Kontrakty realne

Kontrakty realne

• Pożyczka (mutuum)
• Depozyt (depositum)
• Użyczenie (commodatum)
• Zastaw ręczny (pignus)

Essentialia negotii pożyczki

• Przekazanie pożyczkobiorcy (mutuum

accipiens) przez pożyczkodawcę
(mutuum dans) na własność pieniędzy
lub innych rzeczy oznaczonych co do
gatunku

• Zobowiązanie jednostronne, ścisłego

prawa

w związku z tym:

brak skargi pożyczkobiorcy z tytułu pożyczki
nawet w sytuacji, jeśli rzecz oddana mu w
pożyczkę wyrządzi szkodę w jego majątku

Elementy konstytutywne pożyczki

• Porozumienie (conventio) o

zawarciu danego kontraktu

• Wydanie rzeczy (datio)

• Główny obowiązek dłużnika

Zwrot tych samych rzeczy albo

takiej samej ilości rzeczy tego

samego gatunku

(od Justyniana

ponadto tej samej jakości)

Elementy konstytutywne pożyczki

• Datio ma prowadzić do przeniesienia

własności na pożyczkobiorcę

w związku z tym:

 Pożyczkodawca musi być właścicielem

pieniędzy

(uwaga na wyjątki, które pojawią się za

chwilę!)

lub pożyczanych rzeczy

 Muszą być spełnione pozostałe przesłanki

ważności traditio

 Pożyczkobiorca nabywa własność, a zatem

ponosi ryzyko przypadkowej utraty

rzeczy (zwłoka nie zaostrza jego

odpowiedzialności)

Wyjątek

Ulpian D.12.1.15

• Odnośnie pożyczonych pieniędzy mają

zastosowanie szczególne przepisy.

• Jeśli bowiem polecę swojemu dłużnikowi dać ci

pieniądze, stajesz się zobowiązany w stosunku

do mnie, chociażbyś nie przyjął moich pieniędzy.

• I to co prawdziwe jest dla dwóch osób, za

prawdziwe przyjąć należy w odniesieniu do tej

samej osoby: jeśli byłbyś mi winien pieniądze

z powodu mandatu, a zostałoby uzgodnione, że

zatrzymasz je tytułem pożyczki, wydaje się, że

w ten sposób pieniądze przejdą ode mnie do

ciebie.

Relacja conventio – datio

Ulpian D.12.1.11.1:
„Jeśli dam ci dziesięć, tak abyś był mi
winny dziewięć, Prokulus twierdzi – i
słusznie – że tym prawem nie jestem
ci winien więcej niż dziewięć. Lecz
jeśli dam w taki sposób, abyś był mi
winny jedenaście, Prokulus sądzi, że
więcej niż dziesięć żądać nie mogę.“

Relacja conventio – datio

• Żądać można tylko tyle, ile przeszło z

jednego majątku do drugiego zatem:

Datio stanowi górną granicę

odpowiedzialności dłużnika

Conventio nie może zwiększyć tej

odpowiedzialności, natomiast może ją

zmniejszyć

• Zwiększenie odpowiedzialności

dłużnika jest możliwe tylko w drodze

osobnego kontraktu

(stipulatio

traktowane jako stipulatio usurarum)

Odsetki

• Odsetki (usurae) nie są naturalia

negotii pożyczki !!!!

• Nie można ich zastrzec przez

pactum

• Można je zastrzec tylko

stypulacyjnie

(ich dochodzenie jest

wówczas możliwe na podstawie
odrębnego kontraktu)

Pożyczka morska

• Pożyczka morska (pecunia traiecticia)

- gdy

np. bankier pożyczał armatorowi lub magister navis

pieniądze na zakup towarów

• Można zastrzec wyższe niż zwykłe

odsetki, gdyż wierzyciel ponosi ryzyko

(pełne lub częściowe) nieudanego rejsu

• Obowiązek zwrotu pożyczki powstaje gdy

statek dobije do portu przeznaczenia

• Pożyczkobiorca – w przypadku katastrofy

– żeby nie płacić, musi udowodnić że

płynął ustaloną trasą w wyznaczonych

terminach

Ochrona pożyczki

• Condictio certae creditae pecuniae

• Condictio certae rei

• Uwaga na S.C. Macedonianum

 Kreujące zobowiązanie naturalne pomiędzy

pożyczkodawcą a synem pod władzą

 Po staniu się osobą sui iuris syn mógł

potwierdzić pożyczkę. Jednakże jeśli tego nie

zrobił nie był zobowiązany do zwrotu

Contractus mohatrae

Ulpian D.12.1.11 pr.

