TRZY KONCEPCJE PSYCHOLOGICZNE CZŁOWIEKA

Koncepcja behawiorystyczna:

Człowiek jest jednostką reaktywną tzn. reaguje na bodźce płynące ze środowiska zgodnie z zasadą SR (stimulus - bodziec, reaction - reakcja), a jego zachowanie się ma charakter instrumentalny tzn., że zachowanie się jest instrumentem, czyli sposobem, środkiem uzyskania wzmocnienia pozytywnego, czyli nagrody bądź uniknięcia wzmocnienia negatywnego, czyli kary.

Środowisko jest głównym wyznacznikiem zachowania się człowieka. To, jaki człowiek jest nie zależy od osobowości czy przeżyć a tylko od środowiska. Nie życie wewnętrzne wpływa na zachowanie a środowisko.

Skinder, Watson

Koncepcja psychodynamiczna:

Zakładała, że to, jaki jest człowiek i jak się zachowuje zależy od osobowości nie od środowiska.

Osobowość rozumiana jako system sił dynamicznych zwanych popędami lub potrzebami. Istnieją potrzeby (popędy) pierwotne, biologiczne (zaspokojenie jest niezbędne do życia), oraz potrzeby wtórne, potrzeby wyższego rzędu - powstają w wyniku socjalizacji, czyli kontaktów z otoczeniem, z innymi ludźmi:

• potrzeba bezpieczeństwa

• potrzeba akceptacji, miłości, afiliacji (kontakty z innymi ludźmi)

Popędy i potrzeby wchodzą ze sobą w konflikty, co rodzi u człowieka poczucie lęku. Konflikty o charakterze zewnętrznym (odnoszą się do relacji jednostki z otoczeniem), oraz konflikty o charakterze wewnętrznym (motywacyjnym), które odnoszą się do sprzecznych pragnień, dążeń jednostki.

Konflikty motywacyjne dzielą się na trzy kategorie:

• przyciąganie - przyciąganie (dążenie - dążenie): osoba w tym samym czasie musi wybrać jedna z dwóch atrakcyjnych alternatyw

• unikanie - unikanie: jednostka ma do wyboru dwie nieatrakcyjne alternatywy, powstaje konflikt

• przyciąganie - unikanie: coś z jednej strony przyciąga do danej sytuacji, a z drugiej strony odpycha od niej, jest to najczęstsze źródło frustracji.

Z lękiem człowiek radzi sobie stosując mechanizmy obronne bądź przez psychoterapię. Podstawowym celem stosowania mechanizmów obronnych jest minimalizowanie lęku i utrzymanie poczucia własnej wartości. Często dążenie to jest powodem agresji - jednostka próbuje w ten sposób zwrócić na siebie czyjąś uwagę.

Mechanizmy obronne:

• regresja (wyparcie) - polega na usuwaniu ze świadomości sytuacji przykrych, zagrażających, czy naruszających poczucie własnej godności

• introjekcja - przypisywanie sobie pozytywnych cech innych ludzi

• racjonalizacja - niewłaściwe wyjaśnianie przyczyn własnego zachowania, błędne przedstawianie własnych motywów i dążeń. „Kwaśne winogrona” - podważanie wartości celu, do którego dążymy; „słodkie cytryny” - w sytuacji trudnej szukamy dobrych jej stron, wmawiamy sobie, że to coś trudnego ma swoje dobre strony.

• Substytucja - polega na zastępowaniu celów trudnych łatwiejszymi do osiągnięcia. Występuje w dwóch formach:

1. kompensacja - kierujemy aktywność na cele podobne do tych, których nie udało nam się osiągnąć

2. sublimacja - wyrażanie swoich nieakceptowanych popędów czy potrzeb w formie akceptowanej społecznie np. wiersze, malarstwo.

Część życia psychicznego jednostki przebiega w nieświadomości, tzn. że człowiek nie zawsze zdaje sobie sprawę z własnego zachowania czy tez nie potrafi tego zachowania kontrolować.

