RYNKI CZYNNIKÓW PRODUKCJI
Rynek pracy
Rynek kapitału
RYNEK PRACY
1. Rynek pracy - pojęcia podstawowe
1.1. Popyt na pracę
POPYT NA PRACĘ to liczba ofert zgłoszonych przez pracodawców w danym czasie i kształtujący go pracodawcy.
POPYT NA PRACĘ ZALEŻY OD:
Od popytu na dobra i usługi jakie wytwarza pracodawca (cena, jakość tych dóbr)
Od ceny pracy oraz ceny innych czynników wytwórczych
Od zdolności substytucyjnych pracy przez inne czynniki produkcji
Od wartości krańcowej produkcyjności pracy (wartość Pk pracy określają czynniki współdziałające z praca: kapitał, ziemia, surowce, technologia)
Regulacji Kodeksu Pracy (urlopy, dni wolne od pracy, odprawy, odszkodowania, warunki wypowiadania umów, elastyczność form zatrudnienia)
Koszty pracy - składki ZUS, podatki
Umiejętności, wykształcenie, poziom kwalifikacji, doświadczenie => kapitał ludzki
1.2. Podaż pracy
PODAŻ PRACY, czyli wielkość siły roboczej, która zgłasza chęć podjęcia pracy w danym czasie.
PODAŻ PRACY ZALEŻY OD:
Od ceny pracy, czyli poziomu płac.
Wielkości populacji ludności i udziału ludności w wieku produkcyjnym w łącznej liczbie ludności.
Długości ustawowego czasu pracy.
Umiejętności i kwalifikacji zatrudnionych => kapitał ludzki.
Czynników poza cenowych: inne źródła dochodów niż praca oraz niepieniężne warunki związane z pracą => uciążliwość pracy, środowisko, dojazdy, czas pracy, perspektywy nabycia doświadczenia zawodowego, swoboda wyboru czasu pracy, satysfakcji, zadowolenia.
Wzorce kulturowe określające, kto i kiedy podejmuje pracę.
Imigracja zarobkowa.
1.3. Koszty pracy
Pensja brutto: 1000 zł
Koszty pracy:
Ubezpieczenie emerytalne 19,52 % podstawy (po ½ pracodawca i pracownik) => pracodawca 97,60 zł
Ubezpieczenie rentowe 13,00% podstawy (po ½ pracodawca i pracownik) => pracodawca 65,00 zł
Ubezpieczenie chorobowe 2,45 % podstawy (pracownik)
Ubezpieczenie wypadkowe zróżnicowane (od 1,62% pracodawca) => pracodawca 20,00 zł
Fundusz Pracy 2,45% podstawy pracodawca =>pracodawca 24,50 zł
Fundusz Gwarantowanych Środków Pracowniczych - 0,1 % podstawy pracodawca pracodawca 1 zł
Suma obciążeń pracodawcy (1+2+4+5+6) = 208,10 zł
Ubezpieczanie zdrowotne => od 1.01.2007 r. 9% podstawy pracownik
Ubezpieczenie pielęgnacyjne (od 01.01.2008 r.) => 0,5% (???)
PFRON - niepełnosprawni pracownicy
PODATKI
2. Doskonale konkurencyjny
rynek pracy
2.1. Płaca na doskonałym rynku pracy
Wolnorynkowy rynek pracy ustala płacę jako cenę równowagi, czyli wyznaczoną w punkcie zrównania popytu na pracę produktowi podaż pracy, przy czym:
Popyt na pracę = krańcowy produkt pracy MP(L)
Podaży pracy = koszt krańcowy pracy MC(L)
PŁACA (W) = > QD = QS
zaś QD = MP(L), a QS = MC(L),
czyli W = > MC(L) = MP(L), gdzie:
MC (L) koszt krańcowy pracy = przyrost kosztu pracy np. sumy płac: przyrost zatrudnienia (ΔZ)
MP (L) krańcowy produkt pracy = przyrost produktu całkowitego (ΔQx): przyrost zatrudnienia (ΔZ)
W konkurencji doskonałej popyt na pracę rośnie do takiej wielkości, przy której wartość krańcowego produktu pracy zrównuje się z poziomem płacy.
Przykład
2.2. Wybór optymalnego zatrudnienia
W doskonałej konkurencji płace są takie same dla wszystkich pracowników i wyznaczone są przez rynek.
