Rynki czynników produkcji

• Tradycyjnie teoria ustalania cen

czynników produkcji jest nazywana
teorią podziału.

• Czynnikami produkcji są usługi

zasobów, a nie same zasoby jako takie.
Kupując pracę kupujemy usługi
produkcyjne ludzi, a nie ich samych, to
dotyczy kapitału i innych czynników.

• Ceny czynników produkcji to ceny ich

usług.

Czynniki produkcji jako

towary

• Kupuje się je nie dla nich samych,

tylko dla przekształcenia w nakłady
dające nowy produkt, który przynosi
zysk.

• Popyt na każdy czynnik produkcji

zależy od popytu na dobra, które są z
niego wytwarzane lub, które ten
czynnik pomaga produkować.

• Popyt na czynniki produkcji jest

pochodny, wyprowadzany z popytu na
dobra finalne.

Krzywe popytu na czynniki

są ujemnie nachylone

• Działa wpływ zmian ich cen na koszty, w

konsekwencji tego, na ceny

wytwarzanych towarów

• Następuje substytucja czynników

względnie droższych czynnikami tańszymi

• W mikroekonomii wobec wzajemnego

powiązania i oddziaływania na siebie

rynków czynników produkcji i dóbr z nich

wytwarzanych bada się modele dotyczące

firm i przemysłów oraz poszczególnych

czynników ( głównie w warunkach

konkurencji doskonałej).

Warunek maksymalizacji

zysku

MC = MR, a więc

P

x

MP

x

=

= .... =

P

z

P

y

MP

y

MP

z

= MR, stąd

MP

x

x MR = P

x

; MP

y

x MR =

P

y

;

MP

z

x MR = P

z

;

Maksymalizując zysk firma, angażuje takie
ilości nakładów poszczególnych czynników,
aby krańcowy produkt każdego nakładu –
pomnożony przez krańcowy utarg z jego
sprzedaży – równał się jego cenie.

Analizując

• Układ dwuczynnikowy ( pracy i kapitału)

można zapisać

MP

L

x MR = w (w – płaca)

MP

K

x MR = r (r – stopa procentowa)

• Zapis ogólny , dla czynnika oznaczonego f
wglądałby natomiast
MP

f

x MR = P

f

, przy czym lewa strona

tego równania to tzw. utarg z krańcowego

produktu - MRP

f

, zwiększenie utargu,

który uzyskuje się z zastosowania

dodatkowej jednostki czynnika produkcji.

Wartość krańcowego produktu

czynnika - MVP

MVP

f

= MP

f

x P, aby uzyskać MVP

f

należy przemnożyć ilości
przedstawione przez krzywą MP

f

przez stałą ( daną na rynku) cenę
wytwarzanego

dobra

P

0

Q

Q

f

MP

f

– produkt krańcowy

czynnika f

AP

f

- produkt

przeciętny
czynnika f

Popyt firmy na czynnik produkcji

Krótkookresowa krzywa popytu firmy na

czynnik produkcji MVP

f

pokazuje ilości

czynnika, które jest skłonna kupić po każdej

cenie. Jej kształt jest identyczny jak krzywej

MP

f

w jej opadającej części. Analizujemy

krótki okres w warunkach konkurencji

doskonałej.

0

P

f

Qf

p

f1

p

f2

q

f2

q

f1

A

B

MVP

f

..

W punktach A
i B MVP

f

= P

f

Długookresowa krzywa popytu

firmy

d

L

d

L

na czynnik produkcji ma

większą elastyczność od krzywych

krótkookresowych

0

P

f

Q

f

MVP

0

MVP

1

MVP

2

A

B

C

d

L

d

L

p

f0

p

f1

p

f2

q

0

q

1

q

2

q

s

d

s

Długookresowa krzywa popytu

firmy

• w punkcie A firma znajdowała się na

krótkookresowej krzywej popytu MVP

0

i po cenie

P

f0

kupowała q

0

jednostek czynnika,

maksymalizując zysk

• Obniżenie ceny na P

f1

skłania do zwiększenia

jego zakupów do q

s

, nowy punkt równowagi to

d

s

.

• Zwiększenie ilości pierwszego czynnika skłania

do użycia większej ilości drugiego czynnika,

następuje przesunięcie z MVP

0

na MVP

1

, punkt

równowagi przesuwa się z A do B.

