Kiedyś najlepszym sposobem na poranną senność i brak energii była dla nas kawa. Obecnie coraz częściej sięgamy po jej substytuty, w tym różnego rodzaju preparaty oraz napoje zawierające guaranę

Guarana (łac. Paullinia cupana) to nazwa krzewu rosnącego w Wenezueli i północnej Brazylii. Jej nazwa pochodzi od plemienia indiańskiego Guarani żyjącego w Ameryce Północnej. W kulturze Indian z plemienia Guarani i Tupi guarana uważana była za roślinę magiczną – używano ją między innymi jako lekarstwo na problemy jelitowe i sposób na poprawę sił witalnych. Indianie przekazywali sobie z pokolenia na pokolenie mit, który opowiadał o pochodzeniu guarany. Miała ona wyrosnąć z oczu boskiego dziecka uduszonego przez węża. Stąd też guarana nazywana bywa również „darem od boga”.

Moc składników

Główną substancją aktywną nasion guarany jest guaranina działająca na organizm tak samo jak kofeina. Niektóre źródła podają, że guaranina i kofeina to ten sam związek – warto wiedzieć, że tak nie jest. Choć obydwie mają bardzo podobne właściwości, to jednak różnią się budową chemiczną (kofeina to dla chemika trimetyloksantyna, natomiast guaranina – tetrametyloksantyna). Guarana zawiera też kofeinę, z tym, że w porównaniu z guaraniną są to ilości istotnie mniejsze. Wśród substancji aktywnych guarany wymienia się również adeninę, cholinę, katechinę, hypoksantynę, saponiny, teofilinę, teobrominę, skrobię oraz olejki eteryczne. Składniki zawarte w nasionach owoców guarany (tu głównie guaranina i kofeina) tworzą unikalną kompozycje, która działa stymulująco na układ nerwowy, zwiększa czujność psychiczną, ułatwia zapamiętywanie, poprawia nastrój, oddala zmęczenie, zwiększa odporność oraz wytrzymałość fizyczną, wywołuje efekt termogeniczny, ma właściwości antyoksydacyjne, antyagregacyjne (hamuje tworzenie się tromboksanu powodującego „zlepianie się” płytek krwi i powstawaniu skrzepów zatykających tętnice), moczopędne i afrodyzjakalne. Działanie pobudzające guarany jest porównywalne z innymi napojami zawierającymi kofeinę, tj. kawa, herbata czy kakao. W porównaniu z nimi działanie guarany jest bardziej długofalowe – efekty utrzymują się do 6 godzin od spożycia. Guarana wydaje się być o wiele bezpieczniejsza – nie powoduje uzależnienia, nie zawiera również substancji niepożądanych.

Piwo, napoje, chleb, suplementy

Według oryginalnych indiańskich przepisów, nasiona guarany po zbiorze należy uprażyć i zmielić. W formie sproszkowanej może być ona wykorzystywana do sporządzania napojów, w tym również piwa guaranowego – napoju alkoholowego, do którego dodaje się niewielką ilość guarany. Najwięcej napojów na bazie guarany produkuje się i pije w Brazylii – są to typowe słodkie, gazowane napoje o owocowym posmaku. Guarana może być wykorzystywana także do produkcji chleba, który w porównaniu z tradycyjnym pieczywem jest bardziej trwały. Obecnie z dodatkiem sproszkowanych nasion guarany lub z jej wyciągu produkuje się suplementy diety oraz napoje energetyzujące. Preparaty i produkty zawierające guaranę kierowane są do szerokiego grona konsumentów – nie tylko do tych, którzy dla normalnego funkcjonowania potrzebują „zastrzyku energii”, ale także do sportowców, osób aktywnych, z podwyższonym poziomem cholesterolu, czy problemami z układem moczowym. Wśród suplementów guarany najpopularniejsze są jednak te mające ułatwić stosowanie diety odchudzającej i przyspieszyć utratę zbędnych kilogramów.

