Przez system dydaktyczny rozumiemy całokształt zasad
organizacyjnych oraz treść, metody i środki nauczania-uczenia
się , tworzące spójną wewnętrznie strukturę i
podporządkowane realizacji społecznie akceptowanych celów
kształcenia. Wyróżniamy system oparty na nauczaniu klasowo
lekcyjnym możemy podzielić na system tradycyjny , system
związany z nurtem tzw. nowego wychowania , oraz system
współczesny. Podsystemem wobec systemu tradycyjnego
spełnia dydaktyka herbartowska natomiast wobec systemu
nowego wychowania – dydaktyka progresywistyczna.

Systemy dydaktyczne

Dydaktyka herbartowska

Opracował ją niemiecki filozof , psycholog i pedagog Jan Fryderyk
Herbart. Próbował skonstruować naukowy system pedagogiki
oparty na dorobku teoretycznym takich nauk pomocniczych jak
etyka i psychologia. Etyka którą Herbart uważał za naukę o
pięknie moralnym i wskutek tego podporządkowywał ją estetyce,
wyznacza i uzasadnia cel wychowania. Psychologia natomiast
wskazuje drogę wiodącą do tego celu oraz środki niezbędne do
jego skutecznej realizacji. Najwyższym celem wychowania jest
według Herberta kształcenie u ludzi silnych i moralnych
charakterów. Ludzie o takich właśnie charakterach kierują się w
swym postępowaniu ideami moralnymi, które określają ideał
osobowości i zasadniczy cel życia człowieka:
- idea doskonałości
- idea życzliwości
- idea prawa
- idea słuszności
- idea wewnętrznej wolności

Johann Friedrich Herbart

John Dewey, zarzucał herbartystom, ze ich koncepcje dydaktyczne
wpłynęły na powstanie szkoły hołdującej wychowaniu represyjnemu i
powierzchownemu oraz nauczaniu werbalnemu, że przyczyniły się do
upowszechniania poglądu, jakoby opanowanie słów ,podniesionych do
rangi symboli wiedzy było równoznaczne z faktycznym przyswojeniem
sobie tej wiedzy przez uczniów. Krytykował ich również za ograniczenie
czynności wykonywanych w szkole przez dzieci i młodzież do słuchania,
czytania , rachowania i oglądania obrazków, a główne zadanie procesu
upatrywali w przekazywaniu uczniom gotowej wiedzy traktując zarazem
rozwój ich myślenia jako coś incydentalnego, przypadkowego,
ubocznego.
Według Deweya poznanie i wiedza stanowią narzędzia, którymi człowiek
posługuje się w pokonywaniu różnorakich trudności i rozwiązywaniu
problemów.

Dydaktyka deweyowska

jako

podstawa szkoły progresywistycznej

Dydaktyka współczesna

Dydaktyka współczesna ma stanowić teoretyczną podstawę pracy szkoły
socjalistycznej. Podstawę tej dydaktyki stanowi materializm dialektyczny
i historyczny. Zmierza ona do opracowania takiego modelu procesu
nauczania uczenia się, który pozwalałby łączyć w spójną całość poznanie
zmysłowe z umysłowym, praktykę i jako źródło wiedzy, i jako kryterium
jej prawdziwości z teorią, indywidualne cele i aspiracje oświatowe z
polityką państwa.

Współczesny system dydaktyki ogólnej
zmierza również do zlikwidowania typowej
dla

herbartyzmu

i

progresywizmu

rozbieżności między teorią i praktyką,
między wiadomościami i umiejętnościami,
między zdolnością do opisywania i
zmieniania rzeczywistości.
Dydaktyka współczesna opiera się na
założeniu że o ostatecznych rezultatach
kształcenia nie przesądzają wyłącznie ani
czynniki dziedziczne ( natywizm) ani
środowiskowe( socjologizm). Czynniki te
wywierają wprawdzie wpływ ale o jego
wynikach końcowych decyduje świadoma i
celowa działalność nauczyciela.

Praca
dydaktyczna

1.Planowanie pracy
dydaktycznej

Jednym z głównych warunków skuteczności wszelkiego świadomego i
celowego działania , zwłaszcza długotrwałego złożonego jest planowanie .
Polega ono na gruntownie przemyślanym przewidywaniu czynności , który
obejmuje z jednej strony listę zadań , jakie mają być wykonane w ustalonym
terminie , z drugiej zaś wskazuje realizatorów , metody oraz środki
urzeczywistnienia tych zadań , a ponadto sposoby kontroli i oceny
uzyskanych wyników. Tak rozumiane planowanie spełnia ważną rolę nie tylko
w produkcji , w przestrzennym zagospodarowaniu kraju itp. ,lecz również w
rozwoju oświaty i szkolnictwa wyższego oraz szeroko pojmowanej pracy
dydaktyczno – wychowawczej . Tego rodzaju planowanie jest warunkiem
koniecznym skuteczności procesu nauczania – uczenia się , gdyż chroni
nauczyciela od przypadkowości i chaotyczności działania oraz pozwala mu
ocenić , czy i ewentualnie w jakim stopniu realizuje on wyznaczone cele
nauczania i wychowania .

