Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji

PSYCHOLOGIA ŻYWIENIA

Dr Magdalena Pilska

OSOBOWOŚĆ I TEMPERAMENT A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

OSOBOWOŚĆ A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

DEFINICJE OSOBOWOŚCI

Ludzkie zachowanie, jak wspomniano wcześniej, warunkowane jest
między innymi przez różnorodne wewnętrzne cechy indywidualne.
Jednym z głównych i bardziej złożonych czynników, które mogą je
determinować czy wyjaśniać, wydaje się być osobowość.
Istnieje wiele definicji terminu osobowość, która w powszechnym
rozumieniu może być dobra lub zła. Najogólniej można stwierdzić,
że osobowość stanowi najbardziej wyraźne i rzucające się w oczy
wrażenie, jakie jednostka wywiera na innych ludziach. O jednostce
mówi się wtedy, że ma osobowość agresywną, lękową, czy uległą.
W każdym z tych przypadków obserwator wybiera tę cechę lub
właściwość, która jest wysoce charakterystyczna dla jednostki i
która prawdopodobnie stanowi ważną część ogólnego wrażenia,
jakie jednostka wywiera na innych, a osobowość jednostki
określana jest przez tę własność.
Jednak osobowość jednostki nie zawiera się jedynie w reakcjach
innych osób, bowiem jest ona silnie osadzona w cechach jednostki i
może być odniesiona do specyficznych właściwości jednostki,
poddających się obiektywnemu opisowi i pomiarowi.

OSOBOWOŚĆ A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

DEFINICJE OSOBOWOŚCI

Definiowanie osobowości jako spójnych wzorów zachowania i
procesów wewnątrzosobowych charakterystycznych dla jednostki
zakłada, iż zachowania i procesy zachodzące wewnątrz jednostki są
spójne w czasie i między sytuacjami.
Oznacza to, że osobowość istnieje niezależnie od sytuacji, nie jest
tylko reakcją w określonej sytuacji.
Z przytoczonej definicji wynika także istnienie pewnej stabilności
dotyczącej charakterystyki danej osoby. Jednakże nie oznacza to, że
czynniki sytuacyjne nie oddziałują na jednostkę oraz że osobowość
nie może podlegać pewnym zmianom.
Ujęte w definicji procesy wewnątrzosobowe odnoszą się do
czynników emocjonalnych, poznawczych i motywacyjnych, które
współdziałają wewnątrz jednostki i wpływają na jej zachowania,
reakcje i uczucia.

OSOBOWOŚĆ A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

TEORIE UJMUJĄCE OSOBOWOŚĆ JAKO ZESPÓŁ

CECH

Spośród licznych teorii osobowości największe znaczenie wydaje się
mieć ujmowanie osobowości jako zespołu cech charakterystycznego
dla jednostki.
Teoretykom cech wspólne jest eksponowanie ogólnych dyspozycji
do reagowania, jako najbardziej zasadniczych dla osobowości.
Teorie cech charakteryzuje założenie o stałości i wewnętrznej
spójności jednostki w zachowaniu niezależnie od czasu i sytuacji.
Ogólnie rzecz ujmując, cechy odnoszą się do spójnych wzorców,
według których ludzie postępują, czują i myślą. Cechy pełnią trzy
zasadnicze funkcje: mogą być wykorzystywane do opisu,
przewidywania i wyjaśniana sposobu zachowania jednostki.
Według teoretyków cech cechy stanowią podstawowe składowe
osobowości człowieka, a ludzkie zachowanie i osobowość mogą być
hierarchicznie, wielopoziomowo zorganizowane.
Na swym najbardziej podstawowym poziomie, zachowanie może być
rozważane w kategoriach specyficznych reakcji. Niektóre z tych
reakcji łączą się, tworząc bardziej ogólne nawyki.

OSOBOWOŚĆ A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

TEORIE UJMUJĄCE OSOBOWOŚĆ JAKO ZESPÓŁ

CECH

Na wyższym stopniu organizacji, różne cechy mogą być złączone ze
sobą, tworząc to, co Eysenck nazywa czynnikami wyższego rzędu
lub superczynnikami.
Allport zakładał, iż cechy są podstawowymi elementami
osobowości. Według niego cechy istnieją realnie i mają swoją
podstawę w układzie nerwowym. Allport zdefiniował cechy jako
ogólne i osobiste tendencje determinujące – spójne i stałe sposoby
przystosowania się jednostki do jej otoczenia.
Cechy są zatem czymś innym niż stany czy aktywności, opisujące te
aspekty osobowości, które są przejściowe, krótkotrwałe i
powodowane przez okoliczności zewnętrzne.
Allport nie twierdził jakoby cechy ujawniały się we wszystkich
sytuacjach, niezależnie od ich charakteru. Zauważa on istotną rolę
sytuacji w wyjaśnianiu zmienności ludzkiego zachowania. Innymi
słowy, cecha reprezentuje to, jak osoba generalnie zachowuje się w
większości sytuacji, nie zaś to, jak postąpi w danej konkretnej
sytuacji. Pojęcie cechy konieczne jest dla wyjaśnienia stałości
zachowania, podczas gdy poznanie kontekstu sytuacyjnego jest
niezbędne dla wyjaśnienia jego zmienności.

OSOBOWOŚĆ A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

TEORIE UJMUJĄCE OSOBOWOŚĆ JAKO ZESPÓŁ

CECH

Cecha jest podstawowym elementem strukturalnym osobowości
również w teorii Cattela. Pojęcie cechy zakłada, że zachowanie
przebiega według pewnego wzorca i że charakteryzuje je pewna
sytuacyjna oraz czasowa regularność.

Spośród wielu możliwych sposobów podziału cech, dwa są
szczególnie ważne. Pierwszy z nich to rozróżnienie między cechami
zdolnościowymi, temperamentalnymi i dynamicznymi.



Cechy

zdolnościowe

odnoszą się do konkretnych zdolności i

umiejętności, pozwalających jednostce na efektywne
funkcjonowanie (np. inteligencja).



Cechy

temperamentalne

związane są z życiem emocjonalnym

człowieka, a także jego stylem zachowania (np. tempo
wykonywania zadań, emocjonalność, impulsywność).



Cechy

dynamiczne

dotyczą dążeń i motywacji osoby, a także

rodzajów celów, które stawia ona przed sobą.