Preparaty guarany wspomagające odchudzanie mają z jednej strony hamować uczucie głodu, a z drugiej poprawiać metabolizm dzięki zwiększeniu wydatków energetycznych. Hamowanie uczucia  głodu jest wynikiem podwyższenia temperatury ciała oraz zwolnienia tempa opróżniania żołądka (im dłużej mamy wypełniony żołądek, tym dłużej czujemy się syci), z kolei zwiększenie wydatków energetycznych wiąże się ze stymulacją układu nerwowego i w konsekwencji wzrostem termogenezy – uwalniania ciepła przez organizm. Jeśli chodzi o odchudzanie to najefektywniejsze jest stosowanie guarany z innymi ziołami. Bardzo dobre efekty daje połączenie guarany i zielonej herbaty. Czasopismo Journal of Human Nutrition and Dietetics w 2001 roku opublikowało badania, w których pokazano, że stosowanie podczas odchudzania suplementu herbaty yerba mate, guarany i ziela damiana spowodowało w porównaniu z grupą kontrolną kilkukrotnie większy ubytek masy ciała. Bardzo dobre efekty daje również połączenie guarany z Ma Huang (chińska efedra), jednakże mieszanki Ma Huang z innymi ziołami pobudzającymi mogą być bardzo niebezpieczne dla zdrowia – nadużywanie może prowadzić do trwałych urazów lub nawet śmierci. Amerykańska Agencja do Spraw Żywności i Leków (Food and Drug Administration – FDA) proponuje limity zarówno w stosunku do dawek, jak i do czasu zażywania tego typu preparatów.

Zagrożenia, przeciwwskazania, skutki uboczne

Jeśli chodzi o samą guaranę, to FDA nie oceniło jej pod względem efektywności, bezpieczeństwa stosowania, czy zawartości potencjalnych zanieczyszczeń. Potencjalne ryzyko czy korzyści nie są jeszcze dokładnie poznane. Ze względu na swoje właściwości guarana nie powinna być stosowana przez kobiety w ciąży oraz karmiące, osoby z cukrzycą, nadciśnieniem, arytmią serca czy indywidualną nietolerancją na składniki w niej zawarte.

Guarana wydaje się być środkiem bezpiecznym, jednakże tak jak w przypadku większości medykamentów - można ją przedawkować. Wśród objawów przedawkowania wymienia się ból podczas oddawania moczu, niepokój, drżenie mięśni, wymioty, skurcze mięśni brzucha.Skutki uboczne w przypadku prawidłowego stosowania guarany występują bardzo rzadko – jedynie u niektórych osób guarana może wywołać reakcję alergiczną, zgagę, rozstrój żołądka, utratę apetytu, zaparcia lub biegunki, nerwowość i lęk, bezsenność, zaburzenia rytmu serca oraz bóle głowy. Choć wstępne badania naukowe ukazują guaranę w dobrym świetle, to zanim będziemy mogli być pewni jej działania, minie zapewne jeszcze trochę czasu.

 

NIE dla dopingu!

Producenci preparatów guarany polecają swoje produkty osobom uprawiającym ćwiczenia fizyczne. Mają one na celu ułatwić utlenianie tłuszczów, hamować powysiłkową hipoglikemię (mniejsze uczucie zmęczenia), przeciwdziałać fazie katabolicznej oraz przyspieszać regenerację mięśni po wysiłku fizycznym. Nie da się zaprzeczyć – guarana ma takie właściwości, ale czy faktycznie możemy ją traktować jako sposób na osiągnięcie wyników w sporcie? Leslie J. Bonci – kierownik wydziału żywienia w sporcie na Uniwersytecie w Pittsburgu przestrzega przed stosowaniem wszelkiego rodzaju napojów energetyzujących na bazie guarany, jak i wszystkich innych zawierających dodatek kofeiny. – Kulturyści zawsze będą zachęcani do kupna produktów mających na celu zwiększenie efektów treningu. Kofeina (a więc i guaranina) jest traktowana jako substancja dopingująca, dlatego też żaden dobry trener nie poleci guarany jako środka mającego na celu poprawę efektów treningu. Guarana może świetnie zastąpić nam poranną kawę, dodać sił witalnych, pobudzić do działania, oddalić zmęczenie czy senność, gdy musimy pracować. Nie możemy jednak liczyć na to, że zmniejszy ona nasze zapotrzebowanie na sen (przepracowaną noc i tak będzie trzeba kiedyś odespać), doda nam motywacji do ćwiczeń (to my musimy wiedzieć, po co ćwiczymy), polepszy wyniki uzyskane na treningach bez wkładu własnego wysiłku, czy zastąpi wysiłek fizyczny i dietę, gdy chcemy schudnąć.