2.Rodzaje planowania
dydaktycznego:

a) Roczny plan dydaktyczny

Nauczyciel , przygotowując się do realizacji zadań dydaktycznych
czekających go w nowym roku szkolnym , sporządza dla każdej klasy , w
której ma uczyć roczny plan nauczania w zakresie swojej specjalności ,
zwany także rozkładem materiału . Podstawę opracowania tego planu
stanowi program odpowiedniego przedmiotu . Zawartym w programie
hasłom nadaje się bardziej szczegółowy charakter , uwzględniając przy tym
zadania i warunki pracy w danej klasie , a zwłaszcza stopień zaawansowania
uczniów w nauce , posiadane środki dydaktyczne , zakres i sposoby
rozwinięcia poszczególnych haseł programu figurujących w odpowiednich
rozdziałach i podrozdziałach podręcznika , przewidziane wycieczki , liczbę
godzin służących powtarzaniu przerabianego materiału , jego kontroli i
ocenie .
Roczny plan nauczania wpisuje się na ogół – jeśli administracyjne przepisy
nie stanowią inaczej – na początku roku szkolnego do dziennika zajęć danej
klasy od razu na wszystkie okresy nauki lub w ustalonych przez władze
szkolne terminach dla każdego okresu oddzielnie . Plany roczne zawierają na
ogół wykaz tzw. Grup tematycznych odnoszących się do poszczególnych
jednostek metodycznych .

b) Okresowy plan dydaktyczny

W okresowych planach dydaktycznych eksponuje się tematy poszczególnych
lekcji . Za celowość ich sporządzania przemawia zarówno fakt , iż wyznaczają
one konkretne i zarazem szczegółowe zadania dydaktyczne , jaki i to , że
pozwalają uwzględniać zmiany wynikające np. z szybkiej lub opóźnionej
realizacji okresowych haseł programu w ciągu poprzedniego okresu nauki .
Plany te są więc , po pierwsze rozwinięciem planów rocznych , a po drugie ,
stanowią podstawę racjonalnego , bo aktualizowanego okresowo
pojedynczych lekcji .

c) Codzienny plan dydaktyczny

Obejmuje on Następujące punkty :
· Temat;
· Założone do zrealizowania cele dydaktyczne i wychowawcze wyrażone
najczęściej w kategoriach czynności , jakie w wyniku lekcji mają być
opanowane przez uczniów ;
· Porządek lekcji , na który składają się przeważnie : czynności
przygotowawcze , jak np. Sprawdzenie listy obecności uczniów , kontrola
pracy domowej itp. , czynności końcowe , do których należy zwykle
utrwalenie przerobionego na lekcji materiału oraz zadanie uczniom pracy
domowej .

3. Organizacja pracy dydaktycznej

W szkole to takie zharmonizowanie funkcji szkoły jako całości ,
że wszystkie składające się na nią elementy przyczyniają się do
powodzenia tej pracy , czyli zapewniają osiąganie założonych
rezultatów edukacji szkolnej . Nie ulega wątpliwości , że realne
zaplanowanie pracy dydaktycznej jest jednym z warunków jej
skutecznej organizacji .

Metody nauczania to celowo i systematycznie stosowany sposób pracy
nauczyciela z uczniami, który umożliwia uczniom opanowanie wiedzy wraz
z umiejętnością posługiwania się nią w praktyce, jak również rozwijanie
zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów.
Dobór metod nauczania zależy od:
-wieku uczniów
-treści nauczania
-celów i zadań pracy dydaktyczno-wychowawczej
-organizacji i środków, których zamierza użyć nauczyciel

Każda z metod nauczania zawiera dwa elementy:
-przygotowanie materiału nauczania,
-praca z uczniami.

Elementy metod nauczania

Podział wg Cz. Kupisiewicza
z dodanymi metodami aktywizującymi:

-metody oparte na słowie: wykład, opowiadanie, pogadanka, opis,
dyskusja, praca z książką;
-metody oparte na obserwacji i pomiarze: pokaz, pomiar;
-metody oparte na praktycznej działalności uczniów:
laboratoryjna, zajęć praktycznych;
-metody aktywizujące: burza mózgów, sytuacyjna, inscenizacji,
problemowa itp.

Klasyfikacja metod

oparta na koncepcji

wielostronnego nauczania-

uczenia się

Wincentego Okonia:

-metody asymilacji wiedzy - uczenie się przez przyswajanie: pogadanka,
dyskusja, wykład, praca z książką;
-metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy - uczenie się przez
odkrywanie; klasyczna metoda problemowa, metoda przypadków, metoda
sytuacyjna, giełda pomysłów mikronauczanie, gry dydaktyczne;
-metody waloryzacyjne – uczenie się przez przeżywanie; metody
impresyjne, metody ekspresyjne;
-metody praktyczne – uczenie się przez działanie; metody ćwiczebne,
metody realizacji zadań wytwórczych.