OSOBOWOŚĆ A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

TEORIE UJMUJĄCE OSOBOWOŚĆ JAKO ZESPÓŁ

CECH

Inny sposób rozróżnienia, między cechami powierzchniowymi i
źródłowymi, odnosi się do poziomu, na którym obserwujemy
zachowanie.
Cechy powierzchniowe stanowią wyraz zachowań, które na
najbardziej zewnętrznym poziomie mogą się wydawać powiązane,
jednak w rzeczywistości nie zawsze są współzmienne i
niekoniecznie mają wspólną przyczynę.
Cecha źródłowa jest natomiast wyrazem związku współzmiennnych
zachowań, tworzących pojedynczy, niezależny wymiar osobowości.
Tak więc, cechy źródłowe stanowią zręby osobowości.
Cattel nie postrzegał osoby jako bytu statycznego, czy też
zachowującego się jednakowo w każdej sytuacji. To, w jaki sposób
człowiek zachowuje się w danym momencie, zależy od cech jego
osobowości oraz od zmiennych motywacyjnych odnoszących się do
sytuacji.
Pewne zachowania są ściślej powiązane z sytuacjami w
zewnętrznym środowisku aniżeli z ogólnym układem czynników
osobowości. Zatem w niektórych sytuacjach nawyki czy zwyczaje
mogą modyfikować wpływ cech osobowości na zachowanie.

OSOBOWOŚĆ A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

TEORIE UJMUJĄCE OSOBOWOŚĆ JAKO ZESPÓŁ

CECH

Inny teoretyk cech, Eysenck w swoich badaniach nad osobowością
koncentrował się na określeniu podstawowych wymiarów
osobowości.
W wyniku serii badań przeprowadzonych na dużej grupie osób
neurotycznych i zrównoważonych emocjonalnie, Eysenck
posługując się metodą analizy czynnikowej zdefiniował dwa
podstawowe wymiary osobowości: neurotyczność i ekstrawersję.
Porównując przy użyciu różnych miar osoby, które uzyskiwały
wysokie lub niskie wyniki dotyczące tych dwóch podstawowych
wymiarów, Eysenck opracował wyczerpujące opisy cech tych
jednostek, które reprezentują skrajne wartości na wymiarze
neurotyczności, ekstrawersji lub obu tych wymiarach. Wymiar
introwersji – ekstrawersji ujawnia różnice indywidualne pod
względem stopnia, w jakim ludzie potrzebują innych jako źródła
nagród i jako „nauczycieli” własnego zachowania.
Wylewny, impulsywny ekstrawertyk potrzebuje ludzi, aby wchodzić
z nimi w interakcje, podczas gdy pełen rezerwy, ostrożny
introwertyk w mniejszym stopniu korzysta ze stymulacji
dostarczanej przez innych ludzi, a w większym stopniu polega na
książkach czy też źródłach o charakterze niespołecznym.

OSOBOWOŚĆ A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

PIĘCIOCZYNNIKOWY MODEL OSOBOWOŚCI

Koncepcja pięciu wielkich czynników osobowości wywodzi się z
teorii cech Allporta, Cattela i Eysencka. Model osobowości w ujęciu
Costy i McCrae obejmuje pięć głównych wymiarów:



neurotyczność,



ekstrawersję,



otwartość na doświadczenie,



ugodowość,



sumienność,

Każdy z wymiarów osobowości zawiera po sześć składników
pozwalających na ich rozłączną klasyfikację.

OSOBOWOŚĆ A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

PIĘCIOCZYNNIKOWY MODEL OSOBOWOŚCI

NEUROTYCZNOŚĆ

Neurotyczność (Neuroticism) jest wymiarem odzwierciedlającym
przystosowanie emocjonalne versus emocjonalne
niezrównoważenie (emocjonalność w zakresie negatywnych
emocji).
Neurotyczność oznacza podatność na doświadczanie negatywnych
emocji, takich jak strach, zmieszanie, niezadowolenie, gniew,
poczucie winy oraz wrażliwość na stres psychologiczny. Ze względu
na fakt, że emocje negatywne rzutują na adaptację jednostki do
środowiska, osoby neurotyczne skłonne są do irracjonalnych
pomysłów, stosunkowo mało zdolne do kontrolowania swoich
popędów oraz zmagania się ze stresem.
Osoby z małą neurotycznością są natomiast emocjonalnie stabilne,
spokojne, zrelaksowane i zdolne do zmagania się ze stresem, bez
doświadczania obaw, napięć i rozdrażnienia.

OSOBOWOŚĆ A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

PIĘCIOCZYNNIKOWY MODEL OSOBOWOŚCI

NEUROTYCZNOŚĆ

Neurotyczność obejmuje sześć formalne wyróżnionych składników.
Są to: l



lęk (tendencja do reagowania napięciem i strachem, nerwowość i

skłonność do martwienia się),



agresywna wrogość (tendencja do doświadczania gniewu i

irytacji, choć nie koniecznie wyrażanych na zewnątrz),



depresyjność (tendencja do doświadczania poczucia winy,

smutku, bezradności, samotności),



impulsywność (niezdolność do kontrolowania pragnień i

popędów),



nadwrażliwość (podatność na stres – niezdolność do zmagania się

ze stresem, tendencja do reagowania poczuciem bezradności i
paniką w trudnych sytuacjach)



nadmierny samokrytycyzm (lęk społeczny – niskie poczucie

wartości, wstydliwość i poczucie zmieszania w obecności innych).

OSOBOWOŚĆ A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

PIĘCIOCZYNNIKOWY MODEL OSOBOWOŚCI

EKSTRAWERSJA

Ekstrawersja (Extraversion) jest wymiarem charakteryzującym
jakość i ilość interakcji społecznych oraz poziom aktywności,
energii i zdolność odczuwania pozytywnych emocji.
Osoby ekstrawertywne są zatem nie tylko przyjacielskie i
rozmowne, ale także skłonne do zabawy i poszukiwania stymulacji
oraz wykazują optymizm życiowy i pogodny nastrój.
Z kolei osoby introwertywne charakteryzuje raczej brak zachowań
ekstrawertywnych aniżeli pełna ich odwrotność. Wykazują one
zatem raczej rezerwę w kontaktach społecznych niż wrogość, brak
optymizmu, który niekoniecznie musi oznaczać pesymizm czy brak
poczucia szczęścia, oraz preferencje do przebywania w samotności i
nieśmiałość, co nie oznacza lęku społecznego.
Introwertykowi nie zależy na towarzystwie, ponieważ woli być sam,
ale nie obawia się kontaktów społecznych.

