5. JA I WIZERUNEK WŁASNEJ OSOBY

oraz

6. POSTAWY I WARTOŚCI

I.

JA

JA obejmuje:

−

własne ciało (oraz jego obraz i ocenę);

−

wiedzę o sobie (czyli strukturę ja);

−

tożsamość (nadaje poczucie ciągłości ja w czasie i zmieniających się sytuacjach oraz odróżnia nas od innych);

−

zdolność i skłonność podejmowania wyborów, działań celowych i samoregulacji;

−

elementy cudze, tj. kochani przez nas ludzie, pełnione role, wyznawane przez nas wartości i normy.

Zjawiska odnoszące się do ja:

•

efekt odniesienia do ja – polega na lepszym zapamiętywaniu informacji odnoszonych do własnej osoby niż

do innych osób;

•

efekt cocktail-party – polega na tym, że informacje dotyczące nas samych łatwiej do nas docierają nawet w

warunkach pochłonięcia uwagi czym innym (tak jak własne imię przebija się przez szum podczas cocktail-
party).

Ja jest luźną strukturą różnych ról i tożsamości społecznych, przekonań na własny temat i samoocen oraz wartości i
celów uznawanych za własne.

Każdy z nas ma autoschemat – obszar, w zakresie którego człowiek ma dobrze wykształconą wiedzę o sobie. Tworzy
się on w relacjach z innymi ludźmi.

Obszary ja:

•

JA REALNE – oznacza to, jaki człowiek jest faktycznie;

•

JA IDEALNE – oznacza to, jaki człowiek chciałby być, a więc pragnienia, nadzieje, aspiracje;

•

JA POWINNOŚCIOWE – oznacza to, jaki człowiek swoim zdaniem powinien być, a więc przekonania o

obowiązkach, powinnościach i obligacjach.

Geneza ja:

1

PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA – WYKŁADY

5. JA I WIZERUNEK WŁASNEJ OSOBY

oraz

6. POSTAWY I WARTOŚCI



inni ludzie – wiąże się z tym stwierdzeniem teza symbolicznego interakcjonizmu (Mead) , że myślimy o sobie

to, co myślą o nas inni. Mead mówi o jaźni odzwierciedlonej, czyli naszych wyobrażeniach na temat tego, co
inni o nas myślą;



porównania społeczne – porównania z innymi są podstawą kształtowania:

−

tożsamości osobistej – jest to subsystem wiedzy złożony z cech, które spostrzegane są przez podmiot
jako najbardziej charakterystyczne i specyficzne, odróżniające własną osobę od innych ludzi;

−

tożsamości społecznej – identyfikacja z konkretnymi grupami lub abstrakcyjnymi kategoriami, do
których jednostka przynależy, bądź aspiruje do przynależności („my”).;



własne zachowanie i warunki w jakich to zachowanie przebiega.

Różnica między spostrzeganiem siebie i innych polega na tym, że siebie spostrzegamy lepiej. Ma to związek z
koncepcją trzech pozytywnych złudzeń na swój temat:



ludzie powszechnie przeceniają swoje pozytywne cechy i osiągnięcia;



przeceniają stopień sprawowanej przez siebie kontroli nad biegiem wydarzeń;



mają skłonność do nierealistycznego optymizmu, przeceniając szansę wystąpienia w ich życiu zdarzeń

dobrych, a nie doceniając szansy zdarzeń złych.

Funkcje ja:

•

funkcje interpersonalne – dotyczące kontaktów z innymi ludźmi:



utrzymywanie i negocjowanie tożsamości – wiedza o sobie jest podstawowym wyznacznikiem
poczucia własnej wartości, bez samowiedzy stracilibyśmy poczucie, że nadal jesteśmy sobą. Funkcja
ta odnosi się również do rozpoznawania naszej tożsamości przez innych;



symulowanie psychiki innych ludzi – służy do odczytywania lub rekonstrukcji psychiki innego
człowieka.

