POSTAWY - gotowe i trwałe ustosunkowania do konkretnych osób i obiektów albo ich rodzajów (pozytywne lub negatywne). Ludzie mają tysiące postaw. Postawy mamy wobec tego, wobec czego mamy wiedzę (np. przy badaniach sondażowych najpierw określamy, czy badani mają wiedzę, a dopiero później określamy ich postawy).

Kiedy nabywamy wiedzę? W procesie socjalizacji - uspołeczniania, czyli wdrażania się w życie społeczne.

WARTOŚCI - abstrakcyjne cele i zasady rządzące ludzkim życiem, a także wartościowaniem świata (np. sprawiedliwość społeczna, uczciwość, życie w zgodzie z naturą). Wartości są bardziej centralne i wpływają na postawy, choć nie odwrotnie. Wartość jest czymś trwałym i stabilnym.

Jedna z wielu klasyfikacji wprowadza podział wartości na:

• AUTOTELICZNE (np. życie, dziecko) - to wartość sama w sobie; wartość jest celem naszych dążeń, to coś z natury ważne i cenne;

• INSTRUMENTALNE (np. dobre prawo, które pozwala chronić nasze życie) - są instrumentem do osiągania wartości autotelicznych

1. STRUKTURA POSTAW I WARTOŚCI

W skład WARTOŚCI wchodzą pojęcia lub przekonania o pożądanych stanach docelowych lub zachowaniach, które wykraczają poza specyficzne sytuacje, kierują wyborami i oceną zachowań i zdarzeń oraz są uporządkowane według względnej ważności/hierarchii.

U Polaków czołowe miejsce zajmują wartości: rodzina, zdrowie, praca, wiara.

POSTAWA jest zawsze czyjaś i zawsze skierowana na jakiś obiekt, albo grupę lub rodzaj obiektów. Postawa człowieka wobec jakiegoś obiektu (osoby, przedmiotu, zdarzenia, idei) to względnie trwała tendencja do pozytywnego lub negatywnego wartościowania tego obiektu przez tego człowieka. Przy wartościowaniu pojawia się emocja i ocena.

Ludzie mają tendencję do szybkiego konstruowania postaw negatywnych, trudniej przychodzi im wypracowywanie postaw pozytywnych.

Własności postawy:

• ZNAK (pozytywny lub negatywny);

• NATĘŻENIE (większe lub mniejsze) - siła (np. bardzo lubię, lubię);

• POZOSTAŁE, np.: ważność, wewnętrzna zgodność, stopień powiązania z innymi postawami.

TRÓJSKŁADNIKOWA DEFINICJA POSTAWY - postawa składa się z 3 podstawowych składników:

• składnik uczuciowo-oceniający - stosunek emocjonalny; trwała skłonność do określonego wartościowania danego obiektu;

• składnik poznawczy - przekonania człowieka na temat danego obiektu;

• składnik behawioralny - tendencja do pozytywnych lub negatywnych zachowań w stosunku do tego obiektu.

Soczewkowy model wyznaczników i konsekwencji postaw - postawa jest swoistą soczewką pośredniczącą między naszymi przeszłymi i bieżącymi doświadczeniami z danym obiektem lub rodzajem obiektów.

Wartość stanowi szczególny rodzaj postawy - jej obiektem jest bardzo abstrakcyjny cel życiowy, a ustosunkowanie bierze się z przekonania, że cel ten jest ważny i powinien być realizowany.

2. FUNKCJE POSTAW

Postawa może spełniać następujące funkcje:

• ORIENTACYJNA - określony stosunek do jakiegoś obiektu pozwala zorientować się jaki on jest, jakie ma właściwości.

Funkcja orientacyjna jest pełniona prawdopodobnie przez wszystkie postawy. Pozostałe funkcje są pełnione tylko przez niektóre z postaw.

• INSTRUMENTALNA - obiekt jest dla nas pozytywny lub negatywny dzięki temu, że pomaga lub przeszkadza w realizacji własnych dążeń;

• EKSPRESJI WARTOŚCI - utrzymywanie i ujawnianie pewnych postaw sprawia nam satysfakcję, ponieważ w ten sposób możemy wyrażać wiarę w ocenione przez nas wartości, a więc i wyrażać, kim sami w istocie jesteśmy;

• SPOŁECZNO-ADAPTACYJNA - żywimy określoną postawę wobec jakiegoś obiektu, ponieważ pomaga to zaprezentować się innym ludziom w pozytywnym świetle i podtrzymać pożądane przez nas więzi społeczne; pozwala przystosować się i żyć wśród innych ludzi;

• OBRONY EGO - postawa pomaga jej wyznawcy w utrzymaniu dobrego mniemania o sobie lub rozwiązaniu wewnętrznych konfliktów, pomaga podnosić swoją wartość, sprzyja autowaloryzacji.

