1. Oceany, morza, zatoki, cieśniny
1. Oceany, morza, zatoki, cieśniny
10. Bałtyk i antropogeniczne zmiany
•
W zależności od klasyfikacji, wyróżnia się
W zależności od klasyfikacji, wyróżnia się
jeden (wszechocean), trzy, cztery lub pięć
jeden (wszechocean), trzy, cztery lub pięć
oceanów.
oceanów.
•
Kontynenty i archipelagi dzielą Ocean
Kontynenty i archipelagi dzielą Ocean
Światowy na oceany:
Światowy na oceany:
•
Ocean Spokojny
Ocean Spokojny
(Pacyfik, Wielki)
(Pacyfik, Wielki)
•
Ocean Atlantycki
Ocean Atlantycki
(Atlantyk)
(Atlantyk)
•
Ocean Indyjski
Ocean Indyjski
•
Lodowaty Północny
Lodowaty Północny
(Ocean
(Ocean
niekiedy wyróżnia się także
niekiedy wyróżnia się także
•
Ocean Lodowaty Południowy
Ocean Lodowaty Południowy
1. Oceany, morza, zatoki, cieśniny
1. Oceany, morza, zatoki, cieśniny
1.
1.
Oceany, morza, zatoki, cieśniny
Oceany, morza, zatoki, cieśniny
•
Ocean
Ocean
– podstawowa część hydrosfery
– podstawowa część hydrosfery
ziemskiej, tworzy słoną powłokę kuli
ziemskiej, tworzy słoną powłokę kuli
ziemskiej.
ziemskiej.
•
Wszechocean, Ocean Światowy
Wszechocean, Ocean Światowy
– obejmuje
– obejmuje
ogół oceanów i mórz występujących na
ogół oceanów i mórz występujących na
powierzchni globu ziemskiego.
powierzchni globu ziemskiego.
•
Cechuje go jednorodność rządzących nim
Cechuje go jednorodność rządzących nim
praw fizycznych, chemicznych i
praw fizycznych, chemicznych i
biologicznych, mimo wielkiej różnorodności
biologicznych, mimo wielkiej różnorodności
i specyfiki regionalnej.
i specyfiki regionalnej.
•
Wody oceanu pokrywają około 3/4
Wody oceanu pokrywają około 3/4
(71%) powierzchni Ziemi.
(71%) powierzchni Ziemi.
•
Powierzchnia oceanów wynosi ok. 361
Powierzchnia oceanów wynosi ok. 361
mln km²
mln km²
•
Objętość wód ok. 1,34 mld km³
Objętość wód ok. 1,34 mld km³
•
Średnia głębokość 3704 m
Średnia głębokość 3704 m
•
Największa głębokość 11 034 m (Rów
Największa głębokość 11 034 m (Rów
Mariański)
Mariański)
•
Na półkuli północnej ocean zajmuje
Na półkuli północnej ocean zajmuje
61%
61%
•
Na półkuli południowej
Na półkuli południowej
81%
81%
(lądy 19%)
(lądy 19%)
•
Każdy z tych oceanów ma swoistą
Każdy z tych oceanów ma swoistą
budowę geologiczną i
budowę geologiczną i
geomorfologiczną, samodzielny
geomorfologiczną, samodzielny
system prądów morskich i cyrkulacji
system prądów morskich i cyrkulacji
wód , własny ustrój hydrobiologiczny.
wód , własny ustrój hydrobiologiczny.
•
Granice między oceanami są
Granice między oceanami są
umowne.
umowne.
Ocean
Ocean
Spokojny
Spokojny
:
:
•
Około 50% powierzchni
Około 50% powierzchni
Oceanu Światowego
Oceanu Światowego
(178,7 mln km
(178,7 mln km
2
2
)
)
•
53% objętości wody
53% objętości wody
(707,1 mln km
(707,1 mln km
3
3
)
)
•
Średnia głębokość 3957
Średnia głębokość 3957
m
m
•
Największa głębokość 11
Największa głębokość 11
034 m (Rów Mariański)
034 m (Rów Mariański)
Położenie: pomiędzy Ameryką Północną i Południową, Antarktydą,
Australią i Azją
Ocean
Ocean
Atlantycki:
Atlantycki:
•
Około 25% powierzchni
Około 25% powierzchni
Oceanu Światowego
Oceanu Światowego
(91,7 mln km
(91,7 mln km
2
2
)
)
•
25% objętości wody
25% objętości wody
(330,1 mln km
(330,1 mln km
3
3
)
)
•
Średnia głębokość 3602
Średnia głębokość 3602
m
m
•
Największa głębokość
Największa głębokość
9218 m (Rów Puerto Rico)
9218 m (Rów Puerto Rico)
Położenie pomiędzy Europą, Afryką, Antarktydą i Ameryką Północną i
Południową
Ocean
Ocean
Indyjski:
Indyjski:
•
21% powierzchni Oceanu
21% powierzchni Oceanu
Światowego (76,2 mln
Światowego (76,2 mln
km
km
2
2
)
)
•
21% objętości wody
21% objętości wody
(284,6 mln km
(284,6 mln km
3
3
)
)
•
Średnia głębokość 3736
Średnia głębokość 3736
m
m
•
Największa głębokość
Największa głębokość
7450 m (Rów Jawajski)
7450 m (Rów Jawajski)
Położenie pomiędzy Afryką, Azją, Australią i Antarktydą
Ocean Arktyczny:
Ocean Arktyczny:
•
4% powierzchni Oceanu
4% powierzchni Oceanu
Światowego (14,7 mln km
Światowego (14,7 mln km
2
2
)
)
•
1% objętości wody (18,0
1% objętości wody (18,0
mln km
mln km
3
3
)
)
•
Średnia głębokość 1225 m
Średnia głębokość 1225 m
•
Największa głębokość 5450
Największa głębokość 5450
m (Strefa Nansena)
m (Strefa Nansena)
Położenie pomiędzy Europą, Azją i Ameryką Północną.
Obejmuje: kanadyjski Archipelag Arktyczny, Zatokę Hudsona wraz z
cieśniną, morza: Baffina, Lincolna, Beauforta, Czukockie,
Wschodniosyberyjskie, Łaptiewów, Karskie, Barentsa z Morzem Białym,
Norweskie, Grenlandzkie, Basen Arktyczny.
Morze
Morze
– część oceanu,
– część oceanu,
zwykle przylegająca do
zwykle przylegająca do
kontynentu, oddzielona od
kontynentu, oddzielona od
otwartych wód oceanicznych
otwartych wód oceanicznych
łańcuchami wysp, półwyspami
łańcuchami wysp, półwyspami
lub podwodnymi progami
lub podwodnymi progami
utrudniającymi wymianę wód
utrudniającymi wymianę wód
głębinowych
głębinowych
.
.
Stanowią 11% powierzchni Oceanu
Światowego (39,9 mln km
2
),
71 mórz (nie licząc
71 mórz (nie licząc
Morza Kaspijskiego i Morza Martwego, które są słonymi
Morza Kaspijskiego i Morza Martwego, które są słonymi
jeziorami).
jeziorami).
•
Ze względu na położenie
Ze względu na położenie
:
:
-
przybrzeżne
przybrzeżne
- w zasięgu szelfu kontynentalnego
- w zasięgu szelfu kontynentalnego
-
śródlądowe
śródlądowe
-
-
wymiana wód
wymiana wód
z oceanem następuje
z oceanem następuje
przez
przez
wąskie, płytkie cieśniny,
wąskie, płytkie cieśniny,
międzykontynentalne i
międzykontynentalne i
wewnątrzkontynentalne
wewnątrzkontynentalne
(szelfowe)
(szelfowe)
-
Międzywyspowe
Międzywyspowe
-
-
oddzielone
oddzielone
od wód otwartego oceanu
od wód otwartego oceanu
wyspami
wyspami
•
Ze względu na stopień izolacji od oceanu
Ze względu na stopień izolacji od oceanu
:
:
-
Otwarte
Otwarte
- łączą się bezpośrednio z oceanem, swobodna
- łączą się bezpośrednio z oceanem, swobodna
wymiana wód, także głębinowych
wymiana wód, także głębinowych
-
Półzamknięte
Półzamknięte
- oddzielone od oceanu wyspami, półwyspami
- oddzielone od oceanu wyspami, półwyspami
lub wysokimi podwodnymi progami ograniczającymi wymianę
lub wysokimi podwodnymi progami ograniczającymi wymianę
wód głębinowych
wód głębinowych
-
Zamknięte
Zamknięte
- izolowane od wód oceanicznych
- izolowane od wód oceanicznych
•
hydrologiczny:
hydrologiczny:
-
O
O
bilansie wodnym dodatnim
bilansie wodnym dodatnim
(dopływ do morza wyższy
(dopływ do morza wyższy
od parowania, np. Bałtyk)
od parowania, np. Bałtyk)
-
O
O
bilansie wodnym ujemnym
bilansie wodnym ujemnym
(parowanie z powierzchni
(parowanie z powierzchni
wyższe od ilości wody dopływającej, np. Morze Czerwone)
wyższe od ilości wody dopływającej, np. Morze Czerwone)
Podział mórz:
Podział mórz:
Przykład morza przybrzeżnego
Przykład morza przybrzeżnego
Morze
Morze
Ochockie
Ochockie
Morze śródlądowe
Morze śródlądowe
wewnątrzkontynentalne:
wewnątrzkontynentalne:
Zdjęcie satelitarne
Bałtyku w marcu
2000
Przykład morza
Przykład morza
międzywyspowego: Morze
międzywyspowego: Morze
Banda (Archipelag Malajski)
Banda (Archipelag Malajski)
Morze Irlandzkie
Morze Irlandzkie
Jezioro Aralskie w sierpniu 2009 roku. Czarna
Jezioro Aralskie w sierpniu 2009 roku. Czarna
linia oznacza linię brzegową z lat 60. XX w
linia oznacza linię brzegową z lat 60. XX w
.
.
Zanikanie jeziora od r. 1960
•
Zatoka
Zatoka
– część większego basenu wodnego
– część większego basenu wodnego
(morza lub oceanu), obszar głęboko
(morza lub oceanu), obszar głęboko
wcinający się w ląd, ograniczony półwyspami
wcinający się w ląd, ograniczony półwyspami
lub głęboko wkraczającymi w morze
lub głęboko wkraczającymi w morze
przylądkami.
przylądkami.
Wymiana wód –
Wymiana wód –
swobodna
swobodna
przez cieśniny
przez cieśniny
(Zatoka Meksykańska) lub
(Zatoka Meksykańska) lub
szeroko otwarta
szeroko otwarta
(Zatoka Meksykańska). Również fragmenty
(Zatoka Meksykańska). Również fragmenty
mórz oddzielone łańcuchem wysp (Zatoka
mórz oddzielone łańcuchem wysp (Zatoka
Botnicka) lub wąską gardzielą (Zatoka
Botnicka) lub wąską gardzielą (Zatoka
Fińska).
Fińska).
Mogą same stanowić morza , np. Zatoka
Mogą same stanowić morza , np. Zatoka
Bengalska (otwarte), Zatoka Hudsona
Bengalska (otwarte), Zatoka Hudsona
(śródlądowe).
(śródlądowe).
Cieśnina
Cieśnina
– wąskie pasmo wody, które
– wąskie pasmo wody, które
rozdziela ląd i łączy dwa baseny wodne.
rozdziela ląd i łączy dwa baseny wodne.
Może oddzielać:
Może oddzielać:
- kontynenty, np. Gibraltarska, Beringa
- kontynenty, np. Gibraltarska, Beringa
-
części kontynentów, np. Hudsona, Ormuz
części kontynentów, np. Hudsona, Ormuz
-
kontynent i wyspę, np. Jukatańska, Tatarska
kontynent i wyspę, np. Jukatańska, Tatarska
-
dwie wyspy, np. Tsugaru.
dwie wyspy, np. Tsugaru.