-metody nauczania teoretycznego: wykład, pogadanka,

dyskusja, opis, opowiadanie, wyjaśnienie;

-metody nauczania praktycznego: rozwijanie

umiejętności, pokaz, ćwiczenie, instruktaż, inscenizacja.

Klasyfikacja wg T. Nowackiego

Klasyfikacja wg K. Kruszewskiego:

-metody słowne;
-metody oglądowe;
-metody praktyczne;
-metody gier dydaktycznych

- metody oglądowe
- metody słowne
- metody praktyczne

Charakterystyka klasycznych metod

POKAZ – to zespół czynności dydaktycznych nauczyciela, który polega na
demonstrowaniu przedmiotów, zjawisk, procesów, czynności przy
jednoczesnym, umiejętnym kierowaniu uwagi uczniów na ich istotne cechy.
Pokaz może przybierać różną postać:
• Prezentacja naturalnych okazów w naturalnym środowisku
• Prezentacja naturalnych okazów w sztucznym środowisku
• Pomoce naukowe jako środki zastępcze – modele, obrazy (ruchome i
nieruchome)
• Wykresy, schematy, symbole
• Doświadczenia wykonywane przez nauczyciela

POMIAR – to czynności wykonywane bądź przez
nauczyciela w postaci pokazu, bądź bezpośrednio przez
uczniów pracujących pod kierunkiem nauczyciela,
pozwalające określić ilościową stronę badanych rzeczy,
zjawisk i procesów za pomocą odpowiednich jednostek
miar.

POGADANKA – polega na rozmowie nauczyciela z uczniami, przy czym
nauczyciel jest w tej rozmowie osobą kierującą.
Ze względu na funkcje dydaktyczne wyróżnia się 3 rodzaje pogadanki:
- wstępna – przygotowuje uczniów do pracy, wytwarza stan gotowości
- wprowadzająca nowy materiał – pogadanka heurystyczna przyjmuje
zazwyczaj postać procesu rozwiązywania różnych zagadnień
- syntetyzująca i utrwalająca oraz kontrolna – występuje prawie na
każdej lekcji, jak również na lekcjach syntetyzujących i poświęconych
kontroli wyników kształcenia.

DYSKUSJA – jest to wymiana zdań na jakiś temat, wspólne roztrząsanie
sprawy, rozmowa, dysputa
Dyskusja polega na wymianie poglądów na określony temat.
Warunkiem skutecznego dyskutowania jest przygotowanie uczniów w
sensie merytorycznym i formalnym
- przygotowanie merytoryczne – polega na wyposażeniu uczniów w
wiadomości niezbędne do prowadzenia dyskusji
- ważne jest opanowanie sztuki dyskutowania (umiejętność
formułowania problemów, pytań, prezentowania własnego punktu
widzenia w uzasadniony i logiczny sposób, operowanie argumentami
dla obalenia kontrowersyjnych poglądów)

W. Okoń biorąc za podstawę aktywność uczniów i sposób
przekazu treści wyróżnia:
• Wykład konwencjonalny – treść jest bezpośrednio
przedstawiana przez wykładowcę w gotowej do
zapamiętania postaci
• Wykład problemowy – oparty na postawieniu jakiegoś
zagadnienia i ukazaniu dróg prowadzących do jego
rozwiązania
• Wykład konwersatoryjny – w którym stopień aktywności
uczniów jest największy, wykład jest bowiem przeplatanką
słów nauczyciela i uczniów, wykonujących odpowiednie
zadania lub ćwiczenia dla zdobycia sprawności w
stosowaniu przekazywanej wiedzy.

WYKŁAD – służy do słownego przekazania określonych treści
kształcenia w postaci ciągłej, w przystępnej formie, w porządku
chronologicznym i logicznym
Podział wykładów:
- kursowe – ogólny przegląd danej dyscypliny w ujęciu
syntetycznym
- monograficzne – przedstawienie wybranych problemów
badawczych

OPIS – w dydaktyce należy go rozumieć jako charakterystykę przedmiotów,
zjawisk, procesów a nawet osób.
- znajduje zastosowanie we wszystkich klasach (od szkoły podstawowej do
wyższej)
- opisowi towarzyszy pokaz opisywanego przedmiotu, co podnosi walory
kształcące
- aby opis pobudzał wyobraźnię uczniów, powinien być jasny i zrozumiały,
barwny, żywy i plastyczny.
OPOWIADANIE – polega na zaznajamianiu uczniów z określonymi
wydarzeniami w formie ich słownego opisu, na przedstawieniu określonej
akcji, która rozwija się w czasie.
- znajduje zastosowanie w klasach niższych szkoły podstawowej
-spełnia swoją funkcję dydaktyczną, gdy jest żywe, zwarte, obrazowe i
wywołuje w świadomości uczniów sytuacje, zdarzenia, postawy osób,
których dotyczy. Dobre opowiadanie pobudza uczucia słuchających i trzyma
w napięciu.
PRACA Z KSIĄŻKĄ – jest źródłem wiedzy, ponadto daje możliwość utrwalenia,
rozszerzenia i pogłębienia wiadomości, jak też wdraża do opanowania metod
i technik samokształcenia. Ważną umiejętnością jest odpowiedni wybór
książki oraz kolejne stadia lektury jak:
- wstępna orientacja (analiza tytułu i spisu treści)
- pobieżne przeglądanie
- lektura pogłębiona, połączona ze staranną analizą treści oraz sporządzanie
notatek.

