Historyczność i natura chrystofanii oraz ich wartość apologetyczna

 

Pusty grób jest znakiem, poszlaką Zmartwychwstania. Pomiędzy złożeniem Jezusa do grobu a Zesłaniem Ducha Świętego dokonała się jednak seria wydarzeń, którą pierwotny Kościół ujął w lapidarnym stwierdzeniu: „Pan pozwolił się zobaczyć”, „ukazał się”, „dał się widzieć” (ofthe) i to one stały się decydujące dla rozwoju wiary w Zmartwychwstanie. Apostołowie głoszący: „My jesteśmy świadkami tego”, mieli na myśli nie tyle fakt odkrycia pustego grobu, ile właśnie ukazywanie się zmartwychwstałego Jezusa i spotkania z Nim, czyli chrystofanie. W wykładzie podejmiemy kwestie:

(1)    wykazu świadków;

(2)    typologii narracji chrystofanijnych;

(3)    teologii chrystofanii.

(1) Każda z Ewangelii podaje swoją listę i typologię świadków. Najstarszy jednak wykaz świadków i doświadczeń spotkań Zmartwychwstałego przeka­zuje św. Paweł w 1 Kor 15, 3-8. Jego lista jest kontynuacją „Credo korynckiego” (w. 3-5; także wersety Cr7 zalicza się do tradycji przed-Pawiowej). Nie została ułożona według porządku chronologicznego, ale według hierarchii tych, którzy doznali łaski chrystofanii. Wyraźnie jednak świadczy, że świadkowie Zmartwychwstania byli stosunkowo liczni. Apostoł dzieli ich na sześć kategorii:

-   na pierwszym miejscu jeszcze „Credo korynckie” stawia Kefasa, co potwierdzają także opisy Ewangelii (Mk 16, 7; Ek 24, 12. 34; J 2U-21);

-   w „Credo” wspomina się później spotkanie Jezusa z Dwunastu. Ten fakt został odnotowany również w Ewangeliach (Mt 28, 1Mr20; Łk 24, 36-49; J 20, 19-29; 27, 2-14; Dz 1, 4-13). „Dwunastu” to termin techniczny używany na oznaczenie kolegium apostolskiego w ścisłym sensie, niezależ­nie od rzeczywistej liczby osób obecnych przy Objawieniu;

-   Św. Paweł wylicza nadto ukazanie się Chrystusa „więcej niż pięciuset braciom równocześnie”. Ma to na celu uwiarygodnienie przekazu - liczni byli ci, którzy widzieli Pana. Słowa o tym, że niektórzy spośród świadków żyją, niektórzy zaś pomarli, są potwierdzeniem historyczności chrystofanii;

-   wzmiankowane dalej objawienie Jakubowi (Mniejszemu, „bratu Pańskiemu” +62) potwierdza także apokryficzna Ewangelia Hebrajczyków. Cieszył się on szczególnym szacunkiem jako zwierzchnik wspólnoty chrześcijańskiej w Jerozolimie (Dz 2l, 18.19; Ga 2,9);

-   wymienieni na końcu „wszyscy Apostołowie”, to kolegium apostolskie poszerzone o uczniów, którzy poprzez objawienie Zmartwychwstałego trzymali misję głoszenia Ewangelii i Zmartwychwstania, najbliżsi wspólpracownicy Dwunastu (np. Andronik, Epafrodyt, Marek; 1Kor 1,15-17; Ga 2,8-17; Rz 1,5; 10,14; Hbr 2,30);

-   na koniec, wspominając własne doświadczenie („ukazał się mnie.., jako poronionemu płodowi”), Paweł podkreśla, że świadectwo Apostołów jest godne wiary - on sam doznał łaski spotkania z Panem (Dz 9,3-7; 22,6-21; 26,72-18).

(2) Narracje chrystofanijne dzielimy na:

-         narracje chrystofanii apostolskich (inaczej publiczne lub konstytutywne ­rozesłanie uczniów Mt, Mk - z; Jedenasta Łk, Mk - z; Dziesięciu - J; Siedmiu - J; Wniebowstąpienie - Dz) i chrystofanii prywatnych (Maria Magdalena - J, Mk - z; kobiety przy grobie Mt; Emaus Łk, Mk - z; Tomasz - J; pięciuset braciom - 1Kor; Jakub - 1Kor; Paweł - 1Kor). Wśród chrystofanii apostolskich wysuwa się na plan pierwszy wspo­mniane objawienie Zmartwychwstałego Piotrowi (1 Kor 15, 5; Łk 24, 34; J 20, 3-10; 21, 1-23). Podział, analogiczny do podziału Objawienia na pu­bliczne i prywatne, nie jest ani ostry, ani wyczerpujący;

