Uwarunkowania społeczno- kulturowe przedsiębiorczości
Odziaływanie struktury społecznej na przedsiębiorczość
Czynniki socjokulturowe należy traktować, jako całość skomponowaną z poznawczych, emocjonalnych, intelektualnych i międzyludzkich elementów życia psychicznego i umysłowego.
Są one zdolnościami, które jednostka nabywa, wykorzystuje i przetwarza, uczestnicząc w relacjach i procesach wymiany społecznej.
System wartości i przekonań, które znajdują odzwierciedlenie w przestrzeganych normach moralnych stanowią istotną determinantę przedsiębiorczości, obok której należy zwrócić uwagę na:
- tradycję przedsiębiorczości na danym terenie,
-model rodziny i więzi rodzinne,
-klimat społeczny sprzyjający lub ograniczający przedsiębiorczość.
Nie można zapominać również o oddziaływaniu na przedsiębiorczość motywacji związanych z osiąganiem prestiżu społecznego, akceptacją najbliższego oraz dalszego środowiska, chęci wyróżnienia się, osiągnięcia uprzywilejowanej pozycji w systemie stratyfikacyjnym, czyli swoistego awansu społecznego przez przedsiębiorców.
Wszystko to łączy się z określonym stylem życia przedsiębiorców oraz postrzeganiem przez nich grupy odniesienia, aspiracji.
Wreszcie, znaczącą rolę oddziaływania przedsiębiorczości ma poczucie tożsamości społecznej przedsiębiorców i postrzeganie ich roli i miejsca w systemie stratyfikacyjnym, jak także postawy przedsiębiorców wobec otoczenia instytucjonalnego przedsiębiorczości.
Przedsiębiorczość należy analizować w kontekście odziaływania struktury społecznej i systemu stratyfikacyjnego.
Stratyfikacji społeczna, jako cecha współczesnego społeczeństwa wskazuje na występowanie kategorii społecznych.
Przynależność do jednej z nich daje bardziej lub mniej korzystną pozycję danej jednostki w społeczeństwie.
Zagadnienia wpływu struktury społecznej i stratyfikacji na przedsiębiorczość znajdują się w teorii przedsiębiorcy J.Schumpetera. Twierdził on, że przedsiębiorcy nie stanowią osobnej klasy społecznej, w takim znaczeniu, w jakim tworzą ja np. właściciele ziemscy. Jednak przynależność osoby do zbiorowości przedsiębiorców może być czynnikiem wskazującym na pozycje w systemie stratyfikacyjnym. Pozycja ta nie będzie pozycją przedsiębiorcy w strukturze społecznej, lecz pozycją kategorii związanej z wykorzystywaniem przez przedsiębiorcę kapitału, czyli będzie on np. właścicielem ziemskim czy kapitalistą
W najnowszych opracowaniach dotyczących systemu stratyfikacyjnego pojawiają się koncepcje, które głoszą, że o przynależności strukturalnej decydować powinien styl życia i wzory konsumpcji a nie tylko warunki materialne.
Nawiązując do P.Burdieu, można stwierdzić, że o przynależności klasowej decydują różnice w posiadanym przez jednostki kapitale kulturowym, społecznym i ekonomicznym.
Interesujące w tym względzie są zależności między posiadanym kapitałem kulturowym i społecznym a przedsiębiorczością, które badał Tadeusz Tyszka, weryfikując w polskich warunkach wyniki badań prowadzonych przez psychologów zachodnich (np. K.E.Warneryda).
K.E.Warneryd przeprowadził analizę typowych charakterystyk w biznesie. Wyniki jego badań wskazują, że w porównaniu z populacją ogólną, przedsiębiorcy częściej mają ojców, którzy również byli przedsiębiorcami. „To, że w rodzinach przedsiębiorców częściej pojawiają się przedsiębiorcze jednostki może być wynikiem dziedziczenia jakiejś kombinacji genów, jak i skutkiem odpowiednich wzorców wychowawczych”.
