Epidemiologia i środowiskowe

Epidemiologia i środowiskowe

uwarunkowania raka gruczołu

uwarunkowania raka gruczołu

krokowego

krokowego

Bartłomiej Gliniewicz

Epidemiologia i środowiskowe uwarunkowania raka gruczołu

Epidemiologia i środowiskowe uwarunkowania raka gruczołu

krokowego

krokowego

Rak gruczołu krokowego

• rosnący problem społeczny
• wzrastająca częstość nowych zachorowań
• jeden z głównych problemów zdrowotnych w

krajach zachodnich

• ograniczona znajomość czynników ryzyka i ich

problematyczne znaczenie

Epidemiologia i środowiskowe uwarunkowania raka gruczołu

Epidemiologia i środowiskowe uwarunkowania raka gruczołu

krokowego

krokowego

Najważniejsze czynniki ryzyka raka

prostaty

• wiek

• zachorowania w rodzinie

• pochodzenie etniczne / rasowe

Epidemiologia i środowiskowe uwarunkowania raka gruczołu

Epidemiologia i środowiskowe uwarunkowania raka gruczołu

krokowego

krokowego

Zachorowalność na raka stercza wzrasta
z wiekiem szybciej, niż jakiegokolwiek
innego nowotworu złośliwego.

Epidemiologia i środowiskowe uwarunkowania raka gruczołu

Epidemiologia i środowiskowe uwarunkowania raka gruczołu

krokowego

krokowego

• Najniższe współczynniki zachorowań notowane są

krajach Azji Południwo-Wschodniej:
Chiny<2,0/100tys., Japonia, Korea, Indonezja

• Zróżnicowanie współczynnika zachorowalności 10

- 40 krotne

• Częstości zachorowań wzrasta co 5 lat o

ok.10-20%

Dijkman G.,Debruyne F.M.J., 1996

Pavone-Macaluso M, 1996

Epidemiologia i środowiskowe uwarunkowania raka gruczołu

Epidemiologia i środowiskowe uwarunkowania raka gruczołu

krokowego

krokowego

Polska

Polska

• W Polsce rak stercza zajmuje 3 miejsce zarówno

wśród nowych zachorowań na nowotwory złośliwe u
mężczyzn, jak i przyczyn zgonów nowotworowych

• Występuje częściej w populacji miejskiej niż wiejskiej
• Większe ryzyko obserwuje się w północnej Polsce,

przy czym najwyższe zanotowano w

Wielkopolsce

(podobnie dla raka sutka i jajnika; dane z 1996r)

Zatoński W, 1996

Epidemiologia i środowiskowe uwarunkowania raka gruczołu

Epidemiologia i środowiskowe uwarunkowania raka gruczołu

krokowego

krokowego

Możliwe przyczyny wzrostu częstości zachorowań na raka
stercza:

• starzenie się populacji
• większy wpływ czynników środowiskowych
• doskonalenie technik diagnostycznych
• wzrost świadomości społecznej, szczególnie wśród grup ryzyka,

badania przesiewowe

Pavone-Macaluso M., 1996

Epidemiologia i środowiskowe uwarunkowania raka gruczołu

Epidemiologia i środowiskowe uwarunkowania raka gruczołu

krokowego

krokowego

Rak stercza występuje w dwu postaciach:

• histologicznej

(lub utajonej)

- latent form - którą w autopsji

stwierdza się u ok. 12-40% mężczyzn w wieku 50 – 79 lat,

• jawnej klinicznie

- wg szacunków dla USA na 2005 rok

ryzyko zdiagnozowania raka wynosi 17,8% w ciągu całego

życia a ryzyko zgonu prawie 3,5%

Schroeder F. et al., 2006

Epidemiologia i środowiskowe uwarunkowania raka gruczołu

Epidemiologia i środowiskowe uwarunkowania raka gruczołu

krokowego

krokowego

Badania emigrantów z krajów niskiego ryzyka

zachorowania do krajów wysokiego ryzyka

wskazują na szybkie procesy adaptacyjne, czyli

stopniowe wyrównywanie ryzyka ludności

napływowej z poziomem ryzyka mieszkańców

kraju osiedlenia.

Cook L.S. et al., 1998, Breslow H. et al., 1977,
Zatoński W., 1996, Resnik M.I.,Thompson I.M., 2000

Epidemiologia i środowiskowe uwarunkowania raka gruczołu

Epidemiologia i środowiskowe uwarunkowania raka gruczołu

krokowego

krokowego

To wewnątrzrasowe zróżnicowanie geograficzne

pozwala przypuszczać, iż do pewnego stopnia

ryzyko zachorowania może być uwarunkowane

środowiskowo a

czynniki genetyczne

poszczególnych grup rasowych w odpowiednich

warunkach środowiskowych

sprzyjają przemianie

form utajonych w klinicznie jawne.

Epidemiologia i środowiskowe uwarunkowania raka gruczołu

Epidemiologia i środowiskowe uwarunkowania raka gruczołu

krokowego

krokowego

Agregacja rodzinna zachorowań

•

podobna częstość występowania na całym świecie

•

stopień ryzyka zależny od liczby chorych krewnych,
stopnia pokrewieństwa, wieku zachorowania

•

3 postaci raka prostaty:
- dziedziczna
- rodzinna
- sporadyczna

Epidemiologia i środowiskowe uwarunkowania raka gruczołu

Epidemiologia i środowiskowe uwarunkowania raka gruczołu

krokowego

krokowego

Postać dziedziczna raka prostaty

• kryteria dziedziczności ( Carter, 1992)
• może odpowiadać za 5-10% wszystkich raków

prostaty i 45% < 55rż.