Freud - psychoanaliza; Honney, Frann, Sullivan - neopsychoanaliza; Maslow - psychologia humanistyczna.

Koncepcja poznawcza:

Zachowanie się jest wyznaczone zarówno przez środowisko jak i przez osobowość, a dokładnie przez informacje, które dostarczane są człowiekowi za pomocą procesów poznawczych.

Osobowość jest to system informacji o świecie zewnętrznym i sobie samym zakodowany w pamięci jednostki i będący wynikiem jej doświadczeń.

Spostrzeganie to złożony układ procesów, dzięki któremu powstaje u człowieka subiektywny obraz rzeczywistości zwany spostrzeżeniem. Złożone procesy spostrzegania mają charakter ukierunkowany; są to czynności konstruowania spostrzeżeń, a spostrzeżenia jako wewnętrzne reprezentacje przedmiotów spostrzeganych są ich wynikiem.

Procesy poznawcze przebiegają na dwóch poziomach:

• Sensomotorycznym (czuciowo-ruchowym) - spostrzeganie figur - figuralny

• Semantyczno-operacyjnym (znaczeniowo-czynnościowy) - spostrzeganie przedmiotów - przedmiotowy

W obydwu przypadkach spostrzeżenie jako czynnik złożonej czynności spostrzegania jest zjawiskiem aktualnym, występującym w świadomości podmiotu.

Subiektywnym obrazom odpowiada określony układ funkcjonalny w mózgu, który jest fizjologicznym odpowiednikiem spostrzeganego przedmiotu. Układ ten jest względnie trwały, utrzymuje się po zniknięciu ze świadomości obrazu spostrzeżeniowego. Jego pozorna aktywizacja może prowadzić do reprodukcji dawnych spostrzeżeń w świadomości człowieka w postaci wyobrażeń.

Spostrzeganie sensomotoryczne - kąty, linie plamy, nie wiemy, do czego służy ten przedmiot, nie wiemy, co to jest (występuje u dzieci), widzimy coś w oddali.

Spostrzeganie semantyczno-operacyjne - wiemy, co widzimy, jest to wyższy poziom spostrzegania.

Pamięć: jest to proces gromadzenia i przechowywania ubiegłego doświadczenia oraz wykorzystywania go w różnych sytuacjach.

Fazy procesów pamięciowych:

• Zapamiętywanie (nabywanie doświadczeń) - zapamiętywanie jest skomplikowane, gromadzenie śladów pamięciowych tzw. engramów za pomocą neuronów.

• Przechowywanie - jest fazą utajnioną

• Odtwarzanie, które występuje w trzech formach:

• Przypominanie (nie ma go w polu widzenia)

• Rozpoznawanie (coś jest w polu widzenia)

• Ponowne uczenie się

Rodzaje pamięci:

• Ze względu na rodzaje bodźców:

• Obrazowa (wzrokowa i słuchowa) - najlepszy efekt uczenia się jest przy połączeniu wzroku i słuchu, łączenie elementów.

• Ruchowa

• Uczuciowa

• Ze względu na przedmiot pamięci:

• Mechaniczna - bez analizy treści, bez zrozumienia - ktoś umie coś na pamięć, ale nie rozumie, o co chodzi

• Logiczna - poszukiwanie związków przyczynowo-skutkowych

• Ze względu na sposób zapamiętywania:

• Dowolna - celowe, ukierunkowane zapamiętywanie

• Mimowolna - bez nastawienia, bez świadomości, w sposób przypadkowy

• Ze względu na czas reprodukowania:

• Bezpośrednia - od razu po zapoznaniu się zaczynamy zapamiętywać. Jej pojemność jest ograniczona do 7 jednostek pamięci. Z przeczytanej listy 7 słów zapamiętamy tylko te 7, nie więcej.

