EMOCJE,

UCZENIE

SIĘ,

PAMIĘĆ,

A NIEŚWIADOMOŚĆ

PAMIĘĆ

1.UTAJONA (IMPLICIT MEMORY)
2.JAWNA (EXPLICIT MEMORY)

PAMIĘĆ JAWNA- ODTWARZANIE LUB ROZPOZNAWANIE

WCZEŚNIEJ PREZENTOWANYCH BODŹCÓW; W
EKSPERYMENTACH BADANI PROSZENI O ŚWIADOME I
INTENCJONALNE PRZYPOMINANIE

PAMIĘĆ UTAJONA- NIE MA INTENCJI PRZYPOMNIENIA, NIE

MA ŚWIADOMEGO WSPOMNIENIA

OBSERWACJE

KLINICYSTÓW NAD PAMIĘCIĄ

NIEŚWIADOMĄ

PACJENCI AMNESTYCZNI, KTÓRZY NIE POTRAFIĄ

ZAPAMIĘTYWAĆ NOWYCH INFORMACJI NA TEMAT
OTACZAJĄCEJ ICH RZECZYWISTOŚCI, POTRAFIĄ KORZYSTAĆ
Z NOWYCH DOŚWIADCZEŃ.

PRZYKŁAD CLAPAREDEA.

PSYCHIATRA WITAJĄC SIĘ ZE SWOJĄ PACJENTKĄ UKŁUŁ JĄ W

DŁOŃ SCHOWANĄ SZPILKĄ. W KONSEKWENCJI PACJENTKA

NIE CHCIAŁA PODAWAĆ MU RĘKI CHOCIAŻ NIE PAMIĘTAŁA

ZDARZENIA. POZWALA TO WYSNUĆ WNIOSEK, IŻ SAM

EPIZOD ZOSTAŁ W JAKIŚ SPOSÓB ZAPAMIĘTANY, MIMO IŻ

NIE ISTNIAŁO ŚWIADOME WSPOMNIENIE.

PRZYKŁAD KORSAKOWA.

PACJENT PODDANY WSTRZĄSOM ELEKTRYCZNYM NIE

PAMIĘTA SAMEGO DOŚWIADCZENIA, ALE REAGUJE NA
APARAT WYWOŁUJĄCY WSTRZĄSY.

WNIOSKI

PACJENCI AMNESTYCZNI NIE ODTWARZAJĄ W SPOSÓB

ŚWIADOMY SŁÓW LUB OBRAZKÓW, KTÓRE IM WCZEŚNIEJ
PRZEDSTAWIONO, ALE POTRAFIĄ WYKORZYSTAĆ ZAWARTE
W NICH INFORMACJE, WYKONUJĄC POŚREDNIE TESTY
PAMIĘCI.

INNE PRZEJAWY PAMIĘCI NIEŚWIADOMEJ

DEJA VU- ZŁUDZENIE PAMIĘCI, POLEGA NA POCZUCIU

ZNAJOMOŚCI SYTUACJI OBIEKTYWNIE NOWEJ

KRYPTOMNEZJA- NIEŚWIADOMY PLAGIAT

WARTO ZWRÓCIĆ UWAGĘ IŻ PAMIĘĆ UTAJONA ODGRYWA

ZNACZĄCĄ ROLĘ PODCZAS NABYWANIA DOŚWIADCZEŃ

PRZEZ MAŁE DZIECI, W TYM PRZYSWAJANIA JĘZYKA

OJCZYSTEGO. ODBYWA SIĘ TO NA ZASADZIE NABYWANIA

UMIEJĘTNOŚCI WYKONYWANIA ZŁOŻONYCH ZADAŃ BEZ

ŚWIADOMOŚCI REGUŁ LEŻĄCYCH U ICH PODSTAW.