Może łączyć:
Może łączyć:
-
Dwa oceany, np. Beringa, Drake’a
Dwa oceany, np. Beringa, Drake’a
-
Dwa morza, np. Jukatańska
Dwa morza, np. Jukatańska
-
Części oceanu, np. kanał Mozambicki
Części oceanu, np. kanał Mozambicki
-
Części mórz, np. Bohai
Części mórz, np. Bohai
Cieśnina Ormuz
Przebieg cieśnin:
Przebieg cieśnin:
•
Zgodny z przebiegiem pasm górskich, np. Tatarska
Zgodny z przebiegiem pasm górskich, np. Tatarska
•
Prostopadły do nich, gdy przecina grzbiety górskie,
Prostopadły do nich, gdy przecina grzbiety górskie,
np. Gibraltarska
np. Gibraltarska
•
Niezależny, np cieśniny Morza Egejskiego
Niezależny, np cieśniny Morza Egejskiego
Własny obieg wody:
Własny obieg wody:
1.
1.
Dwa przeciwnie skierowane prądy
Dwa przeciwnie skierowane prądy
jeden nad drugim
jeden nad drugim
o
o
stałym kierunku (Gibraltarska) lub sezonowej zmianie
stałym kierunku (Gibraltarska) lub sezonowej zmianie
(Otranto)
(Otranto)
2.
2.
Dwa przeciwnie skierowane prądy
Dwa przeciwnie skierowane prądy
na tym samym
na tym samym
poziomie
poziomie
(Davisa)
(Davisa)
3.
3.
Jednokierunkowy
Jednokierunkowy
prąd ze względu na różnice poziomu
prąd ze względu na różnice poziomu
mórz (Florydzka)
mórz (Florydzka)
4.
4.
Kierunek przepływu
Kierunek przepływu
zmienny
zmienny
w zależności od kierunku
w zależności od kierunku
wiatru (Kerczeńska)
wiatru (Kerczeńska)
5.
5.
Kierunek
Kierunek
uzależniony od pływów
uzależniony od pływów
(La Perouse’a)
(La Perouse’a)
2. Budowa skorupy ziemskiej w
2. Budowa skorupy ziemskiej w
obrębie dna oceanu
obrębie dna oceanu
•
Niejednakowa grubość (od 4 do 40 km),
Niejednakowa grubość (od 4 do 40 km),
średnio 6,5 km, pięciokrotnie mniej niż
średnio 6,5 km, pięciokrotnie mniej niż
pod kontynentami
pod kontynentami
•
Różna budowa geologiczna:
Różna budowa geologiczna:
-
-
typ kontynentalny
typ kontynentalny
(jak pod cokołami
(jak pod cokołami
kontynentalnymi, ale mniejsza
kontynentalnymi, ale mniejsza
miąższość); skały osadowe do 2 km,
miąższość); skały osadowe do 2 km,
krystaliczne – 32-37 km, łącznie do 40 km
krystaliczne – 32-37 km, łącznie do 40 km
-
-
typ oceaniczny
typ oceaniczny
; skały osadowe do 1 km,
; skały osadowe do 1 km,
skały krystaliczne 4-7 km, łącznie 6-7 km
skały krystaliczne 4-7 km, łącznie 6-7 km
Skorupa ziemska:
1. Ocean
2. Dno basenu
3. Ryft
4. Grzbiet śródoceaniczny
5. Rów oceaniczny
6. Szelf
7. Skłon kontynentalny
8. Skorupa oceaniczna
9.
Skorupa kontynentalna
10. Nieciągłość Moho
11.
Warstwa skał osadowych
12.
Dawna warstwa bazaltowa, obecnie – środkowa (granodioryty, dioryty kwarcowe,
enderbity, - dolna (dioryty, anortozyty, amfibolity, gabra)
12. Dawna warstwa bazaltowa, obecnie – górna (bazalty), - dolna (gabra, dioryty, diabazy
,
serpentynity)
13.
Dawna warstwa granitowa
– górna (granity, granitognejsy, gnejsy)
14. Płaszcz Ziemi
15. Kierunek wsuwania się płyty oceanicznej pod kontynentalną
16. Linia, wzdłuż której następuje wzajemne przemieszczanie się płyt
Skorupa oceaniczna – strefy
Skorupa oceaniczna – strefy
anomalne:
anomalne:
•
Grzbiety oceaniczne
Grzbiety oceaniczne
=
=
skorupa
skorupa
ryftogeniczna
ryftogeniczna
(
(
cienka, przenikanie rozgrzanej materii
cienka, przenikanie rozgrzanej materii
górnego płaszcza ziemi)
górnego płaszcza ziemi)
•
Strefy przejściowe
Strefy przejściowe
=
=
skorupa
skorupa
geosynklinalna
geosynklinalna
(pogrubiona)
(pogrubiona)
Łuków wyspowych
(
subkontynentalna
)
-Grubość do 35
km
Basenów marginalnych
(
suboceaniczna
)
- Grubość do 6-8 km
3. Formy dna oceanicznego
3. Formy dna oceanicznego
1.
1.
Podwodne obrzeże
Podwodne obrzeże
kontynentalne
kontynentalne
:
:
szelf (38%), stok
szelf (38%), stok
kontynentalny (30%), podnóże
kontynentalny (30%), podnóże
kontynentalne
kontynentalne
2.
2.
Strefa przejściowa
Strefa przejściowa
:
:
basen morski,
basen morski,
łuk wyspowy, rów głębokowodny
łuk wyspowy, rów głębokowodny
3.
3.
Łoże oceanu
Łoże oceanu
(właściwe dno
(właściwe dno
oceaniczne
oceaniczne
):
):
platformy oceaniczne,
platformy oceaniczne,
śródoceaniczne grzbiety
śródoceaniczne grzbiety
Podnóże
kontynentalne
1.
1.
Podwodne obrzeże kontynentalne
Podwodne obrzeże kontynentalne
(
(
szelf, stok kontynentalny, podnóże
szelf, stok kontynentalny, podnóże
kontynentalne)
kontynentalne)
skorupa kontynentalna
skorupa kontynentalna
23% powierzchni dna Oceanu Światowego,
23% powierzchni dna Oceanu Światowego,
Szelf:
Szelf:
•
podwodne przedłużenie kontynentów
podwodne przedłużenie kontynentów
,
,
do głębokości średnio
do głębokości średnio
132 m
132 m
(od 10 m
(od 10 m
do 500 m)
do 500 m)
•
szerokość od
szerokość od
15-20 km
15-20 km
(brzegi strome
(brzegi strome
i wysokie) do
i wysokie) do
1400 km
1400 km
(brzegi niskie)
(brzegi niskie)
Stok kontynentalny:
Stok kontynentalny:
•
Obszar do głębokości
Obszar do głębokości
2-3,5 km
2-3,5 km
•
Szerokość : Oc. Atlantycki śr. 260 km
Szerokość : Oc. Atlantycki śr. 260 km
Oc. Indyjski śr. 182 km
Oc. Indyjski śr. 182 km
Oc. Spokojny śr. 139 km
Oc. Spokojny śr. 139 km
•
Średnie nachylenie 3-7
Średnie nachylenie 3-7
o
o
, do 30
, do 30
o
o
,
,
średnio największe w Oc. Spokojnym
średnio największe w Oc. Spokojnym
•
Rozcięty kanionami podmorskimi,
Rozcięty kanionami podmorskimi,
parowami, wąwozami, nacięciami
parowami, wąwozami, nacięciami
erozyjnymi
erozyjnymi
Podnóże kontynentalne:
Podnóże kontynentalne:
(pasywna krawędź
(pasywna krawędź
kontynentalna)
kontynentalna)
•
Równina falista nachylona ku oceanowi
Równina falista nachylona ku oceanowi
•
Szerokość do
Szerokość do
1000 km
1000 km
•
Powstało z nakładania się dużej liczby
Powstało z nakładania się dużej liczby
stożków formowanych w ujściach
stożków formowanych w ujściach
podwodnych kanionów; z podwodnych
podwodnych kanionów; z podwodnych
osuwisk; materiał przynoszony przez prądy
osuwisk; materiał przynoszony przez prądy
przydenne
przydenne
•
Największe w Oc. Atlantyckim (5,38 mln km
Największe w Oc. Atlantyckim (5,38 mln km
2
2
),
),
Oc. Indyjski (4,21 mln km
Oc. Indyjski (4,21 mln km
2
2
), Oc. Spokojny (2,69
), Oc. Spokojny (2,69
mln km
mln km
2
2
)
)
2.
2.
Strefa przejściowa
Strefa przejściowa
:
:
(
(
basen morski, łuk wyspowy, rów głębokowodny)
basen morski, łuk wyspowy, rów głębokowodny)
skorupa geosynklinalna
skorupa geosynklinalna
brak w Oceanie Arktycznym
brak w Oceanie Arktycznym
•
Baseny mórz marginalnych
Baseny mórz marginalnych
– od strony
– od strony
kontynentu ogranicza je podwodne obrzeże
kontynentu ogranicza je podwodne obrzeże
kontynentalne (np. Ochockie, Japońskie,
kontynentalne (np. Ochockie, Japońskie,
Południowochińskie)
Południowochińskie)
-
Rzeźba dna zróżnicowana, od wyrównanych, po
Rzeźba dna zróżnicowana, od wyrównanych, po
urozmaiconą
urozmaiconą
-
Wzrasta miąższość powłoki osadowej i powłoki
Wzrasta miąższość powłoki osadowej i powłoki
bazaltowej jak w skorupie suboceanicznej
bazaltowej jak w skorupie suboceanicznej
-
Na peryferiach aktywność sejsmiczna
Na peryferiach aktywność sejsmiczna
•
Łuki wyspowe
Łuki wyspowe
- pojedyncze
- pojedyncze
(wał podwodny wzdłuż rowu
(wał podwodny wzdłuż rowu
głębokowodnego, na grzbiecie wału stożki
głębokowodnego, na grzbiecie wału stożki
wulkaniczne, mogą tworzyć łańcuchy małych
wulkaniczne, mogą tworzyć łańcuchy małych
wysp)
wysp)
- podwójne
- podwójne
(pasmo zewnętrzne pod wodą,
(pasmo zewnętrzne pod wodą,
wewnętrzne tworzy łańcuchy wysp,
wewnętrzne tworzy łańcuchy wysp,
rozdzielone wąską, podłużną, dość głęboką
rozdzielone wąską, podłużną, dość głęboką
depresją)
depresją)
-
złożone
złożone
(rowy przy pasmach zewnętrznych i
(rowy przy pasmach zewnętrznych i
wewnętrznych, poprzecinane, przesunięcia)
wewnętrznych, poprzecinane, przesunięcia)
-
Najbardziej aktywny wulkanizm, 80%
Najbardziej aktywny wulkanizm, 80%
czynnych wulkanów Ziemi
czynnych wulkanów Ziemi
Zdjęcie Półwyspu Alaska i Aleutów z satelity Terra
Kuryle
Kuryle
•
Rowy Oceaniczne (głębokowodne)
Rowy Oceaniczne (głębokowodne)
- najgłębsze depresje w powierzchni Ziemi
- najgłębsze depresje w powierzchni Ziemi
-
pochodzenia tektonicznego