• Odroczona

Mechanizmy pamięci:

• Pamięć ikoniczna - ultrakrótka, na bardzo krótko zapamiętujemy wiele rzeczy

• Pamięć krótkotrwała (STM) - pamięć bezpośrednia do 7 jednostek

• Pamięć długotrwała (LTM) - odroczona, nieograniczona pojemność

Cechy pamięci:

• Trwałość - wiąże się z przechowywaniem w pamięci

• Szybkość - jak szybko coś się zapamiętuje

• Gotowość - wiąże się z czasem wydobywania informacji z pamięci

• Dokładność lub wierność - odtwarzania informacji

• Zakres lub pojemność

Interferencja - hamowanie - nakładanie się materiałów

Hamowanie retroaktywne - obniżone przechowywanie zadania A w wyniku nowego zadania B, które nakłada się na odtwarzanie A.

Hamowanie proaktywne - obniżanie przechowywania zadania B w wyniku uprzedniego uczenia się zadania A.

Siła hamowania zależy od:

• Podobieństwa między materiałem początkowym i następnym

• Treści obu materiałów

• Stopnia opanowania każdego z nich

• Metody uczenia się

Teorie zapominania:

• Zacieranie się śladów pamięciowych (engramów) na skutek braku ich używania

• Teorie interferencyjne

• Wygasanie (zapomnienie, zachowania nienagradzane ulegają wygasaniu)

• Tłumienie (świadomy mechanizm zapominania, celowe zapominanie)

Model pamięci Atkinsona

Myślenie

Myślenie jest to łańcuch operacji umysłowych, za pomocą, których przetwarzamy informacje, czyli treści zakodowane w spostrzeżeniach, wyobrażeniach i pojęciach.

Struktury czynności myślenia:

• Informacje o świecie, które są materiałem myślenia, informacje są tym, co jest przetwarzane w myśleniu:

• Myślenie sensoryczno-motoryczne - w oparciu o to, co widzimy, wytworzone u małych (do 3 roku życia) dzieci w wyniku spostrzeżeń

• Myślenie konkretno-wyobrażeniowe (dzieci od 3 do 7 lat)

• Myślenie pojęciowe, abstrakcyjne (u ludzi dorosłych, dzieci około 12 lat)

Operacje za pomocą, których przetwarzamy materiał myślenia:

• Analiza, synteza i ich pochodne, abstrahowanie, uogólnianie, porównywanie (wyodrębnianie cechy ogólnej)

• Reguły (metody, taktyki, strategie), czyli to, co wpływa na uporządkowanie kolejnych operacji:

• Reguły algorytmiczne - przepis, wzór, jego zastosowanie wystarcza do rozwiązania problemu, zadania

• Reguły heurystyczne (intuicyjne) - cała szeroko rozwinięta twórczość odwołuje się do działania na wyczucie, nie gwarantują rozwiązania problemu, ale są najczęściej używane.

Problem: rodzaj zadania, którego nie potrafimy rozwiązać przy pomocy aktualnie posiadanych umiejętności, wiedzy.

Rodzaje sytuacji problemowych:

• Problemy otwarte

• Problemy zamknięte

• Problemy konwergencyjne (jest jedno poprawne rozwiązanie, testy na inteligencję)

• Problemy dywergencyjne ( wiele rozwiązań, z których każde może być poprawne, testy zdolności - płynność słowna)

Fazy rozwiązywania problemów:

• Dostrzeganie problemów

• Analiza sytuacji problemowej

• Wytwarzanie pomysłów rozwiązania

• Weryfikacja pomysłów

Zdolności

Zdolności to takie różnice indywidualne, które sprawiają, że przy jednakowej motywacji i uprzednim przygotowaniu poszczególni ludzie osiągają niejednakowe rezultaty w uczeniu się i działaniu.

Definicje inteligencji:

Stern: zdolność przystosowania się do nowych wymagań przez odpowiednie wykorzystanie środków myślenia.