EFEKTY METODY OSZCZĘDNOŚCI PRZY

PONOWNYM UCZENIU SIĘ- EBBINGHAUS

INFORMACJE ZACZERPNIĘTE Z WCZEŚNIEJSZEGO

DOŚWIADCZENIA NIEUJAWNIANE W REPRODUKCJI ANI
ROZPOZNAWANIU, MOGĄ BYĆ ZACHOWANE W PAMIĘCI.

DOWODEM NA TO JEST FAKT, IŻ PRZY

PONOWNYM UCZENIU

SIĘ MATERIAŁ ZOSTAJE PRZYSWOJONY PO MNIEJSZEJ
LICZBIE PRÓB NIŻ ZA PIERWSZYM PODEJŚCIEM.

METODY BADANIA PAMIĘCI UTAJONEJ

TESTY POŚREDNIE OPARTE NA

TOROWANIU

PIERWSZE BADANIE PRZEPROWADZONE ZOSTAŁO PRZEZ

ELIZABETH WARRINGTON I LAWRENCE WEISKRANTZ.

ZJAWISKO TOROWANIA POLEGAŁO NA WYWIERANIU

WPŁYWU PRZEZ WCZEŚNIEJ PREZENTOWANY BODZIEC NA

PÓŹNIEJSZE PROCESY PRZETWARZANIA TEGO SAMEGO LUB

INNEGO BODŹCA, ZWIĄZANEGO Z NIM SEMANTYCZNIE.

ZMIANIA ZDOLNOŚCI IDENTYFIKOWANIA LUB

WYTWARZANIA ELEMENTU SPOWODOWANA

WCZEŚNIEJSZYM ZETKNIĘCIEM SIĘ Z TYM ELEMENTEM

PRZEZ CZŁOWIEKA.

SCHEMAT BADANIA PAMIĘCI UTAJONEJ Z

WYKORZYSTANIEM TOROWANIA

1.

FAZA UCZENIA SIĘ- PREZENTOWANIE MATERIAŁU

2.

PRZERWA.

3.

FAZA TESTOWA- WYKONYWANIE ZADANIA
UKIERUNKOWANEGO PRZEZ MATERIAŁ Z FAZY PIERWSZEJ

BADANIE NAD WPŁYWEM PODPROGOWEJ

EKSPOZYCJI BODŹCÓW

PRZYKŁADEM EKSPERYMENTU JEST BADANIE, W KTÓRYM

PREZENTOWANO SERIĘ KSZTAŁTÓW GEOMETRYCZNYCH W

CZASIE NIE POZWALAJĄCYM NA ŚWIADOMĄ PERCEPCJĘ ( 1

MILISEKUNDA). SKUTKOWAŁO TO NIEUMIEJĘTNOŚCIĄ

BADANYCH ODRÓŻNIANIA TYCH KSZTAŁTÓW W

PÓŹNIEJSZYM BADANIU I DOKONYWANIEM

PRZYPADKOWYCH WYBORÓW.

NATOMIAST PODCZAS PREZENTACJI IM PARY KSZTAŁTÓW I

PROŚBY O WSKAZANIE TEGO, KTÓRY BARDZIEJ IM SIĘ

PODOBA, CZĘŚCIEJ WYBIERALI KSZTAŁTY WCZEŚNIEJ

PREZENTOWANE (60%). ŚWIADCZY TO O WYSTĄPIENIU

EFEKTU SAMEJ EKSPOZYCJI0 PREFERENCJI DLA WCZEŚNIEJ

EKSPONOWANYCH KSZTAŁTÓW. POKAZUJE TO, IŻ NAWET

ULOTNY I NIEŚWIADOMY KONTAKT Z BODŹCEM MOŻE

WPŁYWAĆ NA JEGO PÓŹNIEJSZĄ OCENĘ.

TESTY BADANIA PAMIĘCI

1.

PERCEPCYJNE (POWTÓRZENIOWE, BEZPOŚREDNIE)

ELEMENT PREZENTOWANY W FAZIE UCZENIA SIĘ I W

FAZIE TESTU JEST TAKI SAM LUB BARDZO PODOBNY)

2.