-         narracje typu galilejskiego (Mt 28, 16-20; J 21) i typu jerozolimskiego (Mt 28, 9-10 - z wskazaniem Galilei; Łk 24; J 20, 19-29 - „tam, gdzie prze­bywali uczniowie”). Jest to podział przeprowadzony z punktu widzenia tradycji chrystofanijnych. W teologii narracyjnej Ewangelistów i w hi­storii Kościoła „schemat jerozolimski” przeważył nad „schematem gali­lejskim”, podczas gdy przebieg wydarzeń chrystofanijnych mógł być od­wrotny: decydujące objawienie Zmartwychwstałego w Galilei i powrót uczniów do Jerozolimy Na korzyść starożytności schematu galilejskiego przemawiają swoiste nakazy udania się do Galilei w celu ujrzenia Zmartwychwstałego: Mk 14,27n; 16,7; Mt 28, 7.10. Od strony teologicznej w tym typie narracyjnym zostaje uprzywilejowane z jednej strony odnie­sienie do Jezusa sprzed Wielkanocy, z drugiej - wizja wypełnienia dzie­jów zbawienia w apokaliptycznym objawieniu Zmartwychwstałego. W schemacie jerozolimskim charakterystyczna jest trzyczęściowa struk­tura: ofthe Zmartwychwstałego - rozpoznanie - misja. Przyczyną coraz bardziej zarysowującej się przewagi tego schematu mógł stać się bardzo wczesny kult pustego grobu Jezusa w Jerozolimie i związana się z nim anamneza liturgiczna. Istotne znaczenie miał też rozwój wspólnoty jero­zolimskiej, która jako swoją misję pojmowała stałe przebywanie (Łk 24,53) w świątyni, Świętym Mieście, aby wielbić i błogosławić Boga (por. tamże) za Zmartwychwstanie Chrystusa. Kościół jerozolimski, „wspól­nota Syjonu” - w myśl proroctwa Iz 62,11- mógł, opowiadając spotkania ze Zmartwychwstałym, przeżywać siebie jako wspólnotę matkę wiary in­nych wspólnot. Mimo to należy podkreślić, że w Nowym Testamencie pozostawiono oba typy narracji chrystofanijnych, nie podejmując próby ich harmonizacji;

-         narracje chrystofanijne z przewagą elementu rozpoznania i narracje chrystofanijne z przewagą elementu rozesłania. Rozpoznanie to owoc inicjatywy, łaski, przyjścia Zmartwychwstałego. Pan pozwala się zobaczyć. Chociaż jest On tym samym Mistrzem z Nazaretu, chociaż daje nieustannie zna­ki swej cielesności (Łk, J), przeszedł od śmierci do życia trynitarnego. Chrystofanie rozesłania zawierają nie mniejsze bogactwo tematów. W Ewangelii Mateusza obraz rozesłania jest uniwersalny. Uczniowie mają iść na cały świat, chrzcić, uczyć wierności nauce Chrystusowej. Misja apostolska znajduje swe oparcie w nieustannej obecności Zmartwychwsta­łego. U Łukasza odpuszczenie grzechów ma na celu zbawienie wszyst­kich narodów. Pomoc Boża płynie z mocy Ducha Świętego. Według Jana posłanie uczniów jest przedłużeniem posłania Syna przez Ojca.

Koegzystencja opisanych typów oraz troska redaktorów nie o porządek topograficzny i chronologiczny, lecz o odpowiednią perspektywę teologiczną, wyjaśnia różnice w opisach Ewangelistów.

(3) Teologiczny sens chrystofanii:

-         Zmartwychwstanie jest zasadniczo wydarzeniem transcendentnym i ponadhistorycznym. Utrzymuje ono jednak mocną i uzasadnioną łączność z historią przede wszystkim poprzez rzeczywistość objawień, będących szczególnymi spotkaniami transcendencji Boga z immanencją człowieka, wieczności z czasem. Zostały one historycznie poświadczone, chociaż nie chodzi tu historyczność bezpośrednią, lecz pośrednią;

-         opisy spotkań ze Zmartwychwstałym świadczą nie o przepaści między Jezusem historii i Chrystusem wiary, ale o tajemniczej ciągłości, która ob­jawiła się w Jego uwielbionym ciele. „Jezus Zmartwychwstały nawiązuje z uczniami bezpośredni kontakt przez dotyk i wspólny posiłek. Zaprasza ich w ten sposób do uznania, że nie jest duchem, ale przede wszystkim do stwierdzenia, że zmartwychwstałe ciało, w którym się im ukazuje, jest tym samym ciałem, które zostało umęczone i ukrzyżowane, ponieważ nosi On jeszcze ślady swojej męki. To autentyczne i rzeczywiste ciało po­siada jednak równocześnie nowe właściwości ciała uwielbionego: nie sy­tuuje się ono już w czasie i przestrzeni, ale może uobecnić się na swój sposób, gdzie i kiedy chce, ponieważ Jego człowieczeństwo nie może już być związane z ziemią i należy wyłącznie do Boskiego panowania Ojca” (KKK 645).

-         Zmartwychwstały ukazuje się i znika jak Bóg w teofaniach Starego Testamentu (Rdz 18; Lb 12, 5). Jego zjawienia są „przechodzeniem” w świat czasu i przestrzeni „absolutnie ukrytej wspaniałości Boga” (kard. K. Lehmann). Dlatego narratorzy wydarzeń chrystofanijnych wyraźnie podkreślają, że inicjatywa chrystofanii należy do Niego, a możliwość rozpoznania jest łaską. Kobiety i uczniowie nie zawsze odkrywają obecność Zmartwychwstałego, gdyż to nie oni rozpoznają, lecz On daje łaskę zobaczenia i rozpoznania;

-         chrystofanie stanowią w pełnym sensie godzinę narodzin wiary. Poprzed­nio relacja z uczniami była wspólnotą losu, towarzyszeniem, wspólnym wędrowaniem i naśladowaniem, połączonym niekiedy z wezwaniami Jezusa do wiary Kiedy Ukrzyżowany ukazuje się jako Zwycięzca nad ostatnim wrogiem, śmiercią, wówczas objawia się jako Pan, a jedyną for­mą relacji z Nim staje się pełna ufności wiara;

-         wszystkie opisy podkreślają, że Zmartwychwstały objawia się wyłącznie w gronie uczniów lub wobec zaproszonych do tego grona (Szaweł). Są oni wezwani do stwierdzenia tożsamości Zmartwychwstałego z Jezusem i do kontynuacji Jego dzieła w Kościele. Chrystofanie uświadamiają, że rozpoczął się czas Kościoła i że uczniowie mają przedłużać posłannictwo Jezusa, idąc do wszystkich narodów, chrzcząc je i ucząc zachowywać Ewangelię.

ks. Henryk Seweryniak

---