Wywiad

pedagogiczny

Wywiad

Wywiad jest rozmową badającego z respondentem lub

respondentami według opracowanych wcześniej

dyspozycji albo w oparciu o specjalny

kwestionariusz. Służy głównie do poznawania faktów,

opinii i postaw danej zbiorowości. Materiał uzyskany

drogą wywiadu pozwala na analizę układów i

zależności między zjawiskami. Najważniejszym

warunkiem poprawnego przeprowadzenia wywiadu

są właściwie przygotowane dyspozycje, które określa

się najczęściej mianem kwestionariusza. Tendencje

panujące we współczesnej pedagogice zmierzają do

opierania wywiadu na kwestionariuszu

skategoryzowanym.

Rodzaje pytań stosowane w
wywiadach i ankietach:

Pytania otwarte – pozostawiają

respondentom całkowitą swobodę

wypowiedzi. Dzięki temu badacz rozpoznaje

nowe aspekty badanego problemu, z

których wcześniej nie zdawał sobie sprawy.

Ma też możliwość przekonania się o

stosunku badanych do podjętego przez

niego pytania. Np. „Gdzie odrabiasz lekcje i

o jakiej porze?”, „Które zadania sprawiają

Ci najwięcej trudności?”

Istnieją różne odmiany pytań otwartych:

pytania wprowadzające – ich zadaniem jest

skierowanie uwagi respondentów na zagadnienia

będące przedmiotem zainteresowań badacza, np.

„Co mógłbyś powiedzieć o swoich rodzicach?”
 pytania o opinie – dotyczą osobistego widzenia

badanych problemów łącznie z ich oceną, np. „Jakim

powinien być – Twoim zdaniem – nauczyciel jako

człowiek?”
 pytania o fakty – odnoszą się do różnych, łatwo

sprawdzalnych danych, jak: wiek, płeć,

wykształcenie respondenta, osoby mu najbliższe,

liczba rodzeństwa, np. „Do kogo zwracasz się

najczęściej, gdy masz jakieś problemy?”

pytania o źródła informacji – umożliwiają

uświadomienie sobie tego, od kogo lub gdzie miał on

możliwość zaznajomienia się ze sprawą, o którą pytamy,

np. „Skąd po raz pierwszy dowiedziałeś się o Albercie

Einsteinie?”
pytania o wiedzę – dotyczą poznania konkretnych

wiadomości na różne tematy, np. znajomości

określonych dat, nazwisk, definicji, itp., np. „Kto napisał

książkę Quo vadis?”
pytania o motywy – pytania typu „dlaczego”, mają na

celu dotarcie do subiektywnych uzasadnień

podejmowanych przez respondenta lub innych osób, np.

„Dlaczego niektórzy nauczyciele są szczególnie lubiani

przez uczniów?”

pytania o sugestie w różnych sprawach – np. „Co

powinno – według Ciebie – zmniejszyć spożycie

alkoholu wśród młodzieży?”
pytania uzupełniające – stosuje się z zamiarem

uzyskania dodatkowych informacji, np. „Co jeszcze

mógłbyś powiedzieć o przyczynach zapobiegania

przestępczości nieletnich?”
pytania sondujące (tylko w wywiadzie) – są

pytaniami naprowadzającymi respondenta na

pełniejszą odpowiedź; zadawane są zazwyczaj wtedy,

gdy osoba pytająca nie ma pewności, czy zrozumiała

właściwie pytanie respondenta lub odwrotnie czy

respondent dobrze zrozumiał pytanie

Pytania zamknięte – są to pytania z ustalonymi z

góry możliwymi odpowiedziami. Spośród ich

respondent dokonuje własnego samodzielnego

wyboru. Takie pytania nazywamy kafeterią. Np.

„Czy syn (córka) chętne rozpoczął (ęła) naukę w

szkole?” Tak Nie

„Gdy syn (córka) ma do zrobienia trudne zadanie

domowe, to ...”

a) sam (a) uporczywie pracuje i wykonuje zadanie

samodzielnie.

b) próbuje sam (a) rozwiązać, a jeśli się to nie

udaje, prosi o pomoc kogoś z rodziny.

c) gdy napotka trudności, złości się i denerwuje,

zostawia zadanie i idzie do szkoły bez odrobienia

lekcji.

Istnieją różne odmiany pytań zamkniętych:

pytania alternatywne (dychotomiczne)

rozpoczynają się zazwyczaj „czy”, przewidywane

odpowiedzi dwuczłonowe na pytania alternatywne to

takie jak: tak – nie, jestem za – jestem przeciw,

zgadzam się – nie zgadzam się, dobrze – źle
pytania dysjunktywne– wymagają wybory spośród

więcej odpowiedzi, ale wybór odnosi się zawsze tylko

do jednej z kilku gotowych odpowiedzi, np. „Twój

najbardziej ulubiony przedmiot?”: język polski,

biologia, geografia, matematyka, fizyka, muzyka itd.