POJĘCIOWE (ASOCJACYJNE, SEMANTYCZNE)

ELEMENT Z FAZY UCZENIA I FAZY TESTU NIE JEST TAKI

SAM, ALE JEST KOJARZONY

3.

PROCEDURALNE

UTAJONE UCZENIE NOWYCH UMIEJĘTNOŚCI (NP.

CZYTANIE W LUSTRZE, PISANIE W LUSTRZE)

BADANIA NAD UCZENIEM SIĘ

NIEŚWIADOMYM

PARADYGMAT UCZENIA SIĘ SZTUCZNEJ

GRAMATYKI

EKSEPRYMENT ROBERA

BADANI UCZYLI SIĘ CIĄGU LITER GENEROWANYCH

ZGODNIE Z PEWNYMI REGUŁAMI, KTÓRE NIE BYŁY
OCZYWISTE. GRUPA KONTROLNA UCZYŁA SIĘ
PRZYPADKOWYCH SEKWENCJI. PODCZAS POKAZU OBU
GRUPOM NOWEGO ZBIORU SEKWENCJI, Z KTÓRYCH
POŁOWA BYŁA GENEROWANA GRAMATYCZNIE, GRUPA
KONTROLNA NIE POTRAFIŁA ODRÓŻNIĆ CIĄGÓW
GRAMATYCZNYCH OD NIEGRAMATYCZNYCH, PODCZAS GDY
OSOBY BADANE W 79% PRZYPADKÓW DOKONYWAŁY
TRAFNEJ OCENY. POKAZUJE TO, IŻ BADANI IDENTYFIKOWALI
PRAWIDŁOWE CIĄGI LITER, MIMO ŻE NIE BYLI ŚWIADOMI
REGUŁ RZĄDZĄCYCH DANYM UKŁADEM.

PARADYGMAT UCZENIA SIĘ REAGOWANIA NA

POWTARZAJĄCE SIĘ SEKWENCJE BODŹCÓW

BADANI W KOLENYCH PRÓBACH POTRAFIĄ CORAZ LEPIEJ

OSIĄGAĆ CELE POMIMO NIEUMIEJĘTNOŚCI OPISANIA
FINKCJONOWANIA SYSTEMU.

PARADYGMAT KONTROLOWANIA

ZŁOŻONYCH SYSTEMÓW

PRZY KOLEJNYCH PRÓBACH KONTROLOWANIA SYSTEMU

(NP. TRANSPORTU PRZY ZMIANIE CZĘSTOŚCI KURSÓW
AUTOBUSÓW) BADANY CORAZ LEPIEJ OSIĄGA CELE POMIMO
BRAKU UMIEJĘTNOŚCI OPISANIA FUNKCJONOWANIA TEGO
SYSTEMU

WNIOSKI

EKSPERYMENTY POKAZUJĄ, ŻE BADANI PODCZAS

WYKONYWANIA ZADANIA UJAWNIAJĄ NABYTĄ WIEDZĘ, MIMO
ŻE NIE SĄ W STANIE OPISAĆ STOSOWANYCH PRZEZ SIEBIE
REGUŁ.

NIEZALEŻNOŚĆ STOCHASTYCZNA TESTÓW

PAMIĘCI JAWNEJ I UTAJONEJ

OZNACZA TO, IŻ EFEKTY ODNOSZĄCE SIĘ DO PAMIĘCI

JAWNEJ I UTAJONEJ TEGO SAMEGO ELEMENTU SĄ

NIEZALEŻNE OD SIEBIE. PRZYKŁADEM JEST BADANIE

TULVINGA, W KTÓRYM SPRAWDZANO PAMIĘĆ LISTY SŁÓW

PRZY ZASTOSOWANIU DWÓCH POMIARÓW- TESTU

ROZPOZNAWANIA (PAMIĘĆ JAWNA) I TESTU UZUPEŁNIANIA

FRAGMENTÓW SŁÓW (PAMIĘĆ UTAJONA), W KTÓRYM NIE

STWIERDZONO ŻADNEJ KORELACJI POMIĘDZY DWOMA

POMIARAMI.