OSOBOWOŚĆ A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

PIĘCIOCZYNNIKOWY MODEL OSOBOWOŚCI

EKSTRAWERSJA

Ekstrawersja obejmuje sześć formalnie wyróżnionych składników:



towarzyskość (zakres i ilość utrzymywanych kontaktów z innymi

ludźmi),



serdeczność (zdolność do utrzymywania bliskich związków z

innymi ludźmi, przyjacielskość),



asertywność (tendencje dominatywne i przywódcze),



aktywność (tempo, wigor, energia, potrzeba bycia zajętym i

zaangażowanym),



poszukiwanie doznań (poszukiwanie podniet i stymulacji, np.

ryzyka, stymulacji sensorycznej),



emocjonalność w zakresie pozytywnych emocji (tendencja do

reagowania pozytywnymi emocjami, np. radością, poczuciem

szczęścia oraz generalnie pogodny nastrój i optymizm życiowy).

OSOBOWOŚĆ A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

PIĘCIOCZYNNIKOWY MODEL OSOBOWOŚCI

OTWARTOŚĆ NA DOŚWIADCZENIE

Otwartość na doświadczenie (Openness to experience) jest

wymiarem opisującym tendencję jednostki do poszukiwania i

pozytywnego wartościowania doświadczeń życiowych, tolerancję

wobec nowości i ciekawość poznawczą. Osoby o dużej otwartości są

ciekawe zjawisk zarówno świata zewnętrznego jak i wewnętrznego

oraz mają życie bogatsze pod względem liczby doświadczeń i

przeżyć.

Otwartość, najbardziej ze wszystkich cech PMO, wiąże się z cechami

intelektu. Związek ten dotyczy raczej myślenia dywergencyjnego i

kreatywności niż zdolności do myślenia konwergencyjnego i

inteligencji akademickiej. Costa i McCrae (1992a) uważają bowiem,

że wielu bardzo inteligentnych ludzi nie jest otwartych na

doświadczenie, a równocześnie wielu otwartych ludzi nie jest

szczególnie sprawnych intelektualnie.

OSOBOWOŚĆ A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

PIĘCIOCZYNNIKOWY MODEL OSOBOWOŚCI

OTWARTOŚĆ NA DOŚWIADCZENIE

Osoby otwarte na doświadczenie są niekonwencjonalne, skłonne do

kwestionowania autorytetów, niezależne w sądach i nastawione na

odkrywanie nowych politycznych, społecznych oraz etycznych idei;

mogą być zatem łatwo postrzegane np. przez psychologów, jako

bardziej dojrzałe i zdrowsze.

Otwartość na doświadczenie obejmuje sześć składników; są to:



wyobraźnia (fantazja i żywa, twórcza wyobraźnia),



estetyka (wrażliwość estetyczna, zainteresowanie sztuką),



uczucia (otwartość na stany emocjonalne innych ludzi),



działania (aktywne poszukiwanie nowych bodźców),



idee (intelektualna ciekawość, zainteresowania filozoficzne)



wartości (gotowość do analizy wartości społecznych, politycznych

i religijnych).

OSOBOWOŚĆ A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

PIĘCIOCZYNNIKOWY MODEL OSOBOWOŚCI

UGODOWOŚĆ

Ugodowość (Agreeableness) jest wymiarem opisującym pozytywne
versus negatywne nastawienie do innych ludzi, orientację
interpersonalną przejawiającą się w altruizmie versus
antagonizmie, doświadczanych uczuciach, myślach i działaniu. Na
poziomie poznawczym cecha ta przejawia się jako zaufanie do
innych albo brak zaufania, na poziomie emocjonalnym – jako
wrażliwość lub obojętność na sprawy innych ludzi, zaś na poziomie
behawioralnym – jako nastawienie kooperacyjne w
przeciwstawieniu do rywalizacyjnego.
Osoby o dużej ugodowości są sympatyczne wobec innych i skłonne
do udzielania im pomocy oraz sądzą, ze inni ludzie mają podobne
postawy, jak one. Natomiast osoby mało ugodowe są
egocentryczne, sceptyczne w opiniach na temat intencji innych
ludzi oraz przejawiają raczej nastawienie rywalizacyjne niż
kooperatywne. Ponadto skrajne bieguny omawianej cechy mogą
być czynnikami ryzyka chorób psychosomatycznych. Mała
ugodowość wydaje się stanowić czynnik ryzyka choroby wieńcowej
serca, zaś duża ugodowość, jak można sądzić na podstawie opisów
psychologicznych osobowości typu C, jest elementem
charakterystycznym dla osób z chorobą nowotworową.

OSOBOWOŚĆ A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

PIĘCIOCZYNNIKOWY MODEL OSOBOWOŚCI

UGODOWOŚĆ

Ugodowość obejmuje jako składniki:



zaufanie (przekonanie, ze inni mają uczciwe intencje versus

sceptycyzm i cynizm oraz przekonanie, że inni mogą być nieuczciwi
i niebezpieczni),



prostolinijność (prostoduszność, szczerość i naiwność społeczna

versus tendencja do manipulowania innymi ludźmi),



altruizm (tendencja do koncentrowania się na potrzebach innych

ludzi i udzielania im pomocy versus egocentryzm),



ustępliwość (sposób reagowania na konflikty interpersonalne:

powściąganie agresji, potulność i łagodność oraz tendencja by
„wybaczyć i zapomnieć” versus agresja i tendencje rywalizacyjne),



skromność (realistyczny stosunek do samego siebie, brak

tendencji do faworyzowania własnej osoby versus przekonanie o
własnej wyższości i tendencje narcystyczne)



skłonność do rozczulania się (przejawianie uczuciowości i

sympatii do innych, wspieranie organizacji i akcji charytatywnych
versus racjonalność i rzeczowość w kontaktach z innymi oraz mała
wrażliwość na ludzkie problemy społeczno-bytowe).

OSOBOWOŚĆ A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

PIĘCIOCZYNNIKOWY MODEL OSOBOWOŚCI

SUMIENNOŚĆ

Sumienność (Conscientiousness) jest wymiarem, który
charakteryzuje stopień zorganizowania, wytrwałości i motywacji
jednostki w działaniach zorientowanych na cel, innymi słowy
sumienność opisuje stosunek człowieka do wykonywanych zadań.
Czynnik ten określa się czasem mianem „woli dążenia do
osiągnięć” lub „charakteru”.
Osoby o dużej sumienności wykazują silną wolę, są zmotywowane
do działania oraz wytrwałe w realizowaniu swoich celów. Zazwyczaj
są też postrzegane jako skrupulatne, punktualne i rzetelne w pracy
oraz mają duże osiągnięcia akademickie i zawodowe.
Duże nasilenie tej cechy wiąże się jednak z tendencjami
negatywnymi dla otoczenia społecznego: pracoholizmem,
kompulsywną skłonnością do utrzymywania porządku i uciążliwym
perfekcjonizmem. Z kolei osoby o małej sumienności nie powinny
być charakteryzowane jako posiadające cechy, które stanowią
całkowite przeciwieństwo wysokiej sumienności; odznaczają się one
raczej mniejszym nasileniem cech wyżej wymienionych. A zatem
mała sumienność nie oznacza braku zasad moralnych, lecz raczej
mniejszą skrupulatność w ich przestrzeganiu i mniejszą motywację
do osiągnięć społecznych.

