dr Joanna Ożarowska - Sobieraj
Katowice 2009

1

Łacina

Wykład monograficzny

(fragmenty wybrane)

dr Joanna Ożarowska - Sobieraj
Katowice 2
009

2

„Nulla regula (est) sine

exceptione.”

Nie ma reguły bez wyjątku.

dr Joanna Ożarowska - Sobieraj
Katowice 2
009

3

Tullia puella Romana est. Terentia matrona Romana est. Terentia mater

Tulliae est. Iulia, Aemiliae filia, Tulliae amica est. Terentia Syram vacat:

„ Syra! Tulliae tunicam novam da!” „Quo properas, Tullia?” - Syra rogat.

“ In silvam cum amica propero” – respondet Tullia.



Puella, ae- dziewczynka

rogat- pyta



Romana, ae – rzymska

silva, ae- las



est – jest

In z acc. – do



matrona, ae – kobieta pani

cum z abl. – z (z kim, z czym)



filia, ae –córka

propero- idę, śpieszę



amica, ae –przyjaciółka

respondet- odpowiada



vacat- woła quo properas ?- dokąd idziesz ? (in silva propero- idę do lasu)



tunica, ae- tunika

quo –cum properas ? – z kim idziesz ?



nova, ae –nowa

(cum amica propero – idę z przyjaciółką)



Tullia , Iulia, Aemilia , Terentia –imiona
Rzymianek; Syra -imie niewolnicy



quo –dokąd ; por. Quo vadis ?- Dokąd idziesz



properas – idziesz

dr Joanna Ożarowska - Sobieraj
Katowice 2
009

4

Tullia et Iulia puellae Romanae sunt.

Tunicae puellarum albae sunt. Puellae

in silvam properant , in silva cantant et

saltant. Syra puellas vocat: “ Tullia!

Iulia ! properate! Cena parata iam est!”

Puellae Syrae obtemperant, in villam

properant, sed Tullia maesta est et flet.

Genae puellae lacrimis madidae sunt. “

Cur , tullia, fles?” Syra puellam rogat.

Et Tullia: “ Poenom timeo-inquit-, nam

tunica nova iam sórdida est.” Syra ridet

et puellam nova tunica ornate. “ O,

quam bona es, Syra!” –puellae ancillam

laudant.

dr Joanna Ożarowska - Sobieraj
Katowice 2
009

5



alba - biała lacrĭmis madĭda – mokry od łez (zwilżony łzami)



In z abl.

- w ;



in silva – w lesie

lácrĭma, ae

– łza



Canto, cantāre

- śpiewać

poena, ae

– kara



Salto, saltāre

- skakać, tańczyć

timĕo

– boję się



Voco, vocāre

- wołać inquit

– mówi, powiada



Cena, ae

- obiad, jedzenie

nam

– albowiem



Parata, ae

- przygotowana iam

– już



Iam - już

sordĭda – brudna



Obtémpĕro, obtemperāre

- być posłusznym

ridet

– śmieje się



villa, ae

- posiadłość, willa o



rno, ornāre – stroić, ubierać



Sed - lecz

quam – jak



Maesa

- smutna

bona

– dobra



Flet - płaczees

– jesteś



Gena, ae

- policzek

laudo, laudāre – chwalić



Mádĭda

- wilgotna, mokra



Gena mádĭda

- policzek wilgotny, mokry

dr Joanna Ożarowska - Sobieraj
Katowice 2
009

6

Marcus Tullius Cicĕro clarus vir Romanus est.
Tullius Tulliolam filiam et Marcum filium valde
amat. Tullius Marcum vocat: „Marce! Propĕra ad
me!” Puer Propĕrat et Tullius filio librum
pulchrum dat. Marcus Tulliolae librum monstrat.
En, Titus Marcum visĭtat. Titus Marci amīcus est.
Marcus amīco quoque librum novum monstrat et
fabūlam recĭtat. „O Tite, - inquit- quam bonus
pater meus est”. Marcus Tullius Cicĕro Arpinum,
oppidum in Latio situm, valde amat, nam ibi
natus est. Tuscŭlum etiam, oppidum parvum,
saepe visĭtat; ibi villam pulchram habet, ubi cum
amĭcis saepe de philosophia dispŭtat.

dr Joanna Ożarowska - Sobieraj
Katowice 2
009

7



Clarus, clara, clarum - sławny



Oppĭdum, oppĭdi

- miasto



Vir, viri

- mąż, mężczyzna



Situs, sita, situm

- położony



Vir Romanus - Rzymianin (dosł. Mąż rzymski)

Nam

- albowiem



Valde

- bardzo, mocno Ibi

- tam



Amo, amare

- kochać Natus est

- urodził się



Ad z acc.