DYSOCJACJE W PORÓWNANIACH POPULACJI

1.OSOBY AMNESTYCZNE I ZDROWE
TA SAMA SKUTECZNOŚĆ KORZYSTANIA Z PAMIĘCI

NIEŚWIADOMEJ, ALE UTRATA PAMIĘCI ŚWIADOMEJ PRZEZ

PACJENTÓW AMNESTYCZNYCH

2.RÓŻNICA WIEKU
WZROST LUB OBNIŻENIE WYNIKU TESTÓW

BEZPOŚREDNICH, ALE BRAK WIĘKSZEGO WPŁYWU NA

ZADANIA MIERZĄCE PAMIĘĆ POŚREDNIO

DYSOCJACJA WPŁYWU ZAANGAŻOWANIA

UWAGI

KONCENTRACJA UWAGI BARDZO ISTOTNA DLA PAMIĘCI

ŚWIADOMEJ, NIE JEST KONIECZNA DLA NIEŚWIADOMEJ.

ZMIENNE, KTÓRE MAJĄ

ZNACZNIEWIĘKSZY WPŁYW NA POMIAR

BEZPOŚREDNI NIŻ POŚREDNI:

INTENCJONALNOŚĆ UCZENIA SIĘ, ROZKŁAD POWTÓRZEŃ,

OKRES RETENCJI, ORGANIZACJA LISTY SŁÓW, ALKOHOL.

W PRZYPADKU TESTÓW POŚREDNICH WAŻNE SĄ RÓŻNICE

W PERCEPCYJNYCH CECHACH MATERIAŁU W FAZIE UCZENIA
SIĘ I POMIARU. NA PRZYKŁAD ZMIANA MODALNOŚCI ZE
SŁUCHOWEJ W FAZIE UCZENIA NA WZROKOWĄ W FAZIE
TESTOWANIA, CZY ZMIANA FORMY OBRAZOWEJ NA
SŁOWNĄ.

ZMIENNA

PRZYKŁAD

MANIPULACJI

PAMIĘĆ JAWNA

PAMIĘĆ

UTAJONA

POZIOM

PRZETWARZANI

A

SEMANTYCZNY

LUB

PERCEPCYJNY

+

0

POZIOM UWAGI

PEŁNA LUB

CZĘŚCIOWA

+

0

INTENCJONALN

OŚĆ UCZENIA

SIĘ

ZAMIERZONE

LUB

NIEZAMIERZON

E

+

0

ORGANIZACJA

LISTY SŁÓW

ZORGANIZOWA

NA LUB NIE

+

0

GENEROWANIE

SŁÓW

GENEROWANIE

LUB CZYTANIE

+

-

MODALNOŚĆ

BODŹCA

TAKA SAMA LUB

ZMIENIONA

0

+

WNIOSKI

PAMIĘĆ UTAJONA WYDAJE SIĘ BARDZIEJ ZALEŻNA OD

FIZYCZNYCH CECH BODŹCÓW NIŻ PAMIĘĆ JAWNA, BARDZIEJ
ZALEŻNA OD CECH SEMANTYCZNYCH.

PROCEDURA DYSOCJACJI PROCESÓW-LARRY

JACOBY

OPIERA SIĘ NA ZAŁOŻENIU, ŻE PROCESY ŚWIADOME I

NIEŚWIADOME WSPÓŁWYSTĘPUJĄ ZE SOBĄ W WIĘKSZOŚCI

ZADAŃ, ALE SĄ OD SIEBIE NIEZALEŻNE. PROCEDURA

DYSOCJACJI PROCESÓW POZWALA ZATEM OSZACOWAĆ

UDZIAŁ KAŻDEGO Z PROCESÓW W WYKONYWANIU

POJEDYNCZEGO ZADANIA.