Spearman: zdolność ogólna do spostrzegania zależności i wyciągania wniosków.

Hilgard: podział inteligencji na: A - genotyp człowieka, czyli inteligencja wrodzona (nie można jej zmierzyć), B - wytwór łącznego oddziaływania genotypu i środowiska, C - to, co mierzą testy na inteligencję (mierzona w konkretnym czasie i za pomocą konkretnego urządzenia)

Teorie inteligencji:

• Teoria hierarchiczna - tzw. teoria dwóch czynników Spearmana:

• Czynnik G - inteligencja ogólna (general)

• Czynniki S - zdolności specjalne, specyficzne

Czynnik G pełni role nadrzędną nad S i jest wspólny dla wszystkich ludzi, czynnik S występuje tylko u niektórych ludzi.

• Teoria Cattela - podział czynnika G na tzw. inteligencję płynną (inteligencja wrodzona) i inteligencję skrystalizowaną („nabytą”)

• Teoria Guilforda - tzw. teoria czynników równorzędnych - wiele różnych czynników mających takie samo znaczenie dla funkcjonowania człowieka (120 hipotetycznych zdolności)

Pomiar inteligencji, wzór na iloraz inteligencji:

Wiek umysłowy * 100/wiek życia,

Wiek umysłowy - określa się, ustala na podstawie testów inteligencji.

84-116 NORMA (iloraz inteligencji)

Inteligencja emocjonalna

Inteligencja emocjonalna to zdolność kierowania emocjami.

Goleman do inteligencji emocjonalnej zalicza 5 głównych kompetencji, stanowiących jej przejawy. Są to:

• Samoświadomość - warunkująca wiedzę o własnych doznaniach, preferencjach, możliwościach.

• Samoregulacja - oznaczająca panowanie nad emocjami.

• Motywowanie się do działania - dokonuje się dzięki konstruktywnemu wykorzystaniu emocji.

• Empatia - czyli rozpoznawanie stanów i potrzeb innych ludzi.

• Umiejętności społeczne - określane jako umiejętności wzbudzania pożądanych reakcji u innych osób.

Osobowość, temperament

• PAWŁOW = HIPOKRATES

• Sangwinik - typ silny, zrównoważony, ruchliwy, dobrze przystosowany, uczuciowy, wytrwały

• Choleryk - typ silny, niezrównoważony, z przewagą pobudzenia, impulsywny, ze skłonnością do wyrażania emocji na zewnątrz, uparty, silna wola, wytrwałość w dążeniu do celu

• Melancholik - typ słaby, łatwo poddaje się nastrojom, skłonny do pesymizmu, sumienny, o nastawieniu egocentrycznym

• Flegmatyk - typ silny, zrównoważony, powolny, spokojny, dokładny, mało wrażliwy

• KRETSCHMER

• Schizotymik - mało towarzyski, zamknięty w sobie, ze skłonnościami do schizofrenii

• Cyklotymik - łatwo przechodzi od skrajnych emocji (śmiech, płacz)

• Iksotymik - temperament wiskozyny, umiarkowany w gestach, rzadko ujawniający emocje, o małej plastyczności umysłu

• JAN STRELAU

Regulacyjna teoria temperamentu Strelaua:

Temperament to zespół formalnych i względnie trwałych cech zachowania, przejawiających się w sile reagowania oraz w czasowych parametrach reakcji.

Temperament ma udział w każdym zachowaniu człowieka niezależnie od jego treści, temperament ma charakter stały, dopuszcza jednak możliwości zmiany (przy długiej chorobie, przy zmianie stanu psychicznego (uraz psychiczny), depresji).

