczenie ilości zjadanego pożywienia. Dokładniejsza
samokontrola związana byłaby również z tendencją do uzyskania
wolności od ograniczeń, tendencją nieodzowną w procesie
kształtowania tożsamości u młodych ludzi. Potrzeba sprawdzania
siebie poprzez obalanie ograniczeń jest typową cechą adolescencji
(okresu dojrzewania).

Ze względu na fakt, że obecnie w kulturze zachodniej
instytucjonalne i moralne ograniczenia są coraz mniejsze,
adolescenci stawiają sobie własne wewnętrzne ograniczenia
wyrażone w formie kontroli żywienia. Zaburzenia odżywiania mogą
więc stanowić wyraz protestu przeciw brakowi ograniczeń w
sytuacji, kiedy wszystko jest dozwolone.

Częstotliwość występowania zaburzeń odżywiania w krajach
afrykańskich i azjatyckich jest znikoma, występują one sporadycznie
i z reguły mają inny przebieg. Można sądzić, że tam gdzie występuje
realny problem śmierci czy poważnej utraty zdrowia z powodu
niedostatku pożywienia, szczupła sylwetka budzi powszechny lęk, w
związku z czym ludzie starają się jej unikać.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

PODŁOŻE KULTUROWE

Zaburzenia odżywiania jako wyraz przynależności do kultury
zachodniej

W kulturach tych inny jest nie tylko ideał sylwetki kobiecej, jak
również, jak również powszechne przekonania o roli społecznej
kobiety. Kobiety mają być podporządkowane mężczyznom, dbać o
dom i wychowywanie dzieci, natomiast mężczyźni są osobami,
którym wypada i które powinny osiągać sukcesy zawodowe i
społeczne.

Zaburzenia odżywiania są typowe dla okresu adolescencji, chociaż
przyswojenie sobie norm społecznych zaczyna się dużo wcześniej.
Jest to okres dość szczególny w życiu człowieka. U progu dorosłości
człowiek w pełni określa swą tożsamość, a opinia społeczna ,
zwłaszcza grupy rówieśniczej ma większe znaczenie niż we
wcześniejszych i późniejszych okresach życia.

Wrażliwość na otyłość może wiązać się z fizycznymi zmianami w
budowie ciała, a negatywny komentarz ze strony rówieśników na
temat wyglądu może być czynnikiem wyzwalającym stosowanie
diety.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

PODŁOŻE KULTUROWE

Zaburzenia odżywiania jako wyraz przynależności do kultury
zachodniej

Podejmowanie nowych ról społecznych w zależności od płci i
sprawdzenie swoich możliwości jako kobiety staje się
wyznacznikiem przystosowania społecznego. Niska ocena siebie
jako kobiety czy lęk przed bliskością fizyczną może znaleźć
odzwierciedlenie w zaprzeczeniu swojej seksualności poprzez
zmiany fizjologiczne będące skutkiem gwałtownego odchudzania
się.

Młodzi ludzie z większym entuzjazmem przyjmują mody panujące w
określonych grupach społecznych, do których już należą, gdyż
między innymi poprzez przynależność do grupy (i wyznawanie jej
zasad) łatwiej jest określić jednoznacznie swoją tożsamość.

Moda na szczupła sylwetkę jest dość popularna w grupach
młodzieżowych, a wiązać się może z marzeniami młodych dziewcząt
o byciu niezależną, wyzwoloną kobieta sukcesu.

Nie bez znaczenia jest również tendencja młodych ludzi do
wyrażania swojego zdania, buntu przeciwko istniejącym normom,
jak również silniejsze niż w innych okresach życia liczenie się z
opinią społeczną.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

PODŁOŻE KULTUROWE

Uważa się powszechnie, że tło społeczno-kulturowe jest jednakowe
dla wielu rodzajów zaburzeń odżywiania – podobne czynniki mogą
mieć znaczenie dla powstawania anoreksji bulimii czy otyłości.
Najbardziej istotnymi czynnikami są niewątpliwie obowiązujące
normy społeczne dotyczące wyglądu, sposobu zachowania się,
pełnienia ról społecznych, jak również stopień rozwoju naukowego i
ekonomicznego krajów zachodnich.