METODA LABORATORYJNA – polega na samodzielnym przeprowadzaniu
eksperymentów przez uczniów tzn. na stwarzaniu sztucznych warunków
dla wywołania jakiegoś zjawiska po to, aby można było zbadać
przyczyny, przebieg i skutki jego występowania.
Może wystąpić w dwóch wersjach:
- tradycyjnej – nauczyciel gromadzi niezbędne pomoce oraz odpowiednio
przygotowuje lekcję, umożliwiając uczniom wykonanie określonych
eksperymentów
- problemowej – która polega na wdrażaniu uczniów do dostrzegania,
formułowania i rozwiązywania określonych problemów teoretycznych i
praktycznych.

METODA ZAJĘĆ PRAKTYCZNYCH – polega na wykonywaniu przez uczniów
różnorodnych zadań o charakterze praktycznym.
Zasięg stosowalności tej metody jest szeroki, np.:
- w zakresie matematyki – zajęcia miernicze, kreślarskie, modelarskie
- w zakresie j. polskiego – wypracowania pisemne, prace redakcyjne,
drukarskie, zajęcia teatralne itp.
- w zakresie nauk przyrodniczych – prace graficzne, wytwarzanie
gazetek, prace produkcyjne w szkole, w domu, na działce, prace
społecznie użyteczne, itp.

Metody spełniają następujące funkcje:
-służą zapoznaniu uczniów z nowym materiałem;
-zapewniają utrwalenie zdobytej wiedzy;
-umożliwiają kontrolę i ocenę stopnia opanowania wiedzy.

Obserwacja

jako metoda

edukacji

Obserwacja jako metoda edukacji polega na
mimowolnym lub dowolnym poznawaniu przez
dziecko określonych obiektów lub zjawisk
ekologicznych. A zatem wyróżniamy metodę
mimowolną i dowolną. Ta ostatnia może mieć
charakter bezpośredni lub pośredni.

Obserwacja bezpośrednia polega na bezpośrednim kontakcie
obserwatora z przedmiotem obserwacji, którego chce poznać,
a obserwacja pośrednia – na poznawaniu wybranych obiektów i zjawisk
na podstawie badania za pomocą wzroku lub słuchu ich okazów w warunkach
sztucznych, tj. poza ich naturalnym środowiskiem występowania, albo
obrazów i modeli.

Ze względu na czas trwania obserwacji wyróżniamy obserwacje
krótkotrwałe, np. obserwowanie zanieczyszczenia śniegu.
Obserwacje długotrwałe, np. jaki jest wpływ rodzaju gleby na
wzrost rośliny. Uwzględniając cechy osobowości dzieci warto
podkreślić, że im młodsze dziecko tym większe znaczenie dla jego
edukacji mają obserwacje krótkotrwałe. Jednak trzeba stopniowo
wdrażać ich do obserwacji długotrwałych.
     Proces obserwacji krótkotrwałej może mieć również różny
stopień trudności dla dzieci. Dlatego powinien on być
odpowiednio programowany do ich możliwości.

Prawidłowa obserwacja, niezależnie od tego, jakie jest jej miejsce w
procesie nauczania i uczenia się powinna obejmować następujące
fazy czynności:
1.określenie celu obserwacji; czyli co zamierzamy obserwować,
2.określenie sposobu obserwacji; - wybranie albo opracowanie
instrukcji tekstowej (ustnej lub pisemnej) lub obrazowej,
3.właściwe wykonywanie czynności obserwacyjnych zgodnie z
przyjętą instrukcją i własnymi doświadczeniami,
4.rejestrowanie wyników spostrzeżeń jakościowych i
ilościowych w formie zapisu tekstowego, liczbowego,
schematycznego, rysunkowego, fotograficznego, fonograficznego,
5.ustalenie wyników – ich precyzowanie,
6.interpretowanie wyników i formułowanie wniosków,
7.sprawdzanie wyników i wniosków na podstawie źródeł
wiedzy,
8.formułowanie uogólnienia i wniosków praktycznych.