• Poprosiłeś mnie, abym pożyczył ci pieniądze. Ponieważ

ich nie miałem dałem ci misę lub bryłę złota, abyś ją

sprzedał i użył pieniądze.

• Jeśli sprzedasz, sądzę, że doszło do pożyczenia

pieniędzy. A jeśli utracisz misę czy bryłę bez niedbalstwa

z twej strony, zanim mógłbyś ją sprzedać? Powstaje

pytanie czy strata jest po mojej czy twojej stronie.

• Wydaje mi się zaiste prawdziwe rozróżnienie

przeprowadzone przez Nerwę, które można ogólnie

sprowadzić do tego: czy miałem zamiar sprzedać misę

czy też nie.

• Jeśli bowiem miałem ją zamiar sprzedać strata następuje

po mojej stronie, tak jakbym dał ją komukolwiek innemu,

aby została sprzedana.

• Lecz jeśli nie było mym zamiarem, by ją sprzedać, lecz

to było przyczyną sprzedaży, abyś użył pieniądze, strata

będzie po twojej stronie, i zaiste pożyczyłem ci pieniądze

bez procentów.

Fiducia cum amico contracta

• Pierwowzór dla komodatu i

depozytu

• Nieodpłatne przeniesienie

własności na drugą osobę

• Z dodaniem pactum fiduciae o

zwrot

Depositum

• Essentialia negotii depozytu:

nieodpłatne oddanie rzeczy

indywidualnie oznaczonej, ruchomej

przez deponensa w faktyczne

władztwo (detencję) depozytariusza

w celu jej przechowania

• Można było oddać w depozyt także rzecz cudzą

Deponens

Depositarius

conventio

Datio (detentio)

Depositum – prawa i obowiązki stron

• Po stronie depozytariusza



Obowiązek zwrotu na każdorazowe żądanie
deponensa (nawet jeśli istniał ustalony umownie
termin odebrania rzeczy!)



Obowiązek utrzymania rzeczy w stanie
niepogorszonym



Brak prawa do używania rzeczy oddanej w depozyt
(furtum usus)



Odpowiedzialność jedynie za dolus i culpa lata, (gdyż
brak po jego stronie korzyści z kontraktu)
- Wyjątek !!! Casus mixtus

(jeśli depozytariusz skorzystał

w rzeczy w sposób niezgodny z umową przechodziło na niego
ryzyko przypadkowej jej utraty)

Casus mixtus

Ulpian D.16.3.1.25
„Jeżeli zdeponowaną rzecz
sprzedałeś, a następnie tą sama rzecz
odkupiłeś, aby miec ją jako depozyt,
chociażby później rzecz uległa
zniszczeniu bez twojego podstępnego
działania, jesteś odpowiedzialny z
depozytu, ponieważ dopuściłes się
podstępu sprzedając rzecz“

Ochrona depozytu

• Deponens: actio depositi directa (infamia!)

O zwrot rzeczy
O odszkodowanie za nieprawidłowe wykonanie

kontraktu

(zniszczenie lub utratę rzeczy zawinioną

przez depozytariusza, a także jej uszkodzenie)

• Depozytariusz: actio depositi contraria

O zwrot nakładów koniecznych poczynionych

na rzecz i odszkodowanie w przypadku szkód

wyrządzonych przez rzecz

Do czasu zwrotu tych kosztów: ius retentionis

Szczególne rodzaje depozytu

Ulpian D.12.1.9.9:

„Złożyłem u ciebie w depozycie dziesięć,

a potem pozwoliłem ci je użyć. Nerwa i

Proculus twierdzą, że jeszcze zanim

pieniądze zostaną poruszone, można ich

żądać skargą jakby z pożyczki od ciebie. I

jest to zdanie prawdziwe, tak jak wydało

się Marcellusowi. Samą bowiem wolą

(animo) zaczął posiadać. Ryzyko

przechodzi zatem na tego, który poprosił

o pożyczkę i można przeciw niemu

wystąpić z condictio.“

Szczególne rodzaje depozytu

• Depozyt nieprawidłowy (depositum irregulare)

 Przedmiot: rzeczy zamienne (powstaje obowiązek zwrotu

takiej samej ilości rzeczy tego samego gatunku)

 Przeniesienie własności a więc:

Muszą być spełnione przesłanki konieczne dla przeniesienia

własności

Ryzyko przypadkowej utraty rzeczy obciąża depozytariusza
Może on korzystać z rzeczy

 Możliwość nieformalnego zastrzeżenia odsetek

• Depozyt konieczny (depositum miserabile)

 Odpowiedzialność depozytariusza na podwójną wysokość

szkody

• Depozyt sekwestrowy (sequestrum)