Cechy formalne temperamentu:

• Ruchliwość - łatwość przechodzenia z jednej czynności na drugą, zdolność czy łatwość wykonywania kilku czynności naraz

• Szybkość - wyraża się czasem, jest to czas, jaki upływa od momentu pojawienia się bodźca do wystąpienia reakcji

• Trwałość reakcji - czas utrzymywania się reakcji po zaprzestaniu bodźca

• Aktywność - potrzeba doznań, ludzi można podzielić na aktywnych - poszukują bodźców, biernych - mała potrzeba stymulacji, stoją na uboczu

• Reaktywność - stała intensywność reagowania na bodźce, ze względu na tę własność wyróżnia się osoby niskoreaktywne i wysokoreaktywne.

Reaktywność i aktywność - siła reagowania, ruchliwość, szybkość, trwałość reakcji - czasowe parametry reakcji.

U każdego człowieka występuję tzw. optimum aktywacji, czyli optymalny poziom pobudzenia ośrodkowego układu nerwowego, który zapewnia człowiekowi największą sprawność działania i najlepsze samopoczucie.

W zależności od reaktywności są różne sposoby dochodzenia do optimum aktywacji. I tak osoby wysokoreaktywne potrzebują niewielu bodźców żeby ten poziom uzyskać, dlatego są bierne, natomiast osoby niskoreaktywne potrzebują wielu bodźców, czyli dużej stymulacji żeby ten poziom uzyskać, czyli są aktywni.

Istnieje odwrotny związek między reaktywnością a aktywnością. Im wyższa reaktywność tym niższa aktywność.

Osoby niskoreaktywne	Osoby wysokoreaktywne
Większa łatwość, plastyczność w przystosowaniu się do warunków środowiskowych	Trudności w przystosowaniu się do warunków środowiskowych
Mniej wrażliwe na kary, w mniejszym stopniu się przejmują	Bardzo wrażliwe na wszelkiego rodzaju kary, bardzo się przejmują
Wykazują większą skłonność do zachowań agresywnych, bo agresja wiąże się z dużą dawką stymulacji	Nie wykazują skłonności do agresywnego zachowania, gdyż nie potrzebują dużych dawek stymulacji
Wykazują większą skłonność do psychopatii i niski poziom lęku	Nie wykazują skłonności do psychopatii, a ich poziom lęku jest bardzo wysoki
Wykazują niski poziom empatii	Wykazują wysoki poziom empatii łatwo rozpoznają stany i potrzeby innych ludzi
Przystępują od razu do zadań właściwych, mniej czasu poświęcają na czynności przygotowawcze i pomocnicze, oraz wykazują największe zdolności działania w godzinach popołudniowych i wieczornych	Dużo czasu poświęcają na czynności przygotowawcze i pomocnicze zanim zabiorą się do zadań właściwych, a największe zdolności do działania osiągają rano i w godzinach przedpołudniowych
Wykazują wyższą samoocenę, samoakceptację, mają wyższe poczucie własnej wartości, oraz wykazują tendencje do makiawelizmu, czyli manipulowania innymi ludźmi	Niska samoocena, niska samoakceptacja, małe poczucie własnej wartości, nie mają tendencji do manipulowania innymi ludźmi, czyli do makiawelizmu
Większa odporność na stres, preferowanie sportów ekstremalnych, dobrze czuja się w sytuacjach stresowych	Niska odporność na stres, unikają sportów ekstremalnych, sytuacje stresowe nie działają na nich dobrze
Skłonności do zdrady (większe prawdopodobieństwo)	Niższe prawdopodobieństwo zdrady partnera
Preferują seks niekonwencjonalny (w dziwnych miejscach), lubią wymyślne pozycje seksualne	Seks typowy, konwencjonalny (w domowym zaciszu, w łóżku, bez udziwniania)

Czynniki warunkujące powstawanie różnic indywidualnych:

• Cechy dziedziczne

• Środowisko

Fizjologiczne podłoże temperamentu jest to blok układu hormonalnego, autonomicznego układu nerwowego, ośrodków podkorowych.

Procesy emocjonalne - odgrywają ważną rolę w regulacji stosunków z otoczeniem. Mają one wpływ na poziom energii, jaką organizm zmobilizuje w danym momencie. Emocje są więc odzwierciedleniem stosunku jednostki do rzeczywistości lub samej siebie.