- do; ad me – do mnie

Etiam=quoque

- także



Liber, libri

- książkaParvus, parva, parvum

- mały



Pulcher, pulchra, pulchrum

– ładny Saepe

- często



Monstro, monstrae

- pokazywać



Dispŭto, disputāre

- rozprawiać



En

- oto, wtem



Amicus, amici - przyjaciel



Quoque

- także



Novus, noca, nowum

- nowy



Fabŭla, fabŭlae

- opowiadanie, bajka



Recĭto, recitāre

- głośno czytać



Inquit (tylko w 3-ej os.)- mówi, powiada



Quam

- jak



Bonus, bona, bonum

- dobry



Meus, mea, meum

- mój, moja, moje

dr Joanna Ożarowska - Sobieraj
Katowice 2
009

8

In villa opulenti viri Romani multi servi

laborant. Multi domĭni severi sunt, servos
saepe vitupĕrant et puniunt. Servi severos
domĭnos non amant, sed timent. Bonos
domĭnos servi laudant et amant. Etiam
Marcus Tullius Cicero multos servos habet.
Tiro servus domĭnum suum et Marcum,
domĭni filium, valde amat. “Ubi Tiro est?” –
Marcus rogat. At pater, “Tiro in cubicŭlo suo
manet, nam aeger est”. Tullius medĭcos
vocat et rogat: “O viri boni! servum meum
curate! Tiro vir bonus, doctus, et amicus
meus est”. Medĭci perīti servum currant,
Cicěro medĭcis gratias agit et praemium dat.

dr Joanna Ożarowska - Sobieraj
Katowice 2
009

9



opulentus,a,um – zamożny, bogaty suus, sua,

suum – swój



multi, multae, multa – wielu, liczni at –



laboro, are – pracować cubicŭlum, i –

sypialnia



domĭnus, i – pan maneo,

manēre – pozostawać,

przebywać



sevērus, a, um – surowy medĭcus, i –

lekarz



vitupěro, are – karcić, ganić curo, are –

leczyć



puniunt – karzą doctus, a, um

– uczony,

wykształcony



sed – lecz perītus, a, um

– doświadczony,

biegły



haběo, habēre – mieć praemium, i –

nagroda

dr Joanna Ożarowska - Sobieraj
Katowice 2
009

10

Latium in Italia est. Incolae Latii Latini
erant. Latium patria linguae Latinae
erat. Multae et pulchrae villae virorum
Romanorum in Italia erant. “Cur heri in
schola non eras?” – Titus Marcum
rogat. Et Marcus “Cum paedagogo meo
– inquit – in villā nostrā eram.
Tusculanum pulchrum est. Placet – ne
tibi villă nostră?” “Valde mihi placet –
Titus respondet, et Tusculanum vestrum
libenter visito; in horto, ubi plantae
pulchrae sunt, ambulare mihi placet”.

dr Joanna Ożarowska - Sobieraj
Katowice 2
009

11

Pueri Romani cum paedagogis in scholam
properant. Paedagogi, viri docti, sed servi errant.
Puellae domi manent. Pueros magister legěre,
scriběre, recitare docet. Puellas mater domi
docet. In tabŭla magistrum et discipŭlos videtis.
Magister librum habet, pueri tabulas et stilos
tenent. Pueri in tabulis sententias scribunt,
deinde recĭtant. Magister bonus pulchre recĭtat,
pueri libenter audiunt; magister malus male
recĭtat: pueri dormiunt. Sed magister virgam
habet et pueros verběrat. Orbilius, Horatii poetae
magister, severus erat; Horatius Orbilium per
iocum “plagosum”dicit, nam saepe pueris plagas
dabat. Discipuli magistri verba memoria tenent:
“Discĭte pueri! Non scholae, sed vitae discĭmus!”

dr Joanna Ożarowska - Sobieraj
Katowice 2
009

12



domi – w domu malus, a, um – zły



magister, magistri – nauczyciel male - źle



doceo, docēre – uczyć dormio, dormīre - spać



tabŭla, ae – obrazek, tabliczka virga, ae – gałązka,

rózga



discipŭlus, i – uczeń verběro, āre – bić,

chłostać



video, vidēre – widzieć iocus, i - żart



stilus, i – rylec per iocum – w żarcie,

żartem



teněo, tenēre – trzymać plaga, ae – raz,

uderzenie



sententia, ae – zdanie, myśl plagas dare –

wymierzać razy, bić



deinde – następnie, potem plago sus – skłonny do

bicia



pulchre – ładnie, pięknie memoria teněo,

tenēre – pamiętać, dosł. zatrzymywać w
pamięci



libenter – chętnie disco, discěre – uczyć

się



audio, audi re - słuchać

dr Joanna Ożarowska - Sobieraj
Katowice 2
009

13

Graeci et Romani multos deos et
multas deas colebant, multis deis
deabusque apud aras et in templis
sacrificabant.