OSOBOWOŚĆ A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

PIĘCIOCZYNNIKOWY MODEL OSOBOWOŚCI

SUMIENNOŚĆ

Składniki sumienności to:



kompetencja (przekonanie o możliwościach radzenia sobie w

życiu versus przekonanie o braku sprawności i umiejętności
radzenia sobie z zadaniami),



skłonność do utrzymywania porządku (uporządkowanie,

staranność i schludność versus brak metodyczności i porządku w
życiu oraz działaniu),



obowiązkowość (ścisłe kierowanie się własnymi zasadami np.

moralnymi versus zawodność i nierzetelność),



dążenie do osiągnięć (wysoki poziom aspiracji i silna motywacja

do osiągania sukcesów w życiu, duże zaangażowanie w pracę, ale
jednocześnie skłonność do pracoholizmu versus brak ambicji, brak
jasno sprecyzowanych celów życiowych i rozleniwienie),



samodyscyplina (umiejętność motywowania samego siebie, by

ukończyć rozpoczęte zadania, nawet jeśli nie są atrakcyjne versus
tendencja do porzucania zadań przed ich zakończeniem)



rozwaga (skłonność do starannego rozważania problemu przed

podjęciem decyzji i rozpoczęciem działania versus impulsywność
przy podejmowaniu decyzji, ale i spontaniczność oraz umiejętność
podejmowania szybkich decyzji, jeśli jest to niezbędne).

OSOBOWOŚĆ A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

PIĘCIOCZYNNIKOWY MODEL OSOBOWOŚCI

Związek PMO z innymi cechami indywidualnymi jednostki

Cechy PMO są podstawowymi wymiarami osobowości, które
pozwalają na przewidywanie powodzenia szkolnego i zawodowego
jednostki, jej stanu zdrowia psychicznego i fizycznego oraz
satysfakcji życiowej i sytuacji społecznej.
Cechy te pozwalają także na opis mechanizmów obronnych i stylów
zmagania się ze stresem, potrzeb i motywów, cech funkcjonowania
poznawczego oraz cech osobowości wyodrębnianych w ramach
innych modeli teoretycznych. Badania dotyczące związku NEOAC z
wyżej wymienionymi cechami indywidualnymi jednostki miały
charakter korelacyjny.
Na charakterystykę funkcjonowania poznawczego jednostki
składają się zdolności twórcze i stopień złożoności struktur
poznawczych.
Osoby o wysokiej otwartości uzyskują znacząco wyższe wyniki w
testach myślenia dywergencyjnego. Otwartość jako jedyna z cech
PMO wykazuje też związki z kreatywnością. Stwierdzono także, że
otwartość jest związana z wysokimi wynikami na skali słownikowej
w teście inteligencji Wechslera i skorelowana z liczbą lat edukacji
szkolnej.

OSOBOWOŚĆ A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

PIĘCIOCZYNNIKOWY MODEL OSOBOWOŚCI

Związek PMO z innymi cechami indywidualnymi jednostki

Jeśli chodzi o związek cech PMO z różnymi mechanizmami
obronnymi i stylami radzenia sobie ze stresem, to neurotyczność
generalnie związana jest z brakiem umiejętności podejmowania
decyzji, uciekaniem w fantazję, wrogością i obwinianiem się.
Ekstrawersja natomiast związana jest z optymizmem, pozytywnym
myśleniem i zdolnością do racjonalnego działania.
Otwartość związana jest z radzeniem sobie poprzez humor oraz z
religijnością.
Ugodowość wiąże się z tendencją do samopoświęcania się, zaś
sumienność z tendencją do skutecznego radzenia sobie ze stresem.
Neurotyczność tworzy wspólny czynnik z takimi cechami
emocjonalności jak strach, niezadowolenie czy gniew (związany
ujemnie z ugodowością).

OSOBOWOŚĆ A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

PIĘCIOCZYNNIKOWY MODEL OSOBOWOŚCI

Związek PMO z innymi cechami indywidualnymi jednostki

Ekstrawersja tworzy wspólny czynnik z towarzyskością,
aktywnością i jakością nastroju. Otwartość wiąże się z
poszukiwaniem doznań, elastycznością i brakiem rytmiczności w
zachowaniu. Ugodowość związana jest z ujemnie z gniewem.
Sumienność natomiast wiąże się z wigorem, wytrwałością i ujemnie
z roztargnieniem, które to cechy tworzą wymiar temperamentalny
zwany orientacją zadaniową. Sumienność związana jest także z
motywacją osiągnięć. Z badań tych wynika iż PMO można traktować
jako model ogólniejszy od innych teorii osobowości, ponieważ
ujmuje cechy wyodrębniane w ramach innych modeli.
Sumienność i otwartość na doświadczenie są predyktorami
osiągnięć szkolnych na różnych szczeblach kształcenia. Sugerują
także, że cechy te mają znaczenie dla późniejszych osiągnięć
zawodowych jednostki. Główne znaczenie przypada tu sumienności,
która jest związana z poziomem wykonania zadań zawodowych i
osiągnięciami zawodowymi.

OSOBOWOŚĆ A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

CECHY PMO A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

Przeprowadzono stosunkowo niewiele badań nad wpływem
zmiennych osobowościowych i temperamentalnych na prawidłowe
zachowania żywieniowe. Badania przeważnie koncentrowały się
wokół związków między zaburzeniami osobowości i występowaniem
nieprawidłowych zachowań żywieniowych prowadzących do
nadwagi i otyłości.

Cechy PMO a prawidłowe zachowania żywieniowe

W prawidłowych zachowaniach żywieniowych ekstrawersja może
przejawiać się w sposób, jaki opisał Watson. Jeśli chodzi o częstość
spożywania posiłków, to ekstrawertyk jest skłonny jadać o
określonych porach, natomiast introwertyk, wówczas gdy będzie
głodny. Ekstrawertyk jest bardziej podatny na bodźce zewnętrzne,
natomiast introwertyk na wewnętrzne. Ekstrawertyk potrzebuje
większej różnorodności produktów niż introwertyk.
Wykazano, iż ekstrawersja, rozumiana jako tendencja do
optymizmu, asertywności, prospołeczności, aktywności oraz
sumienność, rozumiana jako uporządkowanie, odpowiedzialność,
nastawienie na osiąganie celów mogą być predytkorem korzystnych
ze zdrowotnego punktu widzenia zachowań związanych ze stylem
życia, w tym odnośnie żywienia i aktywności fizycznej, szczególnie
u kobiet.