pochodzenia tektonicznego
-
głębokie, wąskie, silnie wydłużone
głębokie, wąskie, silnie wydłużone
obniżenia dna oceanicznego, najczęściej
obniżenia dna oceanicznego, najczęściej
wzdłuż zewnętrznej strony łuków
wzdłuż zewnętrznej strony łuków
wyspowych
wyspowych
(kilka towarzyszy młodym górom na obrzeżach
(kilka towarzyszy młodym górom na obrzeżach
kontynentów (Peruwiański, Chilijski,
kontynentów (Peruwiański, Chilijski,
Środkowoamerykański)
Środkowoamerykański)
-
Zbocza strome do 45
Zbocza strome do 45
o
o
, porozcinane kanionami
, porozcinane kanionami
-
Dno płaskie, szerokości 1-20 km
Dno płaskie, szerokości 1-20 km
-
Głębokość powyżej 5000 m (wyj. Rów Timorski)
Głębokość powyżej 5000 m (wyj. Rów Timorski)
-
Około 40, w tym 30 w dnie Oc. Spokojnego, w tym
Około 40, w tym 30 w dnie Oc. Spokojnego, w tym
5 najgłębszych (poniżej 10000 m)
5 najgłębszych (poniżej 10000 m)
3. Łoże oceanu
3. Łoże oceanu
(właściwe dno oceaniczne)
(właściwe dno oceaniczne)
69% powierzchni dna Oceanu Światowego;
69% powierzchni dna Oceanu Światowego;
do głębokości 5000 m
do głębokości 5000 m
W skład łoża wchodzą:
W skład łoża wchodzą:
•
Platformy oceaniczne
Platformy oceaniczne
(talasokratony) –
(talasokratony) –
(skorupa oceaniczna);
(skorupa oceaniczna);
54% powierzchni dna Oceanu Światowego
54% powierzchni dna Oceanu Światowego
•
Grzbiety śródoceaniczne
Grzbiety śródoceaniczne
(skorupa ryftogeniczna)
(skorupa ryftogeniczna)
15,3% powierzchni dna Oceanu
15,3% powierzchni dna Oceanu
Światowego
Światowego
•
Platformy oceaniczne:
Platformy oceaniczne:
w Oc. Spokojnym – 65,4% pow. dna
w Oc. Spokojnym – 65,4% pow. dna
w Oc. Indyjskim - 51,6 % pow. dna
w Oc. Indyjskim - 51,6 % pow. dna
w Oc. Atlantyckim - 37,5% pow. dna
w Oc. Atlantyckim - 37,5% pow. dna
w Oc. Arktycznym - 22,4% pow. dna
w Oc. Arktycznym - 22,4% pow. dna
RZEŹBA: baseny oceaniczne; progi,
RZEŹBA: baseny oceaniczne; progi,
wały, grzbiety górskie itp.;
wały, grzbiety górskie itp.;
oceaniczne strefy pęknięć
oceaniczne strefy pęknięć
Oceaniczne strefy pęknięć
Oceaniczne strefy pęknięć
•
Olbrzymie strefy rozłamowe
Olbrzymie strefy rozłamowe
•
Przebieg głównie równoleżnikowy
Przebieg głównie równoleżnikowy
•
Wąskie o szer. 50-150 km pasy, długie
Wąskie o szer. 50-150 km pasy, długie
do kilku tys. km, w rzeźbie dna
do kilku tys. km, w rzeźbie dna
widoczne jako rozpadliny i skarpy o
widoczne jako rozpadliny i skarpy o
deniwelacji do 2000 m
deniwelacji do 2000 m
•
Strefa kruszenia skorupy ziemskiej
Strefa kruszenia skorupy ziemskiej
•
Grzbiety Śródoceaniczne:
Grzbiety Śródoceaniczne:
(skorupa ryftogeniczna)
(skorupa ryftogeniczna)
- Tworzą jednolity, ściśle powiązany system
- Tworzą jednolity, ściśle powiązany system
- Wysokie do 2500-3000 m nad poziom równin
- Wysokie do 2500-3000 m nad poziom równin
abysalnych
abysalnych
- Szerokość od kilkuset do 2000 km
- Szerokość od kilkuset do 2000 km
- Łączna długość 60 000 km
- Łączna długość 60 000 km
- Przebiegają od Oceanu Arktycznego przez
- Przebiegają od Oceanu Arktycznego przez
oceany:
oceany:
Atlantycki,
Atlantycki,
Spokojny,
Spokojny,
Indyjski,
Indyjski,
półkula południowa
półkula południowa
•
Strefy współczesnej
Strefy współczesnej
górotwórczości
górotwórczości
•
W strefie osiowej RYFTY –
W strefie osiowej RYFTY –
strome, głębokie doliny lub pęknięcia,
strome, głębokie doliny lub pęknięcia,
zapadliska tektoniczne o szer. 30-130 km i do
zapadliska tektoniczne o szer. 30-130 km i do
7 km głębokości. Tu pęka skorupa ziemska, w
7 km głębokości. Tu pęka skorupa ziemska, w
szczelinę napływa materiał z płaszcza Ziemi
szczelinę napływa materiał z płaszcza Ziemi
•
Grzbiet rozcinają USKOKI TRANSFORMACYJNE,
Grzbiet rozcinają USKOKI TRANSFORMACYJNE,
(ich przedłużeniem są OCEANICZNE STREFY
(ich przedłużeniem są OCEANICZNE STREFY
PĘKNIĘĆ)
PĘKNIĘĆ)
•
Duża koncentracja trzęsień ziemi (ogniska w
Duża koncentracja trzęsień ziemi (ogniska w
dolinie ryftowej), współczesny wulkanizm
dolinie ryftowej), współczesny wulkanizm
4. Osady morskie i ich skład
4. Osady morskie i ich skład
Osady morskie – zespoły cząstek
Osady morskie – zespoły cząstek
materiału osadowego o różnej
materiału osadowego o różnej
genezie, tworzące się na dnie mórz i
genezie, tworzące się na dnie mórz i
oceanów w wyniku transportu,
oceanów w wyniku transportu,
dyferencjacji i odkładania się.
dyferencjacji i odkładania się.
Podział ze względu na
Podział ze względu na
odległość od brzegu
odległość od brzegu
kontynentu:
kontynentu:
•
Kontynentalne
Kontynentalne
(terygeniczne)
(terygeniczne)
•
Pelagiczne
Pelagiczne
Podział ze względu na
Podział ze względu na
głębokość morza:
głębokość morza:
•
Litoralne
Litoralne
(osadzane w strefie pływów)
(osadzane w strefie pływów)
•
Płytkowodne
Płytkowodne
(między linią odpływu a krawędzią szelfu)
(między linią odpływu a krawędzią szelfu)
•
Głębokowodne
Głębokowodne
(poniżej krawędzi szelfu)
(poniżej krawędzi szelfu)
Występują w zasięgu podwodnego obrzeża
Występują w zasięgu podwodnego obrzeża
kontynentalnego, ok. 14% pow. dna
kontynentalnego, ok. 14% pow. dna
Transport rzeczny (90% materiału)
Transport rzeczny (90% materiału)
Niszczenie brzegów morskich (abrazja)
głazy, otoczaki, rumosz skalny, żwir, piasek, piasek
głazy, otoczaki, rumosz skalny, żwir, piasek, piasek
pylasty, pył piaszczysty, muł (najpowszechniejszy
pylasty, pył piaszczysty, muł (najpowszechniejszy
Osady pelagiczne
Osady pelagiczne
:
:
•
Wyściełają dna otwartych mórz i oceanów
Wyściełają dna otwartych mórz i oceanów
•
Powstają w dużej odległości od lądu, głównie w
Powstają w dużej odległości od lądu, głównie w
wyniku nagromadzenia szczątków obumarłych
wyniku nagromadzenia szczątków obumarłych
organizmów żyjących w wodzie, ale też materiał
organizmów żyjących w wodzie, ale też materiał
nieorganiczny (minerały i skały pochodzące z
nieorganiczny (minerały i skały pochodzące z
lądu, głównie iły, lub wulkaniczne i kosmiczne)
lądu, głównie iły, lub wulkaniczne i kosmiczne)
•
Dzielą się na :
Dzielą się na :
Nieorganiczne
(części
biologiczne <
30%)
Organogeniczne
(części biologiczne >
30%)
•
Nieorganiczny
Nieorganiczny
osad pelagiczny – np.
osad pelagiczny – np.
czerwony ił głębokowodny (36% pow. dna)
czerwony ił głębokowodny (36% pow. dna)
•
Osady o
Osady o
rganogeniczne (47% pow. dna
rganogeniczne (47% pow. dna
:
:
Muły wapienne (co
najmniej 30% węglanu
wapnia), np. muł
globigerynowy
(otwornicowy), 33% pow.
Muły krzemionkowe (co
najmniej 5-10% krzemionki
biogenicznej), np. muły
okrzemkowe w wodach
arktycznych, ok. 9% pow. ;
muły radiolariowe w
wodach strefy gorącej,
1,7% pow.
Osady pelagiczne
Osady pelagiczne
Inne:
Inne:
•
Osady wulkaniczne
Osady wulkaniczne
(2 mld t /rok)
(2 mld t /rok)
Obszary czynnego wulkanizmu
Obszary czynnego wulkanizmu
Materiał piroklastyczny: piaski,
Materiał piroklastyczny: piaski,
bomby wulkaniczne, lapille,
bomby wulkaniczne, lapille,
kawałki pumeksu
kawałki pumeksu
•
Osady chemiczne
Osady chemiczne
– powstają w
– powstają w
wyniku przeobrażeń substancji po
wyniku przeobrażeń substancji po
jej wytrąceniu z wody morskiej
jej wytrąceniu z wody morskiej
Utwory solne lagun, piaski oolitowe
Utwory solne lagun, piaski oolitowe
Konkrecje manganowo-żelaziste,
Konkrecje manganowo-żelaziste,
fosforytowe, pirytowe, barytowe
fosforytowe, pirytowe, barytowe
Pangea
Pangea
5. Pochodzenie mórz i
5. Pochodzenie mórz i
oceanów
oceanów
5. Pochodzenie mórz i
5. Pochodzenie mórz i
oceanów
oceanów
•
TEORIA TEKTONIKI PŁYT
TEORIA TEKTONIKI PŁYT
LITOSFRYCZNYCH (nowej tektoniki
LITOSFRYCZNYCH (nowej tektoniki
globu, nemobilizmu) :
globu, nemobilizmu) :
Litosfera dzieli się na 6 olbrzymich i kilkanaście
mniejszych sztywnych bloków (płyty, kry litosfery):
-Pacyficzna
-Amerykańska
-Afrykańska
-Eurazjatycka
-Indyjska (indo-australijska)
- Antarktyczna
•
Płyty mogą „pływać” po powierzchni
Płyty mogą „pływać” po powierzchni
bardziej plastycznej astenosfery
bardziej plastycznej astenosfery
•
Złożone - tylko z litosfery oceanicznej (np.
Złożone - tylko z litosfery oceanicznej (np.
