1

1

NIEPŁODNOŚĆ I

KONFLIKT

SEROLOGICZNY

2

2

NIEPŁODNOŚĆ ŻEŃSKA

Nieskuteczna funkcja rozrodcza kobiety i mężczyzny może polegać na
trudności lub niemożności zapłodnienia i zagnieżdżenia się komórki
jajowej oraz niemożności donoszenia i urodzenia zdrowego dziecka.

Oba powikłania stanowią problem nie tylko rodzinny, ale także społeczny.
Brak dziecka może być powodem nieporozumień i konfliktów małżeńskich,
także rodzinnych, jak również poczucia niższej wartości kobiety, niekiedy
też mężczyzny. Chęć urodzenia dziecka jest zwykle tak wielka, że często
dominuje nad wszystkimi innymi problemami i ambicjami życiowymi.

Zagadnienie niepłodności i niemożności urodzenia dziecka stanowi trudny
dział kliniki rozrodu człowieka. Leczenie niepłodnych par jest zwykle długie
i nie zawsze zakończone sukcesem. Wykorzystanie wszystkich metod
diagnostycznych umożliwia sprecyzowanie przyczyn, których może być
jednocześnie kilka, i ustalenie odpowiedniego leczenia.

3

3

Niepłodność jest to stan, który wynika z nieprawidłowości mechanizmów
warunkujących zapłodnienie i zagnieżdżenie komórki jajowej. Przyjmuje
się, że około 15-20% małżeństw jest niepłodnych.

W pierwszym roku regularnego współżycia płciowego zachodzi w ciążę
50% kobiet, natomiast w drugim i trzecim odpowiednio 20% i 10%.

Pojęcie niepłodności ma kilka określeń.

Wyróżnia się niepłodność:

 całkowitą

 względną – tzn., że istnieją przyczyny czasowo powodujące
niepłodność, ale dające szansę wyleczenia

 wrodzoną

 nabytą

 pierwotną

 wtórną

4

4

Przyczyny

Niepłodność może być spowodowana jednym lub kilkoma czynnikami.

Rozróżnia się następujące czynniki niemożności zajścia w ciążę:

 podwzgórzowo – przysadkowy (inaczej pochodzenia ośrodkowego)

 jajnikowy

 jajowodowy

 maciczny

 szyjkowy

 męski

 immunologiczny

 psychiczny

5

5

Czynnik podwzgórzowo – przysadkowy

Zaburzenia regulacyjne na tym poziomie wywołują zaburzenia w
dojrzewaniu pęcherzyka jajnikowego, co może być przyczyną braku
owulacji. Czynnik ośrodkowy obejmuje zaburzenia cyklicznego wydzielania
gonadotropin. Zarówno zwiększenie, jak i zmniejszenie wartości FSH/LH
zaburza proces dojrzewania pęcherzyka i zmniejsza wytwarzanie
estradiolu, co w konsekwencji powoduje brak owulacji.

W patogenezie nieprawidłowego uwalniania gonadotropin udział biorą:

- zaburzenia negatywnego sprzężenia zwrotnego (występuje zwiększona
wrażliwość podwzgórza na estrogeny i ich prawidłowe stężenia są
przyczyną zmniejszonego wydzielania gonadotropin)

- niewydolność podwzgórza i brak dodatniego sprzężenia zwrotnego z
estrogenami (pomimo prawidłowego dojrzewania pęcherzyka i
wytwarzania estrogenów nie następuje cykliczne uwalnianie LH)

- hiperprolaktynemia (powoduje brak owulacji lub niewydolność ciałka
żółtego)

- hiperandrogenizm (hamuje owulację, może być przyczyną pierwotnego
lub wtórnego braku miesiączki oraz zaburzeń miesiączkowania)

6

6

- zaburzenia czynności gruczołu tarczowego

- czynniki emocjonalne i psychiczne (w zależności od intensywności i
czasu działania mogą powodować zaburzenia czynności, a potem
niewydolność układu podwzgórze - przysadka)

- czynniki jatrogenne (głównie leki hormonalne i psychotropowe)

Czynnik jajnikowy

W procesie dojrzewania pęcherzyka i indukcji owulacji dużą rolę odgrywają
mechanizmy wewnątrzjajnikowe. Zaburzenia jajeczkowania są
prawdopodobnie wynikiem zmniejszonej reaktywności tkanki jajnika na
gonadotropiny, ale też zachwiania się równowagi między hormonami
steroidowymi i prostaglandynami a czynnikami regulacyjnymi.

7

7

Czynnik jajowodowy
Udział tego czynnika w patogenezie niepłodności jest znaczny. Bardzo
ważnym kryterium oceny jajowodów, oprócz morfologii, jest ich czynność
(drożność). Nie zaburzona perystaltyka jajowodu umożliwia wędrówkę
zarówno plemników, jak i zarodka.
Jajowodowe przyczyny niepłodności można podzielić na mechaniczne i
czynnościowe:
• mechaniczne – zwykle są następstwem wad wrodzonych (brak
jajowodów lub ich całkowita niedrożność) i zmian nabytych (nowotwory
jajowodów, endometrioza, stany pooperacyjne, stany pozapalne)
• czynnościowa niedrożność – uwarunkowana przyczynami
zewnątrzjajowodowymi – czop śluzowy, przerost lub obrzęk błony
śluzowej, małe skrzepy krwi, skurcz maciczno – jajowodowy.

Czynnik maciczny
Wiele zaburzeń w budowie i czynności może utrudniać – a nawet
uniemożliwiać – zarówno transport plemników, jak i zagnieżdżenie się
blastocysty i dalszy rozwój płodu.