1.SYTUACJA INKLUZJI-UŻYCIE SŁÓW ZE STUDIOWANEJ LISTY

2.SYTUACJA EKSKLUZJI-ZAKAZ UŻYCIA SŁÓW ZE

STUDIOWANEJ LISTY

W MOMENCJE KIEDY W SYTUACJI INKLUZJI POJAWIA SIĘ

SŁOWO Z LISTY JEST TO EFEKT ŚWIADOMEGO

PRZYPOMNIENIA ALBO PROCESU AUTOMATYCZNEGO,

NATOMIAST KIEDY W SYTUACJI EKSKLUZJI POJAWIA SIĘ

SŁOWO Z LISTY JEST TO WYNIK AUTOMATYCZNEJ

AKTYWACJI, GDYŻ KONTROLA WYNIKAJĄCA ZE

ŚWIADOMEGO PRZYPOMNIENIA, POWINNA DOPROWADZIĆ

DO WYKLUCZENIA TAKICH SŁÓW.

DANE NEUROPOZNAWCZE

BADANIA WYKAZAŁY, IŻ PACJENCI AMNESTYCZNI DOBRZE

RADZĄ SOBIE Z POŚREDNIMI TESTAMI PAMIĘCI. POKAZUJE

TO, ŻE PAMIĘĆ UTAJONA MOŻE FUNKCJONOWAĆ

NIEZALEŻNIE OD STRUKTUR ODPOWIEDZIALNYCH ZA

PAMIĘĆ JAWNĄ. BADANIA Z UŻYCIEM PET I fMRI POKAZUJĘ,

ŻE WYSTĘPUJĄ ISTOTNE RÓŻNICE W PRACY MÓZGU

PODCZAS ODTWARZANIA LUB ROZPOZNAWANIA WCZEŚNIEJ

PREZENTOWANEGO MATERIAŁU, A WYKONYWANIA

POŚREDNIEGO TESTU PAMIĘCI OPARTEGO NA TOROWANIU.

PRZY WYKORZYSTANIU PAMIĘCI JAWNEJ ZAUWAŻA SIĘ

WZROST AKTYWNOŚCI W PRZEDNICH CZĘŚCIACH KORY

PRZEDCZOŁOWEJ, HIPOKAMPIE, PRZYLEGŁYCH

STRUKTURACH PŁATA SKRONIOWEGO ORAZ SPADEK

AKTYWNOŚCI W KILKU REJONACH KOR PODCZAS TESTÓW

POŚREDNICH.

TEORIA AKTYWACJI

ŻEBY WYSTĄPIŁ EFEKT TOROWANIA, WYSTARCZY

CHWILOWA AKTYWACJA ODPOWIEDNIEJ REPREZENTACJI,
KTÓRA JUŻ ISTNIENIE W UMYŚLE. AKTYWACJA TA JEST
AUTOMATYCZNA I SPRAWIA WIĘKSZĄ DOSTĘPNOŚĆ DANEJ
JEDNOSTKI, POWODUJĄC JEJ POJAWIENIE SIĘ W UMYŚLE
PODCZAS WYKONYWANIA ZADANIA.