In

Foro

Romano

rotundum templum Vestae deae erat,
ubi Virgĭnes Vestāles ignem perpetŭum
custodiebant; non procul Atrium Vestae
erat, ubi Virgĭnes Vestāles habitabant.
Etiam matronae Romanae deabus
sacrificabant

et

festa

dearum

celebrabant.

dr Joanna Ożarowska - Sobieraj
Katowice 2
009

14



Graecus, i – Grek

Virgĭnes Vestāles – dziewice

Westalki,
kapłanki Westy



Romanus, i – Rzymianin ignis – ogień



deus, dei – bóg perpetuum, a, um - wieczny



dea, deae – bogini custodio, custodire –

strzec, pilnować



colo, colěre – czcić procul - daleko



ara, arae – ołtarz Atrium Vestae – Atrium

Westy,

mieszkania Westalek



apud – przy, u

templum, templi – świątynia



celěbro, are – uroczyście obchodzić



rotundus, a, um – okrągły



Forum, i – Forum, rynek



festum, i – święto



sacrifĭco, are – składać ofiary



habĭto, are - mieszkać

dr Joanna Ożarowska - Sobieraj
Katowice 2
009

15

Exercĭtus Romanus de equitatu et peditatu

constabat. Exercĭtus Romanus pro patriā

pugnabat et victoriă exercitŭum gloriam

magnam patriae parabat. Exercitŭi Romano

popŭlus gratias agebat, nam oppĭda, vicos,

agros, templa deorum defendebat. Poetae

saepe laudant exercĭtus, qui patriam

defendunt, et de exercitŭum victoriis saepe

narrant. Cornŭa et tubae exercĭtum ad

pugnam

vocant.

In

tabŭla

milĭtem

(żołnierza), qui (który) cornu canit, vides.

Etiam cervi cornŭa habent et cornĭbus

certant. Viri, qui (którzy) cervos necant,

cornŭa cervorum servant aut magno pretio

vendunt.

dr Joanna Ożarowska - Sobieraj
Katowice 2
009

16



equitatus, us – konnica defendo, defendĕre –

bronić



equus, i – koń saepe – często



peditatus, us – piechota cornu, us – róg



consto, are – składać się

tuba, ae – trąba



pro patrīa – za ojczyznę, w obronie

cornu, caněre – grać

na rogu
ojczyzny

cervus, i – jeleń



pugno, are – walczyć

certo, are – walczyć



victoria, ae – zwycięstwo

neco, are – zabijać



gloria, ae – sława, chwała

servo, are – przechowywać,



paro, are – zgotować, przynieść

zachowywać



popŭlus, i – naród

pretium, i – cena



vicus, i – wieś, wioska magno pretio – za

wielką cenę,



ager, agri – rola, pole

drogo



vendo, venděre - sprzedawać

dr Joanna Ożarowska - Sobieraj
Katowice 2
009

17

Specta tabŭlam! En domum Romanam

vides. Specta altěram tabŭlam: domum
Romanam Graeco exemplo aedificatam
vides.

In

prima

tabula

ostiu,

vestibŭlum, atrium, tablīnum, cubicŭla
sunt, in altěra etiam peristylium,
Graeco modo paratum, statuis ornatum
est. Post domum hortus erat, ubi
pulchrae et multae plantae errant.
Tullia amicae rubras et albas rosas et
lilia alba dat. Etiam violae pulchrae
sunt.