• Następna obniżka ceny przesuwa punkt

równowagi do C. Prosta przeprowadzona przez

punkty ABC jest długookresową krzywą popytu

firmy na czynnik produkcji.

Monopson

• To taka sytuacja na rynku czynników

produkcji, że tylko jedna firma jest
nabywcą pewnego rodzaju nakładu. Jako
wyłączny nabywca monopsonista
napotyka rynkową krzywą podaży,
dodatnio nachyloną, może on obniżyć cenę
bez obawy utraty całego nakładu.

• Monopson na rynku czynników produkcji

jest analogiczny do monopolu na rynku
produktów. Monopsonista ma pewna
swobodę decyzji odnośnie ceny płaconej
za nakład.

Monopson

MC

f

- krańcowy koszt czynnika f, wydatki

monopsonu na zakup czynnika f

S

f

- podaż czynnika f,

Warunek równowagi MRP

f

= MC

0

Q

f

P

f

MC

f

S

f

D

D (MRP

f

)

K

E

q

m

q

k

p

k

p

m

Monopson

• Wyznacza ilość q

m

, której

odpowiada cena p

m

.

• Monopson kupi mniej i po niższej

cenie niż w warunkach
konkurencji doskonałej – punkt K ,
ilość q

k

i cena p

k

.

Elastyczność popytu na

czynnik produkcji.

• Równa się procentowej zmianie ilości czynnika

do procentowej zmiany ceny czynnika.

• Popyt na czynnik jest bardziej elastyczny jeżeli:
- bardziej elastyczny jest popyt na finalny

produkt

- łatwiejsze jest zastosowanie go jako substytutu

innych czynników i zastąpienie go innym

- większa jest cenowa elastyczność podaży

innych czynników.

- Popyt ten jest bardziej elastyczny w długim

okresie niż w krótkim.

Równowaga firmy a popyt na

czynnik produkcji

Warunek optymalnego użycia czynnika

produkcji odpowiada warunkowi
równowagi firmy

Mamy MC = MR i P

f

= MP

f

x MR, jeżeli

obie strony drugiego równania
podzielimy przez MP

f

, to: P

f

MP

f

x MR

MP

f

MP

f

=

MC

MR

Podaż czynników

produkcji

• Właścicielami czynników produkcji

używanych przez firmy są ludzie,

oni oferują je do sprzedaży.

• Występują czynniki wyczerpywalne

(węgiel, ropa, gaz) i odnawialne

(drewno, maszyny, budynki).

• Właściciele czynników produkcji

biorą pod uwagę ich ceny, ale także

korzyści niepieniężne (wygoda,

ryzyko, ocena otoczenia).

Mobilność czynników produkcji

• Możliwość przenoszenia do innych zastosowań.
• Czynnik, który łatwo przemieszcza się między

różnymi zastosowaniami uważany jest za łatwo

mobilny, jego podaż jest bardzo elastyczna, mała

zmiana ceny powoduje, duży przepływ czynnika.

• Czynnik o odwrotnych cechach to czynnik

niemobilny, jego podaż jest nieelastyczna, nawet

duża zmiana ceny powoduje mały przepływ.

• Ziemia fizycznie jest niemobilna, a ekonomicznie

ma dużą mobilność.

• Kapitał w części jest mobilny, a w części nie.
• Praca jest fizycznie mobilna, choć kwalifikacyjnie

wymaga więcej czasu, względy niepieniężne są tu

bardziej znaczące niż przy innych czynnikach.

Płatności transferowe i renta

ekonomiczna

• Płatność (zarobek transferowy) to suma,

którą czynnik musi zarabiać w danym

zastosowaniu, aby zapobiec

przeniesieniu go (transferowi) do innego

zastosowania.

• Każda nadwyżka, którą czynnik zarabia

ponad tę sumę to renta ekonomiczna.

• Rozróżnienie tych kategorii jest ważne

dla ruchu czynników produkcji i

przewidywania jego skutków

(przypomina to koncepcje zysku

ekonomicznego).

Płatności transferowe i renta

ekonomiczna cd.

W zależności od elastyczności krzywej podaży

zarobki czynników produkcji mogą być albo

zarobkiem transferowym albo rentą

ekonomiczną, chociaż najczęściej składają się

z obu kategorii

.