 Depozytariusz ma ochronę interdyktalną

Commodatum

• Essentialia negotii użyczenia:

nieodpłatne przekazanie przez oddającego
w użyczenie (commodans) biorącemu w
użyczenie (commodatarius) we władztwo
faktyczne (detencja) do używania rzeczy
indywidualnie oznaczonej niezużywalnej

• Rzeczy zużywalne mogły być przedmiotem

użyczenia tylko, gdy miały być użyte w celach
wystawowych – „na pokaz” (ad pompam vel
ostentationem)

Commodatum – prawa i obowiązki stron

• Po stronie komodatariusza

 Prawo używania rzeczy zgodnie z jej

przeznaczeniem i z umową (przekroczenie

= furtum usus)

 Brak prawa do pobierania pożytków
 Nieodpłatność
 Obowiązek zwrotu rzeczy w terminie
 Odpowiedzialność za custodia

wyjątek !!! rozszerzona odpowiedzialność

za casus mixtus

(przejście na

komodatariusza ryzyka przypadkowej utraty

rzeczy)

Commodatum – prawa i obowiązki stron

• Po stronie komodatariusza

Actio commodati contraria

 Prawo żądania zwrotu nakładów

koniecznych poczynionych na rzecz

 Ale nie tych związanych z jej

utrzymaniem

(brak możliwości żądania

zwrotu kosztów np. żywienia zwierzęcia

oddanego w użyczenie)

 Prawo retencji (ius retentionis) do

czasu zwrotu nakładów

 Jeśli commodans zabierze rzecz przed

zwrotem kosztów: furtum rei sue

Commodatum – prawa i obowiązki stron

• Po stronie komodanta:



Brak prawa żądania zwrotu rzeczy przed czasem



Ale: nie popełnia furtum rei sue, chyba że

komodatariuszowi przysługiwało ius retentionis

• Jeśli użyczona rzecz wyrządziła szkody:



Świadomość wady rzeczy użyczanej rodzi

odpowiedzialność za szkody przez nią wyrządzone



Komodant odpowiada tylko, jeśli wiedział o wadzie

(odpowiedzialność dolus i culpa lata)

• Prawo wytoczenia actio commodati directa

Commodatum - odpowiedzialność

D.13.6.18 pr:

„Przy użyczeniu należy dołożyć takiej staranności,

jaką zachowuje najbardziej staranny ojciec rodziny

przy prowadzeniu swoich spraw. Jednakże nie jest się

odpowiedzialnym za zdarzenie przypadkowe, któremu

nie można się oprzeć, np. śmierć niewolników, która

następuje bez podstępu i winy, napad rozbójników czy

wrogów, napad piratów, katastrofa statku, pożar,

ucieczka niewolników, których zwykle się nie pilnuje.

Co zaś w odniesieniu do rozbójników, piratów i

rozbicia statku zostało powiedziane, jest milcząco

akceptowane, jeśli użyczenie zostało tak zawarte,

żeby użyczającemu wolno było rzecz zabrać ze sobą

w podróż. W przeciwnym razie, jeśli komuś użyczę

srebrne naczynia, ponieważ prosił mnie o to ze

względu na ucztę, którą chce wydać dla przyjaciół, a

następnie zabierze moje srebra w podróż, bez

najmniejszej wątpliwości jest odpowiedzialny także za

przypadkową utratę rzeczy na skutek napadu piratów,

rozbójników, czy w katastrofie morskiej.”

Commodatum - odpowiedzialność

• D.13.6.18 pr:

„Ta odpowiedzialność ma miejsce, o ile rzecz
została użyczona w wyłącznym interesie
komodatariusza. Jeśli zaś użyczenie leży w
interesie obu stron umowy, np. kiedy
zapraszamy na ucztę naszego wspólnego
przyjaciela i ty bierzesz na siebie obowiązek
przygotowania uczty, a ja użyczam tobie
srebra, zostało napisane u niektórych
autorów, że jesteś odpowiedzialny tylko za
dolus. Należy jednak sprawdzić, czy nie jesteś
odpowiedzialny także za winę, którą ocenia
się w taki sam sposób, jak zwykło się to robić
przy zastawie i posagu.”

Next time

Z Podręcznika



Rozdział IX § 37 pkt. IV-V (kontrakty werbalne
i literalne) oraz rozdział IX § 38 pkt. I-II
(delikty)

Z Podręcznika PR-PPP:



Rozdział 6.12.12 oraz 6.17.1-2

Źródła:

• G. 3.91-134; I 3.15-21

Plus:

• Kazusy z prezentacji 26_A