Gdyby chciał płacić mniej nie znalazłby chętnych do pracy, a gdyby chciał płacić więcej obniżyłby swój zysk.
Wybór optymalnego zatrudnienia
Należy porównać krańcowy koszt pracy (koszty pracy wynikają z poziomu płac) z krańcowym przychodem z produktu pracy.
Zysk nadzwyczajny, gdy: MC < MP
Granica opłacalności zatrudnienia oznacza także stan optimum, w którym przedsiębiorstwo maksymalizuje zysk globalny:
MC = W = MP, gdzie W- wynagrodzenie
Zasadę omówioną dla czynnika praca (L) stosuje się dla innych czynników.
3. Nietypowa krzywa podaży pracownika - substytucyjny i dochodowy efekt zmiany płac
Substytucyjny efekt zmiany płac wiąże się z faktem iż w miarę wzrostu poziomu płacy, pracownik skłonny jest zwiększyć ilości oferowanej pracy kosztem rezygnacji z innych sposobów wykorzystania czasu (rezygnacja lub ograniczanie czasu wolnego lub czasu pracy w gospodarstwie domowym), gdyż wyższa płaca pozwoli mu zwiększyć jego możliwości zakupu dóbr i usług.
Dochodowy efekt zmiany płac osiągnięcie określonego wysokiego poziomu dochodu powoduje, iż wzrasta zapotrzebowanie na czas wolny. Następuje więc zmniejszenie czasu pracy, pod wpływem wzrostu poziomu płacy, na rzecz zwiększenia czasu.
Substytucyjny i dochodowy efekt wzrostu poziomu płacy
4. Niedoskonałe rynki pracy
W świecie rzeczywistym przedsiębiorstwa lub
pracownicy mogą mieć wpływ na wysokość płac.
Przedsiębiorstwo wpływa na płace gdy mamy do czynienia z:
Monopsonem - jeden pracodawca danej kategorii pracowników
Oligopsonem - kilku wielkich pracodawców
Pracownicy wpływają na płacę poprzez działalność ZWIĄZKÓW ZAWODOWYCH.
Zmonopolizowany rynek produktów i konkurencyjny rynek pracy
Zmonopolizowany rynek pracy i konkurencyjny rynek produktów - Związki Zawodowe (dalej: ZZ)
Dwustronny monopol - jeden wielki pracodawca i jeden wielki Związek Zawodowy
Rynek zdominowany przez pracodawcę => monopson i oligopson
5. Związki Zawodowe
Najważniejsze cele związków zawodowych to:
ochrona miejsc pracy i wzrost płac pracowników
Przedsiębiorstwo vs związki zawodowe
=> sprzeczne cele!
5.1. Związki zawodowe na rynku pracy
i skutki ich działań
Związki zawodowe dążą do wzrostu płac.
Mogą to osiągnąć poprzez :
1. Ograniczenie podaży pracy, czyli zmniejszenie wielkości siły roboczej, która zgłasza chęć podjęcia pracy w danym czasie. W tym celu dąży do:
a) skrócenia czasu pracy, wydłużenia urlopów, wcześniejszego wieku emerytalnego,
b) ograniczenia pracy młodocianych i kobiet,
c) wyłączenia z rynku obcokrajowców i mniejszości narodowych,
d) zmniejszenie intensywności pracy
Ograniczenie podaży pracy przez związki zawodowe
2. Innym sposobem wzrostu płac jest pobudzenie wzrostu popytu, czyli wzrost liczby ofert zgłaszanych przez pracodawców w danym czasie. W tym celu związki zawodowe wykorzystują takie elementy jak:
reklama produktów określonej firmy czy gałęzi;
presja ograniczająca rozmiary importu;
obniżenie kosztów pracy i zmianę regulacji kodeksu pracy, co umożliwia elastyczne kształtowanie stosunków pracy;
zmiana regulacji prawno- podatkowych
3. Związki zawodowe mogą też ustalać wysokość płac poprzez negocjacje warunków umów zbiorowych, ustalając w umowach gwarantowane poziomy płac i rozmiary zatrudnienia.
