Identyfikacja i ocena

czynników szkodliwych i

uciążliwych występujących na

stanowiskach pracy i ochrona

zdrowia pracowników

• Liczba substancji istniejących ujętych w EINECS

(Europejski Wykaz Substancji Komercyjnych –

100

106

;

• Liczba substancji będących w obrocie – ok.

30 000

do 70 000

;

• Liczba substancji istniejących wprowadzanych do

obrotu w ilości > 1 tony rocznie – ok.

30 000;

• Liczba zgłoszonych nowych substancji – ok.

3 000.

Produkcja środków chemicznych



Na całym świecie zostało zarejestrowanych

16 milionów środków chemicznych



W UE jest powszechnie dostępnych na rynku

30 000 substancji chemicznych

 10 000 substancji chemicznych

jest produkowanych w

ilościach przekraczających

10 ton



Wzrasta również zastosowanie takich środków
biologicznych, jak enzymy

Skutki zdrowotne

Do chorób wywoływanych substancjami

niebezpiecznymi

zalicza się:



niewydolność układu oddechowego,



stany zapalne skóry



zaburzenia psychoneurologiczne,



nowotwory

10%

wszystkich przypadków astmy jest związanych

z wykonywaną pracą

4%

wszystkich nowotworów powodują substancje

niebezpieczne występujące w miejscu pracy

Narażenie zawodowe w UE

 32 miliony

pracowników jest narażonych na działanie

substancji niebezpiecznych

 16%

ma bezpośredni kontakt z substancjami

niebezpiecznymi



W Polsce

ok. 4 miliony

narażonych, w tym ok. 30 000

osób pracuje w warunkach szkodliwych

Klasyfikacja i oznakowanie czynników
chemicznych

Zagrożenie

Symbol zagrożenia

s

ubstancje i preparaty wybuchowe

E

substancje i preparaty utleniające

O

substancje i preparaty skrajnie łatwo palne

F+

substancje i preparaty wysoce łatwo palne

F

substancje i preparaty bardzo toksyczne

T+

substancje i preparaty toksyczne

T

substancje i preparaty szkodliwe

Xn

substancje i preparaty żrące

C

substancje i preparaty drażniące

Xi

substancje i preparaty uczulające

Xn lub Xi

substancje i preparaty rakotwórcze

T lub Xn

substancje i preparaty mutagenne

T lub Xn

substancje i preparaty działające na rozrodczość

T lub Xn

substancje i preparaty niebezpieczne dla środowiska

N

R

– zwrot określający rodzaj zagrożenia,

S

– zwrot określający warunki bezpiecznego stosowania

Dostarczanie karty

charakterystyki

• Karta charakterystyki dostarczana jest w formie

pisemnej lub w formie przekazu elektronicznego
albo na elektronicznych nośnikach danych.

• Karta charakterystyki

nie musi być dostarczana

w

przypadku substancji lub preparatów sprzedawanych
w handlu detalicznym, dostępnych dla wszystkich
konsumentów, jeżeli użytkownikom tym zapewnia
się dostateczną informację pozwalającą na
bezpieczne stosowanie tej substancji lub preparatu.

• Jednak na żądanie kupującego,

który ma zamiar

zastosować taką substancję lub preparat w
zawodowej działalności produkcyjnej lub usługowej

dostarcza się kartę charakterystyki.

Wzór karty charakterystyki

1.

Identyfikacja substancji / preparatu. Identyfikacja

producenta, importera lub dystrybutora.

2.

Skład i informacja o składnikach

3.

Identyfikacja zagrożeń

4.

Pierwsza pomoc

5.

Postępowanie w przypadku pożaru

6.

Postępowanie w przypadku niezamierzonego uwolnienia

do środowiska

7.

Postępowanie z substancją / preparatem i jego

magazynowanie

8.

Kontrola narażenia i środki ochrony indywidualnej

Wzór karty charakterystyki

c.d.