płyta pacyficzna)
płyta pacyficzna)
- z oceanicznej + wtopione bloki
- z oceanicznej + wtopione bloki
kontynentalnej (np. płyta afrykańska)
kontynentalnej (np. płyta afrykańska)
•
Krawędzie: - wewnątrz płyt (
Krawędzie: - wewnątrz płyt (
pasywna
pasywna
, typu
, typu
atlantyckiego)
atlantyckiego)
- w pobliżu granic płyt (
- w pobliżu granic płyt (
aktywna
aktywna
,
,
typu andyjskiego)
typu andyjskiego)
•
Blok kontynentalny (jako lżejszy) nie
Blok kontynentalny (jako lżejszy) nie
podlega SUBDUKCJI
podlega SUBDUKCJI
Płyty tektoniczne
Płyty tektoniczne
Hipoteza spredingu:
Hipoteza spredingu:
•
Dno oceaniczne rozrasta się w strefie
Dno oceaniczne rozrasta się w strefie
grzbietów
grzbietów
oceanicznych
oceanicznych
•
W osiach
W osiach
grzbietów
grzbietów
podpływa z głębi
podpływa z głębi
ku powierzchni Ziemi rozgrzany
ku powierzchni Ziemi rozgrzany
materiał płaszcza, następnie rozdziela
materiał płaszcza, następnie rozdziela
się w dwu przeciwnych kierunkach, po
się w dwu przeciwnych kierunkach, po
ochłodzeniu (przez wypromieniowanie)
ochłodzeniu (przez wypromieniowanie)
opada w głąb w rejonach STREF
opada w głąb w rejonach STREF
KONWERGENCJI (proces SUBDUKCJI)
KONWERGENCJI (proces SUBDUKCJI)
Wiek skorupy oceanicznej: na czerwono
Wiek skorupy oceanicznej: na czerwono
obszary najmłodsze, czyli miejsca spredingu
obszary najmłodsze, czyli miejsca spredingu
•
Przemieszczający się materiał płaszcza jako
Przemieszczający się materiał płaszcza jako
lepki pociąga za sobą sztywną skorupę, która
lepki pociąga za sobą sztywną skorupę, która
pęka w środku grzbietu tworząc szczecinę
pęka w środku grzbietu tworząc szczecinę
(DOLINĘ RYFTOWĄ), w którą wypływa magma, a
(DOLINĘ RYFTOWĄ), w którą wypływa magma, a
dno oceaniczne ciągle rozszerza się
dno oceaniczne ciągle rozszerza się
•
Wstępujący prąd (KONWEKCYJNY) powoduje
Wstępujący prąd (KONWEKCYJNY) powoduje
wzrost temperatury i SERPENTYNIZACJĘ skał
wzrost temperatury i SERPENTYNIZACJĘ skał
•
Zmieniając kierunek na rozbieżny powoduje po
Zmieniając kierunek na rozbieżny powoduje po
obu stronach szczeliny ich spękanie i
obu stronach szczeliny ich spękanie i
rozluźnienie
rozluźnienie
•
W strefach
W strefach
KONWERGENCJI
KONWERGENCJI
(głębokie rowy
(głębokie rowy
oceaniczne) skorupa ziemska pogrąża się w
oceaniczne) skorupa ziemska pogrąża się w
płaszczu i jest przezeń pochłaniana (
płaszczu i jest przezeń pochłaniana (
PROCES
PROCES
SUBDUKCJI
SUBDUKCJI
)
)
Źródło energii ruchu poziomego płyt
Źródło energii ruchu poziomego płyt
litosfery – prądy KONWEKCYJNE
litosfery – prądy KONWEKCYJNE
rozwijające się w astenosferze
rozwijające się w astenosferze
•
W miejscach wznoszenia się prądów
W miejscach wznoszenia się prądów
konwekcyjnych = GORĄCE PUNKTY ,
konwekcyjnych = GORĄCE PUNKTY ,
(aktywność wulkaniczna) powstają grzbiety
(aktywność wulkaniczna) powstają grzbiety
śródoceaniczne
śródoceaniczne
•
Przez ryft grzbietu przenika materia z wnętrza
Przez ryft grzbietu przenika materia z wnętrza
Ziemi, z której formują się płyty
Ziemi, z której formują się płyty
•
Nowe partie materii odpychają na bok
Nowe partie materii odpychają na bok
wcześniej powstałą płytę, dno rozrasta się
wcześniej powstałą płytę, dno rozrasta się
rocznie do 2 cm, maksymalnie do 16 cm
rocznie do 2 cm, maksymalnie do 16 cm
•
W strefach prądów ZSTĘPUJĄCYCH kolizja płyt,
W strefach prądów ZSTĘPUJĄCYCH kolizja płyt,
jedna wsuwa się pod drugą (zwykle
jedna wsuwa się pod drugą (zwykle
oceaniczna, cięższa pod kontynentalną)
oceaniczna, cięższa pod kontynentalną)
Anomalie magnetyczne w dnie
Anomalie magnetyczne w dnie
oceanu
oceanu
Trzy typy kontaktu (granic) płyt:
Trzy typy kontaktu (granic) płyt:
•
DYWERGENTNE
DYWERGENTNE
(rozbieżny ruch płyt) – aktywne grzbiety oceaniczne
(rozbieżny ruch płyt) – aktywne grzbiety oceaniczne
•
KONWERGENTNE
KONWERGENTNE
(ruch zbieżny) – rowy oceaniczne, płyta oceaniczna
(ruch zbieżny) – rowy oceaniczne, płyta oceaniczna
wsuwa się pod drugą (o-k lub k)
wsuwa się pod drugą (o-k lub k)
•
KONSERWATYWNE
KONSERWATYWNE
– uskoki na styku płyt przesuwających się w
– uskoki na styku płyt przesuwających się w
przeciwnych kierunkach, płyty nie są uzupełniane ani niszczone
przeciwnych kierunkach, płyty nie są uzupełniane ani niszczone
Oceaniczna - oceaniczna
Oceaniczna - kontynent
Oceaniczna - kontynent
Granice konwergentne:
Granice konwergentne:
Płyta Juan de Fuca podsuwa się
Płyta Juan de Fuca podsuwa się
pod Płytę
pod Płytę
Północnoamerykańską
Północnoamerykańską
Woda morska jest roztworem, w skład którego
Woda morska jest roztworem, w skład którego
wchodzą wszystkie znane pierwiastki chemiczne:
wchodzą wszystkie znane pierwiastki chemiczne:
substancje stałe, gazy, koloidy i zawiesiny
substancje stałe, gazy, koloidy i zawiesiny
pochodzenia organicznego i nieorganicznego
pochodzenia organicznego i nieorganicznego
99% masy soli oceanicznych stanowią sole 6
99% masy soli oceanicznych stanowią sole 6
pierwiastków: CHLORU (55%), SODU (30%),
pierwiastków: CHLORU (55%), SODU (30%),
SIARKI (7,7%), MAGNEZU (3,7%), WAPNIA (1,2%)
Znaczne zróżnicowanie przestrzenne
Znaczne zróżnicowanie przestrzenne
wykazują inne składniki wody morskiej,
wykazują inne składniki wody morskiej,
występujące w mniejszych stężeniach,
występujące w mniejszych stężeniach,
ale często o zasadniczym znaczeniu dla
utrzymania życia organizmów morskich
utrzymania życia organizmów morskich
melanoidy), pochłaniają promieniowanie krótkofalowe,
melanoidy), pochłaniają promieniowanie krótkofalowe,
różnicują właściwości optyczne wód morskich
różnicują właściwości optyczne wód morskich
(metale śladowe), tworzą w osadach
(metale śladowe), tworzą w osadach
Zasolenie – ilość substancji stałych
Zasolenie – ilość substancji stałych
rozpuszczonych w określonej objętości wody
rozpuszczonych w określonej objętości wody
Średnie zasolenie wód powierzchniowych oceanu
Średnie zasolenie wód powierzchniowych oceanu
umiarkowane szerokości – średnia,
umiarkowane szerokości – średnia,
obszary podbiegunowe – do 30-32 ‰,
obszary podbiegunowe – do 30-32 ‰,
Oc. Arktyczny od 10 ‰ (otwarte morze) do 0 ‰
wód rzecznych, topnienie lodów)
wód rzecznych, topnienie lodów)
mieszanie i poziome przenoszenie mas
dopływ rzeczny (Ganges, Brahmaputra do
dopływ rzeczny (Ganges, Brahmaputra do
dopływ mniej słonych wód z sąsiedniego
dopływ mniej słonych wód z sąsiedniego
proces parowania z powierzchni oceanu,
proces parowania z powierzchni oceanu,
dopływ bardziej słonych wód przynoszonych przez prądy
EUHALINOWA - zasolenie 30 - 40
EUHALINOWA - zasolenie 30 - 40
MEZOHALINOWA – zasolenie 5 – 18
, zasolenie rośnie do głębokości
, zasolenie rośnie do głębokości
do 34,8 ‰ na gł. 1500 m, głębiej stałe
do 34,8 ‰ na gł. 1500 m, głębiej stałe
gł. 600-1000 m (przenikanie wód polarnych)
gł. 600-1000 m (przenikanie wód polarnych)
gł. 100 m (napływ słonych wód tropikalnych),
gł. 100 m (napływ słonych wód tropikalnych),
od 1000-1500 m zasolenie prawie stałe
od 1000-1500 m zasolenie prawie stałe
powierzchniowe – 35,5 – 36 ‰, do gł. 1000
powierzchniowe – 35,5 – 36 ‰, do gł. 1000
zasolenie mniejsze od wód oceanicznych
zasolenie mniejsze od wód oceanicznych
(np. Bałtyckie polskie wybrzeże 7-8
(np. Bałtyckie polskie wybrzeże 7-8
ujemny bilans wód słodkich, zasolenie wód
ujemny bilans wód słodkich, zasolenie wód
powierzchniowych wyższe od oceanicznego
z procesów chemicznych i biologicznych na
z procesów chemicznych i biologicznych na
wymiany wody z sąsiednimi akwenami
wymiany wody z sąsiednimi akwenami
Rozpuszczalność gazów w wodzie zmniejsza się
Rozpuszczalność gazów w wodzie zmniejsza się
t tlenu w rozpuszczonych w wodzie siarczanach,
t tlenu w rozpuszczonych w wodzie siarczanach,
wodorowęglanach, krzemianach, azotanach i materii
wodorowęglanach, krzemianach, azotanach i materii
7480 mld t tlenu wolnego (158 razy mniej niż w atmosferze)
7480 mld t tlenu wolnego (158 razy mniej niż w atmosferze)
Wymiana tlenu wolnego między oceanem a atmosferą gdy:
Wymiana tlenu wolnego między oceanem a atmosferą gdy:
- niedosycenie – pochłanianie (rocznie 54,85 mld t)
- niedosycenie – pochłanianie (rocznie 54,85 mld t)
Najszybsza wymiana w wysokich szer. geogr. (równowaga, około
Najszybsza wymiana w wysokich szer. geogr. (równowaga, około
Najsłabsza w rejonach zwrotnikowych (pochłaniane 25 mld t,
Stężenie tlenu rozpuszczonego w wodzie
Stężenie tlenu rozpuszczonego w wodzie
- intensywności procesów fotosyntezy
- intensywności procesów fotosyntezy
- oddychania roślin i zwierząt
- oddychania roślin i zwierząt
- powierzchnia: kontakt z atmosferą, stałe mieszanie, równomierne nasycenie
- powierzchnia: kontakt z atmosferą, stałe mieszanie, równomierne nasycenie
Strefa eufotyczna (bezpośrednio pod powierzchnią), proces fotosyntezy,
Strefa eufotyczna (bezpośrednio pod powierzchnią), proces fotosyntezy,
wydzielanie tlenu, wysokie stężenie
wydzielanie tlenu, wysokie stężenie
Poniżej: maleje z głębokością (zużycie w procesach oddychania i rozkładu
Poniżej: maleje z głębokością (zużycie w procesach oddychania i rozkładu
1000-1500 m – minimum stężenia
1000-1500 m – minimum stężenia
Nasycenie tlenem wód oceanicznych
Nasycenie tlenem wód oceanicznych
obszary polarne półkuli północnej – 88-97%
obszary polarne półkuli północnej – 88-97%
obszary polarne półkuli południowej – 60-70%
- z powietrza (mieszanie wywołane falowaniem
- z powietrza (mieszanie wywołane falowaniem
wydalanie przez organizmy w procesie
wydalanie przez organizmy w procesie
przy rozpadzie substancji organicznej
W warstwie powierzchniowej pochłaniany przez
W warstwie powierzchniowej pochłaniany przez
Wchodzi w reakcje chemiczną z wodą morską
Wchodzi w reakcje chemiczną z wodą morską
Powstały dwuzasadowy kwas węglowy i produkty
Powstały dwuzasadowy kwas węglowy i produkty
jego dysocjacji tworzą układ buforowy
jego dysocjacji tworzą układ buforowy
zapewniający stabilność życia organizmów
zapewniający stabilność życia organizmów
Udział w tworzeniu szkieletów wapiennych i
Udział w tworzeniu szkieletów wapiennych i
Ilość energii świetlnej przenikającej w
Ilość energii świetlnej przenikającej w
głąb oceanu zależy od kąta padania
głąb oceanu zależy od kąta padania
promieni słonecznych (zenit – 98%
promieni słonecznych (zenit – 98%
przenika w głąb, Słońce na horyzoncie
przenika w głąb, Słońce na horyzoncie
promieniowania na skutek pochłaniania
Głębokość przenikania ograniczona przez
Głębokość przenikania ograniczona przez
mętność, zależną od zawiesin i zasolenia
mętność, zależną od zawiesin i zasolenia
Istnieje zależność między barwą wody a jej
Od przezroczystości wody zależy granica
Od przezroczystości wody zależy granica
fotosyntezy tzw. POZIOM KOMPENSACYJNY
fotosyntezy tzw. POZIOM KOMPENSACYJNY
(taki stan oświetlenia, przy którym poziom
(taki stan oświetlenia, przy którym poziom
fotosyntezy jest w stanie zapewnić własną
fotosyntezy jest w stanie zapewnić własną
całodobową przemianę materii organizmu
całodobową przemianę materii organizmu
WODY SZAFIROWE – morska pustynia,
WODY SZAFIROWE – morska pustynia,
bardzo ubogie w żywe organizmy; czyste,
Wszystkie fale, których przyczyną
Wszystkie fale, których przyczyną
powstania jest przemieszczanie się
powstania jest przemieszczanie się
mas powietrza na styku z wodą to
mas powietrza na styku z wodą to
Fale powstające wewnątrz masy wód
Fale powstające wewnątrz masy wód
oceanicznych (np. między warstwami
oceanicznych (np. między warstwami
FALE SWOBODNE – utrzymują się po
ustaniu działania tych sił, np. sejsmiczne
Falowanie wody.
