Drogi i mechanizmy

zakażenia Reakcja na

zakażenie

Romuald Krajewski

Czynniki patogenne

•

Bakterie

•

Grzyby

•

Wirusy

•

Pasożyty

Czynniki patogenne

•

Zakażenia szpitalne są spowodowane przez wirusy,
bakterie i grzyby. Każdy z tych czynników powinien być
brany pod uwagę/badany u pacjentów gorączkujących
przyjętych z powodu innego niż choroba zakaźna.

•

Wirusy są głównym czynnikiem zakażeń szpitalnych
(drogi oddechowe i układ pokarmowy).

•

Zakażenia bakteryjne i grzybicze są rzadsze, ale są dużo
częściej powodem objawów i zgonów. Większość
pacjentów zakażonych ma zmniejszoną odporność lub
otwarte wrota zakażenia. Infekcje grzybicze są
najczęściej powodowane przez własną florę pacjenta.

Współistnienie

•

Bakterie i wirusy są stałym elementem
otoczenia i organizmu

•

Inwazja jest zjawiskiem powszechnym

•

Ogromna większość inwazji
drobnoustrojów nie powoduje żadnych
objawów poza powstawaniem
odporności

Rozprzestrzenianie

•

W ciągu kilku godzin po przyjęciu do szpitala
kolonie bakterii szpitalnych rozwijają się na
skórze, w układzie oddechowym i moczowym.
Ryzyko zakażenia można podzielić na 3
kategorie:

− jatrogenne – procedury inwazyjne (np. intubacja, linie

naczyniowe, cewniki) oraz stosowanie antybiotyków

− organizacyjne – skażone powietrze/klimatyzacja, woda,

personel, konstrukcja pomieszczeń

− czynniki ryzyka u pacjenta – ciężkość schorzenia

podstawowego, obniżenie odporności, czas pobytu

Rozprzestrzenianie

•

Jest zjawiskiem powszechnym

•

Badania rozprzestrzenienia MRSA
(Irlandia):

−ponad połowa posiewów z powierzchni,

pościeli, sprzętów dodatnia

−obecność MRSA w sali pacjentów

zakażonych/nosicieli jest powszechna

−człowiek złuszcza codziennie około 1 mld

komórek naskórka, na których mogą
przebywać również bakterie chorobotwórcze

Rozprzestrzenianie

•

Niektóre elementy wyposażenia
szpitala mogą stanowić źródło
zakażenia pacjentów:

−filtry powietrza
−materiały izolacyjne
−materace
−prześcieradła
−zlewy i wanny

Rozprzestrzenianie

•

Nie udowodniono znaczenia przy
rozprzestrzenianiu bakterii:

−kwiatów
−toalet (z wyjątkiem oddziałów

pediatrycznych)

−kranów
−odpadów medycznych (jeżeli są

prawidłowo usuwane)

Rozprzestrzenianie

•

Zakażony pracownik szpitala może
być źródłem zakażenia pacjentów

•

Dlatego w przypadku infekcji
ochrona pracowników jest równie
ważna jak ochrona pacjenta

•

Pracownicy muszą jak najwcześniej
zgłaszać i leczyć własne infekcje

Rozprzestrzenianie

•

Zależy od ruchu powietrza i osób – w
pomieszczeniach, które powinny być
czyste ruch osób powinien być
ograniczony do niezbędnego minimum.

•

Izolacja jest skutecznym sposobem
ograniczania rozprzestrzeniania się
patogenów – o ile przestrzegane są
zasady.

