1

Uwarunkowania

Uwarunkowania

społeczne

społeczne

2

Uwarunkowania biologiczne

(genetyczne)

Środowisko:

•Fizyczne
•Społeczno-
kulturowe

•warunki
finansowe

•warunki
mieszkaniowe

•rodzina
•środowisko
pracy

•środowisko
zamieszkania

Opieka
medyczna

•nieformalna
opieka

•zinstytucjonalizo
wana

opieka medyczna

Stan zdrowia

Styl życia

•codzienna aktywność

•status społeczny

3

Czynniki społeczne a występowania chorób

•1. Czynniki powodujące nierówności
społeczne będące bezpośrednio lub
pośrednio przyczyną chorób

•2. Analiza społecznego kontekstu
chorego warunkującego jego sytuację
w momencie choroby i wywołującego
określone

konsekwencje

oraz

możliwości „walki” z chorobą

•3.

Definiowanie

relacji

czynniki

ryzyka
choroba w kategoriach koncepcji
stresu, strategii pokonywania stresu
(coping)

4

2. Czynnik społeczny może wpływać na

zmiany w stanie zdrowia poprzez
wystąpienie

nieprawidłowości

związanych

ze

zwyczajami

lub

zachowaniami

np.

negatywne

emocjonalne

reakcje,

destrukcyjne

zachowania, nadmierne picie alkoholu,
palenie tytoniu, brak apetytu, kłopoty
ze snem.

3. Czynnik społeczny związany z chorobą

może wywołać zachowania w chorobie
wpływając
w istotny sposób na przebieg choroby.

1.

Czynnik

społeczny

może

być

bezpośrednią

przyczyną

wywołującą

zmiany w stanie zdrowia (np. w postaci
zmian w systemie hormonalnym lub
systemie immunologicznym).

5

Uwarunkowania stanu

zdrowia

Zdrowie

Środowis

ko

Styl

życia

Uwarunkowa

nia

biologiczne

System

opieki

zdrowot

nej

6

Predyspozycj
e biologiczne

i genetyczne

Styl życia

Środowisk

o fizyczne

Czynniki

kulturowe i

społeczno-

ekonomicz

ne

Stan

zdrowi

a

System

opieki

zdrowotn

ej

Struktura

Siła

oddziaływa

nia

Kwalifikac

je kadry i

wiedza

specjalist

y-czna

Zasoby

finansowe

Technologi

e

Relacja pomiędzy czynnikami społecznymi a

stanem zdrowia

7

Główne choroby

cywilizacyjne

a społeczne uwarunkowania

Choroby układu krążenia,
nowotwory,

wypadki

drogowe,

choroby

wynikające z nadużywania
alkoholu,

samobójstwa,

zaburzenia

genetyczne,

HIV - AIDS

Wieloczynnikowe
uwarunkowania - w tym
rola

czynników

społecznych

8

Teorie na temat przyczyn

chorób uwzględniające aspekt

środowiskowy

1. Triada epidemiologiczna

•choroba

jest

wynikiem

interakcji

pomiędzy czynnikiem chorobotwórczym
(może być o charakterze społecznym),
cechami gospodarza i oddziaływanie
środowiska ( w tym społecznego)

• można zapobiegać chorobie poprzez
modyfikacje czynności determinujących
ekspozycję

i

podatność

(zmianę

środowiska społecznego)

9

Teorie na temat przyczyn

chorób uwzględniające aspekt

środowiskowy

2. Ogólna podatność

•pewne grupy społeczne mają wyższą
umieralność i chorobowość niż inne
z powodu wszystkich przyczyn

•istnieje społeczne uwarunkowane
zróżnicowanie podatności na pewne
choroby,

jest

ono

wynikiem

kompleksowej interakcji czynników
środowiskowych i stylu życia

10

Teorie na temat przyczyn

chorób uwzględniające

aspekt środowiskowy

3. Podejście społeczno-
środowiskowe

•zdrowie jest uwarunkowane przez

społeczne i fizyczne środowisko,

w

którym żyjemy

•ryzykowne

uwarunkowania

środowiska społecznego i
fizycznego

bezpośrednio niszczą

zdrowie oraz pośrednio poprzez
fizjologiczne i psychospołeczne
czynniki ryzyka.

11

Nierówności społeczne a stan
zdrowia

•Status społeczno-ekonomiczny
•Bezrobocie
•Bezdomność
•Dyskryminacja społeczna (wiek, płeć,
stan zdrowia)
•Patologie

społeczne/zagrożenia

zdrowotne
• Przemoc w rodzinie

•Fizyczna

•Psychiczna

•Zaniedbania

Bezpośrednie i
długotrwałe
konsekwencje
przemocy w rodzinie

12

„Warunki stwarzające ryzyko”

•ubóstwo

•niskie wykształcenie (niski status zawodowy)

•szkodliwe, stresujące warunki pracy

•szkodliwe, zanieczyszczone środowisko

•dyskryminacja

•duże zróżnicowanie w dochodach

•zły standard warunków mieszkaniowych

•brak dostępu do taniej, zdrowej żywności

Fizjologiczne czynniki ryzyka

Czynniki ryzyka
związane z zachowaniami

•nadciśnienie
•hypercholesterolemia
•załamanie się systemu immunologicznego
•czynniki genetyczne

•palenie tytoniu

•niewłaściwe odżywianie się

•brak aktywności fizycznej

•konsumpcja alkoholu

Psychospołeczne

czynniki ryzyka

•izolacja, brak wsparcia społecznego
•niska samoocena, samoobwinianie się
•brak możliwości kontrolowania życia
•utrata nadziei

Stan zdrowia

13

•Materialne warunki (dochód,
żywność, warunki mieszkaniowe,
praca związana z narażeniami
zawodowymi)

Warunki środowiskowe
sprzyjające chorobom lub
ryzyku zgonu: ubóstwo,
bezdomność, bezrobocie

Relacja pomiędzy

standardem życia a

ryzykiem chorób

lub zgonu

14

Różnice w stanie zdrowia

pomiędzy mężczyznami a

kobietami

1. Czy kobiety i mężczyźni zaangażowani

są w ten sam rodzaj aktywności w życiu
zawodowym i w domu?