Następna uwaga dotyczy przynależności do grup etnicznych, otóż z badań K.E. Warneryda wynika, że często przedsiębiorcami stają się członkowie grup mniejszościowych, a jest to przypuszczalnie efekt wymuszony sytuacją owych grup.
Opinię tę podziela także W.Misiak, pisząc, że „dążenie do osiągnięć w pracy i ekonomicznego powodzenia wynika ze znalezienia się grup i jednostek w obcym otoczeniu etnicznym np. w wyniku emigracji. Jednostka i całe grupy przenoszące się do nowego otoczenia etnicznego otrzymują dodatkową motywację do szczególnie intensywnego działania w biznesie (...) rekompensują w ten sposób np. brak praw wyborczych. W większości krajów uzyskanie sukcesów ekonomicznych nobilituje na tyle emigrantów, że łatwiej im uzyskać obywatelstwo kraju przyjmującego”.
Podobny wydźwięk ma teoria Roberta Ezry Parka.
Twierdził on, że jednym z najważniejszych elementów systemu społecznego jest konkurencja, najbardziej podstawowy proces, właściwy zbiorowością terytorialnym.
Konkurencja staje się formą „interakcji bez kontaktu społecznego”. Odnosi się do zjawiska walki o byt, ale obejmuje również zjawiska konkurencji ekonomicznej.
Na bazie tego przekonania powstała koncepcja „człowieka marginesu”, który żyjąc w dwóch światach jednocześnie, tak jak europejski Żyd, amerykański Mulat, czy Simmelowski obcy, staje się jednostką o szerszym horyzoncie, bystrzejszej inteligencji i bardziej niezależnym światopoglądzie.
Często człowiek marginesu angażuje się w działalność gospodarczą na własny rachunek, co stanowi reakcję na brak społecznej akceptacji, która może przejawiać się w ograniczeniu szans na rynku pracy.
Tak więc, istnieje duże prawdopodobieństwo, że w grupie ludzi marginesu pojawi się wielu przedsiębiorców.
Ważnymi socjokulturowymi czynnikami wpływającymi na rozwój zachowań przedsiębiorczych, są motywacje związane z systemem społecznej stratyfikacji.
Można tu mówić o działaniach motywowanych chęcią osiągnięcia prestiżu społecznego przez przedsiębiorców.
Warto w tym względzie jeszcze raz zwrócić uwagę na mechanizmy społeczne opisywane przez Thorstena Veblena.
Thorsten Veblen przy okazji rozważań dotyczących klasy wyższej na przełomie XIX i XX w. zwrócił uwagę na pewny rodzaj zachowań ówczesnego społeczeństwa, w swojej istocie sprowadzających się do osiągnięcia prestiżu poprzez zachowania na obszarze gospodarczym.
Zatem ważnym czynnikiem kształtującym aktywność gospodarczą jednostek, zdaniem T.Veblena, jest chęć uzyskania szacunku otoczenia, czyli prestiżu.
Osiągnięciu prestiżu sprzyjają możliwości nabywcze, które zależą od posiadanych zasobów pieniężnych.
Zatem nawiązując do T.Veblena, należy traktować także ten czynnik, jako ważną determinantę działań na własny rachunek, które mogą sprzyjać powiększaniu możliwości konsumpcyjnych.
Kontekst stratyfikacyjny rozwoju przedsiębiorczości zawarty jest także w koncepcji Zdzisława Zagórskiego.
Autor położył nacisk na procesy zmiany ustrojowej w Polsce jako czynnik powstania i rozwoju klasy średniej, ukształtowanej w znacznym stopniu przez prywatnych przedsiębiorców.
Zdaniem autora klasa średnia współczesnego społeczeństwa polskiego składa się z jednej dominującej odmiany typologicznej klasy prywatnych przedsiębiorców.
„Wielcy pracodawcy” nie są członkami klasy średniej, także drobni właściciele nie są do niej zaliczani.
Rodząca się klasa średnia w okresie transformacji, którą przede wszystkim kształtują przedsiębiorcy, powinna stać się ostoją ładu społeczeństwa obywatelskiego
1