OSOBOWOŚĆ A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

CECHY PMO A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

Cechy PMO a prawidłowe zachowania żywieniowe

Wyniki niektórych badań nad relacjami między charakterystyką
osobowościową a zachowaniami żywieniowymi sugerują, że
niektóre cechy osobowości (równowaga emocjonalna i
ekstrawersja) wydają się determinować skłonności do wyboru
żywności pożądanej ze zdrowotnego punktu widzenia (produkty
niskotłuszczowe, ubogie w sód, bogate w błonnik).
Niektóre badania wskazują, iż neurotyczność i ekstrawersja mogą
wpływać na występowanie zachowań związanych ze stylem życia, w
tym na prozdrowotne zachowania żywieniowe. Ekstrawersja może
pośrednio wpływać na występowanie takich prozdrowotnych
zachowań jak prawidłowe odżywianie czy przyjmowanie preparatów
witaminowych.
Istnieje także zależność między osobowością a procesami
poznawczymi odpowiedzialnymi za zachowania prozdrowotne.
Wykazano, że takie czynniki poznawcze jak oczekiwania co do
własnej skuteczności oraz przekonanie o oczekiwanym rezultacie
danego zachowania prozdrowotnego mają znaczący wpływ na
zaangażowanie jednostki w następujące zachowania związane ze
zdrowym stylem życia: prawidłowe odżywianie, kontrola masy ciała
i ćwiczenia fizyczne.

OSOBOWOŚĆ A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

CECHY PMO A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

Neurotyczność i ekstrawersja a nieprawidłowe zachowania
żywieniowe

Spośród cech wchodzących w skład PMO najszerzej opisane i
najbardziej wszechstronnie przebadane zostały neurotyczność i
ekstrawersja. Cechy te w odniesieniu do nieprawidłowych
zachowań żywieniowych cieszyły się dużym zainteresowaniem
badaczy.
Jak wcześniej wspomniano na neurotyczność składają się takie
czynniki jak nieprzystosowawcza reaktywność emocjonalna,
skłonność do martwienia się, a także podatność na zły nastrój.
Neurotyczność koreluje z wieloma niekorzystnymi czynnikami i
zachowaniami: wrażliwością na ból, symptomami chorób
psychosomatycznych, a także zaburzeniami odżywiania i
skłonnością do używek.
Neurotyczność może tak oddziaływać z współwystępującymi
cechami osobowości, iż prowadzi do zachowań
nieprzystosowawczych, czego najlepszym przykładem są
zaburzenia odżywiania. Neurotyzm w połączeniu z introwersją
skutkuje lękiem, natomiast w połączeniu z ekstrawersją –
impulsywnością; oba połączenia cech są negatywne z punktu
widzenia dobrostanu psychicznego i fizycznego jednostki.

OSOBOWOŚĆ A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

CECHY PMO A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

Neurotyczność i ekstrawersja a nieprawidłowe zachowania
żywieniowe

Na skłonność do zachowań impulsywnych składają się:



brak kontroli,



brak rozwagi,



poszukiwanie doznań,



poszukiwanie nowości,



brak samodyscypliny,



skłonność do podejmowania ryzyka.

Wspomniana cecha osobowości tworzona jest ze składowych trzech
wymiarów, które mogą być przyczyną zachowań impulsywnych.
Cechy te to:



impulsywność (składowa Neurotyczności),



poszukiwanie doznań (składowa Ekstrawersji),



brak samodyscypliny i rozwagi (składowe Sumienności).

Impulsywność może prowadzić do zachowań
nieprzystosowawczych, a nawet patologicznych, także na gruncie
żywieniowym.

OSOBOWOŚĆ A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

CECHY PMO A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

Neurotyczność i ekstrawersja a nieprawidłowe zachowania
żywieniowe

Model impulsywności wykorzystano w badaniach nad powiązaniami
niekorzystnych cech osobowości z zaburzeniami odżywiania, z
których wynika, że osoby osiągające stosunkowo wysokie wyniki na
wymiarze impulsywności, to osoby cierpiące na bulimię i anoreksję,
aczkolwiek pacjentki anorektyczne wydawały się być mniej
impulsywne niż pacjentki bulimiczne.
Przez długi okres czasu neurotyczność postrzegano jako predyktor
zaburzeń odżywiania, szczególnie bulimii.
Neurotyzm może działać jak emocjonalny wzmacniacz poprzez
przekształcanie istniejących w osobowości tendencji do zachowań
adaptacyjnych w zachowania niekorzystne. W tym świetle
neurotyczność przyczynia się do powstawania zachowań
patologicznych.
Badania przeprowadzane wśród osób ze zdiagnozowanymi
zaburzeniami odżywiania wykazały, że również niski poziom
ekstrawersji (introwersja) oraz unikanie kontaktów społecznych
były związane z nieprawidłowymi zachowaniami żywieniowymi i
zaburzeniami odżywiania.

OSOBOWOŚĆ A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

CECHY PMO A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

Cechy osobowościowo-temperamentalne a nieprawidłowości
żywieniowe

Wiele negatywnych cech osobowości i temperamentu może wiązać

się z nieprawidłowymi ze zdrowotnego punktu widzenia, a nawet

patologicznymi zachowaniami żywieniowymi.

Takie cechy jak obsesja, brak poczucia bezpieczeństwa

społecznego, zależność od innych, nadmierny konformizm mogą

być związane z postacią kliniczną zaburzeń odżywiania (anorexia

nervosa).

Wysoki wynik na skali kontrolowania emocji, niski wynik na skali

impulsywności mogą być powiązane z restrykcyjną kontrolą ilości i

jakości przyjmowanego pożywienia.

Również cechy osobowości związane z funkcjonowaniem

społecznym, jak impulsywność i brak przystosowania społecznego,

a także zależność społeczna i lęk przed odrzuceniem mogą

implikować skrajnie nieprzystosowawcze zachowania żywieniowe

takie jak bulimia.