• podejrzane loci: 1q24-25 (

HPC1

), Xq27-28

(

HPCX

), 1p36, 1q42-43 etc.

Epidemiologia i środowiskowe uwarunkowania raka gruczołu

Epidemiologia i środowiskowe uwarunkowania raka gruczołu

krokowego

krokowego

Postać rodzinna raka prostaty

• ekspozycja na te same czynniki środowiskowe,

dietetyczne przy współdziałaniu różnych
genów

• kryteria: dodatni wywiad rodzinny, przy nie

spełnianiu kryteriów postaci dziedzicznej

• 15 - 25% wszystkich raków prostaty

Epidemiologia i środowiskowe uwarunkowania raka gruczołu

Epidemiologia i środowiskowe uwarunkowania raka gruczołu

krokowego

krokowego

Czynniki środowiskowe:

• czynniki dietetyczne

(fito-estrogeny, witaminy,

tluszcze zwierzęce)

• ekspozycja na karcinogeny

(przemysł gumowy,

promieniowanie, metale ciężkie, smoła,
pestycydy)

• ekspozycja na światło słoneczne

( produkcja witaminy D)

Epidemiologia i środowiskowe uwarunkowania raka gruczołu

Epidemiologia i środowiskowe uwarunkowania raka gruczołu

krokowego

krokowego

Czynniki dietetyczne

• całkowita zawartość tłuszczu w diecie
• rodzaj spożywanego tłuszczu
• karoteny i witamina A
• witamina D
• witamina E
• selen
• fitoestrogeny

Epidemiologia i środowiskowe uwarunkowania raka gruczołu

Epidemiologia i środowiskowe uwarunkowania raka gruczołu

krokowego

krokowego

Inne

:

• czynniki hormonalne !

( testosteron, prolaktyna, estrogeny)

• choroby przenoszone drogą płciową ?
• choroby wirusowe
• choroby współistniejące

(np. marskość wątroby)

• różnice religijne ?
• alkohol, tytoń, otyłość ?

Epidemiologia i środowiskowe uwarunkowania raka gruczołu

Epidemiologia i środowiskowe uwarunkowania raka gruczołu

krokowego

krokowego

Za wpływem diety na rozwój choroby przemawia:

• zmniejszone ryzyko zachorowania wśród wegetarian

• stopniowe wyrównywanie ryzyka imigrantów z

poziomem ryzyka ludności kraju osiedlenia

• wzrastające tempo zachorowań także na Dalekim

Wschodzie (zmiana zwyczajów dietetycznych na
bardziej zachodnie)

Epidemiologia i środowiskowe uwarunkowania raka gruczołu

Epidemiologia i środowiskowe uwarunkowania raka gruczołu

krokowego

krokowego

Fito-estrogeny:

• isoflawonoidy: genistein, daidzein -

ziarna soi,

fasola,, soczewica, groch, niełuskane ziarna zbóż

• flawony : apigenin, kaempferol -

jednakowe

rozpowszechnienie w roślinach

• lignany : enterolakton, enterodiol -

rośliny oleiste

(siemię lniane, sezam)

Belldegrun A.,Kirby R., 1998

Epidemiologia i środowiskowe uwarunkowania raka gruczołu

Epidemiologia i środowiskowe uwarunkowania raka gruczołu

krokowego

krokowego

Fito-estrogeny

• słaba aktywność estrogenowa
• hamowanie 5alfa-reduktazy
• hamowanie kinazy tyrozynowej (genistein)
• hamowanie topoizomeraz DNA (genistein,

kaempferol)

• hamowanie angiogenezy
• aktywność antyoksydacyjna

Belldegrun A.,Kirby R.., 1998

Epidemiologia i środowiskowe uwarunkowania raka gruczołu

Epidemiologia i środowiskowe uwarunkowania raka gruczołu

krokowego

krokowego

Czynniki dietetyczne

• spożycie tłuszczów nasyconych (-)
• rola tłuszczów wielonienasyconych (?)
• green-yellow vegetables - >600g beta-karotenu/100g:

dynia, marchew, szpinak, zielona sałata, zielone szparagi ;

beta-karoten ( prekursor witaminy A) -wąskie okno
terapeutyczne

• selen (działanie protekcyjne)

Belldegrun A.,Kirby R.: New Perspectives in Prostate Cancer; 1998
Giovannuci E.et al.: Lancet 1998;352

Epidemiologia i środowiskowe uwarunkowania raka gruczołu

Epidemiologia i środowiskowe uwarunkowania raka gruczołu

krokowego

krokowego

Badania te, jak i ich rezultaty nie pozwalają jednak
jednoznacznie powiązać rozwoju raka stercza z określonym
typem anomalii czy działaniem specyficznego genu lub czynnika
środowiskowego.

Przyjmuje się, że karcinogeneza jest procesem złożonym,
wieloetapowym, konsekwencją większej liczby wydarzeń
genetycznych, dokonującym się przy udziale różnych czynników
środowiskowych, działających na poszczególne z jej etapów.