Przed obserwacją jakiegoś obiektu przez dzieci podajemy im
cel tej czynności, aby stymulować ich uwagę:

-wdrażanie do obserwacji powinno być poprzedzone zachętą,
-pobudzamy uczucia i zainteresowania dzieci
-przekonujemy dzieci, że uważne obserwowanie zapewni im lepsze poznanie
danego obiektu lub zjawiska,
-w miarę możliwości zapewniamy dzieciom warunki aby określony obiekt lub
zjawisko poznały za pomocą kilku zmysłów jednocześnie,
-sprawdzamy, czy dzieci faktycznie obserwują (widzą, słyszą) to, co miały
obserwować,
-w czasie dokonywania przez dzieci obserwacji dzielimy się z nimi swoimi
odczuciami
-zapewniamy dzieciom sytuacje umożliwiające im nawiązanie
obserwowanych obiektów i zjawisk z nazwami (pojęciami), za pomocą
których to co obserwują opisujemy,
-najpierw patrzymy i obserwujemy, a potem dopiero mówimy, przy czym
najpierw wyrażamy swoje uczucia, potem stawiamy pytania lub opisujemy
obiekt, a w końcowej fazie objaśniamy pewne cechy i zjawiska oraz
ewentualnie podajemy aktualną nazwę,

-podajemy właściwe, poprawne nazwy wszystkich
poznanych obiektów i zjawisk, nie podajemy im nazw
potocznych
-nie podajemy dzieciom określeń i informacji związanych z
obserwowanym obiektem lub zjawiskiem,

Doświadczenia

     Doświadczenia mogą mieć charakter ilościowy, czyli dokonywania
pomiaru np. obliczenia określonej wielkości. A zatem w zależności od tego
co badamy wyróżniamy doświadczenia jakościowe i doświadczenia
ilościowe.
     W doświadczeniach wyróżniamy określone stopnie trudności, które
należy uwzględnić w pierwszych zajęciach dzieci realizowanych z
zastosowaniem tej metody poznawania obiektów i zjawisk ekologicznych.
Podstawowe i zasadnicze zasady przeprowadzania doświadczeń
obowiązują jak przy obserwacji. A to dlatego, że obserwacja jest
integralnym elementem doświadczenia. Podobnie jak w obserwacji, w
zajęciach z zastosowaniem doświadczenia, dzieci powinny być świadome
celu jego przeprowadzenia.

Dlatego warto je zastosować, gdy:
-dzieci na podstawie swoich obserwacji sformułują
pytanie (problem), np.: dlaczego zniknął lód na chodniku
pod wpływem soli?
-nauczyciel wykorzysta sytuację problemową zaistniałą
w naturze np: dlaczego po ulewnym deszczu na boisku
w jednych miejscach powstały kałuże, a w drugich nie?
-nauczyciel zorganizuje sytuację problemową przez
pokaz okazów lub obrazów, odczytanie fragmentu tekstu
o jakimś obiekcie lub procesie albo zjawisku
przyrodniczym np.: dlaczego należy chronić ropuchę?

Doświadczenia należy przeprowadzić w taki sposób, aby zapewnić
warunki do myślenia uczącym się. W tym celu można zachęcić ich
do:
-formułowania wyników, wniosków i wskazówek praktycznych dla
siebie i innych,
pełnienia funkcji pomocniczych w wykonywaniu doświadczenia,
samodzielnego wykonywania doświadczeń według wskazówek
nauczycie4la – objaśnień i pokazu,
samodzielne projektowania i realizowania doświadczeń.

      Do przeprowadzenia doświadczeń, zwłaszcza przez najmłodsze dzieci
należy do nich stosować najprostsze naczynia i przyrządy. A to dlatego, że
skomplikowane zestawy zastosowane w doświadczeniach odwracają
często uwagę obserwujących od właściwego jego celu.
Ponadto naczynia powinny:
-być bezpieczne dla wykonujących doświadczenia, a zatem m.in.
plastikowe,
-zapewnić wiarygodną obserwację dlatego powinny przezroczyste i
bezbarwne,
-nie powinny zniekształcać przedmiotów,

Na podstawie doświadczeń nauczyciel winien ostrzegać dzieci,
aby wnioski z przeprowadzonych prób eksperymentalnych
wyprowadzały z dużą ostrożnością. W tym celu dobrze jest
zachęcić ich do powtarzania otrzymanych wyników i
sformułowanych na ich podstawie wniosków z wynikami i
wnioskami zawartymi w innych źródłach wiedzy, np. na
ilustracjach, w tekstach, opowiadaniach, opisach.

W każdym doświadczeniu wyróżniamy kilka etapów, których kolejność
wykonywania jest obowiązująca, gdyż stanowią określony algorytm.
Punktem wyjścia do przeprowadzenia każdego eksperymentu jest
zawsze pytanie, na które szukamy odpowiedzi. Może ono być:
-postawione przez nauczyciela
-albo precyzowane przez dzieci podczas przypadkowych lub
planowanych obserwacji, w danej chwili lub po obserwacji.