OSOBOWOŚĆ A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

CECHY PMO A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

Cechy osobowościowo-temperamentalne a nieprawidłowości
żywieniowe

Wyniki badań wskazują na istnienie zależności między
zaburzeniami osobowości a zachowaniami żywieniowymi.
Niektóre zaburzenia odżywiania mogą być łączone ze specyficznymi
zaburzeniami osobowości, jednak należy być ostrożnym w
wyciąganiu tego typu wniosków.
Wiele cech osobowości, które interesowały badaczy zajmujących się
osobami otyłymi wydaje się mieć charakter temperamentalny.
Zarówno pozytywna emocjonalność (np. zadowolenie, wsparcie
społeczne), jak i negatywna emocjonalność (np. bezradność,
napięcie mięśniowe) łączona jest z wyższą masą ciała.
Nie zaobserwowano szczególnych różnic temperamentalnych
między kobietami z nadwagą i prawidłową masą ciała. Badane
kobiety miały zbliżony poziom emocjonalności i przystosowania
społecznego, jak również asertywności, umiejscowienia kontroli i
pewności siebie.

OSOBOWOŚĆ A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

CECHY PMO A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

Cechy PMO a prawidłowe zachowania żywieniowe kobiet

Kobiety o niskim poziomie impulsywności wykazują tendencję do
większej kontroli nad ilością spożywanego pokarmu w porównaniu
do kobiet bardzo impulsywnych, które mogą mieć skłonności do
przejadania się. Wyniki wspomnianych badań wykazują również, że
duża impulsywność może implikować nieprawidłowe zachowania
żywieniowe o charakterze bulimicznym.
Kobiety o niskim poziomie lęku i depresyjności w dużym stopniu
przestrzegały zasad prawidłowego odżywiania, a także prowadziły
bardziej zdrowy tryb życia, na który składały się między innymi:
dbałość o siebie i codzienna aktywność fizyczna.
Podobne zależności zaobserwowano także u kobiet ciężarnych. W
badaniach tych wykazano, że kobiety ciężarne o niskim poziomie
lęku, depresyjności i złości spożywały mniej tłuszczów dodanych,
słodyczy i przekąsek, a ich dieta zawierała więcej witaminy C, w
porównaniu do ciężarnych o wysokim poziomie wspomnianych
cech. Kobiety ciężarne o bardziej korzystnym profilu osobowości
były mniej zestresowane, a także spożywały ogólnie mniejsze ilości
pokarmów.

OSOBOWOŚĆ A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

CECHY PMO A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

Cechy PMO a prawidłowe zachowania żywieniowe kobiet

Niska neurotyczność i wysoka ekstrawersja sprzyjały bardziej
prozdrowotnym zachowaniom, między innymi, w sferze żywienia.
Wspomniane nasilenie neurotyczności i ekstrawersji wiązało się
także z lepszą ogólną oceną własnego stanu zdrowia osób
badanych oraz z postrzeganiem podejmowanych przez siebie
prozdrowotnych działań jako bardziej skutecznych.
Niska neurotyczność, czyli równowaga emocjonalna oraz wysoka
ekstrawersja sprzyjały występowaniu takich prozdrowotnych
zachowań jak: nie spożywanie alkoholu, nie palenie tytoniu, jak
również prawidłowe odżywianie i ćwiczenia fizyczne.
Niski poziom takich cech, jak lęk i depresyjność, będących
składowymi neurotyczności, wiązał się, z pożądanymi ze
zdrowotnego punktu widzenia zachowaniami żywieniowymi. Niski
poziom lęku i depresyjności kobiet sprzyjały spożywaniu produktów
o niższej wartości energetycznej, a także większej ilości owoców i
warzyw w codziennej diecie. Niższy poziom lęku i depresyjności
obserwowano wśród kobiet bardziej zadowolonych ze swojej masy
ciała.

OSOBOWOŚĆ A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

CECHY PMO A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

Cechy PMO a prawidłowe zachowania żywieniowe kobiet

Równowaga emocjonalna (oznaczająca niską neurotyczność),
zwłaszcza w połączeniu z wysoką ekstrawersją, sprzyjają
prawidłowym zachowaniom w obszarze żywienia.
Określenie nasilenia neurotyczności i ekstrawersji może być
pomocne w przewidywaniu skłonności do nieprawidłowych
zachowań żywieniowych lub nawet zaburzeń odżywiania.
Niska impulsywność (składowa neurotyczności) oraz wysoka
towarzyskość (składowa ekstrawersji) były związane z bardziej
prawidłowymi nawykami żywieniowymi i zdrowym stylem życia.
Wykazano także negatywny związek korelacyjny ekstrawersji ze
spożyciem produktów wysokotłuszczowych i bogatych w sód, a
także pozytywny związek neurotyczności ze spożyciem produktów
wysokotłuszczowych.

OSOBOWOŚĆ A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

CECHY PMO A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

Cechy PMO a prawidłowe zachowania żywieniowe kobiet

Kompleksowe badania nad zależnościami między różnymi
czynnikami osobowościowymi i temperamentalnymi a
prawidłowością zachowań żywieniowych kobiet wskazują na
stosunkowo silny dodatni związek (współczynnik korelacji 0,3)
impulsywności (składowa neurotyczności) i nieprawidłowych
zachowań żywieniowych, takich jak niezgodność diety z zaleceniami
zdrowego żywienia, pojadanie tłustych przekąsek między posiłkami
oraz częste spożywanie alkoholu.
W badaniach tych wykazano ponadto dodatni związek między
ambicją, obowiązkowością, rozwagą (składowe sumienności) oraz
uczuciowością (składowa ugodowości) i zdrowym odżywianiem.
Otwartość na doświadczenie i sumienność są również dodatnio
skorelowane z ogólną prawidłowością diety. Dodatkowo otwartość
na doświadczenie dodatnio koreluje ze spożyciem błonnika, zaś
sumienność - z unikaniem tłuszczów.

OSOBOWOŚĆ A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

CECHY PMO A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

Cechy PMO a prawidłowe zachowania żywieniowe kobiet

Poziom zdyscyplinowania, będący składową sumienności wpływa na
zachowania żywieniowe.
Kobiety bardziej zdyscyplinowane deklarowały konsumpcję
mniejszej ilości pieczywa i produktów mącznych oraz wyższą ilość
ryb, strączkowych oraz warzyw i owoców, przez co ich dieta
zawierała więcej błonnika, witamin, składników mineralnych i
nienasyconych kwasów tłuszczowych. Niskie zdyscyplinowanie było
związane z wyższym spożyciem pieczywa, cukru i tłuszczów
dodanych.
Dieta kobiet bardziej zdyscyplinowanych odznaczała się niższą
wartością energetyczną, prawdopodobnie w wyniku niższego
spożycia pieczywa i produktów mącznych.