Wyróżnia się dwa komponenty procesu emocjonalnego:

• Pobudzenie emocjonalne, które wyraża się w formie:

• Wzrostu napięcia mięśniowego

• Wzrostu intensywności procesów umysłowych

• Pobudzenia autonomicznego układu nerwowego, co prowadzi do zmian czynności narządów wewnętrznych

• Znak emocji: dodatni lub ujemny

Czynniki (przyczyny, źródła) wywołujące emocje:

• Pierwotne bodźce emocjonalne (bodźce zmysłowe lub bodźce pochodzące z narządów wewnętrznych)

• Wtórne bodźce emocjonalne (warunkowanie emocji)

• Rozbieżność między oczekiwaniami a rzeczywistością (bodźce nowe, zmienne, konfliktowe, złożone, relacje z innymi osobami)

I prawo Yerkesa-Dodsona - mówi, że w miarę wzrostu intensywności emocji rośnie sprawność działania, ale tylko do pewnego momentu, po czym zaczyna spadać.

II prawo Yerkesa-Dodsona - im trudniejsze zadania tym mniejsza intensywność emocji jest wskazana - potrzebna dla uzyskania największej sprawności działania.

FRUSTRACJE

Frustracja nazywamy samą przeszkodę, która staje na drodze do realizacji celu.

Frustracją nazywamy bezpośredni efekt wystąpienia przeszkody, czyli przerwanie ciągu czynności ukierunkowanych na realizowanie określonych celów.

Frustracje to zespół przykrych emocji, które pojawiają się w wyniku zablokowanych dążeń podmiotu.

PRZYCZYNY FRUSTRACJI

• Czynniki wewnętrzne

• Czynniki zewnętrzne

• Bierne (tylko utrudniają)

• Czynne (stwarzają sytuację zagrożenia

• Konflikty motywacyjne

• Dążenie - dążenie

• Unikanie - unikanie

• Dążenie - unikanie

• Konfliktowa struktura osobowości

Typy nastawienia wobec przeszkód: zadaniowy, obronny.

Następstwa frustracji:

• Agresja (np. przemieszczona)

• Fiksacja

• Stereotypizacja (uporczywe trzymanie się czegoś, co nie jest skuteczne)

• Usztywnienie

• Regresja (np. prymitywizacja)

Mechanizmy obronne:

• Projekcja

• Racjonalizacja

• Wyparcie

• Substytucja

Długotrwałe następstwa frustracji:

• Neurotyzacja osobowości

• Zahamowanie rozwoju osobowości

• Zaburzenia procesu socjalizacji

STRES

Stres biologiczny (fizjologiczny) to zespół zmian fizjologicznych organizmu, pojawiających się w odpowiedzi na działanie bodźców szkodliwych.

Reakcja stresu obejmuje:

- stadium reakcji alarmowej

- stadium odporności

- stadium wyczerpania

Stres psychologiczny to zmiany występujące w psychologicznych mechanizmach regulacyjnych i czynnościach pod wpływem różnego rodzaju sytuacji trudnych.

Źródło stresu:

- zakłócenia

- przeciążenia

- zagrożenia:

- fizyczne (wypadki losowe, kataklizmy)

- społeczne (poddawanie ocenie)

- deprywacja - ciągłe niezaspokojone potrzeby psychiczne

Charakterystyka stanu stresu

• Zmiany o charakterze niespecyficznym; fazy mobilizacji, rozstrojenia, destrukcji

• Zmiany o charakterze specyficznym

• Działanie służące zwalczaniu stresu

• Działania o charakterze obronnym

• Zmiany w sferze ekspresji emocjonalnej

Wpływ stresu na funkcjonowanie organizmu:

• Zmiany w poziomie sprawności i efektywności zachowania

• Adaptacja do stresów

• Różnego rodzaju zaburzenia: lęk, fobie, stany depresyjne, reakcje nerwicowe, postawa bierności i apatii, zmiany w hierarchii wartości, zmiany w systemie potrzeb, zaburzenia i choroby psychosomatyczne.