Nauczanie i uczenie się z wykonaniem doświadczeń
powinno być stosowane możliwie często, a zwłaszcza przy
rozwiązywaniu problemów praktycznych z dziedziny
przyrodniczej, technicznej i społecznej. Jest to warunek
dość trudny, ale zarazem jest to jeden z podstawowych i
zasadniczych warunków poznawania i kształtowania
umiejętności oraz ich cech osobowościowych dzieci.

Przez formę rozumiemy określony
typ nauczania, a także uczenia
się.
Do podstawowych form edukacji
ekologicznej zaliczamy:
-działalność nauczyciela z
dziećmi w przedszkolu, które
obejmują zajęcia zorganizowane,
zajęcia dowolne, spacery,
wycieczki, prace praktyczne,
-działalność rodziców z
dziećmi lub samodzielną
działalność dzieci, a zwłaszcza
spacery, wycieczki, --prace
praktyczne – hodowlane,
uprawne, zbieractwo i inne.

Kryteria doboru form
organizacyjnych
kształcenia.
Dobór form organizacyjnych
zależy od wielu czynników:
- cele i zadania kształcenia
- właściwości przedmiotu
nauczania
- wyposażenie szkoły w środki
dydaktyczne
- liczba uczniów
- miejsce pracy
- czas pracy

Formy organizacyjne –
przesądzają o organizacyjnej
stronie pracy dydaktycznej,
wskazują jak organizować tę
pracę stosownie do tego, kto,
gdzie, kiedy i w jakim celu ma
być przedmiotem kształcenia.

Kryteria podziału:
- liczba uczniów
- miejsce pracy uczniów
- czas trwania zajęć dydaktycznych.

Stosownie do czasu pracy uczniów można mówić o
zajęciach:
- lekcyjnych
- pozalekcyjnych (koła zainteresowań, zajęcia dydaktyczno –
wyrównawcze, zajęcia kompensacyjno – korekcyjne).

Podział form organizacyjnych kształcenia.

Ze względu na liczbę uczniów biorących udział w procesie
dydaktycznym wyróżnia się:
- nauczanie jednostkowe
- nauczanie grupowe
- nauczanie zbiorowe (frontalne)

Ze względu na miejsce pracy formy dzieli się na:
- zajęcia szkolne (nauka w klasie podczas lekcji, praca w laboratorium,
warsztacie szkolnym, świetlicy itp.)
- zajęcia pozaszkolne (praca domowa, wycieczka, zajęcia w zakładach
produkcyjnych itp.)

Charakterystyka form organizacyjnych kształcenia
wyróżnionych ze względu na liczbę uczniów
(nauczanie jednostkowe, zespołowe, zbiorowe).

NAUCZANIE JEDNOSTKOWE
Polega na tym, że uczeń realizuje określone zadania dydaktyczne
indywidualnie, korzystając przy tym z bezpośredniej lub pośredniej
pomocy nauczyciela.

Zalety pracy jednostkowej:
- możliwość indywidualizacji treści (stopień trudności dostosowany jest
do poziomu ucznia) i tempa uczenia się
- stała i zarazem dokładna kontrola przebiegu i efektów pracy ucznia
- omówiona forma jest wysoko efektywna

Wady nauczania jednostkowego:
- jest nieopłacalna z ekonomicznego punktu widzenia
- wydatnie ogranicza społeczny zasięg pracy nauczyciela
- uczeń nie ma możliwości współdziałania z rówieśnikami

NAUCZANIE ZESPOŁOWE
Nauczanie zespołowe wg koncepcji J. Barteckiego:
- uczniowie tworzą grupy (3-6 osobowe)
- skład grupy jest stały, zróżnicowany i równoważny (żaby każdy zespół miał
takie same szanse jak inne)
- sprawna praca w zespołach zależy od dokładnego określenia zadania,
wskazania lub dostarczenia źródeł i materiałów oraz sposobu pracy,
kierowania przebiegiem pracy
- w trakcie pracy grupowej nauczyciel czuwa nad sprawną organizacją pracy
uczniów
- wyniki uzyskane przez grupę referuje jeden z uczniów, co zmusza
wszystkich do intensywnej pracy (słuchania, analizy)
- ocena uzyskanych efektów przez poszczególnych uczniów odbywa się
wyłącznie indywidualnie.

Rodzaje pracy zespołowej:
- praca jednolita – każdy zespół ma takie same zadanie do wykonania
- praca zróżnicowana – każdy zespół ma inne zadania do wykonania
- praca kombinowana – część zespołu pracuje nad jednym zadaniem, a część nad innym
- praca brygadowa

Walory dydaktyczne i wychowawcze nauczania zespołowego:
- wszyscy uczniowie w klasie są zaangażowani aktywnie w pracę
związaną z tematem lekcji
- grupa staje się niezastąpionym narzędziem budzenia
aktywności i samodzielności uczniów
- wdraża uczniów do współdziałania, przemyślanego podziału
zadań, a także do racjonalnej organizacji pracy i
współodpowiedzialności za jej efekty

NAUCZANIE ZBIOROWE
System klasowo-lekcyjny jako odmiana nauczania zbiorowego (J. Strum):
- tworzenie klas uczniów w tym samym lub zbliżonym wieku
- każda klasa pracuje zgodnie z przeznaczonym dla niej rocznym planem
nauczania
- podstawową jednostkę organizacyjną stanowi lekcja, trwająca 45 minut.
- każda lekcja jest poświęcona jednemu przedmiotowi nauczania
- pracą uczniów na lekcji kieruje nauczyciel.