W wielu krajach obserwuje się, iż pracownicy zrzeszenie w związkach mają płace 15-20% wyższe niż pracownicy nie zrzeszeni, co jest przykładem dyskryminacji pracowników
4. Związki zawodowe mogą również wykorzystywać formy sprzeciwu i oporu ( strajki, blokady), których celem oprócz wzrostu płac są często takie kwestie jak: poprawa warunków pracy, stworzenie pakietów socjalnych;
6. Dlaczego wysokość płac jest różna?
Przykład: dlaczego poziom płac w Niemczech
jest wyższy niż w Polsce?
Główne przyczyny :
Popyt w obu krajach jest popytem wyprowadzonym z zapotrzebowania na dobra finalne;
Produkcyjność krańcową pracy i poziom komplementarnego „wsparcia” pracy przez inne czynniki produkcji.
Dorobek historyczny, różnice kulturowe i regionalne itp
Inne przyczyny:
Zróżnicowane warunki wykonywania pracy (np.: szkodliwy charakter pracy, praca na zmiany)
Różnice w jakości pracy wynikające ze zdolności, możliwości, kwalifikacji i doświadczenia
Elementy wyjątkowości pracy (wynagrodzenia a talent i zdolności)
Naturalny brak konkurencji pomiędzy grupami zawodowymi np. lekarz nie wejdzie na rynek usług prawnych i odwrotnie;
Występowanie niepieniężnych korzyści
Wielkość kapitału ludzkiego - im większe kwalifikacje, doświadczenie tym większa wartość rynkowa oferującego swoją pracę i rosną oczekiwania płacowe.
Stosowanie prawa płacy minimalnej
Monopolizacja rynku (działalność związków zawodowych)
Stosowanie różnych form dyskryminacji płacowej (ekonomicznej) z uwagi na: płeć, wiek, stopień niepełnosprawności, religię, rasę, narodowość, poglądy polityczne czy orientację seksualną.
RYNEK KAPITAŁU
1. Rynek kapitału a rynek usług kapitału
Rynek kapitału oznacza transakcje kupna-sprzedaży => rynek ten posługuje się „CENĄ” suma jaką trzeba zapłacić by stać się właścicielem czynnika produkcji.
Rynek usług kapitału oznacza możliwość wynajęcia, dzierżawy, czasowego korzystania z kapitału => rynek ten posługuje się:
- „STAWKĄ NAJMU”, czyli wynagrodzeniem za czasowe wykorzystanie kapitału lub
- „PROCENTEM”, czyli roczna opłata za wykorzystywanie kapitału
2. Istota i właściwości (cechy) „kapitału”
Istota kapitału polega na:
zdolności przynoszenia dochodów w przyszłości
Właściwości:
Utworzenie kapitału wymaga wyrzeczeń i wiąże się z ograniczeniem konsumpcji bieżącej => muszą powstać oszczędności, które następnie zostaną przekazane na rynek kapitału.
Kapitał posiada zdolność wspomagania produkcyjności pozostałych czynników produkcji tj. pracy i ziemi
Zjawisko „dodatniej preferencji czasu”
Barierą tworzenia kapitału jest
zjawisko „dodatniej preferencji czasu” -oznacza ono, iż bieżąca konsumpcja ceniona jest bardziej niż przyszła.
Gospodarstwa domowe „wyżej cenią zakupy dzisiaj niż oszczędzanie i zakupy w przyszłości”.
3. Klasyfikacja kapitału
1) Kapitał ze względu na tempo i czas zużycia w procesie produkcyjnym dzielimy na:
Kapitał trwały (np.: maszyny, urządzenia, budynki)
Kapitał obrotowy (np.: zapasy materiałów, surowców, paliw, środki pieniężne)
2) Kapitał ze względu na przedmiot dzielimy na:
Kapitał fizyczny (np.: budynki, maszyny, urządzenia, materiały, surowce, paliwa do produkcji itd.)
Kapitał finansowy (np.: środki pieniężne, akcje, obligacje, czeki, weksle itd.)