Odporność na stres jest to zdolność do utrzymania uprzedniego kierunku, sprawności i poziomu organizacji zachowania się pomimo występującego stresu.

Czynniki warunkujące odporność na stres:

• Rodzaj zadania, jakie człowiek ma do wykonania

• Stan psychiczny jednostki

• Stałe właściwości jednostki:

• Cechy układu nerwowego

• Doświadczenie

• Samoocena

Proces motywacyjny to proces regulacji, który pełni funkcję sterowania czynnościami tak, aby doprowadziły one do osiągnięcia określonego wyniku.

Aby powstał proces motywacyjny muszą być spełnione dwa warunki:

1. wynik musi być oceniany jako użyteczny

2. podmiot musi mieć przeświadczenie, że wynik da się osiągnąć z prawdopodobieństwem wyższym od zera

M = f (U * P) gdzie U = f(N * G)

M - motyw

U - użyteczność wyniku

P - prawdopodobieństwo osiągnięcia sukcesu

f - funkcja

N - napięcie motywacyjne

G - antycypowana (przewidywana) wartość gratyfikacyjna wyniku

Użyteczność wyniku:

Wynik jest użyteczny, jeśli pośrednio lub bezpośrednio przyczynia się do redukcji napięcia motywacyjnego.

Napięcie motywacyjne - to specyficzny stan pobudzenia wyrażający się w tendencji do podjęcia określonej aktywności (chęć zrobienia czegoś). Może ono mieć charakter dodatni, gdy formułują się dążenia do lepszego zaspokojenia potrzeb, gdy pojawia się pragnienie realizacji nowych zadań; lub ujemny, gdy człowiek coś traci, jego potrzeby są niezaspokojone, gdy podlega działaniu czynników szkodliwych.

Wielkość napięcia motywacyjnego zależy od:

• czasu deprywacji potrzeb (jak długo była niezaspokojona potrzeba)

• wielkości szkody jaka ponosi osobnik

• wielkości zagrożenia

• poziomu aspiracji, ważności zadania

• ogólnego stanu psychicznego (nastroju)

Antycypowana (oczekiwana, przewidywana) wartość gratyfikacyjna wyniku:

Obiekt testów……………………………….sytuacje, warunki) posiada wartość gratyfikacyjną, jeśli może zredukować napięcie motywacyjne.

Poziom wartości gratyfikacyjnej zależy od:

• antycypowanej wielkości

• jakości wyniku

• ubiegłych doświadczeń z wynikami danej kategorii

• dostępności wyniku

• dystansu psychologicznego wobec wyniku

Prawdopodobieństwo osiągnięcia wyniku.

Stopień subiektywnego osiągnięcia wyniku zależy od:

• prawdopodobieństwa obiektywnego

• minionych doświadczeń z danymi rodzajami czynności

• oceny użyteczności wyników

• jego wielkości (tendencja do przeceniania małych prawdopodobieństw i niedoceniania dużych)

Główne teorie osobowości

1. teorie nawyku - za podstawowy mechanizm osobowości uważają nawyk bądź związek między bodźcem a reakcja (S-R). całość ludzkiego zachowania możemy wyjaśnić za pomocą praw uczenia się.

2. teorie dynamiczne - osobowość jako zespół sił dynamicznych zwanych popędami

3. teorie poznawcze - osobowość to system struktur poznawczych

4. teorie ról - traktują osobowość jako system zinternalizowanych (uwewnętrznionych) wymagań społecznych. Mechanizmem regulującym zachowania jest rola społeczna, jaką człowiek pełni.

5. teorie czynnikowe (cech) - osobowość to konfiguracja (mozaika) cech. Teoria Cattela Teoria Eysencka: neurotyzm, introwersja/ekstrawagancja.