•

funkcje intrapersonalne – związane z tym, co się dzieje wewnątrz jednostki:



samoregulacja zachowania celowego, czyli dokonywanie wyborów – dokonywanie setek wyborów
byłoby niemożliwe, gdyby nasze ja nie zawierało różnych preferencji i standardów. Ważnym
rodzajem takich preferencji są postawy i wartości; teoria przedmiotowej samoświadomości zakłada,
że uwaga człowieka może być w dowolnym momencie skoncentrowana albo na jakimś fragmencie
świata zewnętrznego, albo na samym sobie. Ten ostatni stan to właśnie przedmiotowa

2

PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA – WYKŁADY

5. JA I WIZERUNEK WŁASNEJ OSOBY

oraz

6. POSTAWY I WARTOŚCI

samoświadomość, czyli stan autokoncentracji. Jest to stan zaktywizowania ja, w którym ludzie
uświadamiają sobie własne wartości, postawy czy własności;



samokontrola – zamierzona i dowolna zmiana własnych reakcji. Zjawiska związane z samokontrolą:

−

paradoksalny efekt kontroli – wskazuje, że próby zahamowania myśli na jakiś temat,
skutkują „hiperdostępnością”, czyli wzrostem częstości ich pojawiania się w porównaniu z
sytuacją, gdy człowiek nie próbuje się ich pozbyć.

Dlaczego się tak dzieje? Na mechanizm kontroli umysłowej składają się 2 procesy:

•

proces automatycznego monitorowania własnych myśli w poszukiwaniu
niepożądanej treści (np. Czy już myślę o białych niedźwiedziach?) lub treści blisko z
nią skojarzonej (np. A może myślę o górach lodowych?);

•

kontrolowana interwencja – modyfikowanie treści własnych myśli, polegające na
aktywnym i świadomym zastępowaniu niepożądanych treści innymi myślami (np.
Aby nie myśleć o białych niedźwiedziach, pomyślę o palmach na pustyni);

−

wyczerpanie woli – spadek zdolności do samokontroli w następstwie samego jej
sprawowania, dokonanie jakiegoś aktu woli obniża zdolność dokonania następnego aktu
woli.

II.

SAMOOCENA I AUTOWALORYZACJA

SAMOOCENA – afektywna reakcja człowieka na samego siebie. Samoocena działa na zasadzie błędnego koła – w
porównaniu z osobami o samoocenie wysokiej, osoby o niskiej samoocenie spostrzegają świat społeczny i swoje w
nim szanse w sposób mniej optymistyczny, co zniechęca je do podejmowania wysiłków i obniża uzyskiwane wyniki,
co potwierdza je w poczuciu niskiej wartości.

4 główne motywy (kierują naszymi działaniami skierowanymi na nas samych) związane ze strukturą ja:

MOTYW

DĄŻENIE

OPIS

AUTOWALORY

ZACJA

by ja było

pozytywne

To dążenie do obrony, podtrzymania lub nasilenia dobrego mniemania o sobie. Ludzie mają
skłonność do formułowania pochlebnych sądów na swój temat. Autowaloryzacja ma związek ze
zjawiskiem zw. efektem bycia lepszym niż przeciętnie – człowiek przeciętny uważa siebie za
lepszego niż przeciętnie po niemal każdym względem.

AUTOWERYFIK

ACJA

by ja było

wewnętrznie

zgodne

To dążenie do zgodności między już istniejącymi przekonaniami o sobie, a nowo nadchodzącymi
informacjami na własny temat.

3

PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA – WYKŁADY

5. JA I WIZERUNEK WŁASNEJ OSOBY

oraz

6. POSTAWY I WARTOŚCI

SAMOPOZNAN

IE

by wiedza zawarta

w ja była prawdziwa

To dążenie do pozyskania prawdziwej i dokładnej informacji na temat własnej osoby.

SAMONAPRA

WA

by ja było faktycznie

dobre

To dążenie do rzeczywistego poprawienia własnych cech, umiejętności, stanu zdrowia, czy
dobrostanu.