     

pytania koniunktywne – są pytaniami z

więcej niż z dwiema gotowymi odpowiedziami,

ale wymagają dokonania wyboru więcej niż

jednej odpowiedzi, np. „Czasami w grupie

kolegów niektóre dzieci są mniej lubiane ze

względu na swoje zachowanie, które nie

podoba się innymi dzieciom. Które z

wymienionych poniżej zachowań Twoi koledzy

(koleżanki) potępiliby najbardziej? Podkreśl

trzy”: mazgajstwo, niedotrzymanie słowa,

skarżenie, wychwalanie się, nie dzielenie się z

nikim, odmówienie pomocy koledze itp.

Pytania półotwarte – każde z pytań

półotwartych przewiduje wybór spośród

przewidzianych z góry odpowiedzi i

jednocześnie umożliwia swobodne

wypowiedzi osób badany. Np. „Dlaczego

Pani (Pana) dziecko odrabia prace

domowe?”: bo nie chce otrzymać złych

ocen, lubi odrabiać lekcje, chce otrzymywać

dobre oceny, to jest jego obowiązek, rodzice

tego wymagają, żeby więcej wiedzieć

 

Pytania filtrujące – pozwalają wyłączyć z

odpowiedzi na nie te osoby, które nie mają nic do

powiedzenia w danej sprawie, np. „Czy znasz

nowy regulamin szkolny? Jeśli tak, to jak

oceniasz wprowadzone w nim zmiany?”, „Czy

lubisz czytać książki? Jeśli tak, to dlaczego?”.

Pytania kontrolne – są to pytania zbieżne z

treścią innych pytań, lecz różne pod względem

formy ich wyrażania. Sprzeczność odpowiedzi na

nie z odpowiadającymi im treściowo pytaniami

wskazuje na nieszczerość respondenta.

Pytania z uszeregowaniem wariantów

odpowiedzi – polegają na przedłożeniu

respondentowi gotowej listy cech, norm, kategorii z

prośbą o uporządkowanie ich w kolejności od

najbardziej do najmniej przez niego cenionych, np.

„Jakie cechy według Pani są najważniejsze dla

mężczyzny jako męża? Proszę uszeregować je od

najbardziej do najmniej cenionych”: wyrozumiałość,

stanowczość, troska o rodzinę, religijność,

wierność, czułość, tolerancyjność.

W wywiadzie stosujemy zazwyczaj pytania otwarte,

zamknięte, a w ankieta pytania zamknięte,

półotwarte.

Zasady, jakich należy przestrzegać
układając pytania do wywiadu, aby
zwiększyć szanse na uzyskanie
prawdziwych odpowiedzi:

Najpierw pytamy o sprawy natury ogólnej – np.

dane dotyczące pierwszych lat życia dziecka,

potem o sprawy osobiste – np. stosowane metody

w razie nieposłuszeństwa dziecka
Pytając o trudne sprawy przedstawiamy dwa

punkty widzenia, dwie odpowiedzi, z których

każda jest możliwa do przyjęcia – np. niektórzy

rodzice uważają, że dziecko nie powinno nigdy

kwestionować słuszności postępowania rodziców,

inni przyznają się do własnych pomyłek. Jakie jest

Pani stanowisko w tej sprawie? Czy zdarzyło się

Pani przyznać do błędu?

Pytając o trudne sprawy stwierdzamy, że one

się zdarzają w wielu rodzinach – np. dla wielu

rodzin problemem jest picie alkoholu. Jak jest

u Państwa, czy mąż często pije?
Zakłada się, że w zachowaniu rodziców i

dzieci istnieją pewne niepożądane formy

zachowania i zamiast pytać czy one występują,

pytamy, w jakiej występują postaci – np.

wiadomo, że każde dziecko bywa nieraz

niegrzeczne. Jakie zachowania Pani dziecka są

przyczyną Pani niezadowolenia?