Costa, McRae

Dużej sile pragnienia towarzyszą emocje.

Pojęcie procesu motywacyjnego prawa Yerkesa-Dodsona

U ludzi istnieją wspólne cechy tylko różnią się natężeniem nasilenia tych cech

KONCEPCJA WIELKIEJ PIĄTKI

Twórcami tej koncepcji są Costa, McRae

OSOBOWOŚĆ

NEUROTYZM - przeciwny biegun to STABILNOŚĆ EMOCJONALNA

- lęk

- agresywna wrogość

- depresja

- impulsywność

- nadwrażliwość

- nieśmiałość

OTWARTOŚĆ NA DOŚWIADCZENIA

- wyobraźnia

- estetyka

- uczucia

- działanie

- idee

- wartość

UGODOWOŚĆ

- zaufanie

- prostolinijność

- altruizm

- ustępliwość

- skromność

- skłonność do rozczulania się

EKSTARWERSJA przeciwny biegun to INTROWERSJA

- towarzyskość

- asertywność

- serdeczność

- aktywność

- poszukiwanie doznań

- emocjonalność pozytywna

SUMIENNOŚĆ

- kompetencje

- skłonność do porządku

- obowiązkowość

- dążenie do osiągnięć

- samodyscyplina

- rozwaga

WIELKA PIĄTKA

Psychologiczna koncepcja osobowości, w której za pomocą pięciu cech opisuje się osobowość człowieka. Są to:

• EKSTRAWERSJA - dotyczy społecznego funkcjonowania człowieka. Określa jakość i intensywność interakcji społecznych, poziom aktywności i potrzebę stymulacji. Osoby o wysokim natężeniu tej cechy charakteryzują się wysokim poziomem aktywności, optymizmu, rozmownością, towarzyskością, są otwarci na innych ludzi. Niskie natężenie tej cechy (introwersja) znamionuje wstrzemięźliwość, zamykanie się w sobie, trzymanie się na uboczu.

• UGODOWOŚĆ - jest związana z jakością ustosunkowań do innych ludzi, od współczucia i przyjaźni do antagonistycznej postawy wobec innych. Wysokie natężenie tej cechy charakteryzuje ludzi pomocnych, skłonnych do wybaczania, jednostki o pogodnym usposobieniu. Z kolei niskie opisuje ludzi podejrzliwych, złośliwych, cynicznych.

• SUMIENNOŚĆ - odnosi się do zadaniowej sfery człowieka. Jednostka o wysokim stopniu sumienności jest opisywana jako zorganizowana, odpowiedzialna, ambitna, wytrwała, nastawiona na osiągnięcia. Natomiast niska sumienność charakteryzuje ludzi mało odpowiedzialnych, leniwych, o słabej woli, nastawionych hedonistycznie.

• STABILNOŚĆ EMOCJONALNA - odnosi się do emocjonalnej sfery reagowania oraz realizmu w myśleniu i odporności na stres. Osoby stabilne emocjonalnie są najczęściej opanowane, pewne siebie, odporne na stres, realistyczne w myśleniu. Ich przeciwieństwem są jednostki neurotyczne, które wykazują takie właściwości jak niepewność, skłonności do hipochondrii, małe opanowanie w sytuacjach zagrożenia.

• OTWARTOŚĆ NA DOŚWIADCZENIA - oznacza tendencję do poszukiwania nowych doświadczeń, tolerancję na nowe doświadczenia. Ludzie otwarci na nowe doświadczenia są określani jako inteligentni, twórczy, o szerokich horyzontach. Na przeciwnym biegunie znajdują się osoby konwencjonalne, przyziemne, mało inteligentne.

Cechy te są od siebie niezależne. Mogą stanowić podstawę selekcji i oceny pracowników. Najważniejsze z punktu widzenia efektywności pracy są sumienność i stabilność emocjonalna.

---