OSOBOWOŚĆ A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

CECHY PMO A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

Cechy PMO a prawidłowe zachowania żywieniowe kobiet

W porównaniu do kobiet mało zdyscyplinowanych, kobiety
zdyscyplinowane odżywiają się w sposób bardziej prawidłowy
poprzez częstszy, wybór bezcukrowych, chudych lub
niskokalorycznych odpowiedników tradycyjnych produktów.
Kobiety zdyscyplinowane komponowały swoją dietę z
odtłuszczonego mleka, chudego twarogu, majonezu typu light, a
także w niewielkim stopniu dodawały tłuszcz do sałatek oraz
spożywały głównie mięso białe. Warto podkreślić, że kobiety te były
młode, miały prawidłową masę ciała i w chwili badania nie
odchudzały się.
Tendencję do prawidłowych zachowań żywieniowych kobiet o
niskiej neurotyczności, wysokiej ekstrawersji i sumienności
obserwowano niezależnie od wieku i miejsca zamieszkania: Europa,
USA, Kanada, Australia.

Związki między neurotycznością, postawami względem żywienia mogącymi mieć związek
z tą cechą osobowości i różnymi aspektami zachowań żywieniowych badanych kobiet
(współczynniki korelacji rho Spearmana; ** p<0,01; *p<0,05).

OSOBOWOŚĆ A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

NEUROTYCZNOŚĆ A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

KOBIET

Neurotyczność wiązała się bezpośrednio z czterema zmiennymi
żywieniowymi, to znaczy z postawami względem żywienia
mogącymi mieć związek z neurotycznością, jak również z ogólną
prawidłowością poglądów na żywienie, ogólną prawidłowością
zwyczajowego żywienia oraz z preferencjami produktów o różnej
zawartości cukru i tłuszczu.

Ta cecha osobowości pośrednio związana była z jakością
jednodniowego jadłospisu.

Osoby o niskiej neurotyczności cechowały bardziej prawidłowe
poglądy na temat zalecanej częstości spożywania niektórych
produktów (wędliny, owoce, warzywa, pieczywo jasne i ciemne),
bardziej prawidłowa zwyczajowa częstość spożywania pewnych
produktów (słodycze, ryby, owoce, produkty zbożowe sypkie,
pieczywo ciemne), a także preferencje produktów o niskiej
zawartości cukru i tłuszczu.

Niskie nasilenie neurotyczności wiązało się także z wyższą
zawartością pożądanych składników mineralnych (potas, żelazo) i
niektórych witamin (B6, C) w diecie.

OSOBOWOŚĆ A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

NEUROTYCZNOŚĆ A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

KOBIET

Związki między otwartością na doświadczenie, postawami względem żywienia mogącymi
mieć związek z tą cechą osobowości i różnymi aspektami zachowań żywieniowych
badanych kobiet (współczynniki korelacji rho Spearmana; ** p<0,01; *p<0,05).

OSOBOWOŚĆ A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

OTWARTOŚĆ NA DOŚW. A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

KOBIET

Otwartość na doświadczenie wykazywała bezpośredni związek
korelacyjny z trzema czynnikami żywieniowymi, a więc z postawami
względem żywienia mogącymi mieć związek z otwartością na
doświadczenie, ogólną prawidłowością zwyczajowego żywienia oraz
z preferencjami produktów o różnej zawartości cukru i tłuszczu.
Ta cecha osobowości tylko pośrednio była związana z ogólną
prawidłowością poglądów dotyczących żywienia oraz z jadłospisem.
Kobiety o wysokim nasileniu otwartości na doświadczenie
charakteryzowała większa prawidłowość zwyczajowej częstości
spożywania niektórych produktów (używanie tłuszczu do
smarowania pieczywa, dodawanie tłuszczu do sałatek, mięso
drobiowe, wędliny, ryby, pieczywo ciemne) oraz preferencje
produktów o niskiej zawartości cukru i tłuszczu.
Kobiety o wysokiej otwartości na doświadczenie częściej spożywały
posiłki, ich dieta była bardziej urozmaicona i zawierała więcej
pewnych składników mineralnych (żelazo) i witamin (foliany).

OSOBOWOŚĆ A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

OTWARTOŚĆ NA DOŚW. A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

KOBIET

Związki między sumiennością, postawami względem żywienia mogącymi mieć związek z
tą cechą osobowości i różnymi aspektami zachowań żywieniowych badanych kobiet
(współczynniki korelacji rho Spearmana; ** p<0,01; *p<0,05).

OSOBOWOŚĆ A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

SUMIENNOŚĆ A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE KOBIET

Sumienność wiązała się bezpośrednio tylko z dwoma czynnikami
żywieniowymi, a mianowicie z postawami względem żywienia
mogącymi mieć związek z sumiennością oraz z preferencjami
produktów o różnej zawartości cukru i tłuszczu.
Ta cecha osobowości pośrednio była związana z ogólną
prawidłowością zwyczajowego żywienia oraz z jakością diety.
Sumienność nie była pośrednio ani bezpośrednio związana z
poglądami badanych kobiet na temat zalecanego żywienia.
Kobiety o wysokiej sumienności odznaczały się preferencjami
produktów o niskiej zawartości cukru i tłuszczu oraz większą
prawidłowością spożywania pewnych produktów (używanie
tłuszczu do smarowania pieczywa, produkty mleczne, mięso
czerwone, ryby, owoce, warzywa, produkty zbożowe sypkie,
pieczywo jasne), a także wyższą zawartością w diecie pożądanych
składników mineralnych (potas, żelazo) i witamin (niacyna, B6),
zaś niższą – mniej pożądanych (sód).

OSOBOWOŚĆ A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

SUMIENNOŚĆ A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE KOBIET

Związki między ekstrawersją, postawami względem żywienia mogącymi mieć związek z tą
cechą osobowości i różnymi aspektami zachowań żywieniowych badanych kobiet
(współczynniki korelacji rho Spearmana; ** p<0,01; *p<0,05).

OSOBOWOŚĆ A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

EKSTRAWERSJA A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

KOBIET

Ekstrawersja wykazywała bezpośredni związek korelacyjny tylko z
postawami względem żywienia mogącymi mieć związek z tą cechą
osobowości.
Pośrednio ekstrawersja była związana z ogólną prawidłowością
zwyczajowego żywienia.
Osoby o wysokiej ekstrawersji cechowała większa prawidłowość
spożywania pewnych produktów (potrawy smażone, dodawanie
tłuszczu do sałatek, owoce, warzywa, pieczywo jasne), a ich dieta
była bardziej urozmaicona i miała wyższą wartość energetyczną
oraz charakteryzowała się wyższą zawartością niektórych witamin

(B12).

