Występowanie i znaczenie

ochry

Występowanie

ochry

•

Ochra naturalnie występuje w różnych stanach

fizycznych.

•

Największą role odgrywają tlenki żelaza, występujące w

dwóch głównych odmianach:

- uwodnionej, która w zależności od stopnia uwodnienia

dzieli się na: limonity i getyty (tworzą one żółtą ochrę

limonitową)

- nieuwodnionej: hematyt (podstawowy składnik

czerwonej ochry)

•

Czerwona ochra zawiera także:

- substancje neutralne np. substancje ilaste
- substancje wpływające na jakość koloru np. krzemionkę

(powoduje ciemniejszą barwę).

Wydobywanie ochry

•

Na obszarze środkowowschodniej Europy (także na ziemiach polskich)

zdobywanie ochry przez społeczności archaiczne ulegało kilkukierunkowej

specjalizacji, w zależności jakie sfery geograficzne eksploatowano.

1.

Na Niżu, w krainie wielkich dolin i pojezierzy – związki żelaza uzyskiwano z

rud darniowych.

- warunki klimatyczne, szczególnie okresy silnych deszczy sprzyjały tworzeniu

się rudy błotnej.

- powodowało to że związki żelaza powstające w ziemi skupiały się w

niewielkich zbiornikach wody stojącej i w końcu osadzały się w postaci

małych brył rudy pod torfem.

- rudy darniowe składały się głównie z limonitu.
- możliwe było produkowanie czerwonego barwnika metodą kalcynacji

(usuwanie wody przez prażenie).

2.

Wyżynne terytoria środkowoeuropejskie – wydobywanie konkrecji

hematytowych ( skupisk minerałów występujące w skałach osadowych).

- miejsca związane z tą metodą pozyskiwania: Góry Świętokrzyskie
3. Sfery lessowe środkowowschodniej europy:
- dwie poprzednie metody w niewielkim stopniu.
- wykorzystywanie roztworu gliny i obróbce jej w ogniu.
- miejsca związane z tą metodą pozyskiwania: dorzecze Dniepru, Bohu,

Dniestru

Wnioski wyciągane na podstawie

metody zdobywania ochry

1.

Związki żelaza budujące czerwony barwnik należą do

najpowszechniejszych składników skorupy ziemskiej.

2.

Złoża rud nie są równomiernie rozmieszczone.

3.

Ludność praktycznie każdej strefy geograficznej mogła

zaopatrzyć się w hematyt (co najmniej w limonit lub getyt).

4.

Istnieje możliwość przetwarzania i uszlachetniania – kalcynacja.

5.

Proces technologiczny najprawdopodobniej miał charakter

wyjątkowy z punktu widzenia społecznego i dostępny był wąskiej

grupie specjalistów ( obserwacje ludów pierwotnych

współcześnie żyjących – Australia).

6.

Możliwe że narzędzia związane z przetwórstwem ochry (np.

żarna, rozcieracze), noszące ślady czerwonego barwnika,

podlegały także sakralizacji.

7.

Różnorodność technologii przetwarzania związków żelaza

wskazuje, że celem nie było posiadanie ochry jako minerału, lecz

możliwość magicznego operowania czerwoną barwą.

8.

Istnieją także organiczne substancje barwiące zawarte w np.

larwach czerwca, owocach nawrotu lekarskiego i nawrota

polnego, lecz jedynie związki żelaza miały, poprzez sposób

pozyskania i przetwarzania bezpośrednie relacje z symboliką

ziemi oraz ognia.

Wykorzystanie ochry w

paleolicie

• Paleolityczne odkrycia ochry w obrębie siedzib mieszkalnych lub

grobów są często spotykane.

• Badacze wiążą z występowaniem barwnika początki zachowań

religijnych, rozwój abstrakcyjnego myślenia, technik pozyskiwania i

przetwarzania surowców mineralnych.

• Większość przypadków występowania ochry na stanowiskach

archeologicznych dotyczy obiektów pochodzących z górnego

paleolitu , jednak znane są nieliczne środkowopaleolityczne

znaleziska.

- problem ich interpretacji : niektórzy uznają je tylko za zalążki magii

łowieckiej inni są skłonni uznawać intencjonalność tak dawnych

praktyk grzebalnych.

- znaleziska ochry ze środkowego paleolitu wskazujące na celową

działalność ludzką: np. jaskinia La Chapelle-aux-Saints (Francja).

- w środkowym paleolicie wykorzystywano całe konkrecje żelaziste
- ochrę znajdowano częściej w obozowiskach.

• Radykalne zwiększenie liczby stanowisk, noszących ślady

użytkowania ochry łączą się z górnym paleolitem.

- według badaczy nastąpiła standaryzacja zaopatrywania zmarłych

w czerwony barwnik mineralny wywołana być może potrzebami

mimikry łowieckiej a także rozbudową więzi społecznych opartych na

wspólnocie krwi – ochry.

Pochówki górno- i

schyłkowopaleolityczne

• Cechy charakterystyczne:
- znaleziska grobowe datowane po 40 tysiącach lat p.n.e. wskazują

na wykorzystywanie ochry w całej Europie.

- pokrywane były sproszkowaną, roztartą ochrą.
- wykorzystywana zarówno w pochówkach męskich, kobiecych i

dziecięcych.

- niezależnie od ułożenia zwłok w pozycji skurczonej na bok ,

wyprostowanej, lub siedzącej.

- występowanie ochry na całym szkielecie.
- wspólna własnością grobów z ochrą jest także podsypywanie

warstwy barwnika na dno jamy grobowej ( niekiedy jako podsypka

używany był węgiel drzewny).

- wykorzystywanie ognia: ślady palenisk na kamiennej pokrywie

grobowej oraz pozostałości rozpalenia rytualnych ognisk.

- obecność muszli wśród wyposażenia zmarłych (interpretowane

jako pozostałości zaopatrywania zmarłych w pożywienie )

- towarzyszyły im fragmenty szkieletów mamutów (górny paleolit).
- po dominacji mamuta wzrasta symboliczna ranga sił odrodzenia

utożsamiana z jeleniem i reniferem.

Znaczenie ochry poza obrzędami

pogrzebowymi

• Malowidła naskalne (materiał służący do malowania).
• Ślady na przedmiotach użytkowych ( prawdopodobnie w

celu nadania specjalnych właściwości).

• Zdobienie zabytków sztuki mobilnej.
• Barwienie narzędzi łowieckich ( może mieć to związek z

wyobrażeniami ran uwidacznianych na ciałach zwierząt w

malowidłach).