9.

Własności fizykochemiczne

10. Stabilność i reaktywność

11. Informacje toksykologiczne

12. Informacje ekologiczne

13. Postępowanie z odpadami

14. Informacje o transporcie

15. Informacje dotyczące przepisów prawnych

16. Inne informacje (wykaz zwrotów R oraz ich pełnego

brzmienia, niezbędne szkolenia, źródła danych, zmian w

przypadku aktualizacji

Nowe piktogramy

Ocena działania łącznego



Jeżeli pracownicy narażeni są w ciągu tej samej zmiany

roboczej kolejno lub jednocześnie na kilka substancji o
podobnym charakterze działania toksycznego,
współczynnik łącznego narażenia.



Zasady obliczania współczynnika łącznego narażenia nie
stosuje się do substancji o działaniu antagonistycznym,
synergistycznym, niezależnym, a także substancji
rakotwórczych.



Przed dokonaniem łącznego narażenia należy
przeanalizować dostępne dane o toksyczności badanych
substancji.

Skutki działania substancji

chemicznych

• Skutki narażenia na szkodliwe substancje chemiczne mogą

mieć

charakter miejscowy i układowy

, a ich przebieg może

być

ostry lub przewlekły.

• Miejscowe:

działanie drażniące i uczulające skórę i błony

śluzowe

• Układowe

to zmiany w ośrodkowym i obwodowym układzie

nerwowym, wątrobie, nerkach, układzie sercowo –
naczyniowym i inne.

• Następstwa odległe

ekspozycji na substancje toksyczne to

procesy patologiczne rozwijające się w organizmie po
okresie utajenia. Działanie odległe może rozwijać się
bezpośrednio w organizmach narażonych na działanie
substancji ( np.

rak

) lub dopiero w następnych pokoleniach.

• Działania

gonadotoksyczne, embriotoksyczne i teratogenne.

Niebezpieczne substancje i mieszaniny

chemiczne – podstawowe obowiązki

pracodawcy

Niedopuszczalne jest stosowanie materiałów i

procesów technologicznych bez uprzedniego ustalenia

stopnia ich szkodliwości dla zdrowia pracowników i

podjęcia odpowiednich środków profilaktycznych.

Substancje i preparaty chemiczne.

• Niedopuszczalne jest stosowanie substancji i preparatów

chemicznych

nieoznakowanych

w sposób widoczny

umożliwiający ich identyfikację;

• Niedopuszczalne jest stosowanie niebezpiecznych substancji

i mieszanin chemicznych

bez posiadania aktualnego

spisu tych substancji i preparatów oraz kart charakterystyki

a także opakowań zabezpieczających przed ich szkodliwym

działaniem, pożarem lub wybuchem.

• Dopuszczalne jest stosowanie niebezpiecznych substancji

i mieszanin chemicznych pod warunkiem

zastosowania środków zapewniających pracownikom

ochronę ich zdrowia i życia.

Niebezpieczne substancje i mieszaniny

chemiczne – podstawowe obowiązki

pracodawcy

• Pracodawca

jest obowiązany informować pracowników

o właściwościach fizycznych, chemicznych i

biologicznych

stosowanych w zakładzie materiałów,

półfabrykatów i wyrobów gotowych oraz

o ryzyku dla

zdrowia i bezpieczeństwa

związanych z ich

stosowaniem, a także

o sposobach bezpiecznego ich

stosowania

oraz

postępowania z nimi w sytuacjach

awaryjnych.

• Materiały o nieznanych właściwościach, do czasu ich

zbadania, mogą być stosowane tylko w warunkach
laboratoryjnych, do celów badawczych i doświadczalnych,
przy zastosowaniu wzmożonych środków ostrożności.

• Materiały niebezpieczne

należy przechowywać w miejscach

i opakowaniach przeznaczonych do tego celu i
odpowiednio oznakowanych.