PORÓWNANIA SPOŁECZNE – porównania siebie z innymi. Są one dokonywane w taki sposób, aby porównujący
stosunkowo dobrze wypadł na tle innych, szczególnie w sytuacji zagrożenia samooceny. W zakresie porównań
społecznych występują zjawiska:



model utrzymywania samooceny – zakłada, że jeśli inna osoba uzyskuje wyniki wyższe od jednostki,

jednostka ta traci na samoocenie. Spadek samooceny w wyniku porównań jest tym większy, im większy jest
sukces innej osoby oraz im bliższa jednostce jest owa osoba.



pławienie się w cudzej chwale – czyli „świecenie odbitym blaskiem”.

Czynnikiem decydującym o wystąpieniu jednego bądź drugiego procesu jest osobista istotność dziedziny,
której sukces dotyczy.

Zabiegi wykonywane dla potrzymania samooceny:



możemy się starać zmniejszyć lub zwiększyć różnicę między wynikami własnymi i cudzymi;



możemy nasilić lub osłabić bliskość w stosunku do innej osoby;



możemy zmienić spostrzeganie dziedziny jako istotnej lub nieistotnej dla definicji własnego ja.

AUTOAFIRMACJA – to potwierdzanie integralności, czyli ogólnej wartości własnej osoby jako kogoś dobrze
przystosowanego i moralnego.

Różne mechanizmy autowaloryzacji są równoważne, o czym świadczy ich wzajemna zastępowalność –
podbudowanie samooceny za pomocą jednego mechanizmu osłabia czasowo tendencję do ujawniania się
pozostałych.

Dlaczego chcemy dobrze o sobie myśleć:

•

pozytywna samoocena jest dla jednostki pożyteczna, ponieważ przyczynia się do osiągania przez nią różnego

rodzaju celów;

4

PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA – WYKŁADY

5. JA I WIZERUNEK WŁASNEJ OSOBY

oraz

6. POSTAWY I WARTOŚCI

•

pozytywna samoocena jest buforem chroniącym jednostkę przed lękiem, przede wszystkim lękiem przed

śmiercią. Zakłada to teoria opanowywania trwogi – ludzie, aby poradzić sobie z lękiem przed śmiercią
wytworzyli w kulturze 2 podstawowe adaptacje:

−

światopoglądy – zbiory przekonań i wierzeń objaśniających porządek świata i
dostarczających wzorca życia godziwego. Jego spełnienie zapewnia nieśmiertelność;

−

dążenie do wysokiej samooceny.

Wzmocnienie samooceny osłabia lęk wywołany myślami o śmierci oraz innymi zagrożeniami.

•

koncepcja samooceny jako socjometru – wskaźnika bieżącej akceptacji jednostki przez jej otoczenie

społeczne. Socjometr monitoruje otoczenie społeczne z uwagi na wskaźniki dezaprobaty, odrzucenia i
wykluczenia oraz sygnalizuje jednostce wystąpienie takich wskaźników za pośrednictwem negatywnej reakcji
afektywnej.

III.

AUTOPREZENTACJA – KSZTAŁTOWANIE WŁASNEGO WIZERUNKU

AUTOPREZENTACJA – kształtowanie (kontrola) sposoby, w jaki spostrzegają nas inni ludzie.

Funkcje autoprezentacji:



osiąganie materialnych i społecznych korzyści, których pozyskanie jest uzależnione od innych ludzi;



autowaloryzacja, czyli utrzymywanie i podwyższanie poczucia własnej wartości;



kształtowanie pożądanej tożsamości osobistej.