A – Na głębinach, kołowy ruch cząsteczek maleje z głębokością
.
B – Na płyciznach. Ruch kołowy zamienia się na elipsoidalnie
spłaszczony – tym bardziej im płytsza jest woda.
1 – kierunek propagacji.
2 – grzbiet.
3 – dół.
Okres fali T – czas jaki
mija po przejściu jednej
długości fali
Jeżeli głębokość wody > 1 / 2 długości
Jeżeli głębokość wody > 1 / 2 długości
fali, fale morskie przemieszczają się jako
Wraz ze zmniejszaniem się głębokości morza
Wraz ze zmniejszaniem się głębokości morza
tarcia o dno), wysokość fali i stromość
tarcia o dno), wysokość fali i stromość
KIPIEL – strefa powstawania grzyw
KIPIEL – strefa powstawania grzyw
grzywy, załamanie się fali), gdy
•
FALE STOJĄCE (SEJSZE) – swobodna fala stojąca, w
FALE STOJĄCE (SEJSZE) – swobodna fala stojąca, w
zamkniętych morzach, zatokach i zalewach; ruchy cząstek
zamkniętych morzach, zatokach i zalewach; ruchy cząstek
wody w pionie
wody w pionie
•
Powstają pod wpływem zaburzenia równowagi wody na skutek:
Powstają pod wpływem zaburzenia równowagi wody na skutek:
- przejścia frontów meteorologicznych (gwałtowne zmiany
- przejścia frontów meteorologicznych (gwałtowne zmiany
ciśnienia)
ciśnienia)
- silnych wiatrów
- silnych wiatrów
- pływów
- pływów
-
zjawisk sejsmicznych
zjawisk sejsmicznych
Kołysanie wody zachodzi wzdłuż linii węzłowej, która nie
Kołysanie wody zachodzi wzdłuż linii węzłowej, która nie
uczestniczy w falowaniu (woda jest w pionie nieruchoma)
uczestniczy w falowaniu (woda jest w pionie nieruchoma)
Trwają do kilkunastu minut, amplituda od kilku cm do jednego
Trwają do kilkunastu minut, amplituda od kilku cm do jednego
metra
metra
tsunami
Good Friday, Valdez (Anchorage), Alaska,
Good Friday, Valdez (Anchorage), Alaska,
1964
1964
Prędkość rozchodzenia się
tsunami po trzęsieniu ziemi
w Chile w 1960
Prędkość 400-800 km
/godz.
Wysokość : otwarty
ocean 1-2 m; przy
brzegach 30-40 m,
maks. 66m
Długość fali pow. 200
km
Fale tsunami podczas trzęsienia ziemi na
Fale tsunami podczas trzęsienia ziemi na
Oceanie Indyjskim w 2004
Oceanie Indyjskim w 2004
PŁYWY
PŁYWY
•
Największe, najbardziej regularne ruchy
Największe, najbardziej regularne ruchy
okresowe wód oceanicznych
okresowe wód oceanicznych
•
Wywołane przyciąganiem Słońca i
Wywołane przyciąganiem Słońca i
Księżyca, siła pływotwórcza Księżyca jest
Księżyca, siła pływotwórcza Księżyca jest
2 razy większa niż Słońca
2 razy większa niż Słońca
•
rytmiczne zmiany
rytmiczne zmiany
pionowe
pionowe
zwierciadła
zwierciadła
wody (przypływ i odpływ) oraz
wody (przypływ i odpływ) oraz
przesunięcia
przesunięcia
poziome
poziome
mas wodnych
mas wodnych
(skutek pływu, prądy pływowe)
(skutek pływu, prądy pływowe)
•
PRZYPŁYW
PRZYPŁYW
– okresowy wzrost poziomu
– okresowy wzrost poziomu
morza od położenia najniższego (niskiej wody)
morza od położenia najniższego (niskiej wody)
do najwyższego (wielkiej wody)
do najwyższego (wielkiej wody)
•
Czas trwania przypływu
Czas trwania przypływu
– okres
– okres
podnoszenia się wody
podnoszenia się wody
•
ODPŁYW
ODPŁYW
– okresowe obniżanie się poziomu
– okresowe obniżanie się poziomu
wody od położenia najwyższego do
wody od położenia najwyższego do
najniższego
najniższego
•
Czas odpływu
Czas odpływu
– okres opadania wody
– okres opadania wody
•
WIELKOŚĆ PŁYWU
WIELKOŚĆ PŁYWU
(SKOK PŁYWU) – różnica
(SKOK PŁYWU) – różnica
między poziomem wielkiej i niskiej wody
między poziomem wielkiej i niskiej wody
•
Siły przyciągania przez Księżyc i Słońce
Siły przyciągania przez Księżyc i Słońce
•
Siły wynikającej z obrotu Ziemi wokół
Siły wynikającej z obrotu Ziemi wokół
wspólnego dla Ziemi i Księżyca punktu
wspólnego dla Ziemi i Księżyca punktu
ciężkości położonego wewnątrz Ziemi
ciężkości położonego wewnątrz Ziemi
•
Przyciąganie Księżyca największe w
Przyciąganie Księżyca największe w
punkcie Ziemi położonym najbliżej
punkcie Ziemi położonym najbliżej
Księżyca,
Księżyca,
mniejsze w środku Ziemi,
mniejsze w środku Ziemi,
najmniejsze w punkcie najdalej
najmniejsze w punkcie najdalej
położonym od Księżyca
położonym od Księżyca
•
Równocześnie na Ziemię działa
Równocześnie na Ziemię działa
siła odśrodkowa
siła odśrodkowa
Siła powodująca przypływ zależy
Siła powodująca przypływ zależy
od:
od:
•
Siła przyciągania Księżyca:
Siła przyciągania Księżyca:
- po stronie zwróconej do Księżyca silniej
- po stronie zwróconej do Księżyca silniej
przyciągana woda
przyciągana woda
-
Po stronie przeciwnej silniej przyciągana
Po stronie przeciwnej silniej przyciągana
Ziemia niż powłoka oceaniczna
Ziemia niż powłoka oceaniczna
-
W oceanie powstają dwa
W oceanie powstają dwa
„nabrzmienia„ przypływowe
„nabrzmienia„ przypływowe
Każdy południk przechodzi dwa razy/dobę
Każdy południk przechodzi dwa razy/dobę
pozycję przypływu i dwa razy pozycję
pozycję przypływu i dwa razy pozycję
odpływu
odpływu
Na każdym południku przypływ zaznacza się
Na każdym południku przypływ zaznacza się
co 1 / 2 doby księżycowej (12 godz. 27 min.)
co 1 / 2 doby księżycowej (12 godz. 27 min.)
Pływy morskie:
A. Pływ syzygijny
(pełnia i nów K.,
maks.)
B. Pływ kwadraturowy
(początek II i
IV kwadry)
1. Słońce
2. Ziemia
3. Księżyc
4. Kierunek przyciągania przez Słońce
5. Kierunek przyciągania przez Księżyc
Działanie
pływotwórcze
Słońca
O parametrach fali pływowej
O parametrach fali pływowej
decydują także:
decydują także:
•
Kształt i wielkość morza
Kształt i wielkość morza
•
Typ wybrzeża
Typ wybrzeża
•
Głębokość morza
Głębokość morza
•
Zjawiska rezonansowe
Zjawiska rezonansowe
•
Na niektórych wybrzeżach zwiększona
Na niektórych wybrzeżach zwiększona
średnia wartość pływu w porównaniu do
średnia wartość pływu w porównaniu do
równikowej, np. Brest wybrzeże Francji 16-
równikowej, np. Brest wybrzeże Francji 16-
krotnie; Boston USA 11-krotnie
krotnie; Boston USA 11-krotnie
W zależności od okresu, czasu
W zależności od okresu, czasu
w ciągu którego przeszła jedna
w ciągu którego przeszła jedna
pełna fala, pływy dzielimy na:
pełna fala, pływy dzielimy na:
Pływy dobowe
Pływy półdobowe
Pływy
mieszane
•
PŁYWY DOBOWE
PŁYWY DOBOWE
(zwrotnikowe) – jedna fala
(zwrotnikowe) – jedna fala
przypływowa w okresie doby księżycowej. Rejon
przypływowa w okresie doby księżycowej. Rejon
równika
równika
•
PŁYWY PÓŁDOBOWE
PŁYWY PÓŁDOBOWE
– dwie fale przypływowe w ciągu
– dwie fale przypływowe w ciągu
doby księżycowej, średnie szer. geogr. (między
doby księżycowej, średnie szer. geogr. (między
maksimum przypływu i minimum odpływu mija 6 godz.
maksimum przypływu i minimum odpływu mija 6 godz.
13,5 min.)
13,5 min.)
•
PŁYWY MIESZANE
PŁYWY MIESZANE
– różna wysokość wód wielkich i
– różna wysokość wód wielkich i
niskich, różny czas przypływu i odpływu w ciągu doby
niskich, różny czas przypływu i odpływu w ciągu doby
księżycowej
księżycowej
•
WYSOKOŚC FAL PŁYWOWYCH
WYSOKOŚC FAL PŁYWOWYCH
-
Pełny ocean 60-70 cm
Pełny ocean 60-70 cm
-
Zamknięte i półzamknięte morza i zatoki do kilku cm
Zamknięte i półzamknięte morza i zatoki do kilku cm
-
Otwarte zatoki i cieśniny na szelfie kontynentalnym –
Otwarte zatoki i cieśniny na szelfie kontynentalnym –
do 18 m
do 18 m
Zatoka Fundy
Zatoka Fundy
PRĄDY MORSKIE –
PRĄDY MORSKIE –
ruchy
ruchy
poziome
poziome
wody w morzach i
wody w morzach i
oceanach, związane z
oceanach, związane z
przenoszeniem znacznych ilości
przenoszeniem znacznych ilości
wód na duże odległości
wód na duże odległości
•
Warstwa wody ma niewielką szerokość i
Warstwa wody ma niewielką szerokość i
miąższość w porównaniu z jej długością
miąższość w porównaniu z jej długością
•
Kierunek prądu – strona świata
Kierunek prądu – strona świata
w którą
w którą
prąd płynie
prąd płynie
•
Prędkość – w węzłach (1 w. = 1 Mm/h =
Prędkość – w węzłach (1 w. = 1 Mm/h =
1852 m/h), km / godz., m /s lub cm / s
1852 m/h), km / godz., m /s lub cm / s
Prądy morskie powstają pod
Prądy morskie powstają pod
wpływem:
wpływem:
•
Różnic gęstości wody wywołanymi
Różnic gęstości wody wywołanymi
zmianami
zmianami
temperatury
temperatury
i
i
zasolenia
zasolenia
•
Ciśnienia powietrza i tarcia
Ciśnienia powietrza i tarcia
wiatru
wiatru
o
o
powierzchnię oceanu
powierzchnię oceanu
•
Różnic w wysokości poziomu zwierciadła
Różnic w wysokości poziomu zwierciadła
wody w sąsiadujących częściach oceanu
wody w sąsiadujących częściach oceanu
•
Siły przyciągania Księżyca i Słońca
Siły przyciągania Księżyca i Słońca
(
(
pływy
pływy
)
)
Modyfikowane są przez:
Modyfikowane są przez:
•
Siłę Coriolisa (odchylenie prądów na
Siłę Coriolisa (odchylenie prądów na
półkuli północnej w prawo, w lewo na
półkuli północnej w prawo, w lewo na
półkuli południowej)
półkuli południowej)
•
Siłę tarcia (hamuje ruch)
Siłę tarcia (hamuje ruch)
•
Rozkład lądów i mórz
Rozkład lądów i mórz
•
Zarysy kontynentów (ukształtowanie
Zarysy kontynentów (ukształtowanie
linii brzegowej)
linii brzegowej)
•
Rzeźbę dna oceanicznego
Rzeźbę dna oceanicznego
•
Spływ wód rzecznych
Spływ wód rzecznych
Według
Według
przyczyn
przyczyn
powstawania
powstawania
wyróżnia się prądy morskie:
wyróżnia się prądy morskie:
•
WIATROWE
WIATROWE
– powstają wskutek tarcia powietrza
– powstają wskutek tarcia powietrza
o powierzchnię oceanów oraz parcia wiatru na
o powierzchnię oceanów oraz parcia wiatru na
dowietrzne zbocza fal.
dowietrzne zbocza fal.
a)
a)
Dryfowe
Dryfowe
– wywołane przez wiatry stałe (pasaty),
– wywołane przez wiatry stałe (pasaty),
sezonowe (monsuny) lub przeważające (wiatry
sezonowe (monsuny) lub przeważające (wiatry
zachodnie w strefie umiarkowanej). Występują do
zachodnie w strefie umiarkowanej). Występują do
gł. 200 m (wyjątek Prąd Zatokowy do dna, Kuro
gł. 200 m (wyjątek Prąd Zatokowy do dna, Kuro
Siwo do 2500 m).
