Epidemiologia, etiologia,

historia naturalna raka

stercza

Janusz Dembowski

Epidemiologia



Częstość występowania:



W całym świecie - czwarte miejsce



Kraje rozwinięte - drugie miejsce

Epidemiologia

National Cancer Institute



1975 - 1985 wzrost o 2,3 % na rok



1985 - 1989

6 %



1989 - 1992

18,4 %



1992 - 1995 zmniejszenie 14 % na
rok

Epidemiologia



Afro-Amerykanie - częściej niż u białych



1986 - 1993: 124/100 tys. do 250/ 100 tys.
wzrost o 102 %



1995: 170/100 tys.



Biali (USA)



1986: 86/100 tys.



1992: 179/100 tys.



1995: 110/100 tys.

Epidemiologia



Azjaci, Latyno-Amerykanie w USA mniejsza
częstość



Kraje zachodniej Europy: większa zachorowalność



Kraje rozwijające się: mała zachorowalność



Kraje skandynawskie: wysoka zachorowalność i
śmiertelność



Europa Południowa: niska zachorowalność i
śmiertelność



Japonia, Chiny: najniższe wskaźniki
zachorowalności i śmiertelności

Etiologia



Czynniki genetyczne (Afrykanie)



Czynniki środowiskowe
(Japończycy, Chińczycy w USA)

Wiek



75% CaP powyżej 65 roku życia



50 - 59 lat zachorowalność
zwiększa się i nie ma tendencji
zniżkowej

Stopień zaawansowania



Częstość występowania
miejscowozaawansowanego CaP
zwiększa się, 40 - 70 % obecnie
(18,7 % na rok)



Częstość występowania
przerzutowego CaP zmniejsza się
(9,8 % na rok)

Śmiertelność



USA



1987 - 1991 wzrost o 3,1 % na rok



1991 - 1995 spadek o 1,9% na rok



1999 37 400 zgonów



2000 31 900 zgonów



Europa Zachodnia



Brak spadku śmiertelności

Zmniejszenie

śmiertelności



Oświata zdrowotna



Badania przesiewowe



Związane z erą PSA



Radykalne leczenie

Etiologia



Rodzinny rak stercza - 10 %



Sporadyczny rak stercza - w
etiologii rola czynników
genetycznych i środowiskowych

Rola androgenów w CaP



Wysokie stężenie androgenów u młodych Afro-
Amerykanów - czynnik ryzyka?



Zmniejszenie stężenia testosteronu w andropauzie i
starości - czynnik ryzyka lub inicjujący?



Stosunek stężeń androgenów i estrogenów -
czynnik ryzyka lub inicjujący?



Wyniki badań nie dają definitywnej odpowiedzi



Zależność objawowego raka stercza od androgenów
w doświadczeniu i próbach klinicznych została
udowodniona

.

Etiologia



Czynniki genetyczne



mutacje genowe HPC 1, HPC X



polimorfizm genowy VDR, SRD 5A2



polimorfizm receptora androgenowego AR



ubytek ekspresji GSTP1



utrata heterozygotyczności (LOH)
chromosomu 8



IGF-1 (Insulin-like Growth Factor-1)

Inne zmiany genetyczne



Telomeraza - udział w karcinogenezie (wzrost
aktywności)



Transferaza S-glutationu GSTPi - brak w raku
stercza (upośledzona inaktywacja wolnych
rodników)



Utrata heterozygotyczności chr. 10q - związek
z zaawansowaną chorobą (50% utraty funkcji
genu supresorowego PTEN/MMAC)



PTEN - regulator P13 kinazy, aktywacja onkogenu
Akt - proliferacja, zahamowanie apoptozy

Inne zmiany genetyczne



p-27: gen supresorowy chr. 12p



chromosom 8q, amplifikacja lub
nadekspresja onkogenu MYC - progresja
CaP



PSCA - zwiększona ekspresja w CaP -
progresja



AR - chromosom X, amplifikacja,
polimorfizm receptora -
hormonooporność

Inne zmiany genetyczne



Bcl-2 - onkogen, większa proliferacja,
mała apoptoza



p-53 - gen supresorowy, mutacje związane
z progresją CaP



VEGF - czynnik angiogenezy i progresji,



metaloproteinaza: promotor angiogenezy
i progresji



E-cadheryna: zmniejszona ekspresja w
CaP, nisko zróżnicowane nowotwory

Etiologia



Dieta



migracje ludności przemawiają za
wpływem diety



dieta czynnikiem ochronnym,
zmniejszającym lub zwiększającym
zachorowalność, nie jest uznawana
za czynnik inicjujący zachorowanie

Etiologia



Tłuszcze



Badania doświadczalne - dieta beztłuszczowa
zmniejsza wzrost androgenozależnych guzów,
dieta bogatotłuszczowa zwiększa wzrost
guzów LN CaP



Dieta uboga w tłuszcze:



niższe stężenie testosteronu



mniejsza ilość wolnych rodników



mniejsza ilość karcinogennych metabolitów

Etiologia



Badania epidemiologiczne - dieta
bogatotłuszczowa, duża ilość
białka zwierzęcego jest
czynnikiem ryzyka CaP (mała ilość
produktów roślinnych?).
Brak ostatecznego potwierdzenia.

Eiologia



Wapń - duże spożycie, zwiększone
ryzyko zachorowania na CaP.
Wpływ na metabolizm wit. D? -
proliferacja.



Likopen - karotenoid pomidorów,
antyoksydant, zmniejsza ryzyko
karcinogenezy. O 36% mniejsze ryzyko
CaP przy diecie bogatej w likopen.

Etiologia



Selen - suplementacja zmniejsza
ryzyko zachorowania



Witamina E - antyoksydant,
zmniejsza śmiertelność na CaP



Zielona herbata - czynnik
profilaktyczny



Soja - fitoestrogeny, działanie
antykarcynogenne

Etiologia



Aktywność seksualna - wyniki badań
niejednoznaczne



Palenie papierosów - czynnik
sprzyjający CaP



Alkohol - bez wyraźnego znaczenia
(zmniejsza zachorowalność?, niski
testosteron)



Otyłość - brak jednoznacznych danych,
raczej sprzyja CaP

Historia naturalna CaP



Formy raka stercza



rak utajony - 30 % powyżej 50 r.ż.,

60 - 70% powyżej 70 r.ż.

Jednakowa częstość występowania w
świecie i grupach etnicznych.



rak ukryty - 5 %



rak klinicznie objawowy - różna
częstość występowania w świecie i
grupach etnicznych.

Historia naturalna CaP



Lokalizacja



85 % - obwodowa część stercza



70 % - w obu płatach stercza



85 % - wieloogniskowo

Budowa strefowa stercza

Historia naturalna CaP



Rozprzestrzenianie się CaP



przeztorebkowe



naciekanie perineuralne



przejście na pęcherzyki nasienne



przerzuty: węzły chłonne, kości,
płuca, pęcherz moczowy, wątroba,
nadnercza.

Historia naturalna CaP



Wielkość guza



0,5 cm

3

- bardzo rzadko przechodzi

poza torebkę



4 cm

3

- bardzo rzadko przerzuty do

węzłów chłonnych i pęcherzyków
nasiennych.



Objętość nowotworu ma związek ze
stopniem złośliwości