dr Joanna Ożarowska - Sobieraj
Katowice 2
009

18



specto, are – patrzeć, spojrzeć Graeco modo =

Graeco exemplo



alter, altěra, altěrum – drugi statua, ae – posąg



exemplum, i – przykład, wzór ornatus, a, um –

ozdobiony



Graeco exemplo – na wzór grecki post – po, za, poza



ostium, i – wejście post domum – za

domem



vestibŭlum, i – przedsionek,

hortus, i – ogród

przedpokój

planta, ae – roślina



atrium, i – atrium ruber, rubra, rubrum – czerwony



impluvium, i – zbiornik wody

lilium, i – lilia



tablinum, i – pokój – gabinet

rosa, rosae – róża



peristylium, i - perystyl viola, ae – fiołek



modus, i – sposób

dr Joanna Ożarowska - Sobieraj
Katowice 2
009

19

Przetłumacz

De iuris fontibus et divisionibus

Omne ius aut consensus fecit aut necessitas

constituit aut firmavit consuetude. Quod vero

naturalis ratio inter omnes gentes utuntur. Quod

quisque populus ipse ius constitutit, id ipsius

proprium civitatis est vocaturque ius civile, quasi

ius proprium ipsius civitatis. Ius civile est, quod ex

legibus, plebiscitis, senatus consultis, decretis

principum, auctoritate prudentium venit. Praetorum

edicta non modicum iuris obtinnebant auctoritatem.
Haec etiam ius honorariumdicitur, quod ab honore

praetoris venerat. Ius praetorium est, quod praetors

introduxerunt adiuvandi vel supplendi vel corrigendi

iuris civilis gratia propter utilitatem publicam.

dr Joanna Ożarowska - Sobieraj
Katowice 2
009

20

Vocabula



fons, -nits, m. – źródło



divisio, -onis, f. – podział



facio, -ere, feci, 3 – czynić



necessitas, -atis, f. – konieczność



constituo, -ere, -ui, 3 – ustanawiać



firmo, -are, -avi – umacniać, utrwalać



consuetude, -inis, f. – zwyczaj



ratio, -onis, f. – rozum



pereaque – jednakowo



custodio, -ire, -ivi – strzec



utor, uti, 3 – korzystać, posługiwać się



quisque, quaeque, quidque – każdy dla siebie, każdy

pojedyńczo



proprius, -a, -um – własny, właściwy

dr Joanna Ożarowska - Sobieraj
Katowice 2
009

21



auctoritas, -atis, f. – powaga, znaczenie



modicus, -a, -um – umiarkowany, mały



obtineo, -ere, -ui, 2 – posiadać



honorarius, -a, -um – urzędniczy



soleo, -ere, solitus sum, 2 – mieć zwyczaj (z inf.)



apello, -are, -avi – nazywać



venio, -ire, veni – pochodzić



introduco, -ere, -duxi 3 – wyprowadzać



adiuvo, -are, -avi – sprzyjać



suppleo, -ere, -plevi, 2 – uzupełniać



corrido, -ere, -rexi, 3 – poprawiać



gratia – z powodu, dla (z gen.)



popter – za względu, z powodu, dla (z acc.)



uilitas, -atis, f. – korzyść, pożytek



publicus, -a, -um – publiczny



nominatus, -a, -um - nazywany

dr Joanna Ożarowska - Sobieraj
Katowice 2
009

22

De capitis deminutione

Capitis deminutio est priori status commutatio. Eaque

tribus modis accidit: nam aut maxima est capitis

deminutio aut minor, quam mediam vocant, aut minima.
Maxima est capitis deminutio, cum aliquis simul et

civitatem et libertatem amittit. Quod accidit in his, qui

servi poenae efficiuntur atrocitate sententiae vel qui ad

pretium participandum se venumdari passi sunt.
Minor sive media est capitis deminutio, cum civitas

quidem amittitur, libertas vero retinetur. Quod accidit ei,

cui aqua et igni interdictum fuerit, vel ei, qui insulam

deportatus est.
Minima est capitis deminutio, cum et civitas et kibertas

retinetur, sed status hominis commutatur. Quod accidit in

his, qui, cum sui iuris fuerunt, coeperunt alieno iuri

subiecti esse vel conta.
Servus autem manumissus capite non minuitur, quia

nullum caput habuit.

dr Joanna Ożarowska - Sobieraj
Katowice 2
009

23

Vocabula



deminutio, -onis, f. – umniejszenie



status, -us, m. – stanowisko



commutatio, -onis, f. – zmiana



simul – jednocześnie



amitto, -ere, -misi, -missum, 3 – utracić



efficio, -ere, -feci, -fectum, 3 – sprawić,
spowodować



atrocitas, -atis, f. – surowość, okropność



patior, pati, passus sum, 3 – dopuszczać, pozwolić,
doznać



participo, -are, -avi, -atum – dzielić



veniu, -i, m. – przedaż; venum do = vendo



vendo, -ere, -didi, -ditum, 3 – sprzedawać