TEORIE ODRĘBNYCH SYSTEMÓW

PAMIĘCI

PODEJŚCIE SYSTEMOWE- ZJAWISKA TOWARZYSZĄCE

PAMIĘCI JAWNEJ I UTAJONEJ POCHODZĄ Z ODRĘBNYCH

SYSTEMÓW PAMIĘCI

DOWÓD- PACJENCJI AMNESTYCZNI NIE POSIADAJĄCY

ZDOLNOŚCI ŚWIADOMEGO PRZYPOMINANIA ZDARZEŃ,

WYKONUJĄ NA NORMALNYM POZIOMIE TESTY OPARTE NA

TOROWANIU

TEORIE OPARTE NA PRZETWARZANIU

INFORMACJI

PODEJŚCIE PROCESUALNE- ANALIZA PROCESÓW

PRZETWARZANIA INFORMACJI PODCZAS WYKONYWANIA
BEZPOŚREDNICH I POŚREDNICH TESTÓW PAMIĘCI, Z
KTÓRYCH KAŻDY ODNOSI SIĘ DO INNYCH ASPEKTÓW
BODŹCA; TESTY BEZPOŚREDNIE PRZETWARZAJĄ
INFORMACJE O ZNACZENIU, NATOMIAST POŚREDNIE O
PERCEPCJI

SYSTEM REPREZENTACJI PERCEPCYJNEJ

SYSTEM TEN ANALIZUJE BODŹCE POD WZGLĘDEM FORMY I

STRUKTURY NA POZIOMIE PRZEDSEMANTYCZNYM

(WYKLUCZA ZNACZENIE I SKOJARZENIA) A JEGO PRODUKTY

SĄ NIEŚWIADOME. SAM SYSTEM POWSTAJE WE WCZESNYM

ROZWOJU ONTOGENETYCZNYM I JEST ODPORNY NA

ZABURZENIA W PÓŹNYM WIEKU.

ZNACZENIE PAMIĘCI UTAJONEJ

1.

UŁATWIA PERCEPCJĘ

2.

NOTUJE REGUŁY

3.

PODSUWA POMYSŁY

4.

MA UDZIAŁ W POSTAWACH I POCZUCIU WŁASNEJ
WARTOŚCI (WYWOŁANIE WROGIEGO NASTAWIENIA
WOBEC NIEZNANEJ OSOBY POPRZEZ POPRZEDZENIE
PREZENTACJI JEJ FOTOGRAFII, NEGATYWNYMI SŁOWAMI)

5.

POMAGA W PODEJMOWANIU DECYZJI I DOKONYWANIU
WYBORÓW

HIPOTEZA PIERWSZEŃSTWA AFEKTU

MINIMALNA STYMULACJA MOŻE WYWOŁAĆ REAKCJE

AFEKTYWNE, KTÓRE MOGĄ POPRZEDZAĆ I ZMIENIAĆ
PÓŹNIEJSZE POZNANIE; AFEKT MOŻE BYĆ WYWOŁANY BEZ
UDZIAŁU ŚWIADOMOŚCI

HIPOTEZA TA PODWAŻA KONCEPCJĘ OCENY POZNAWCZEJ-

AFEKT NIE MOŻE POJAWIĆ SIĘ BEZ POPRZEDZAJĄCEJ GO
MEDIACJI POZNANIA

MODEL KONTINUUM ŚWIADOMOŚCI

W ŁAŃCUCHU PRZETWARZANIA INFORMACJA AFEKTYWNA

JEST PRZETWARZANA STOSUNKOWO WCZEŚNIE, PRZY
DŁUŻSZYCH EKSPOZYCJACH MOŻLIWE JEST, ŻE NOWA
INFORMACJA DOMINUJE NAD WCZESNYM SUBIEKTYWNYM
AFEKTEM; JEŚLI PÓŹNIEJSZA INFORMACJA JEST ZGODNA Z
AFEKTEM CO DO ZNAKU, NASTĘPUJE ICH SUMOWANIE, JEŚLI
JEST NIEZGODNA, ZOSTAJE OSŁABIONA

WNIOSKI

PROCESY AFEKTYWNE I POZNAWCZE MAJĄ NIEZALEŻNE

PODSTAWY, DOWODEM JEST FAKT, IŻ WIELU PACJENTÓW
NIE JEST W STANIE DOKONAĆ KATEGORYZACJI TWARZY WG.
PŁCI, WIEKU, CZY RASY, ALE JEST ZDOLNYCH DO
ODPOWIEDNICH REAKCJI AFEKTYWNYCH NA RÓŻNE WYRAZY
TWARZY