Zalety:
- tworzy przejrzystą strukturę organizacyjną
- umożliwia nauczycielowi pracę z liczną grupą uczniów
- pozwala organizować zespołowy wysiłek uczniów i
współzawodnictwo w nauce
- zapewnia realizację zasady systematyczności nauczania
- zapewnia opanowanie przez uczniów podstawowego
zasobu wiedzy z danego przedmiotu nauczania
Wady:
- „abstrakcyjna jednorodność” treści kształcenia
narzucanych wszystkim uczniom (treści są niezrozumiałe,
jednakowe)
- brak warunków skutecznej indywidualizacji pracy
dydaktyczno-wychowawczej z uczniami
- nadmierna sztywność organizacyjna
- brak warunków utrzymywania więzi ucznia ze szkołą
- przedmiotowe traktowanie uczniów.

Współczesna szkoła, aby sprostać wymaganiom rynku oraz
indywidualnym potrzebom ludzi, musi zaoferować nowy system
kształcenia zapewniający wielostronny, harmonijny rozwój dzieci
i młodzieży. Dlatego też, system oświaty jeżeli ma sprawnie
funkcjonować i być zdolny do rozwoju, musi zawierać w sobie
stale działające procedury ewaluacyjne. Ewaluację rozumiemy
jako: "badanie jakości w celu korygowania działań oraz
rozwiązań strukturalnych i programowych w systemie edukacji"
(Biblioteczka Reformy, Ocenianie, MEN, 1999, s. 187). Ewaluacja
określana jest również jako "systematyczne badanie zdarzeń,
które mają miejsce w ramach aktualnie realizowanego
programu, bądź stanowią jego konsekwencję - badania te mają
przyczynić się do usprawnienia zarówno tego programu jak i
innych, stanowiących te same cele ogólne". (Korpowicz, 1997, s.
53).

a) formatywną (kształtującą) - ma ona charakter kroczący i
interakcyjny, jest ona elastyczna, współgra ze wszystkimi zmianami, służy
informacjami zwrotnymi o ich przebiegu, organizacji oraz procedurach. Tę
funkcję wykorzystuje się do usprawniania i rozwijania aktualnie
trwających działań.
b) konkluzywną (sumującą) - służy sprawozdawczości, nadawaniu
certyfikatów lub selekcjonowaniu. Znaczy to, że ewaluacja próbuje opisać
rezultaty końcowe zaistnienia ocenianych faktów, szuka wyjaśnienia
związków między nakładami i końcowym rezultatem, porównuje te
rezultaty ze wstępnymi założeniami i celami.
c) psychologiczną - jest wykorzystywana do kształtowania świadomości
dotyczącej poszczególnych działań, motywowania pożądanych zachowań
tych, którzy są ewaluowani, lub promowania określonych stosunków
społecznych.
d) administracyjną - odnosi się do sprawowania władzy.

Ewaluacja

pełni następujące

funkcje:

Ewaluacja nie ma charakteru restrykcyjnego, kontrolnego i nadzorczego;
jej funkcją jest wspomaganie procesu zmian o charakterze rozwojowym.
Ewaluacja, która prowadzona jest przez podmioty niezwiązane
bezpośrednio z programami, przedsięwzięciami, strukturami poddanymi
ewaluacji, ma charakter zewnętrzny. Natomiast charakter wewnętrzny ma
ewaluacja, która dokonywana jest przez ewaluatorów zaangażowanych w
działania związane z przedmiotem analizy, interpretacji i oceny.
Zakres znaczeniowy pojęcia ewaluacji w szkole dotyczy:
1. Mierzenia jakości pracy szkoły.
2. Ewaluacji w dydaktyce.
3. Ewaluacji osiągnięć szkolnych uczniów.

Mierzenie jakości pracy szkoły to koncepcja
organizacyjna, koncentrująca się na dokonywaniu
wewnętrznych i zewnętrznych ocen osiąganych
przez szkołę efektów pracy. Jest ona szczególnie
efektywna dzięki stosowaniu w edukacji
nowoczesnej koncepcji zarządzania Total Quality
Management. TQM oznacza nieustanne
doskonalenie grup i organizacji. TQM
charakteryzuje pięć elementów:
-przywództwo,
-ustawiczne doskonalenie się,
-zarządzanie poprzez działanie,
-spełnianie wymagań klienta,
-zarządzanie przez delegowanie uprawnień.