2. Czy płeć jest usposabiającym

czynnikiem dla psychosomatycznych
napięć wynikających z adaptacji do pracy
i obowiązków domowych?

3. Czy indywidualne konsekwencje sytuacji

domowej i zawodowej różnią mężczyzn i
kobiety?

4. Czy łączny wpływ ekspozycji na czynniki

wynikające z pracy zawodowej i sytuacji
domowej jest różny dla mężczyzn i
kobiet?

15

Warunki społeczne a zdrowie

•bezrobocie

•status ekonomiczny

(dochody) jako główna

przyczyna chorób

•zmiany społeczno-

kulturowe

•gwałtowny

rozwój

ekonomiczny

jako

przyczyna zaburzeń zdrowotnych

•uwarunkowania pracy zawodowej jako

przyczyna zmian w stanie zdrowia (stres

zawodowy, wymagania stawiane przez grupy

społeczne, umiejętność sprostania zadaniom

społecznym

•wsparcie społeczne

•wydarzenia życiowe (stres)

16

Relacje pomiędzy uwarunkowaniami

psychospołecznymi a występowaniem

chorób

Struktu

ra

społecz

na

Wczesne

dziecińst

wo

Kultura

Uwarunkowa

nia

genetyczne

Środowis

ko

społeczne

Prac

a

Zachowa

nia

zdrowotn

e

Samopocz

ucie

psychiczne

Patofizjol

o-giczne

zaburzen

ia w

organizm

ie

Cukrzyc

a,

choroby

układu

krążeni

a,

dobrost

an

Uwarunkowania materialne,

psychologiczne

(osobowościowe)

Zaburze

nia

neuro-

endo-

krynolog

icz-no-

immu-

nologicz

ne

17

Wydarzenia

życiowe/doświadczenia życiowe a

stan zdrowia

utraty - śmierć bliskiej osoby

- utrata bliskiej osoby (odejścia, rozwody)
- pracy

poważna choroba, niepełnosprawność

zmiany (negatywne i pozytywne wymagające

przystosowania)

18

Syndrom złamanego serca

•Izolacja (separacja) od bliskich
przyjaciół lub
krewnych

•Śmierć w najbliższej rodzinie

•Poważna choroba członka rodziny

•Utrata partnera życiowego

•Utrata przyjaciela

•Utrata pracy

Hipotezy - utrata a stan zdrowia

•

Utrata bezpieczeństwa (trudności)

Utrata bezpieczeństwa (trudności)

w adaptacji

w adaptacji

do tego wydarzenia

do tego wydarzenia

•

Utrata obiektu uczuć (miłości)

Utrata obiektu uczuć (miłości)

•

Utrata znaczących relacji

Utrata znaczących relacji

społecznych

społecznych

19

Wydarzenia

życiowe/doświadczenia życiowe a

stan zdrowia

str

es

umiejętnoś

ć radzenia

sobie z

nową/trud

ną sytuacją

osobow

ość

przystosow
anie

brak

przystosow

ania

negatywne
zmiany w
stanie
zdrowia

zasoby

psychospołeczne

wspar

cie

wyzwa

nie

20

Rola stresujących wydarzeń

życiowych

Interakcje pomiędzy jednostką a

środowiskiem

reakcje emocjonalne

reakcje fizjologiczne

•konsekwencje długotrwałego stresu

•konsekwencje nieoczekiwanego stresu

•sytuacje, w których zmienne społeczne i

osobowościowe uaktywniają, wzmacniają
lub modyfikują, oddziaływanie stresujące
sytuacji

•styl życia, warunki życia jako modyfikator

przebiegu sytuacji stresowych i reakcji na
stres

21

Stresory

egzogenn

e

ZASOBY

społeczne

psychiczne

biologiczn
e

Stresory

endogen

ne

Ocena

stresoró

w

stanu

stresu

Radze

nie

sobie

ze

strese

m

Poczucie

koherencji

kontrola
refleksja

Wymiar

zdrowie

choro

ba

Model działania stresu

22

Stres
społeczny

Wymagania społeczne

Zadania, role

a stan zdrowia

Wsparcie
społeczne,
umiejętność
radzenia sobie ze
stresem

Środowisko pracy a stan zdrowia

•stres zawodowy

•bezrobocie

23

Zachowa

nia

zdrowotn

e

Praca

Środowis
ko
społeczne

Wczesne
dziecińst
wo

STRUKTUR

A

SPOŁECZNA

Kultura

Uwarunkow

ania

psychologicz

ne

Patofizjolo

gia

uszkodzen

ia

organów

Geny

DOBROSTA
N

24

Dzieciństw

o,
środowisk
o

społeczno-
ekonomicz
ne

Wiek
dorosły
środowisk
o
społeczno
-
ekonomic
zne

Wykształcenie

Zachowania
zdrowotne
w dzieciństwie i
okresie
dorastania

KAPITAŁ ZDROWOTNY

Zachowa

nia

zdrowotn

e w

wieku

dorosłym

Zdrowie,

choroby,

śmierć

25

26