0

P

Q

D

D

S

1

- całość to zarobki

transferowe

S

3

- obszar pionowych

kresek to płatności
transferowe, poziomych –
renta ekonomiczna

S

2

– całość to renta ekonomiczna

q

0

p

0

Płace i rynek pracy

• Płace

są dla większości gospodarstw

domowych jedynym źródłem dochodu

• Rynek pracy jest źródłem stałych

konfliktów i walki politycznej

• Ogólny poziom płac oraz ich stawki w

poszczególnych krajach są bardzo

zróżnicowane ( ile w Niemczech, a ile

w Chinach za godzinę pracy ?)

• Stawki te zależą głównie od poziomu

rozwoju poszczególnych krajów

Co to jest płaca?

• Każdy element dochodu wynika z

ilości przynoszącego dochód
czynnika (jego usługi) i ceny
płaconej za 1 jednostkę.

• Płaca = czas pracy x stawka
• Indywidualne płace są cenami

jakie trzeba zapłacić za
zatrudnienie czynnika produkcji
jakim jest praca

Model doskonale

konkurencyjnego rynku pracy

• Wykorzystuje się koncepcję popytu i podaży

przy ustalaniu stawek płac

• Stawki płac są kształtowane tylko przez rynek
• Krzywa popytu DD jest ujemnie nachylona –

odwrotna zależność między poziomem stawek

a popytem na pracę, pokazuje jednocześnie

krańcową produktywność pracy

• Krzywa podaży SS pokazuje ilości pracy, jakie

będą dostarczone na rynek przy różnych

wielkościach stawek, im wyższe stawki, tym

większa ilość pracy będzie dostarczana na

rynek.

• Stawki płac rozumie się realne ilości dóbr.

Analiza dotyczy krótkiego

okresu

• Za stałe przyjmuje się ilość

rzeczywistego kapitału, poziom
technologii, wiedzę i umiejętności
siły roboczej

• Wtedy łączna ilość pracy podlega

prawu malejących krańcowych
przychodów

• Krzywa krańcowego produktu jest

ujemnie nachylona, jest ona
jednocześnie krzywą popytu na pracę

Doskonale konkurencyjny rynek

pracy

0

w

QL

D

D

S

S

E

q

1

w

1

firmy

l
u

Ludzie- pracownicy

Doskonale konkurencyjny...

• Konkurencyjna równowaga jest wyznaczana

przez punkt przecięcia krzywych popytu i

podaży E.

• Gdyby stawki były wyższe od w

1

, na rynku

wystąpiłby nadmiar podaży pracy, pracodawcy

obniżyliby je, żeby przywrócić równowagę.

• Przy stawkach niższych od w

1

wystąpiłby

niedobór pracy, dla przywrócenia równowagi

niezbędne byłoby podniesienie stawek

• Oddziaływanie popytu (reprezentowanego

przez firmy, pracodawców) i podaży

(tworzonej przez pracowników) prowadzi do

ustalenia stawek równowagi.

Popyt na pracę

• Czynniki określające go są czynnikami

wpływającymi na krańcowy produkt
pracy

• Będą to:
- ilość i jakość nakładów pracy
- jakość czynników z nią

współdziałających

- nagromadzony kapitał ludzki i kapitał

„fizyczny”

- innowacyjność i postęp technologiczny

Podaż pracy

• Dotyczy liczby godzin pracy przepracowanych w

przynoszących korzyści działalnościach- firmach

produkcyjnych i usługowych , handlowych i innych.

• Zależy ona głównie od liczby ludności i sposobu

spędzania przez nią czasu

• Liczba ludności wynika z urodzeń, zgonów i migracji.
• Ograniczony przepływ siły roboczej na skutek limitów

imigracyjnych może być pierwszym przykładem

zakłócenia wolnej gry popytu i podaży na rynku pracy.

• Utrzymując podaż pracy na niskim poziomie (wizy)

rządy zmierzają utrzymywania wysokich stawek płac.

• Podaż pracy zależy także od czynników wewnętrznych,

np. rosnący udział kobiet w zatrudnieniu , wynikający

nie tylko z motywów ekonomicznych.