W jakich warunkach jesteśmy bardziej motywowani do autoprezentacji – skłonność do autoprezentacji jest tym
większa, im:

•

silniej wierzymy, że sposób spostrzegania nas przez innych ludzi decyduje o osiągnięciu naszych celów (np. w

obecności przełożonych);

•

bardziej zależy nam na celu kontrolowanym przez innych ludzi;

•

bardziej zależy nam na aprobacie innych (np. osób atrakcyjnych);

•

większa jest rozbieżność między pożądanym a rzeczywistym obrazem naszej osoby, jaki mają inni. Skłonność

ta rośnie zatem, gdy ponieśliśmy niedawno porażkę, szczególnie publiczną;

5

PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA – WYKŁADY

5. JA I WIZERUNEK WŁASNEJ OSOBY

oraz

6. POSTAWY I WARTOŚCI

•

skłonność do autoprezentacji jest nasilona u osób o dużej skłonności do obserwacyjnej samokontroli

zachowania i samoświadomości publicznej, tj. nawykowej skłonności do myślenia, co myślą o nich inni.

Podział taktyk autoprezentacji:

•

obronne taktyki – to zachowania ukierunkowane na ochronę, utrzymanie lub obronę zaatakowanej lub

zagrożonej tożsamości i wartości naszej osoby. Należą do nich:



samoutrudnianie – angażowanie się w działania, które obniżają szansę sukcesu, ale zwalniają z
osobistej odpowiedzialności za porażkę, a w dodatku nasilają osobistą chwałę w przypadku sukcesu.
Charakter samoutrudniania może mieć wiele zachowań (społecznie pożądanych (np. pomaganie
innym) oraz autodestrukcyjnych) oraz odczuwanie i demonstrowanie własnych słabości;



wymówki – zaprzeczanie intencji wyrządzenia szkody i/lub przekonywanie, że nie miało się kontroli
nad przebiegiem zachowania, które szkodę wyrządziło (np. to nie moja wina);



suplikacja – prezentowanie własnej bezradności w nadziei uzyskania pomocy od innych dzięki
odwołaniu się do normy odpowiedzialności społecznej, nakazującej pomagać tym, których losy od
nas zależą. Szczególnym rodzajem suplikacji jest udawanie głupka;



usprawiedliwienia – akceptowanie własnej odpowiedzialności przy jednoczesnych próbach
redefinicji czynu jako mało szkodliwego lub dotyczącego w istocie czegoś innego niż szkoda. Istnieją
przynajmniej 4 odmiany tej taktyki:

−

zaprzeczanie szkodliwości czynu;

−

zaprzeczanie krzywdzie ofiary lub przekonywanie, że w istocie zasłużyła sobie na swój los;

−

odwoływanie się do powszechności postępku i usprawiedliwień porównawczych;

−

redefinicja czynu jako dotyczącego nie tyle szkód, ile spełniania rozkazów, czy lojalności w
stosunku do przyjaciół lub zatrudniającej instytucji;



przeprosiny – akceptowanie własnej odpowiedzialności za szkodę, okazanie żalu, kompensowanie
szkody ofierze;

•

asertywno-zdobywcze taktyki – to zachowania ukierunkowane na zbudowanie, pozyskanie, utrwalenie

jakiejś nowej tożsamości naszej osoby. Należą do nich:



ingracjacja – wkradanie się w cudze łaski czy też pozyskanie sympatii przez:

−

prezentowanie własnych (niekoniecznie istniejących) cech wzbudzających sympatię;

−

schlebianie innym i prawienie im komplementów;

6

PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA – WYKŁADY

5. JA I WIZERUNEK WŁASNEJ OSOBY

oraz

6. POSTAWY I WARTOŚCI

−

konformizm, czyli prezentowanie opinii podobnych do poglądów partnera;

−

wyrządzanie przysług.