3. GENEZA POSTAW

Zgodnie z soczewkowym modelem postawy mogą się wywodzić z:

• emocji przeżywanych w przeszłości w stosunku do obiektu - jeśli założymy, że istotą postawy jest skojarzenie jej obiektu z określoną reakcją uczuciową, to możemy sądzić, że postawy mogą pojawiać się bez pośrednictwa przekonań.

Efekt ekspozycji - im częściej jakiś obiekt jest eksponowany, tym bardziej jest lubiany. Czasami więc sama ekspozycja obiektu wystarczy, by mieć postawę pozytywną. Jeśli już coś znamy, to czujemy się pewniej w obecności tego obiektu. Istnieją jednak pewne ograniczenia:

• obiekt na wstępie musi być neutralny lub przynajmniej nieawersyjny;

• obiekt nie może być eksponowany bez przerwy (bo spowoduje znudzenie);

• efekt ekspozycji jest najsilniejszy w odniesieniu do słabo znanych obiektów;

• przekonań człowieka o własnościach obiektu, MODEL POSTAWY DOSKONALE RACJONALNEJ - traktowanie postawy jako rezultatu przekonań wiąże się z założeniem o, że nasz stosunek emocjonalny do obiektu wynika ze świadomych przekonań o jego zaletach i wadach. Przekonanie oznacza przypisanie obiektowi postawy dowolnej własności w wyniku obserwacji, wnioskowania, bądź otrzymania stosownej informacji od jakiegoś nadawcy.

• własnych zachowań w stosunku do obiektu.

4. WPŁYW POSTAW I WARTOŚCI NA PRZETWARZANIE INFORMACJI

Wpływ postaw i wartości na przetwarzanie informacji:

• selektywność poszukiwania informacji - w celu potwierdzenia własnych poglądów aktywnie poszukujemy informacji zgodnych z postawami, zaś aby uniknąć nieprzyjemnego dysonansu unikamy informacji z postawami tymi sprzecznych;

• tendencyjność spostrzeżeń i wniosków - koncepcja postawy jako skojarzenia obiektu z określoną reakcją uczuciową implikuje, że samo pojawienie się obiektu powoduje aktywizację tej reakcji uczuciowej;

• selektywność pamięci - zapamiętujemy to, co jest zgodne z postawą, a nie kodujemy tego, co jest z nią sprzeczne.

5. WPŁYW POSTAW NA ZACHOWANIE

Stopień zgodności zachowania z postawą zależy od zmiennych zwanych MODERATORAMI (modyfikatorami) zgodności. Zmienne te mogą się wiązać z cechami sytuacji, w której dochodzi do danego zachowania, a także z cechami postawy.

Wyróżniamy 3 typy sytuacji zgodnych z zachowaniem w ramach moderatorów:

• SYTUACJE INDYWIDUUJĄCE - to warunki umożliwiające zachowanie się zgodne z naszymi preferencjami, nakłaniające do myślenia o sobie lub o własnych poglądach i zachęcające do wykorzystywania płynących stąd wniosków w działaniu;

• SYTUACJE DEZINDYWIDUUJĄCE - to warunki, w których następuje czasowe nasilenie identyfikacji jednostki z jakąś grupą, jej symbolami i wartościami w takim stopniu, że osobiste wartości i opinie jednostki przestają regulować jej zachowanie; są to warunki, które nie sprzyjają zachowaniu zgodnemu z naszymi postawami;

• SYTUACJE SKRYPTOWE - to warunki, które mniej lub bardziej automatycznie inicjują gotowy już ciąg działań, czyli skrypt.

Cechy postawy decydujące o zgodności postawy i zachowania:

• ważność postawy;

• bezpośredniość genezy postawy - jej źródła;

• stopień wewnętrznej jednorodności - jeśli postawa jest spójna nie ma wahań typu „kocham”-„nienawidzę”.

6. POSTAWY I WARTOŚCI

4

PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA - WYKŁADY

---