Siwo do 2500 m).
Prowadzą do nachylenia poziomu oceanu, wystąpienia
Prowadzą do nachylenia poziomu oceanu, wystąpienia
gradientu ciśnienia , wzbudzają prądy głębinowe
gradientu ciśnienia , wzbudzają prądy głębinowe
w rejonach przybrzeżnych.
w rejonach przybrzeżnych.
b)
b)
Wiatrowe
Wiatrowe
– przez chwilowy krótkookresowy wiatr
– przez chwilowy krótkookresowy wiatr
Ich kierunek modyfikowany przez zarys lądów,
Ich kierunek modyfikowany przez zarys lądów,
występowanie wysp i rzeźbę dna oceanów
występowanie wysp i rzeźbę dna oceanów
•
GRAWITACYJNO-GRADIENTOWE:
GRAWITACYJNO-GRADIENTOWE:
a)
a)
Barogradientowe
Barogradientowe
, wywołane zmianami ciśnienia
, wywołane zmianami ciśnienia
atmosferycznego nad oceanami (w obszarze
atmosferycznego nad oceanami (w obszarze
podwyższonego ciśnienia prowadzą do obniżenia
podwyższonego ciśnienia prowadzą do obniżenia
poziomu)
poziomu)
b)
b)
Spływowe
Spływowe
, powstają wskutek wyrównywania
, powstają wskutek wyrównywania
poziomu wód w różnych miejscach. Pośrednią ich
poziomu wód w różnych miejscach. Pośrednią ich
przyczyną jest dopływ wód rzecznych, opadów
przyczyną jest dopływ wód rzecznych, opadów
atmosferycznych, dopływ wód z innego akwenu
atmosferycznych, dopływ wód z innego akwenu
lub odpływ wód czy zwiększone parowanie
lub odpływ wód czy zwiększone parowanie
c)
c)
Gęstościowe
Gęstościowe
, spowodowane różnicami gęstości
, spowodowane różnicami gęstości
wody morskiej, o której decydują temperatura
wody morskiej, o której decydują temperatura
wody i zasolenie (głównie podpowierzchniowe i
wody i zasolenie (głównie podpowierzchniowe i
głębinowe)
głębinowe)
d)
d)
Kompensacyjne
Kompensacyjne
, charakter wtórny, prowadzą do
, charakter wtórny, prowadzą do
wyrównania poziomu morza bez względu na
wyrównania poziomu morza bez względu na
przyczynę, która wywołała zakłócenie równowagi
przyczynę, która wywołała zakłócenie równowagi
hydrostatycznej
hydrostatycznej
•
PŁYWOWE:
PŁYWOWE:
powstają w związku z
powstają w związku z
przesuwaniem się fal pływowych.
przesuwaniem się fal pływowych.
Ruchy okresowo zmieniające kierunek i
Ruchy okresowo zmieniające kierunek i
prędkość.
prędkość.
Szczególnie silne w rejonach
Szczególnie silne w rejonach
przybrzeżnych (cieśninach, zatokach,
przybrzeżnych (cieśninach, zatokach,
estuariach), gdzie sięgają do dna.
estuariach), gdzie sięgają do dna.
Podział ze względu na
Podział ze względu na
stałość i czas
stałość i czas
trwania
trwania
:
:
•
Stałe
Stałe
– zawsze ten sam kierunek i tę
– zawsze ten sam kierunek i tę
samą prędkość (np. Zatokowy, Kuru Siwo,
samą prędkość (np. Zatokowy, Kuru Siwo,
Antarktyczny Prąd Okołobiegunowy)
Antarktyczny Prąd Okołobiegunowy)
•
Okresowe
Okresowe
– zmieniają kierunek i
– zmieniają kierunek i
prędkość w regularnych odstępach czasu
prędkość w regularnych odstępach czasu
(np. prądy monsunowe, pływowe)
(np. prądy monsunowe, pływowe)
•
Czasowe
Czasowe
– krótkotrwałe, powstające pod
– krótkotrwałe, powstające pod
wpływem krótkotrwałych silnych wiatrów,
wpływem krótkotrwałych silnych wiatrów,
gwałtownych zmian ciśnienia
gwałtownych zmian ciśnienia
atmosferycznego i intensywnych
atmosferycznego i intensywnych
opadów)
opadów)
Podział ze względu na
Podział ze względu na
głębokość położenia warstwy
głębokość położenia warstwy
wody
wody
:
:
•
Powierzchniowe
Powierzchniowe
, głównie wiatrowe (średnia
, głównie wiatrowe (średnia
prędkość powierzchniowych prądów morskich wynosi
prędkość powierzchniowych prądów morskich wynosi
około 10 km na dobę, ale mogą osiągnąć prędkość
około 10 km na dobę, ale mogą osiągnąć prędkość
nawet 100-150 km na dobę)
nawet 100-150 km na dobę)
•
Głębinowe
Głębinowe
, powstaje w wyniku różnic gęstości,
, powstaje w wyniku różnic gęstości,
temperatury i zasolenia wody morskiej. Prądy
temperatury i zasolenia wody morskiej. Prądy
wymienne między różnymi masami wodnymi (np.
wymienne między różnymi masami wodnymi (np.
ciśnieniowe); wyrównawcze, (np. równikowe prądy
ciśnieniowe); wyrównawcze, (np. równikowe prądy
uruchamiane przez niedobory wód
uruchamiane przez niedobory wód
powierzchniowych odpychanych od wybrzeży
powierzchniowych odpychanych od wybrzeży
kontynentów przez pasaty). Występują między
kontynentów przez pasaty). Występują między
innymi u wybrzeży Kalifornii, między Jawą a
innymi u wybrzeży Kalifornii, między Jawą a
Australią, u wybrzeży Peru i Chile.
Australią, u wybrzeży Peru i Chile.
•
Przydenne
Przydenne
, rozprowadzające, (np. ciężkie wody
, rozprowadzające, (np. ciężkie wody
arktyczne w kierunku północnym)
arktyczne w kierunku północnym)
Aktualna mapa prądów
Aktualna mapa prądów
morskich
morskich
W zależności od
W zależności od
miejsca
miejsca
występowania:
występowania:
•
Przybrzeżne
Przybrzeżne
•
Cieśninowe
Cieśninowe
•
Morza otwartego
Morza otwartego
Według
Według
kierunku
kierunku
,
,
w którym porusza
w którym porusza
się woda:
się woda:
•
Poziome
Poziome
•
Pionowe
Pionowe
(w górę lub w dół)
(w górę lub w dół)
-
-
Upwelling
Upwelling
(pionowe wstępujące), wywołane
(pionowe wstępujące), wywołane
działaniem wiatru. Stałe wiatry powodują
działaniem wiatru. Stałe wiatry powodują
prądy powierzchniowe i odpływ wód
prądy powierzchniowe i odpływ wód
powierzchniowych, na ich miejsce napływają
powierzchniowych, na ich miejsce napływają
wody głębsze. Strefa równikowa, zachodnie
wody głębsze. Strefa równikowa, zachodnie
wybrzeża kontynentów obu półkul.
wybrzeża kontynentów obu półkul.
Najbardziej produktywne obszary oceanu.
Najbardziej produktywne obszary oceanu.
Schemat powstawania
upwellingu przybrzeżnego
na półkuli północnej
Według
Według
cech termicznych
cech termicznych
:
:
•
Ciepłe
Ciepłe
, temperatura wód
, temperatura wód
niesionych prądem jest
niesionych prądem jest
wyższa od temperatury
wyższa od temperatury
wód otaczających (np.
wód otaczających (np.
Prąd Północnoatlantycki)
Prąd Północnoatlantycki)
•
Zimne
Zimne
- temperatura wód
- temperatura wód
niesionych prądem jest
niesionych prądem jest
niższa od temperatury
niższa od temperatury
wód otaczających (np Prąd
wód otaczających (np Prąd
Benguelski)
Benguelski)
Temperatura powierzchni północno-
Temperatura powierzchni północno-
zachodniego Atlantyku. Ameryka
zachodniego Atlantyku. Ameryka
Północna ma kolor czarny i
Północna ma kolor czarny i
ciemnogranatowy, a Prąd Zatokowy -
ciemnogranatowy, a Prąd Zatokowy -
czerwony
czerwony
Według
Według
właściwości
właściwości
chemicznych
chemicznych
:
:
•
Wysłodzone
Wysłodzone
•
Neutralne
Neutralne
•
Słone
Słone
Według
Według
charakteru ruchu
charakteru ruchu
:
:
•
Prostoliniowe
Prostoliniowe
•
Krzywoliniowe
Krzywoliniowe
•
Cyklonalne
Cyklonalne
•
Antycyklonalne
Antycyklonalne
•
Prądy morskie zwykle powstają pod wpływem
Prądy morskie zwykle powstają pod wpływem
kilku sił, np. Prąd Zatokowy – dryfowy,
kilku sił, np. Prąd Zatokowy – dryfowy,
gęstościowy i spływowy
gęstościowy i spływowy
•
Układ prądów stałych – pod wpływem
Układ prądów stałych – pod wpływem
przeważąjących wiatrów, inne przyczyny
przeważąjących wiatrów, inne przyczyny
wprowadzają niewielkie zmiany
wprowadzają niewielkie zmiany
•
Stałe prądy pobudzają cyrkulację wód
Stałe prądy pobudzają cyrkulację wód
oceanów (wymiana ilościowa ciepła, energii
oceanów (wymiana ilościowa ciepła, energii
mechanicznej i substancji miedzy oceanem a
mechanicznej i substancji miedzy oceanem a
atmosferą, wodami powierzchniowymi i
atmosferą, wodami powierzchniowymi i
głębinowymi, wodami szer. zwrotnikowych i
głębinowymi, wodami szer. zwrotnikowych i
polarnych)
polarnych)
•
Kształtują masy wodne oceanu: zasolenie,
Kształtują masy wodne oceanu: zasolenie,
zawartość tlenu, barwę, przezroczystość,
zawartość tlenu, barwę, przezroczystość,
procesy biologiczne
procesy biologiczne
•
Zakłócają strefowość w rozkładzie
Zakłócają strefowość w rozkładzie
temperatury na Ziemi: anomalie dodatnie
temperatury na Ziemi: anomalie dodatnie
(prądy ciepłe od równika ku biegunom),
(prądy ciepłe od równika ku biegunom),
anomalie ujemne (odwrotnie, upwelling)
anomalie ujemne (odwrotnie, upwelling)
•
Wody oceaniczne o odrębnych właściwościach
Wody oceaniczne o odrębnych właściwościach
fizycznych, chemicznych i biologicznych
fizycznych, chemicznych i biologicznych
uformowanych w określonym czasie w danych
uformowanych w określonym czasie w danych
warunkach fizycznogeograficznych
warunkach fizycznogeograficznych
•
Wody oceanu – niejednorodne w poziomie i
Wody oceanu – niejednorodne w poziomie i
pionie
pionie
•
Uwarstwienie
Uwarstwienie
•
Masa wodna stosunkowo jednorodna pod
Masa wodna stosunkowo jednorodna pod
względem temperatury, zasolenia, zawartości
względem temperatury, zasolenia, zawartości
tlenu, właściwości optycznych, wskaźników
tlenu, właściwości optycznych, wskaźników
biologicznych
biologicznych
8. Masy wodne
8. Masy wodne
Typy mas wodnych
Typy mas wodnych
(struktura pionowa):
(struktura pionowa):
1.