Zjawiska powiązane z ingracjacją:



dylemat lizusa – zabiegi ingracjacyjne ulegają nasileniu, gdy cudza sympatia staje się bardziej
pożądana. Im ważniejsze jest dla nas pozyskanie sympatii jakiejś osoby, tym większa jest
szansa, że osoba ta zdaje sobie z tego sprawę i wątpić będzie w szczerość naszych zabiegów
autoprezentacyjnych;



dylemat zróżnicowanej publiczności – ludzie różnią się wartościami i upodobaniami, tak
więc to, co jednym się podoba może odstręczać innych.



zastraszanie – przedstawianie siebie jako osoby agresywnej, nieprzyjemnej, która może narobić
kłopotów i od której nie można niczego uzyskać;



autopromocja – przedstawienie siebie jako osoby kompetentnej, podkreślanie, że nasze dokonania
są większe niż się wydaje, rzadko osiągane, pomimo poważnych przeszkód.

Zjawiska powiązane z autopromocją:



dylemat skromności – dzięki autopromocji inni mogą co prawda nabrać przekonania o
naszych kompetencjach, ale także i o niemiłych cechach, takich jak zarozumialstwo i
nadmierna pewność siebie;



dylemat autentyczności – im bardziej pożądany jest w oczach innych obraz naszej osoby,
tym bardziej odbiega od naszych przekonań na swój temat.

Autopromocja przez skojarzenie – polega na kojarzeniu własnej osoby z pozytywnymi zdarzeniami
lub osobami.



świecenie przykładem – przedstawienie siebie jako osoby moralnej.

Ogólnie rzecz biorąc większość autoprezentacji nie odbiega zbyt daleko od rzeczywistych przekonań osoby na własny
temat. Autoprezentacja jest raczej miną niż maską. Jest robieniem miny za pomocą własnej twarzy – a więc
prezentacją jakiegoś fragmentu rzeczywistego ja, choć jest to fragment wyselekcjonowany i często przedstawiony
przesadnie.

Podział autoprezentacji wg Bromleya:

•

taktyczne – nawykowe i zautomatyzowane przedstawianie własnej osoby audytorium, które jest obecne tu i

teraz. Dotyczą sytuacji codziennych, skryptowych (zrutynizowanych), mogą być wykonywane bez

7

PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA – WYKŁADY

5. JA I WIZERUNEK WŁASNEJ OSOBY

oraz

6. POSTAWY I WARTOŚCI

świadomego zamiaru i w dużym stopniu stanowią ekspresję autentycznego ja człowieka (np. zadawanie
pytań o zdrowie partnera, uśmiech na powitanie);

•

strategiczne – mają charakter zabiegów przemyślanych i zaplanowanych z wyprzedzeniem czasowym,

ukierunkowanych na odległe efekty.

8

PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA – WYKŁADY

5. JA I WIZERUNEK WŁASNEJ OSOBY

oraz

6. POSTAWY I WARTOŚCI

POSTAWY – gotowe i trwałe ustosunkowania do konkretnych osób i obiektów albo ich rodzajów (pozytywne lub
negatywne). Ludzie mają tysiące postaw. Postawy mamy wobec tego, wobec czego mamy wiedzę (np. przy
badaniach sondażowych najpierw określamy, czy badani mają wiedzę, a dopiero później określamy ich postawy).

Kiedy nabywamy wiedzę? W procesie socjalizacji – uspołeczniania, czyli wdrażania się w życie społeczne.

WARTOŚCI – abstrakcyjne cele i zasady rządzące ludzkim życiem, a także wartościowaniem świata (np.
sprawiedliwość społeczna, uczciwość, życie w zgodzie z naturą). Wartości są bardziej centralne i wpływają na
postawy, choć nie odwrotnie. Wartość jest czymś trwałym i stabilnym.

Jedna z wielu klasyfikacji wprowadza podział wartości na:

o AUTOTELICZNE (np. życie, dziecko) – to wartość sama w sobie; wartość jest celem naszych dążeń, to

coś z natury ważne i cenne;

o INSTRUMENTALNE (np. dobre prawo, które pozwala chronić nasze życie) – są instrumentem do

osiągania wartości autotelicznych

1. STRUKTURA POSTAW I WARTOŚCI

W skład WARTOŚCI wchodzą pojęcia lub przekonania o pożądanych stanach docelowych lub zachowaniach, które
wykraczają poza specyficzne sytuacje, kierują wyborami i oceną zachowań i zdarzeń oraz są uporządkowane według
względnej ważności/hierarchii.