Szybkie tempo życia i przemian gospodarczych może wymuszać
intensywniejszą realizację norm społecznych zawężając ich zakres
do tych, które są absolutnie niezbędne do utrzymania się w
czołówce: perfekcjonizmu, umiejętności samokontroli, czego
zewnętrznym wyrazem może być powszechnie ceniona szczupłość
sylwetki.

Zaburzenia odżywiania mają tak silny związek z kulturą, że można je
traktować jako zespół uwarunkowany kulturowo, dla którego
charakterystyczne są następujące cechy: może być zrozumiały
jedynie w odniesieniu do kontekstu kulturowego, jego etiologia
symbolizuje podstawowe normy kulturowe, ustalenie rozpoznania
zależy od specyficznego dla kultury poziomu technicznego i
ideologii, udane leczenie może być przeprowadzone jedynie przez
członków tej samej kultury.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

PODŁOŻE KULTUROWE

Naczelną zasadą ludzkiego przetrwania jest troska o własne zdrowie
i życie, czyli przestrzeganie pierwszego prawa biologicznego w
związku z tym większość ludzi nie dopuszcza do wychudzenia
zdrowiu i życiu.

Zdarzało się jednak – w innych czasach lub innych kulturach – że
niektórzy ludzie świadomie rezygnowali z jedzenia na rzecz innych
wartości; urządzali posty, składając w ofierze swoje ciało, zdrowie i
życie, poświęcając siebie za kogoś lub w jakimś celu. Były to jednak
wyjątki od powszechnie obowiązujących norm.

Dziewczęta z zaburzeniami odżywiania, aczkolwiek stanowiące
aktualnie liczną grupę są nadal dość wyjątkowe, odmienne,
niezwykłe. Należałoby wiec uznać, że te najbardziej wrażliwe
dziewczęta wraz ze swoimi rodzinami stały się ofiarami
wygórowanych norm społeczno-kulturowych.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

WIELOCZYNNIKOWOŚĆ PATOGENEZY ZJAWISKA

Odchudzanie się i utrata masy ciała są wyzwalane przez specyficzne
psychospołeczne czynniki, które stwarzają pewne konieczne warunki
do pojawienia się zjawiska. Jeżeli zachowania związane z
odchudzaniem się dają poczucie sukcesu, satysfakcji i kontroli,
wzmacnia to zarówno te zachowania, jak i nasila lęk przed zmianą, a
więc przed jedzeniem i przybraniem na wadze.

W sytuacji, w której gratyfikacje jakich dostarcza odchudzanie są
bardzo silne, dochodzi do bardzo intensywnego ograniczania
jedzenia i rozwinięcia pełnego obrazu anoreksji.

Można wyróżnić trzy grupy czynników, które mają znaczenie na
różnych etapach procesu chorowania:



predysponujące



wyzwalające



podtrzymujące

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

WIELOCZYNNIKOWOŚĆ PATOGENEZY ZJAWISKA

Wśród czynników

predysponujących

można wyodrębnić:



ogólne niezadowolenie z życia i z siebie

– jego źródeł zazwyczaj

upatruje się w:



konfliktach związanych z osiąganiem autonomii;



dysfunkcyjnych relacjach rodzinnych;



niepowodzeniach lub stresach związanych ze szkołą, edukacją,

aktywnością, doświadczeniami społecznymi;



tendencji do perfekcjonizmu



urazowych doświadczeniach seksualnych, do których zalicza się

najczęściej sytuację nadużycia seksualnego w dzieciństwie



biologiczne i fizjologiczne predyspozycje

, które mogą wyznaczać

tzw. podatność na zranienie. Obejmuje ona cechy temperamentu,
poziom aktywności, parametry związane z odczuwaniem głodu.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

WIELOCZYNNIKOWOŚĆ PATOGENEZY ZJAWISKA

Czynniki

wyzwalające

określają czas wystąpienia choroby. Wiele

sytuacji może mieć charakter czynnika spustowego. Często mogą to
być uwagi na temat wyglądu, masy ciała czynione przez otoczenie
lub też obserwacje, że inne osoby spośród rówieśników lub rodziny
odchudzają się. Osoba cierpiąca na zaburzenia odżywiania często ma
trudność w identyfikowaniu tych elementów, które są bardzo dobrze
widoczne dla obserwatorów.