Ewaluacja w dydaktyce nastawiona jest na zbieranie informacji o
warunkach, przebiegu i wynikach działań dydaktycznych w celu
ulepszania tych działań lub podjęcia decyzji o ich prowadzeniu.

Ewaluacji w dydaktyce podlegają również programy nauczania.
Podstawowe zasady obowiązujące w ewaluacji to:
-oszacowanie wartości wdrożonego programu,
-wyciąganie wniosków o jego skuteczności,
-określenie, czy program ma być prowadzony dalej czy przerwany,
-ulepszenie jego struktury,
-dodanie, lub usunięcie pewnych technik pracy,
-skierowanie programu do wdrożenia w nowych kontekstach,
-ustalenie, na który z konkurencyjnych programów warto
przeznaczyć fundusze,
-poparcie filozofii danego programu lub przeciwstawienie się jej.

Wewnątrzszkolna ewaluacja osiągnięć szkolnych uczniów, to proces
mający na celu przede wszystkim przemyślane planowe działanie szkoły,
podczas którego opracowany zostanie model sprawdzania i oceny
osiągnięć, oraz zostaną wypracowane procedury przekazywania informacji
wartościujących. Szansę stanowi tu możliwość tworzenia szkolnych
systemów oceniania oraz zmiana stylu oceniania na wspomagający i
wspierający rozwój ucznia oraz wykorzystywanie pomiaru osiągnięć
uczniów.

Podstawą tak zwanego dobrego oceniania, rozumianego jako proces
gromadzenia informacji, który jest integralną częścią procesu uczenia się i
nauczania oraz wspierający szkolną karierę ucznia i jego motywację, jest
taki styl oceniania, w którym:
-oceniane jest to, co uczeń umie i jak posługuje się zdobytą wiedzą,
-stosowane są ćwiczenia, zadania, problemy i projekty traktujące
przedmiot całościowo,
-stwarzane są sytuacje otwarte, wymagające łączenia wiedzy z różnych
gałęzi przedmiotu,
-stosowane są różnorodne środki gromadzenia informacji o uczniu i jego
osiągnięciach,
-dopuszczalne jest stosowanie dodatkowych pomocy i środków
technicznych, ewaluacja programów procesu kształcenia, osiągnięć
uczniów dokonywana jest w oparciu o różnorodne źródła informacji.

Kontrola i jej zadania w procesie dydaktycznym

Kontrola efektywności kształcenia polega na sukcesywnym
porównywaniu uzyskanych przez uczniów wiadomości oraz
umiejętności z zamierzonymi celami kształcenia.

Może ono być realizowane bezpośrednio, za pomocą prac pisemnych uczniów
lub poprzez rozmowę z nimi i pośrednio głównie za pomocą zadań
teoretycznych lub praktycznych, gdzie uczeń ma zastosować materiał będący
przedmiotem sprawdzania.
Ocena jest ustosunkowaniem nauczyciela (egzaminatora) do osiągnięć
uczniów, czego wyrazem może być uwaga słowna, komentarz, symbol lub
stopień szkolny.
O efektywnym nauczaniu możemy powiedzieć wtedy, gdy uczniowie
wykazują wzrost lub utrzymują na wysokim poziomie chęci (motywację)
do nauki, zarówno pod kierunkiem nauczyciela jak i samodzielnej oraz
zauważamy wzrost kompetencji uczniów.
Biorąc pod uwagę podmiotowość uczniów w procesie edukacji należy
bezwzględnie pamiętać, że nie ma trudnych uczniów, są tylko tacy,
których trzeba motywować inaczej i / lub poświęcać im więcej czasu.

Kontrolowanie efektywności w kształceniu

Warunki, które musi spełniać ocena i procedury ich osiągania:
· obiektywność należy oprzeć na takim ustaleniu wymagań, które
doprowadzą do uzyskania zbliżonych wyników w stosunku do innych
osób i pomiarów prowadzonych w różnym czasie,
· niezawodność zapewnia przyjęcie sprawdzalnych i mierzalnych
narzędzi kontrolnych, pytań, testów, itp.,
· symptomatyczność oceny polega na takim ustaleniu zakresu kontroli,
by dotyczyła obszaru objętego tą kontrolą (i tylko tego obszaru),
· prognostyczność oceny umożliwia przewidywanie, jakie postępy
będzie uzyskiwał uczeń z przedmiotu w dalszym okresie nauki w
szkole,
· uzasadnienie oceny oraz jawność zapewnić należy przez
udostępnienie uczniowi informacji o pozytywnych elementach w jego
pracy, o brakach i usterkach wraz ze wskazaniem sposobów ich
usunięcia oraz przez podanie w formie pisemnej lub w formie ustnej
stopnia szkolnego.

1) Czesław Kupisiewicz

Podstawy dydaktyki ogólnej

Warszawa 2002

2) http://pl.wikipedia.org/wiki/Metody_nauczania

3) http://www.dydaktyka.info/

4) Mała Encyklopedia PWN

5) Miesięcznik Wychowawca nr 02/2005