Opakowania substancji i mieszaniny

niebezpiecznych

Dodatkowe wymagania dla opakowań stosowanych w

sprzedaży detalicznej dla konsumentów

• Opakowania substancji i preparatów

bardzo toksycznych, toksycznych

lub żrących

zaopatruje się w zamknięcie utrudniające otwarcie

przez dzieci i w wyczuwalne dotykiem ostrzeżenie o

niebezpieczeństwie.

• Opakowania substancji i preparatów szkodliwych,

skrajnie lub wysoce

łatwopalnych

zaopatruje się w wyczuwalne dotykiem ostrzeżenie

o niebezpieczeństwie – nie stosuje się do pojemników

aerozolowych zawierających skrajnie łatwopalne lub wysoce

łatwopalne.

• Opakowanie substancji lub preparatów zawierających co najmniej

3%

metanolu lub co najmniej 1% dichlorometanu

zaopatruje się w

zamknięcie utrudniające otwarcie przez dzieci.

• Opakowania substancji lub preparatów

mogących powodować

uszkodzenia płuc w przypadku połknięcia (R65)

zaopatruje się w

zamknięcia utrudniające otwarcie przez dzieci – nie stosuje się dla

szczelnych pojemników aerozolowych.

Rozporządzenie MZ z 15.07.2002r. w sprawie substancji

niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych, których

opakowania należy zaopatrywać w zamknięcia utrudniające

otwarcie przez dzieci i w wyczuwalne dotykiem ostrzeżenia o

niebezpieczeństwie

(Dz. U. Nr 140, poz. 1174)

Opakowania substancji i mieszanin

niebezpiecznych

Oznakowanie opakowań niebezpiecznej substancji
powinno zawierać następujące informacje

:

• Nazwę substancji,
• Nazwę lub imię i nazwisko, adres i numer telefonu podmiotu

odpowiedzialnego za wprowadzenie substancji do obrotu

• Znak lub znaki ostrzegawcze i R oraz S ( najwyżej 6 znaków),
• Numer WE (siedmiocyfrowy numer przypisany substancji w

Europejskim Wykazie Istniejących Substancji o Znaczeniu
Komercyjnym – EINECS, lub w Europejskiej liście Substancji
Notyfikowanych – Elincs, lub numer w wykazie substancji
chemicznych wymienionych w publikacji Komisji Europejskiej „No-
longer polymers”).

Oznakowanie opakowań niebezpiecznych preparatów:

• Należy podać nazwy substancji, które w preparacie decydują

o niebezpieczeństwie, na ogół wystarczają 4
substancje.

Niebezpieczne substancje i mieszaniny

chemiczne – podstawowe obowiązki

pracodawcy

• Pomieszczenia, aparatura, środki transportu, zbiorniki i

opakowania, w których są stosowane, przemieszczane lub

przechowywane materiały niebezpieczne powinny być

odpowiednie do właściwości tych materiałów.

• Zbiorniki, naczynia i inne opakowania służące do

przechowywania materiałów niebezpiecznych powinny być:

 odpowiednio

oznakowane;

 wykonane z materiału

nie wchodzącego z nimi w reakcję i nie

ulegającego uszkodzeniom w wyniku tych reakcji;

 wytrzymałe i zabezpieczone przed uszkodzeniom z zewnątrz

;

 odpowiednio szczelne

i zabezpieczone przed wydostawaniem

się z nich zawartości lub dostaniem się do ich wnętrza

innych substancji, które, w kontakcie z ich zawartością mogą

stworzyć stan zagrożenia;

 wypełnione w sposób zapewniający wolną przestrzeń

odpowiednio do możliwości termicznego rozszerzania się
cieczy w warunkach przechowywania, transportu i stosowania

Niebezpieczne substancje i mieszaniny

chemiczne – podstawowe obowiązki

pracodawcy

Opróżnione pojemniki po materiałach

niebezpiecznych przeznaczone do wielokrotnego

użycia muszą spełniać wszystkie wymagania dla

opakowań i należy je przechowywać

w przeznaczonym do tego celu, wydzielonym

i odpowiednio oznakowanym miejscu.