OSOBOWOŚĆ A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

EKSTRAWERSJA A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

KOBIET

Związki między ugodowością, postawami względem żywienia mogącymi mieć związek z tą
cechą osobowości i różnymi aspektami zachowań żywieniowych badanych kobiet
(współczynniki korelacji rho Spearmana; ** p<0,01; *p<0,05).

OSOBOWOŚĆ A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

UGODOWOŚĆ A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE KOBIET

Ugodowość w sposób bezpośredni była skorelowana jedynie z ogólną
prawidłowością zwyczajowego żywienia, a także pośrednio z
postawami względem żywienia mogącymi mieć związek z
ugodowością, ogólną prawidłowością poglądów na żywienie,
preferencjami produktów o różnej zawartości cukru i tłuszczu a także
z dietą.
Kobiety o wysokiej ugodowości odznaczały się bardziej prawidłowym
zwyczajowym spożywaniem pewnych produktów (potrawy smażone,
dodawanie tłuszczu do sałatek, produkty mleczne, warzywa), a ich
dietę cechowało większe urozmaicenie i umiarkowana wartość
energetyczna, a także wyższa zawartość niektórych witamin (B6,

B12, C).

OSOBOWOŚĆ A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

UGODOWOŚĆ A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE KOBIET

W interpretowaniu wyników badań nad uwarunkowaniami zachowań
żywieniowych obok czynników środowiskowych, warto również
uwzględniać czynniki sytuacyjne. Liczni badacze wskazywali, że
przewidywanie zachowań człowieka na podstawie kwestionariuszy
nie jest wcale takie łatwe, jakby wynikało z teorii cech. Cechy
bowiem słabo pozwalają przewidzieć jak dana osoba zachowa się w
konkretnej sytuacji.
Zachowania ludzkie są o wiele mniej spójne niż utrzymywali
tradycyjni psychologowie, a badania kwestionariuszowe są słabą
podstawą do ich przewidywania. Okoliczności zewnętrzne były jego
zdaniem ważniejsze niż wewnętrzne dyspozycje. Allport, Cattel i
Eysenck zdawali sobie sprawę z wpływu okoliczności na zachowania
ludzkie. Utrzymywali oni jednak, że zachowania ludzkie są
wystarczająco spójne, aby można było zasadnie używać teorii cech.
Warto jednak zwrócić uwagę na dwa aspekty spójności osobowości.
Pierwszy z nich, który właściwiej można by nazwać stabilnością,
przejawia się niezmiennością określonych cech mimo upływu czasu.
Drugi, zaś, który właściwiej byłoby nazwać spójnością, polega na
tym, że te same cechy są widoczne w wielu różnych sytuacjach.

OSOBOWOŚĆ A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

PODUSMOWANIE

Istnieją przekonujące dowody na rzecz stabilności cech osobowości,
nawet w bardzo dużych przedziałach czasu. Badania przeprowadzone
w paradygmacie Pięcioczynnikowego Modelu Osobowości prowadzą
do wniosku, że u większości ludzi, nawet po trzydziestu latach,
zmiany osobowości są minimalne.
Jednak w pewnym wieku ludzie zamykają się w pewnych sytuacjach
życiowych i sami siebie określają w pewnych kategoriach. Wybierają
też i kształtują swoje środowisko zgodnie z cechami swojej
osobowości. Ekstrawertyk nie czeka, aż inni do niego przyjdą, lecz
sam szuka ludzi i często zaraża ich swoim entuzjazmem. Kiedy zaś
zyska opinię ekstrawertyka, inni ludzie będą swoim zachowaniem
wzmacniali jego postawę.
Ludzie mając dużą swobodę działania, zachowują się bardziej
konsekwentnie niż wtedy, gdy działają pod silną presją lub w ramach
bardzo sztywnych reguł. Innymi słowy, aby dana cecha się ujawniła,
musi istnieć możliwość zachowań alternatywnych. Osobowość
przejawia się też wyraźniej wówczas, gdy ludzie mogą wybierać
sytuację, a nie gdy zostaje im ona narzucona.

OSOBOWOŚĆ A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

PODSUMOWANIE

Zachowanie człowieka można najtrafniej przewidzieć odwołując się

do jego postępowania w podobnych sytuacjach, ponieważ w grę

wchodzi wówczas podobieństwo oddziałujących czynników

sytuacyjnych i osobowościowych.

Czynniki osobowościowe i sytuacyjne przenikają się wzajemnie i

jednakowo służą wyjaśnianiu ludzkiego zachowania.

Każda jednostka posiada stały wzorzec zmiennych zachowań

sterowanych wewnętrznymi dyspozycjami (cechami osobowości)

ujawniającymi się w różnych sytuacjach, czyli stałych zależności

między sytuacją i zachowaniem.

Biorąc pod uwagę taki punkt widzenia, zróżnicowane determinanty

sytuacyjne zachowania stają się częścią osobowości, a nie są jej

przeciwieństwem. Wewnętrzne osobowościowe cechy jednostki w

większym stopniu determinują zachowanie, kiedy czynniki

sytuacyjne oddziałują relatywnie słabo.

OSOBOWOŚĆ A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

PODSUMOWANIE

Generalnie Pięcioczynnikowy Model Osobowości służył pierwotnie do
określania tendencji do zachowania na podstawie cech i mógłby
posłużyć do przewidywania określonych czynników sytuacyjnych
wpływających na zachowanie. Tak więc PMO nie pozwala na
przewidywanie specyficznych zachowań w specyficznych sytuacjach,
umożliwia jedynie określanie ogólnych tendencji do zachowań.
Nie można też pominąć interakcji między pięcioma cechami
osobowości, kiedy rozpatruje się ich wpływ na zachowanie w
konkretnych sytuacjach. Taka kombinacja cech jak wysoka
ugodowość i sumienność, uważane za najbardziej determinujące
prospołeczne i prozdrowotne zachowania, niekoniecznie muszą
przejawiać się w korzystnych zachowaniach.
W badaniach dowiedziono, że to specyfika sytuacji determinuje
zachowanie się jednostki; osoba, którą na podstawie
kwestionariusza osobowości określa się jako uczynną, nie będzie
zachowywać się uczynnie we wszystkich sytuacjach. Również
zachowań żywieniowych nie należałoby rozpatrywać w oderwaniu od
wpływów sytuacyjnych, których oddziaływanie okazuje się
niebagatelne.

OSOBOWOŚĆ A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

PODSUMOWANIE

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