U Polaków czołowe miejsce zajmują wartości: rodzina, zdrowie, praca, wiara.

POSTAWA jest zawsze czyjaś i zawsze skierowana na jakiś obiekt, albo grupę lub rodzaj obiektów. Postawa człowieka
wobec jakiegoś obiektu (osoby, przedmiotu, zdarzenia, idei) to względnie trwała tendencja do pozytywnego lub
negatywnego wartościowania tego obiektu przez tego człowieka. Przy wartościowaniu pojawia się emocja i ocena.

Ludzie mają tendencję do szybkiego konstruowania postaw negatywnych, trudniej przychodzi im wypracowywanie
postaw pozytywnych.

Własności postawy:

−

ZNAK (pozytywny lub negatywny);

−

NATĘŻENIE (większe lub mniejsze) – siła (np. bardzo lubię, lubię);

−

POZOSTAŁE, np.: ważność, wewnętrzna zgodność, stopień powiązania z innymi postawami.

9

PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA – WYKŁADY

5. JA I WIZERUNEK WŁASNEJ OSOBY

oraz

6. POSTAWY I WARTOŚCI

TRÓJSKŁADNIKOWA DEFINICJA POSTAWY – postawa składa się z 3 podstawowych składników:

IV.

składnik uczuciowo-oceniający - stosunek emocjonalny; trwała skłonność do określonego
wartościowania danego obiektu;

V.

składnik poznawczy - przekonania człowieka na temat danego obiektu;

VI.

składnik behawioralny - tendencja do pozytywnych lub negatywnych zachowań w stosunku do tego
obiektu.

Soczewkowy model wyznaczników i konsekwencji postaw – postawa jest swoistą soczewką pośredniczącą między
naszymi przeszłymi i bieżącymi doświadczeniami z danym obiektem lub rodzajem obiektów.

Wartość stanowi szczególny rodzaj postawy – jej obiektem jest bardzo abstrakcyjny cel życiowy, a ustosunkowanie
bierze się z przekonania, że cel ten jest ważny i powinien być realizowany.

2. FUNKCJE POSTAW

Postawa może spełniać następujące funkcje:



ORIENTACYJNA – określony stosunek do jakiegoś obiektu pozwala zorientować się jaki on jest, jakie
ma właściwości.

Funkcja orientacyjna jest pełniona prawdopodobnie przez wszystkie postawy. Pozostałe funkcje są pełnione
tylko przez niektóre z postaw.



INSTRUMENTALNA – obiekt jest dla nas pozytywny lub negatywny dzięki temu, że pomaga lub
przeszkadza w realizacji własnych dążeń;



EKSPRESJI WARTOŚCI – utrzymywanie i ujawnianie pewnych postaw sprawia nam satysfakcję,
ponieważ w ten sposób możemy wyrażać wiarę w ocenione przez nas wartości, a więc i wyrażać, kim
sami w istocie jesteśmy;



SPOŁECZNO-ADAPTACYJNA – żywimy określoną postawę wobec jakiegoś obiektu, ponieważ pomaga
to zaprezentować się innym ludziom w pozytywnym świetle i podtrzymać pożądane przez nas więzi
społeczne; pozwala przystosować się i żyć wśród innych ludzi;

10

PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA – WYKŁADY

5. JA I WIZERUNEK WŁASNEJ OSOBY

oraz

6. POSTAWY I WARTOŚCI



OBRONY EGO – postawa pomaga jej wyznawcy w utrzymaniu dobrego mniemania o sobie lub
rozwiązaniu wewnętrznych konfliktów, pomaga podnosić swoją wartość, sprzyja autowaloryzacji.