8

8

Do zaburzeń tych należą m. in.:

- wady wrodzone

- zrosty śródmaciczne

- zapalenie endometrium (polega ono na zmniejszeniu liczby receptorów
dla progesteronu, czego wynikiem jest obniżenie reaktywności tkanek
macicy na hormony)

- mięśniaki pod błoną śluzową macicy

- nieprawidłowa kurczliwość macicy

- endometrioza.

Czynnik szyjkowy

W procesie zapłodnienia szczególnie ważną rolę odgrywa śluz szyjkowy,
którego skład i właściwości fizykochemiczne podlegają stale zmieniającym
się wpływom hormonalnym.

9

9

Nieprawidłowości szyjki macicy:

- nieprawidłowości śluzu szyjkowego

- skurcz cieśni szyjki

- wady anatomiczne: wrodzone zarośnięcie szyjki, jej niedorozwój,
rozdarcia, blizny, nadżerki.

Czynnik immunologiczny

Zaburzenia immunologiczne polegają na powstawaniu w organizmie
kobiety przeciwciał przeciwko spermie.

Czynniki psychiczne

Najczęściej wymienia się nadwrażliwość emocjonalną i zaburzenia rozwoju
psychoseksualnego. Stany te powodują zaburzenia w życiu seksualnym, a
przewlekłe napięcie emocjonalne zaburza prawidłowe funkcjonowanie
organizmu.

10

10

Podział kliniczny niepłodności

Opiera się on głównie na przyczynie, która ją wywołuje.

Niepłodność hormonalna

Hormonalne przyczyny niepłodności kobiecej, które stanowią 40%
wszystkich niepłodności, wiąże się z:

 brakiem owulacji

 niewydolnością ciałka żółtego

 luteinizacją niepękniętego pęcherzyka jajnikowego.

Niepłodność jajnikowa

Niepłodność jajowodowa

Niepłodność maciczna

Niepłodność szyjkowa

Niepłodność immunologiczna

Niepłodność na tle zaburzeń psychicznych i seksualnych

11

11

Zapobieganie niepłodności

Działanie profilaktyczne obejmuje wiele czynności mających na celu
zapobieganie i leczenie chorób, które w konsekwencji mogą stać się
przyczyną niepłodności.:

 chronienie dzieci przed zakażeniami

 unikanie zabiegów diagnostycznych w okresie młodzieńczym

 unikanie stanów zapalnych, szczególnie w okresie pełnej dojrzałości
płciowej

 konsekwentne leczenie stanów zapalnych narządów płciowych

 przestrzeganie zasad wykonywania zabiegów diagnostycznych.

12

12

NIEPŁODNOŚĆ MĘSKA

Uważa się, że zaburzenia płodności ze strony partnera męskiego są
odpowiedzialne w 50% za niepłodność małżeńską.

Niepłodność męską dzieli się na trzy typy, w zależności od lokalizacji
pierwotnego zaburzenia:

 przedjądrową

 jądrową

 pozajądrową.

Niepłodność męska przedjądrowa

Przypada na nią około 8% niepłodności męskiej. Nieprawidłowa funkcja
gonady męskiej jest tu wynikiem pozajądrowych zaburzeń hormonalnych.

13

13

Niepłodność męska jądrowa

Jest związana z grupą czynników uszkadzających jądro. Ten typ zaburzeń
stanowi około 70-80% przyczyn braku koncepcji ze strony mężczyzny.
Stwierdza się tutaj:

• zahamowanie dojrzewania komórek płciowych

• zmniejszenie wytwarzania komórek płciowych

• brak komórek płciowych.

Niepłodność męska pozajądrowa

Zalicza się tu sytuacje kliniczne, w których pierwotnie nie dochodzi do
uszkodzenia funkcji plemnikotwórczej jądra. Spermatogeneza jest
zachowana, a zaburzenie dotyczy transportu plemników. Na niepłodność
pozajądrową przypada 10-20% niepłodności męskiej.

14

14

KONFLIKT SEROLOGICZNY

Do konfliktu serologicznego dochodzi wtedy, gdy dziecko odziedziczy po
ojcu Rh+ i jego krwinki w czasie ciąży przenikną do krwioobiegu matki o
grupie Rh- (najczęściej podczas porodu lub poronienia). Po przedostaniu
się krwinek Rh+ do krwioobiegu matki jej organizm zaczyna wytwarzać
przeciwciała (IgM i IgG) przeciw antygenowi D obecnemu na erytrocytach
płodu. Przeciwciała IgG przechodzą przez barierę łożyskową i niszczą
erytrocyty dziecka, powodując niedokrwistość.

Do konfliktu bardzo rzadko dochodzi w czasie pierwszej ciąży, gdyż
organizm matki nie posiada jeszcze tych przeciwciał. Wytworzone
przeciwciała stają się groźne najczęściej w kolejnej ciąży i mogą
doprowadzić do choroby hemolitycznej noworodka. Konflikt może
doprowadzić do silnej niedokrwistości u płodu, a w konsekwencji nawet do
jego obumarcia.

Konflikt serologiczny może dotyczyć nie tylko czynnika Rh, ale również
grup głównych czy rzadkich grup krwi. Np. gdy matka ma grupę krwi 0 a
dziecko dziedziczy A lub B.

Profilaktyka konfliktu serologicznego polega na podawaniu ciężarnym
kobietom około 28 tygodnia ciąży 300 mikrogramów immunoglobuliny
anty-D domięśniowo.