1.
POWIERZCHNIOWE
POWIERZCHNIOWE
2.
2.
POŚREDNIE
POŚREDNIE
3.
3.
GŁĘBINOWE
GŁĘBINOWE
4.
4.
PRZYDENNE
PRZYDENNE
•
Równikowe
Równikowe
(RZ) – najwyższa temperatura,
(RZ) – najwyższa temperatura,
obniżone zasolenie
obniżone zasolenie
•
Zwrotnikowe
Zwrotnikowe
(Z) – wysoka temperatura,
(Z) – wysoka temperatura,
podwyższone zasolenie;
podwyższone zasolenie;
•
Szer. umiarkowanych
Szer. umiarkowanych
–
–
ochłodzenie, wzrost
ochłodzenie, wzrost
gęstości, intensywna konwekcja;
gęstości, intensywna konwekcja;
•
Subpolarne
Subpolarne
(Sb) – niska temperatura i
(Sb) – niska temperatura i
zasolenie, sezonowa zmiana stratyfikacji
zasolenie, sezonowa zmiana stratyfikacji
związana z porami roku;
związana z porami roku;
•
Polarne
Polarne
(P)
(P)
– najniższa temperatura, niskie
– najniższa temperatura, niskie
zasolenie, znaczne sezonowe zmiany
zasolenie, znaczne sezonowe zmiany
właściwości;
właściwości;
1.
1.
MASY POWIERZCHNOWE:
MASY POWIERZCHNOWE:
miąższość 200-250 m
miąższość 200-250 m
(wymiana z atmosferą, stratyfikacja i cyrkulacja wód, prądy
(wymiana z atmosferą, stratyfikacja i cyrkulacja wód, prądy
pionowe, mieszanie konwekcyjne, falowanie)
pionowe, mieszanie konwekcyjne, falowanie)
•
Głębokość od 250-500 m do 1000 – 1200 m
Głębokość od 250-500 m do 1000 – 1200 m
•
Miąższość od 600-800 m (środek obszarów o
Miąższość od 600-800 m (środek obszarów o
cyklonalnym przebiegu prądów dryfowych,
cyklonalnym przebiegu prądów dryfowych,
prądy wstępujące) do 1200-1400 m (obszary
prądy wstępujące) do 1200-1400 m (obszary
polarne, środek obszarów o antycyklonalnej
polarne, środek obszarów o antycyklonalnej
cyrkulacji wód, prądy zstępujące, zanurzanie)
cyrkulacji wód, prądy zstępujące, zanurzanie)
•
Powstają z wód powierzchniowych lub / i
Powstają z wód powierzchniowych lub / i
głębinowych,
głębinowych,
•
6 typów, m.in.
6 typów, m.in.
subpolarne
subpolarne
pośrednie masy
pośrednie masy
wodne (SbP): subantarktyczna (SbAn) i
wodne (SbP): subantarktyczna (SbAn) i
subarktyczna (SbAr);
subarktyczna (SbAr);
polarne:
polarne:
pośrednia
pośrednia
arktyczna (Ar), pośrednia antarktyczna (An);
arktyczna (Ar), pośrednia antarktyczna (An);
północnoatlantycka
północnoatlantycka
(NA),
(NA),
północnopacyficzna
północnopacyficzna
(NPc) oraz
(NPc) oraz
śródziemnomorska
śródziemnomorska
(Pśr) i
(Pśr) i
czerwonomorska (Cz),
czerwonomorska (Cz),
równikowo-zwrotnikowa
równikowo-zwrotnikowa
(RZ)
(RZ)
2. POŚREDNIE MASY
2. POŚREDNIE MASY
WODNE:
WODNE:
3. GŁĘBINOWE MASY
3. GŁĘBINOWE MASY
WODNE:
WODNE:
•
Miąższość 2000-2500 m
Miąższość 2000-2500 m
•
Duża jednorodność
Duża jednorodność
•
Formują się w wysokich szer. geogr. przez
Formują się w wysokich szer. geogr. przez
wymieszanie wód powierzchniowych i
wymieszanie wód powierzchniowych i
pośrednich, w środkowych obszarach
pośrednich, w środkowych obszarach
cyklonalnych położonych w pobliżu lądów (pn-
cyklonalnych położonych w pobliżu lądów (pn-
zach Oc. Atlantyckiego, Antarktyda)
zach Oc. Atlantyckiego, Antarktyda)
•
6 typów: północnoatlantycka (NA), północna Oc.
6 typów: północnoatlantycka (NA), północna Oc.
Indyjskiego (NI), południowooceaniczna (SOc),
Indyjskiego (NI), południowooceaniczna (SOc),
środkowo pacyficzna (CPc), północnopacyficzna
środkowo pacyficzna (CPc), północnopacyficzna
(NPc), polarne (arktyczna Ar i antarktyczna An)
(NPc), polarne (arktyczna Ar i antarktyczna An)
4. PRZYDENNE MASY
4. PRZYDENNE MASY
WODNE
WODNE
•
Miąższość 1000-1500 m
Miąższość 1000-1500 m
•
Opadanie wód wyżej leżących
Opadanie wód wyżej leżących
•
Wysokie szer. geogr. (z wyj. wód pn
Wysokie szer. geogr. (z wyj. wód pn
części Oc. Indyjskiego)
części Oc. Indyjskiego)
•
Typy: polarne (P), północnooceaniczne
Typy: polarne (P), północnooceaniczne
(NO): północnoatlantycka (NA),
(NO): północnoatlantycka (NA),
północnopacyficzna (NPc), płn części
północnopacyficzna (NPc), płn części
Oc. Indyjskiego (NJ)
Oc. Indyjskiego (NJ)
9. CYRKULACJA WÓD
9. CYRKULACJA WÓD
•
Globalna cyrkulacja – wzbudzana przez
Globalna cyrkulacja – wzbudzana przez
nierównomierny rozkład energii słonecznej
nierównomierny rozkład energii słonecznej
na powierzchni Ziemi oraz planetarną
na powierzchni Ziemi oraz planetarną
wymianę energii i materii.
wymianę energii i materii.
•
Różnice w ilości ciepła powodują tworzenie
Różnice w ilości ciepła powodują tworzenie
się prądów gęstościowych (atmosferycznych
się prądów gęstościowych (atmosferycznych
i morskich); cyrkulacja atmosferyczna
i morskich); cyrkulacja atmosferyczna
prowadzi do powstania prądów wiatrowych i
prowadzi do powstania prądów wiatrowych i
dryfowych, które łączą się z prądami
dryfowych, które łączą się z prądami
grawitacyjno-gradientowymi i prądami
grawitacyjno-gradientowymi i prądami
pływowymi
pływowymi
•
Prądy morskie to jeden z podstawowych
Prądy morskie to jeden z podstawowych
czynników pobudzających cyrkulację wód
czynników pobudzających cyrkulację wód
•
Strefy oceanu: powierzchniowa,
Strefy oceanu: powierzchniowa,
podpowierzchniowa, głębinowa i
podpowierzchniowa, głębinowa i
przydenna mają samodzielny system
przydenna mają samodzielny system
krążenia wód
krążenia wód
•
STREFY KONWERGENCJI – zanurzanie się
STREFY KONWERGENCJI – zanurzanie się
wód powierzchniowych (zbieżność
wód powierzchniowych (zbieżność
prądów), wzdłuż linii konwergencji w
prądów), wzdłuż linii konwergencji w
wysokich szer. geogr. – antarktyczna,
wysokich szer. geogr. – antarktyczna,
podzwrotnikowa, arktyczna; sięgają
podzwrotnikowa, arktyczna; sięgają
poniżej 1000-1500 m
poniżej 1000-1500 m
•
STREFY DYWERGENCJI – wznoszenie się
STREFY DYWERGENCJI – wznoszenie się
wód głębinowych (rozbieżność prądów),
wód głębinowych (rozbieżność prądów),
często od dna do powierzchni
często od dna do powierzchni
CYRKULACJA
CYRKULACJA
POWIERZCHNIOWA
POWIERZCHNIOWA
•
do głębokości 200 – 500 m
do głębokości 200 – 500 m
•
Prądy dryfowe wprawiają wody w ruch zgodny
Prądy dryfowe wprawiają wody w ruch zgodny
z kierunkiem ruchów mas powietrza
z kierunkiem ruchów mas powietrza
•
Modyfikowane przez: siłę Coriolisa,
Modyfikowane przez: siłę Coriolisa,
ukształtowanie wybrzeży, strukturę termiczną
ukształtowanie wybrzeży, strukturę termiczną
oceanu, zasolenie
oceanu, zasolenie
•
Wzbudzana przez przeważające wiatry, pasaty
Wzbudzana przez przeważające wiatry, pasaty
i wiatry zachodnie, oc. Indyjski – monsuny
i wiatry zachodnie, oc. Indyjski – monsuny
•
Pasaty - ruch wody między zwrotnikami,
Pasaty - ruch wody między zwrotnikami,
równolegle do równika ze wschodu na zachód
równolegle do równika ze wschodu na zachód
•
Wiatry zachodnie – średnie szer. geogr., w
Wiatry zachodnie – średnie szer. geogr., w
kierunku wschodnim
kierunku wschodnim
Cyrkulacja wód w oceanie:
Cyrkulacja wód w oceanie:
•
System następujących po sobie strefowo
System następujących po sobie strefowo
układów obiegu wód o przeciwnych
układów obiegu wód o przeciwnych
kierunkach krążenia
kierunkach krążenia
•
Układy antycyklonalne – ruchy zstępujące
Układy antycyklonalne – ruchy zstępujące
•
Układy cyklonalne – ruchy wstępujące
Układy cyklonalne – ruchy wstępujące
•
Układy symetryczne po obu stronach
Układy symetryczne po obu stronach
równika, z wyjątkiem: równikowego,
równika, z wyjątkiem: równikowego,
arktycznego i Antarktycznego prądu
arktycznego i Antarktycznego prądu
Okołobiegunowego
Okołobiegunowego
9 układów obiegu wód:
9 układów obiegu wód:
•
Równikowy
Równikowy
– antycyklonalny,
– antycyklonalny,
•
Zwrotnikowe
Zwrotnikowe
– cyklonalne, odgałęzienia zimnych
– cyklonalne, odgałęzienia zimnych
prądów kompensacyjnych,
prądów kompensacyjnych,
•
Podzwrotnikowe
Podzwrotnikowe
– antycyklonalne, od równika do
– antycyklonalne, od równika do
40
40
o
o
•
Systemy cyrkulacji wód szerokości wysokich
Systemy cyrkulacji wód szerokości wysokich
–
–
cyklonalne, na północy w rejonie niży Islandzkiego i
cyklonalne, na północy w rejonie niży Islandzkiego i
Aleuckiego
Aleuckiego
•
Antarktyczny
Antarktyczny
układ krążenia wód –z zachodu na
układ krążenia wód –z zachodu na
wschód, szer. 1000 -1500 km, prędkość 20-30 cm/s
wschód, szer. 1000 -1500 km, prędkość 20-30 cm/s
•
Arktyczny
Arktyczny
układ krążenia wód – antycyklonalny,
układ krążenia wód – antycyklonalny,
kształtowany przez: Polarny Wyż Baryczny i Niż
kształtowany przez: Polarny Wyż Baryczny i Niż
Islandzki
Islandzki
Zmienność sezonowa cyrkulacji
Zmienność sezonowa cyrkulacji
wód:
wód:
•
System globalnej cyrkulacji mało zmienny
System globalnej cyrkulacji mało zmienny
•
Wyjątek: północna część oc. Indyjskiego (monsuny):
Wyjątek: północna część oc. Indyjskiego (monsuny):
•
od VI do IX monsun południowo-zachodni,
od VI do IX monsun południowo-zachodni,
Południowo-Zachodni Prąd Monsunowy z zachodu
Południowo-Zachodni Prąd Monsunowy z zachodu
na wschód; Prąd Somalijski, na północ. W Morzu
na wschód; Prąd Somalijski, na północ. W Morzu
Arabskim i Zatoce Bengalskiej prądy:
Arabskim i Zatoce Bengalskiej prądy:
Zachodnioarabski, Wschodnioarabski,
Zachodnioarabski, Wschodnioarabski,
Zachodniobengalski, Wschodniobengalski – zgodnie
Zachodniobengalski, Wschodniobengalski – zgodnie
z ruchem wskazówek zegara
z ruchem wskazówek zegara
•
Zimą: monsun północno-wschodni od XII do II. Prąd
Zimą: monsun północno-wschodni od XII do II. Prąd
Północnorównikowy ze wschodu na zachód, Prąd
Północnorównikowy ze wschodu na zachód, Prąd
Równikowy Wsteczny; w Morzu Arabskim kierunek
Równikowy Wsteczny; w Morzu Arabskim kierunek
prądów przeciwny do ruchu wskazówek zegara.
prądów przeciwny do ruchu wskazówek zegara.