3. GENEZA POSTAW

Zgodnie z soczewkowym modelem postawy mogą się wywodzić z:

−

emocji przeżywanych w przeszłości w stosunku do obiektu – jeśli założymy, że istotą
postawy jest skojarzenie jej obiektu z określoną reakcją uczuciową, to możemy sądzić, że
postawy mogą pojawiać się bez pośrednictwa przekonań.

Efekt ekspozycji – im częściej jakiś obiekt jest eksponowany, tym bardziej jest lubiany. Czasami więc sama
ekspozycja obiektu wystarczy, by mieć postawę pozytywną. Jeśli już coś znamy, to czujemy się pewniej w
obecności tego obiektu. Istnieją jednak pewne ograniczenia:

•

obiekt na wstępie musi być neutralny lub przynajmniej nieawersyjny;

•

obiekt nie może być eksponowany bez przerwy (bo spowoduje znudzenie);

•

efekt ekspozycji jest najsilniejszy w odniesieniu do słabo znanych obiektów;

−

przekonań człowieka o własnościach obiektu, MODEL POSTAWY DOSKONALE RACJONALNEJ
– traktowanie postawy jako rezultatu przekonań wiąże się z założeniem o, że nasz stosunek
emocjonalny do obiektu wynika ze świadomych przekonań o jego zaletach i wadach.
Przekonanie oznacza przypisanie obiektowi postawy dowolnej własności w wyniku
obserwacji, wnioskowania, bądź otrzymania stosownej informacji od jakiegoś nadawcy.

−

własnych zachowań w stosunku do obiektu.

4. WPŁYW POSTAW I WARTOŚCI NA PRZETWARZANIE INFORMACJI

Wpływ postaw i wartości na przetwarzanie informacji:

•

selektywność poszukiwania informacji – w celu potwierdzenia własnych poglądów aktywnie poszukujemy

informacji zgodnych z postawami, zaś aby uniknąć nieprzyjemnego dysonansu unikamy informacji z
postawami tymi sprzecznych;

11

PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA – WYKŁADY

5. JA I WIZERUNEK WŁASNEJ OSOBY

oraz

6. POSTAWY I WARTOŚCI

•

tendencyjność spostrzeżeń i wniosków – koncepcja postawy jako skojarzenia obiektu z określoną reakcją

uczuciową implikuje, że samo pojawienie się obiektu powoduje aktywizację tej reakcji uczuciowej;

•

selektywność pamięci – zapamiętujemy to, co jest zgodne z postawą, a nie kodujemy tego, co jest z nią

sprzeczne.

5. WPŁYW POSTAW NA ZACHOWANIE

Stopień zgodności zachowania z postawą zależy od zmiennych zwanych MODERATORAMI (modyfikatorami)
zgodności. Zmienne te mogą się wiązać z cechami sytuacji, w której dochodzi do danego zachowania, a także z
cechami postawy.

Wyróżniamy 3 typy sytuacji zgodnych z zachowaniem w ramach moderatorów:

•

SYTUACJE INDYWIDUUJĄCE – to warunki umożliwiające zachowanie się zgodne z naszymi preferencjami,

nakłaniające do myślenia o sobie lub o własnych poglądach i zachęcające do wykorzystywania płynących stąd
wniosków w działaniu;

•

SYTUACJE DEZINDYWIDUUJĄCE – to warunki, w których następuje czasowe nasilenie identyfikacji jednostki z

jakąś grupą, jej symbolami i wartościami w takim stopniu, że osobiste wartości i opinie jednostki przestają
regulować jej zachowanie; są to warunki, które nie sprzyjają zachowaniu zgodnemu z naszymi postawami;

•

SYTUACJE SKRYPTOWE – to warunki, które mniej lub bardziej automatycznie inicjują gotowy już ciąg działań,

czyli skrypt.

Cechy postawy decydujące o zgodności postawy i zachowania:

−

ważność postawy;

−

bezpośredniość genezy postawy – jej źródła;

−

stopień wewnętrznej jednorodności – jeśli postawa jest spójna nie ma wahań typu
„kocham”-„nienawidzę”.

12

PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA – WYKŁADY