Istotą czynników, które można określić jako wyzwalające, jest to, że
są one postrzegane przez osobę jako zapowiedź utraty odnoszącej
się do poczucia kontroli i/lub poczucia własnej wartości. W tym
sensie okres dojrzewania, wprowadzający zmiany we wszystkie
zakresy funkcjonowania, stanowi moment, w którym najczęściej
dochodzi do pojawienia się symptomów zaburzeń odżywiania.

Czynnikami spustowymi mogą być trudne sytuacje życiowe, utraty i
separacje od rodziny występujące w związku ze śmiercią, rozwodem
rodziców, wyjazdem z domu związanym z edukacją. Wydarzenia te
zmieniające relacje rodzinne stają się zagrożeniem dla osób o niskim
poczuciu własnej wartości i dużej niezależności.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

WIELOCZYNNIKOWOŚĆ PATOGENEZY ZJAWISKA

W sytuacji, w której dochodzi do rozwoju anoreksji, adaptacja
organizmu oraz próby pacjentki i rodziny radzenia sobie z objawami
mogą prowadzić do pojawienia się

czynników podtrzymujących

.

Niektóre z objawów, będące konsekwencją ograniczania
przyjmowanych pokarmów, stają się czynnikami podtrzymującymi.
Wśród nich należy wymienić dolegliwości gastryczne, i uczucie
przesytu odczuwane po zjedzeniu małej ilości pożywienia. Prowadzą
one do dalszych restrykcji, koncentracji na jedzeniu, wzmacniając
zarazem lęk przed przytyciem i pogłębiając zaburzony obraz
własnego ciała.

Do istotnych czynników podtrzymujących należą także te, które
wiążą się z poczuciem sukcesu wynikającym z kontroli jedzenia,
pokonania głodu i pokus związanych z jedzeniem, a więc osiągnięcia
tego, co jest bardzo trudne. Stwarza to sytuację, w której pacjentka
odczuwając wyjątkowość swojej pozycji, opiera poczucie własnej
wartości na własnej odmienności, na byciu anorektyczką. Stopniowe
wycofywanie się z aktywności, ograniczanie kontaktów społecznych
zatrzymuje ją w pułapce choroby.

Ze strony rodziny objawami podtrzymującymi jest koncentracja na
objawach choroby przy jednoczesnym pozostawieniu jej kontroli,
zmiana pozycji pacjentki w rodzinie na centralną, rezygnacja z
aktywności poza domem i ograniczenie kontaktów społecznych.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA

WIELOCZYNNIKOWOŚĆ PATOGENEZY ZJAWISKA

W poszukiwaniu etiologii bulimii zwraca się uwagę na znaczenie
czynników predysponujących do wystąpienia choroby, takich jak
trudności w utrzymywaniu relacji rówieśniczych, konflikty dotyczące
roli seksualnej, duża potrzeba osiągnięć, dysfunkcyjne relacje z
rodzicami, konflikty rodzinne i małżeńskie.

Wśród czynników wyzwalających bulimię duże znaczenie mają próby
odchudzania, po których następuje pierwszy napad objadania się.
Charakter ograniczeń dietetycznych wykluczający węglowodany
staje się źródłem narastającego głodu węglowodanów
zaspakajanego przez atak bulimiczny. Zapoczątkowuje to cykl
chorobowy, który następnie podtrzymywany jest zarówno przez
czynniki predysponujące, jak i dynamikę ataku bulimicznego.
Szczególne znaczenie mają uczucia towarzyszące rytuałom objadania
się.

Podsumowując można stwierdzić, iż różnorodne czynniki są istotne w
rozumieniu zaburzeń odżywiania. Anoreksja i bulimia to procesy
podtrzymywane przez swoiste i nieswoiste dla zaburzeń
mechanizmy, które pojawiają się u osób o pewnej predyspozycji w
określonych warunkach społeczno-kulturowych.

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