Zakażenie

•

Zależy od oddziaływań pomiędzy:

−zjadliwością drobnoustroju
−wielkością inwazji (liczbą drobnoustrojów)
−odpornością organizmu

•

Największy wpływ mamy na wielkość
inwazji i na tym koncentrują się
działania zapobiegawcze

Bakterie

•

Czynniki zjadliwości:

−przyleganie do tkanek i przedmiotów
−toksyny uszkadzające komórki

zakażonego organizmu

−elementy strukturalne chroniące przed

mechanizmami obronnymi

Bakterie

•

Czynniki ułatwiające kolonizację i
inwazję:

−fimbrie i rzęski
−receptory powierzchniowe
−biofilm
−otoczki śluzowe
−otoczki z białek gospodarza
−pobieranie substancji z otoczenia

Bakterie

•

Czynniki uszkadzające komórki
gospodarza:

−egzotoksyny niespecyficzne i

specyficzne (uszkadzające mięsień
serca, leukocyty, układ nerwowy itp),
wywołują odpowiedź immunologiczną

−endotoksyny (uwalniane podczas lizy

komórki bakteryjnej), prowadzą do
wstrząsu toksycznego

Grzyby

•

Są stale obecne w środowisku, na
skórze i błonach śluzowych

•

Zakażenie powodują głównie u osób
z obniżoną opornością

•

Najczęściej miejscem inwazji jest
uszkodzenie skóry lub śluzówki

Wirusy

•

Przenoszone drogą krwi – przetoczenia,
skaleczenia

•

Przenoszone drogą kropelkową i w
wydzielinach

•

Przyłączenie do ciała komórki >
wprowadzenie materiału genetycznego >
replikacja w komórce > uwolnienie
nowych wirusów > przyłączenie do
kolejnych komórek

Ochrona przed zakażeniem

•

Złuszczanie naskórka

•

Wychwytywanie przez śluz i
wydalanie

•

Spłukiwanie (łzy, ślina)

•

Kaszel i wykrztuszanie wydzieliny

Reakcja na zakażenie

•

Zniszczenie drobnoustroju

•

Wytworzenie odporności na przyszłe
zakażenia

Odporność

•

Nieswoista – układ dopełniacza,
lizozym, limfokiny, cytokiny i
granulocyty, makrofagi, monocyty,
NK.

•

Swoista (nabyta) – limfocyty B,
immunoglobuliny swoiste, limfocyty
T

Cytokiny

•

Produkowane przez monocyty i aktywowane
limfocyty w reakcji na antygeny lub
stymulację przez inne cytokiny albo toksyny

•

Interleukiny, interferon, czynnik martwicy
guza (TNF)

•

Wzrost liczby leukocytów
obojętnochłonnych, gorączka, przekrwienie

Dopełniacz

•

System licznych białek (ponad 30)
znajdujących się we krwi i na
powierzchni komórek

•

Stopniowa (kaskadowa) aktywacja
podobna do aktywacji układu krzepnięcia

•

Wspólne zakończenie – aktywacja
kompleksu niszczącego błonę komórkową

Reakcja zapalna

•

Przekrwienie i zwiększenie
przepuszczalności naczyń
krwionośnych

•

Nagromadzenie krwinek białych
(limfocyty, fagocyty)

•

Ograniczenie infekcji do jednego
miejsca

Przeciwciała

•

Wiążą się ze specyficznymi antygenami
drobnoustroju

•

Opsonizacja (pokrycie) drobnoustroju
ułatwia jego zniszczenie przez makrofagi

•

Aktywują komórki niszczące drobnoustrój

•

Wiążą elementy dopełniacza, które
powodują zniszczenie ściany komórki

Limfocyty

•

T – pochodzą z grasicy, B – pochodzą ze szpiku

•

Wiążą antygeny i produkują odpowiadające im
przeciwciała

•

Przeciwciała (immunoglobuliny) są produkowane
częściowo na podstawie informacji genetycznej (istnieją
już w momencie urodzenia), częściowo na podstawie
kontaktu z antygenami

•

Leukocyty T wiążą się z antygenami połączonymi z
kompleksem zgodności tkankowej

•

Połączenie jest tworzone przez komórki prezentujące
antygeny (Langerhansa, monocyty, makrofagi,
dendrytyczne, limfocyty B)

Podsumowanie

•

Ekspozycja na patogeny jest powszechna

•

U zdrowego człowieka bez uszkodzenia
powłok ekspozycja na patogeny bardzo
rzadko powoduje zakażenie

•

Reakcją na zakażenie jest stan zapalny i
uruchomienie niespecyficznych oraz
specyficznych mechanizmów odporności