Krzywa podaży pracy pojedynczej

osoby

0

Jest to hipotetyczna krzywa podaży godzin pracy,

które dana osoba, czy grupa będzie chciała

przepracować przy różnych poziomach stawek

płac. Początkowo krzywa podaży rośnie, w

punkcie C przegina się w odwrotnym kierunku.

Wyższe płace początkowo zwiększają, a

następnie zmniejszają ilość dostarczanej pracy.

w

QL

C

S

S

Krzywa podaży

pracoholika

w

Godziny pracy

0

Efekt substytucji a efekt dochodowy

•

Wyższa płaca może początkowo zachęcać do
przepracowania większej liczby godzin,
godziny odpoczynku stały się droższe,
zastępuje się go pracą, jest to efekt
substytucji

•

Efekt dochodowy oznacza, ze przy wyższych
płacach można kupować więcej dóbr
konsumpcyjnych , na to potrzeba więcej
wolnego czasu, człowiek może sobie wtedy
pozwolić na wakacje czy wcześniejszą
emeryturę. Od pewnego punktu wyższa płaca
prowadzi do zmniejszania czasu pracy, a
zwiększania czasu wolnego.

Związek zawodowy na

konkurencyjnym rynku pracy

• Wchodząc na rynek pracy ustala

płacę powyżej konkurencyjnego
poziomu równowagi , czyli
minimalną płacę poniżej, której
nie wolno robotnikom pracować

• Zmienia to krzywą podaży pracy

Związek zawodowy...

0

w

Q

S

Nowa krzywa podaży to w

1

XS

Nowy punkt równowagi E

1

wyznaczy mniejsze

zatrudnienie

S

D

D

E

w

q

X

E

1

w

1

q

1

q

2

Skutki wejścia na rynek pracy

związku zawodowego

• Zmniejszenie aktualnego

zatrudnienia z q do q

1

• Powstanie nadwyżki pracy, na którą

nie ma zapotrzebowania q

2

q

1

• Stworzenie bodźców dla robotników

do prób obejścia ustaleń i
oferowania pracy za niższą stawkę

• Zapewnienie wyższych płac dla dalej

pracujących

Związek zawodowy na

monopsonistycznym rynku pracy

0

w

Q

S

S

D

D

E

w

q

X

E

1

w

2

q

1

q

2

MC

E

2

w

1

q

3

Związek a monopson

• Związek ustali nową stawkę w,

krzywa podaży zmienia się na
wES, zatrudnienie wzrasta do
poziomu konkurencyjnego

• Podniesienie stawek do poziomu

w

2

, oznacza nowa krzywa podaży

w

2

XS, nowy punkt równowagi E

2

,

powstaje bezrobocie (w skali
makro) q

2

q

3

.

Państwo na rynku pracy

• Wprowadzenie przez państwo

minimalnej płacy wywołuje takie

same skutki jak działanie związku

zawodowego

• Podwyższenie stawek powoduje także

ograniczenie wejścia do zawodu

przez np. egzaminy.

• Krzywa podaży przesuwa się wtedy w

lewo do góry, ogranicza to

zatrudnienie i podnosi stawki (proszę

o przykłady takich zawodów).

Nie konkurujące grupy na

rynku pracy

• Rynek pracy jest posegmentowany i występują

na nim nie konkurujące grupy

• Wobec tego praca nie jest pojedynczym

czynnikiem produkcji, stanowi jeden z wielu

ściśle ze sobą powiązanych czynników

produkcji

• Prawnicy, lekarze, inżynierowie, menedżerowie

nie konkurują ze sobą , trudne i kosztowne

byłoby przejście z jednego do innego zawodu.

• stąd na rynku pracy występuje duże

zróżnicowanie plac, mimo tego zawsze jest

pewna konkurencja i możliwe jest zdobywanie

nowych kwalifikacji i wchodzenie na inne rynki

Dyskryminacja płacowa

• Zróżnicowanie płac może wynikać z

różnic w jakości pracy, atrakcyjności
pracy i z unikalnych cech i
umiejętności szczególnie
utalentowanych ludzi (naukowcy,
artyści, sportowcy – niewrażliwi na
wysokie podatki)

• Jeżeli zróżnicowanie płac wynika z

innych cech np. rasa, płeć, religia –
nazywa się to dyskryminacją płacowa.