4. Dochody uzyskiwane z wykorzystania kapitału w zależności od formy inwestycji
Czasowe odstąpienie praw użytkowania kapitału pieniężnego (np. lokata bankowa) - dochód: PROCENT
Czasowe odstąpienie prawa użytkowania kapitału rzeczowego (np. wynajem, leasing) - dochód: CZYNSZ DZIERŻAWNY
Kapitał własny zainwestowany w firmę - dochód: ZYSK
Elementy zysku właściciela kapitału:
wynagrodzenie dla właściciela za jego wkład pracy i zainwestowane fundusze,
wynagrodzenie za własność i użycie zasobów naturalnych
wynagrodzenie za poniesione koszty alternatywne lub koszty ukryte
wynagrodzenie za ryzyko i niepewność,
w niektórych przypadkach również wynagrodzenie za przewagę monopolową
5. Czynniki kształtujące poziom dochodu od kapitału
Wielkość zainwestowanego kapitału (oszczędności), która zależy od skłonności do konsumpcji i skłonności do oszczędzania
Ryzyko, które decyduje o wyborze formy inwestowania
Koszty gromadzenia środków pieniężnych
a koszty związane z udzieleniem kredytów
Poziom inflacji
Opodatkowanie dochodów kapitałowych
6. Podział rynku kapitału:
Rynek usług kapitału.
Rynek kapitału fizycznego.
Rynek kapitału finansowego.
Ad.1. Rynek usług kapitału
(np.: najem, dzierżawa, leasing)
Popyt usług kapitału zgłaszają podmioty gospodarcze, które:
nie posiadają własnych lub wystarczających środków na zakup „dóbr kapitałowych”
nie chcą stać się właścicielem „dóbr kapitałowych” z uwagi np. na sezonowość pracy.
Podaż usług kapitału tworzą właściciele czynników produkcji, którzy posiadają niewykorzystywane czynniki produkcji.
Stawka „wynajmu” kapitału ustalona jest przez rynek - jest to odsetek wartości użytkowanego kapitału określana skrótowo jako procent.
Ad. 2 Rynek kapitału fizycznego
Popyt na kapitał fizyczny (popyt inwestycyjny) zgłaszają podmioty gospodarcze inwestujące w zakup dóbr kapitału fizycznego.
Efekty inwestycji - w szczególności dochody, które one przenoszą nie pojawiają się natychmiast, lecz rozkładają się w dłuższym okresie. Przy kalkulacji opłacalności inwestycji należy uwzględnić czynnik czasu obliczając:
wartość bieżącą przyszłego strumienia dochodów z inwestycji (dyskontowanie)
stopę zwrotu z inwestycji.(stopa rentowności kapitału) - relacja otrzymanego dochodu netto do włożonego kapitału;
Opłacalność danej inwestycji określa się porównując koszty inwestycji ze stopą oprocentowania pożyczki, którą należałoby zaciągnąć w celu realizacji inwestycji.
Rynek kapitału fizycznego
Podaż kapitału fizycznego tworzą producenci dóbr kapitału fizycznego.
Wielkość podaży będzie zależała od:
ceny dóbr kapitałowych,
zgłaszanego popytu => popyt będzie zależał od popytu na wytwarzane dobra, od poziomu zysków podmiotów (samofinansowanie inwestycji) lub stóp procentowych w przypadku zaciągania kredytów.
Ad. 3 Rynek kapitału finansowego
=> tzw. kapitał pożyczkowy
Aby uzyskać procent w gospodarce
(w systemie bankowym) musi powstać
tzw. kapitał pożyczkowy - tworzą go ulokowane oszczędności, które następnie zasilają w fundusze podmioty gospodarcze poszukujące kapitału i gotowe zapłacić określoną kwotę w zamian za czasowe dysponowanie tym kapitałem.
Popyt na kapitał pożyczkowy
Popyt na kapitał pożyczkowy kreują konsumenci, przedsiębiorcy oraz instytucje państwowe poprzez zaciąganie kredytów.
Rozmiary tego popytu zależą od:
potrzeb finansowania zakupów bieżących i inwestycyjnych
stopy procentowej (im wyższa % tym mniejszy popyt)
Podaż kapitału pożyczkowego
Podaż kapitału pożyczkowego kreują gospodarstwa domowe i firmy poprzez swoje oszczędności (lokaty bankowe) i uzależniona jest od:
stopy procentowej,
preferencji czasowych gospodarstwa domowego (wybór konsumpcja bieżąca a przyszła),
wysokości bieżących dochodów porównywanych z dochodem oczekiwanym w przyszłości,
wysokości podatków od dochodów kapitałowych.
Dziękuję za uwagę!