CYRKULACJA GŁĘBINOWA
CYRKULACJA GŁĘBINOWA
•
Ze wzrostem głębokości intensywność krążenia maleje
Ze wzrostem głębokości intensywność krążenia maleje
•
Systemy powierzchniowej cyrkulacji słabną i rozpadają
Systemy powierzchniowej cyrkulacji słabną i rozpadają
się w odrębne wiry
się w odrębne wiry
•
Wyjątek: system równikowy – intensywność krążenia z
Wyjątek: system równikowy – intensywność krążenia z
głębokością ROŚNIE: stałe prądy podpowierzchniowe:
głębokością ROŚNIE: stałe prądy podpowierzchniowe:
ŁOMONOSOWA, CROMWELLA (płyną na wschód, pod
ŁOMONOSOWA, CROMWELLA (płyną na wschód, pod
prądem Południoworównikowym )
prądem Południoworównikowym )
•
Do głębokości 2000 m najmniejsze przekształcenia
Do głębokości 2000 m najmniejsze przekształcenia
systemów: atlantycki podzwrotnikowy, południowy
systemów: atlantycki podzwrotnikowy, południowy
szerokości wysokich, Antarktyczny Prąd
szerokości wysokich, Antarktyczny Prąd
Okołobiegunowy
Okołobiegunowy
•
W strefie przydennej dalsze osłabienie cyrkulacji,
W strefie przydennej dalsze osłabienie cyrkulacji,
odrębne słabe układy obiegu wody
odrębne słabe układy obiegu wody
CYRKULACJA
CYRKULACJA
TERMOHALINOWA
TERMOHALINOWA
•
Cyrkulacja pionowa powstała w wyniku zmian
Cyrkulacja pionowa powstała w wyniku zmian
gęstości wody na powierzchni oceanu, powoduje
gęstości wody na powierzchni oceanu, powoduje
mieszanie się wód w pionie.
mieszanie się wód w pionie.
•
Gęstość wody zależy od:
Gęstość wody zależy od:
- temperatury wody (zależy od kąta padania promieni
- temperatury wody (zależy od kąta padania promieni
słonecznych i zachmurzenia)
słonecznych i zachmurzenia)
- zasolenia (parowanie, opady, mieszanie z głębszymi
- zasolenia (parowanie, opady, mieszanie z głębszymi
warstwami)
warstwami)
•
Zmiana temperatury o 7
Zmiana temperatury o 7
o
o
C ma ten sam wpływ na
C ma ten sam wpływ na
gęstość, co zmiana zasolenia o 1
gęstość, co zmiana zasolenia o 1
‰
‰
•
Równowaga stała – gęstość wody wzrasta z
Równowaga stała – gęstość wody wzrasta z
głębokością
głębokością
•
Równowaga chwiejna – gęstość wody maleje z
Równowaga chwiejna – gęstość wody maleje z
głębokością, wody lżejsze dążą do wypłynięcia,
głębokością, wody lżejsze dążą do wypłynięcia,
cięższe opadają
cięższe opadają
•
Zachodzi w wyższych szerokościach geograficznych
Zachodzi w wyższych szerokościach geograficznych
Cyrkulacja termohalinowa
Cyrkulacja termohalinowa
•
Śródlądowe
Śródlądowe
•
Powierzchnia 415 266 km
Powierzchnia 415 266 km
2
2
•
Objętość 21 721 km
Objętość 21 721 km
3
3
•
Szelfowe
Szelfowe
•
7 regionów (akwenów):
7 regionów (akwenów):
-
Botnik Północny (Zatoka Botnicka)
Botnik Północny (Zatoka Botnicka)
-
Botnik Południowy (Morze Botnickie)
Botnik Południowy (Morze Botnickie)
-
Zatoka Fińska
Zatoka Fińska
-
Zatoka Ryska
Zatoka Ryska
-
Bałtyk Właściwy (Basen Gotlandzki, Zatoka
Bałtyk Właściwy (Basen Gotlandzki, Zatoka
Gdańska, Basen Bornholmski)
Gdańska, Basen Bornholmski)
-
Cieśniny duńskie (Sund, Wielki Bełt, Mały Bełt)
Cieśniny duńskie (Sund, Wielki Bełt, Mały Bełt)
-
Kattegat
Kattegat
10. Bałtyk
10. Bałtyk
•
Morze półzamknięte
Morze półzamknięte
•
Dodatni bilans wodny
Dodatni bilans wodny
•
Wymiana wody średnio co 42 lata
Wymiana wody średnio co 42 lata
•
Słonawe, zasolenie 7-8
Słonawe, zasolenie 7-8
‰, zwiększa się z
‰, zwiększa się z
głębokością (Zalew Wiślany 3‰, Zalew
głębokością (Zalew Wiślany 3‰, Zalew
Szczeciński 1‰)
Szczeciński 1‰)
•
Strefa cyrkulacji zachodniej (powietrze polarne
Strefa cyrkulacji zachodniej (powietrze polarne
morskie)
morskie)
•
Poziom morza Bałtyckiego o około 30 cm
Poziom morza Bałtyckiego o około 30 cm
wyższy od poziomu Morza Północnego
wyższy od poziomu Morza Północnego
10. Zmiany antropogeniczne w środowisku
morskim
•
Przeżyźnienie (eutrofizacja) – ubytki tlenu, pojawy
Przeżyźnienie (eutrofizacja) – ubytki tlenu, pojawy
siarkowodoru
siarkowodoru
•
Wzrost zasolenia głębin morskich
Wzrost zasolenia głębin morskich
•
Wzrost fosforanów (przez spadek pH i występowanie
Wzrost fosforanów (przez spadek pH i występowanie
siarkowodoru)
siarkowodoru)
•
Duże ilości azotu w osadach morskich
Duże ilości azotu w osadach morskich
•
Zmiana barwy wody z zielonej na żółtozieloną, brunatną
Zmiana barwy wody z zielonej na żółtozieloną, brunatną
(ujścia rzek)
(ujścia rzek)
•
Zmniejszenie przezroczystości wody (do kilku m)
Zmniejszenie przezroczystości wody (do kilku m)
•
Wzrost zawartości fosforu w głębinach
Wzrost zawartości fosforu w głębinach
•
Sukcesja gatunków
Sukcesja gatunków
•
Wzrost produkcji pierwotnej – rozwój fitoplanktonu,
Wzrost produkcji pierwotnej – rozwój fitoplanktonu,
biomasy zooplanktonu, bentosu i nektonu, wzrost
biomasy zooplanktonu, bentosu i nektonu, wzrost
zasobów rybnych
zasobów rybnych
•
Występowanie „pustyń dennych” (wyczerpywanie się
Występowanie „pustyń dennych” (wyczerpywanie się
zasobów tlenu i pojawianie się siarkowodoru), zanika
zasobów tlenu i pojawianie się siarkowodoru), zanika
podczas sztormów i wlewów z morza Północnego
podczas sztormów i wlewów z morza Północnego
Zakwit fitoplanktonu
Zakwit fitoplanktonu
3.06.2001
3.06.2001
Dziękuję za uwagę
Dziękuję za uwagę
Document Outline
- Slide 1
- Slide 2
- Slide 3
- Slide 4
- Slide 5
- Slide 6
- Slide 7
- Slide 8
- Slide 9
- Slide 10
- Slide 11
- Slide 12
- Slide 13
- Slide 14
- Slide 15
- Slide 16
- Slide 17
- Slide 18
- Slide 19
- Slide 20
- Slide 21
- Slide 22
- Slide 23
- Slide 24
- Slide 25
- Slide 26
- Slide 27
- Slide 28
- Slide 29
- Slide 30
- Slide 31
- Slide 32
- Slide 33
- Slide 34
- Slide 35
- Slide 36
- Slide 37
- Slide 38
- Slide 39
- Slide 40
- Slide 41
- Slide 42
- Slide 43
- Slide 44
- Slide 45
- Slide 46
- Slide 47
- Slide 48
- Slide 49
- Slide 50
- Slide 51
- Slide 52
- Slide 53
- Slide 54
- Slide 55
- Slide 56
- Slide 57
- Slide 58
- Slide 59
- Slide 60
- Slide 61
- Slide 62
- Slide 63
- Slide 64
- Slide 65
- Slide 66
- Slide 67
- Slide 68
- Slide 69
- Slide 70
- Slide 71
- Slide 72
- Slide 73
- Slide 74
- Slide 75
- Slide 76
- Slide 77
- Slide 78
- Slide 79
- Slide 80
- Slide 81
- Slide 82
- Slide 83
- Slide 84
- Slide 85
- Slide 86
- Slide 87
- Slide 88
- Slide 89
- Slide 90
- Slide 91
- Slide 92
- Slide 93
- Slide 94
- Slide 95
- Slide 96
- Slide 97
- Slide 98
- Slide 99
- Slide 100
- Slide 101
- Slide 102
- Slide 103
- Slide 104
- Slide 105
- Slide 106
- Slide 107
- Slide 108
- Slide 109
- Slide 110
- Slide 111
- Slide 112
- Slide 113
- Slide 114
- Slide 115
- Slide 116
- Slide 117
- Slide 118
- Slide 119
- Slide 120
- Slide 121
- Slide 122
- Slide 123
- Slide 124
- Slide 125
- Slide 126
- Slide 127
- Slide 128
- Slide 129
- Slide 130
- Slide 131
- Slide 132
- Slide 133
- Slide 134
- Slide 135
- Slide 136
- Slide 137
- Slide 138
- Slide 139
- Slide 140
- Slide 141
- Slide 142
- Slide 143
- Slide 144
- Slide 145
- Slide 146
- Slide 147
- Slide 148
- Slide 149
- Slide 150
- Slide 151
- Slide 152
- Slide 153
- Slide 154
- Slide 155
- Slide 156
- Slide 157
- Slide 158
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
BUDOWA KOMÓRKI I JEJ WŁAŚCIWOŚCI
gleba i jej właściwości, gleboznawstwo
Woda jako najpopularniejszy tlenek na kuli ziemskiej Omów jej właściwości, rodzaje i sposoby ochron
BUDOWA KOMÓRKI I JEJ WŁAŚCIWOŚCI
Czarnuszka i jej właściwości w kosmetyce
Populacja i jej właściwości – ćwiczenie I,
PRACA SOCJALNA i jej właściwości, pedagogika
Gleba i jej właściwości, Studia, 1-stopień, inżynierka, Ochrona Środowiska, Geologia i gleboznawstwo
1 SIŁA I JEJ WŁAŚCIWOŚCI UKŁADY SIŁid 9745 ppt
Guarana i jej właściwości
Sól kuchenna i jej właściwości czyszczące
cytryna i jej właściwości wybielające
Pigwa i jej kosmetyczne właściwości
Dynia i jej kosmetyczne właściwośc1
Opuncja i jej kosmetyczne właściwości
Guma i jej kosmetyczne właściwości
Witamina C i jej kosmetyczne właściwości
Wpływ procesu na właściwości kawy zbożowej i jej komponentów 16
więcej podobnych podstron