Przechowywanie materiałów

niebezpiecznych w pojemnikach i

opakowaniach przeznaczonych do

środków spożywczych jest

niedopuszczalne!!!

Ocena ryzyka dla zawodowego

W ocenie ryzyka zawodowego pracodawca jest obowiązany
uwzględnić:

1.

niebezpieczne właściwości czynnika chemicznego,

2.

otrzymane od dostawcy informacje dotyczące zagrożenia czynnikiem
chemicznym oraz zaleceń jego bezpiecznego stosowania, w
szczególności zawarte w karcie charakterystyki,

3.

rodzaj, poziom i czas trwania narażenia,

4.

wartości NDS, NDSCh, NDSP jeżeli zostały ustalone,

5.

wartości DSB, jeżeli zostały ustalone,

6.

efekty działań zapobiegawczych,

7.

wyniki oceny zdrowia pracowników, jeżeli została przeprowadzona,

8.

warunki pracy przy użytkowaniu czynników chemicznych, z
uwzględnieniem ilości tych czynników.

Tok postępowania przy ocenianiu nowych substancji wprowadzanych
do obrotu –

rozporządzenie MZ z 12.01.2005r. w sprawie sposobu

dokonywania oceny ryzyka dla zdrowia człowieka i dla środowiska
stwarzanego przez substancje nowe

(Dz. U. Nr 16, poz.138)

Ocena ryzyka dla zawodowego

•

Pracodawca jest obowiązany do uzyskania dodatkowej informacji od

dostawcy czynnika chemicznego lub z innych dostępnych mu źródeł,

jeżeli jest to niezbędne w celu dokonania oceny ryzyka zawodowego.

•

W przypadkach, gdy występuje narażenie na kilka czynników

chemicznych, należy ocenić

ryzyko stwarzane przez wszystkie czynniki

łącznie.

•

Ocena ryzyka zawodowego musi zawierać ocenę także tych rodzajów

prac, w czasie których może wystąpić

istotny wzrost narażenia

, w

szczególności:

1.

Podczas remontów i naprawy urządzeń,

2.

Innych działań, które mogą mieć wpływ na bezpieczeństwo lub zdrowie

pracowników, także w tych przypadkach, gdy podjęto wszelkie

niezbędne środki zapobiegawcze

(prace szczególnie niebezpieczne).

•

Ocenę ryzyka sporządza się

w formie pisemnej

.

•

Ocenę ryzyka

pracodawca udostępnia lekarzowi

sprawującemu

profilaktyczną opiekę nad zdrowiem pracowników.

•

Pracodawca ponownie ocenia ryzyko, jeżeli nastąpi:

1.

zmiana w składzie czynnika chemicznego,

2.

zmiana w procesie technologicznym,

3.

postęp wiedzy medycznej dotyczącej oddziaływania czynnika na

zdrowie ludzi,

4.

ponowna ocena ryzyka może zostać przeprowadzona także na wniosek

lekarza uzasadniony oceną zdrowia pracowników.

Procedura

oceny ryzyka

dla czynników

chemicznych z

ustalonymi

wartościami NDS

Ocena ryzyka dla czynników chemicznych

z ustanowionymi NDS

RYZYKO MAŁE M

W

E

< 0,5 NDS, NDSCh, NDSP

RYZYKO ŚREDNIE Ś

RYZYKO ŚREDNIE Ś

0,5

≤

W

E

≤ 1 NDS, NDSCh, NDSP

W

ER

≤

0,1 NDS

Ryzyko duże D

W

E

> 1 NDS, NDSCh, NDSP

W

ER

>0,1 NDS

W

E

- wskaźnik narażenia dla pozostałych

związków

W

ER

- wskaźnik narażenia dla związków

rakotwórczych