Wymagania stawiane
pytaniom w wywiadzie i
ankiecie:

pytania muszą być jasne, jednoznaczne i dokładne,

dostosowane do języka używanego w danym

środowisku, w którym przeprowadza się badania
pytania muszą dotyczyć spraw ważnych i

koniecznych dlatego, że liczba pytań nie może

przekraczać granic psychofizycznej wytrzymałości

badanych
pytania nie mogą sugerować charakteru

odpowiedzi
pytania dotyczące tej samej kwestii (pytania

kontrolne) nie mogą być sytuowane w bliskim

sąsiedztwie

Zalety wywiadu:

gwarancją wiarygodności danych
uzyskanych w wywiadzie jest
bezpośredniość kontaktu z badaną osobą,
umożliwia to prostowanie otrzymywanych
danych i wzajemne ich konfrontowanie
pozwala również na orzekanie o
szczerości wypowiedzi na podstawie
obserwacji osób, z którymi przeprowadza
się wywiad

Wady wywiadu, (błędy), (czynniki
zakłócające prowadzenie
wywiadu):

mogą być one spowodowane np. niestarannym

przygotowaniem się do wywiadu
własne opinie i przekonania przeprowadzającego

wywiad oraz sposób jego przeprowadzania

(autorytatywność w postawie badającego,

wzmożona pobudliwość lub chaotyczność

w stawianiu pytań czy brak umiejętności jasnego i

zwięzłego wypowiadania się, a zwłaszcza

prawidłowego formułowania pytań)
jeśli nawiązanie właściwego kontaktu

emocjonalnego i intelektualnego z respondentem

jest utrudnione, obniża się znacznie wiarygodność

otrzymywanych wypowiedzi

Przygotowanie wywiadu:

ustalenie miejsca wśród innych metod

badania zależnie od tematu pracy i

szczegółowej problematyki badawczej
wstępne zebranie możliwie jak

największej ilości wiadomości z zakresu

problematyki, której dotyczyć mają

badania
wybór osób, z którymi mają być

przeprowadzane wywiady
określenie idei przewodniej

Czynniki, które zakłócają

wiarygodność informacji:

Pierwszą z przeszkód może być
respondent, który może stać się
przyczyną świadomego zafałszowania
prawdy. Inną przyczynę stanowią
narzędzia badawcze, kwestionariusz,
którego forma może w sposób istotny
wpłynąć na treść uzyskiwanych
informacji.

Kolejną przyczyną zakłócającą

wiarygodność informacji może być osoba

prowadząca badania, która może różnie

odbierać określone informacje,

tendencyjnie ukierunkowywać tok badań.

Ze strony respondenta możemy uzyskać

celowo sfałszowane informacje, bądź

zostać mimowolnie wprowadzeni w błąd,

bądź możemy pewnych wiadomości nie

uzyskać, jeśli respondent ich nie posiada.

Następnym źródłem uzyskiwania

prawdy niepełnej lub danych

fałszywych jest kwestionariusz. Może

on nie obejmować wszystkich ważnych

zagadnień, być niewyczerpujący. Może

posługiwać się niejasnymi lub

niezrozumiałymi pojęciami,

określeniami nie używanymi w danej

zbiorowości.

Jeżeli kwestionariusz ma być
poprawnie zbudowany musi
zawierać wszystkie zagadnienia
postawione w celach i hipotezach
badawczych, język kwestionariusza
musi być dostosowany do języka
używanego w danej zbiorowości.

Prowadzący badania może również być

przyczyną fałszywych informacji. Przy

organizowaniu ekip badawczych należy

pamiętać, że sam ankieter jest swoistym

narzędziem badawczym. Należy

podporządkować jego indywidualne cechy

wymaganiom reguł badania. Aby to

osiągnąć należy przeprowadzić

szczegółowy instruktaż z ankieterami oraz

wyposażyć ich w wywiad standaryzowany.

Rodzaje wywiadów:

skategoryzowany - wyznaczona jest
kolejność pytań i ich brzmienie
nie skategoryzowany - możliwe jest
swobodne zadawanie pytań, bez
uwzględniania ich kolejności
jawny - informujemy osobę badaną o
faktycznym celu i przedmiocie
przeprowadzanego wywiadu, zakłada
to, że wywiad ten jest skategoryzowany

ukryty - nie informujemy osoby badanej

o celu czy też przedmiocie badań, gdyż

są one drażliwe, jak np. w przypadku

badania postaw czy motywacji
jawny nieformalny - przybiera luźną

formę rozmowy, ale posiada konkretny

cel
jawny formalny - przybiera formę

bardziej sformalizowaną

psychologiczny- wiąże się z
badaniem cech jednostki, podstaw
jej zachowania lub zaburzeń
funkcjonowania
środowiskowy- służy poznaniu
zależności między indywidualnym
funkcjonowaniem jednostki a
wpływem środowiska

indywidualny - badana jest
pojedyncza osoba
zbiorowy - przeprowadzany w
jakiejś grupie w celu uzyskania
informacji na interesujący temat

Bibliografia:

Łobocki M. "Metodologia badań
pedagogicznych"
Łobocki M. "Wprowadzenie do
metodologii badań
pedagogicznych"
Pilch T. "Zasady badań
pedagogicznych"