Podstawy prawa
karnego

Nauka o przestępstwie

Ogólne pojęcie przestępstwa

Definicja przestępstwa

• przestępstwem jest czyn człowieka

zabroniony przez ustawę pod groźbą kary
jako zbrodnia lub występek, bezprawny,
zawiniony i społecznie szkodliwy w
stopniu wyższym niż znikomy (art.1 § 2 i 3
kk).

definicja ta ma znaczenie praktyczne, przymierzając ją
do konkretnego zdarzenia musimy po kolei stwierdzić że
mamy do czynienia z:
1)zachowaniem człowieka będącym czynem
2)czy czyn jest zabroniony pod groźba kary (jako
zbrodnia lub występek art. 8 kk)
3)czy jest czynem bezprawnym
4)czy jest zawiniony
5)czy jest społecznie szkodliwy

(Lech Gardocki, „Prawo karne”, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 2010
s.47)

• Zachowanie się człowieka, by mogło

być uznane za czyn w rozumieniu
prawa karnego, musi być zewnętrznym
zachowaniem się zależnym od woli
człowieka, musi być sterowane jego
wolą.

• Mówiąc o zewnętrznym zachowaniu

się człowieka, podkreślamy w ten
sposób, że nie chodzi tu o
nieuzewnętrznione zjawiska psychiczne
(myśli, zamiary, poglądy)

Przestępstwo jako czyn

człowieka

1)

„vis absoluta” przymus, któremu człowiek
nie może się oprzeć (fizyczny bądź inny
np. działanie środków psychotropowych
ale ten drugi pod warunkiem, że art.31 §
3 kk)

2)

inne rodzaje zachowań niesterowanych
wolą człowieka i np. odruchy
bezwarunkowe. Przy przestępstwach z
zaniechania będziemy mieli do czynienia
z brakiem czynu zawsze wtedy, gdy brak
jest fizycznej możliwości zachowania się
w sposób wymagany przez prawo

Nie jest czynem

• vis compulsiva:

Vis_compulsiva

polegający

na wywieraniu nacisku na wolę
człowieka, ale niewykluczający
kierowania przez tę wolę jego
zachowaniem się,

Nie oznacza to oczywiście, że w tego rodzaju

przypadkach osoba popełniająca czyn pod
przymusem poniesie odpowiedzialność karną.
Wykluczenie odpowiedzialności nie będzie
jednak spowodowane brakiem czynu, lecz
działaniem w stanie wyższej konieczności (art.
26 KK)

(tamże s. 49)

jest czynem ale……

•

Niezamknięcie przejazdu kolejowego przez dróżnika, które doprowadziło
do katastrofy kolejowej (art. 173 KK), nie będzie uważane za czyn, jeżeli
dróżnik nie mógł się poruszyć, ponieważ został związany

(vis absoluta)
•

kierowcy samochodu, który potrąci przechodnia wskutek uderzenia jego
samochodu przez pojazd jadący za nim.

(vis absoluta)
•

Jan T. nieopatrznie włożył rękę w ognisko, kiedy się sparzył gwałtownie
wyjął rękę z ognia uderzając następnie Gerwazego D. powodując u niego
złamanie nosa,

(odruch bezwarunkowy brak czynu)
•

szer. Malinowskiemu rozkazano przepchnąć czołg T-72 do innego garażu,
rozkazu nie wykonał on,

(fizyczna niemożliwość wykonania rozkazu, brak czynu)
•

kasjer Euzebiusz C. gdy przystawiano mu podczas napadu nóż do gardła,
wydał pieniądze napastnikowi,

(czyn zaistniał kasjer nie popełnił przestępstwa bo działał w stanie wyższej

konieczności art. 26 kk)

•

Antoni L. zażył większą dawkę narkotyku gdy był pod jego wpływem
odciął palec u nogi śpiącemu Edwardowi J. bowiem wydawało mu się, że
Edward J. to manekin

(nie można mówić o vis compulsiva ani o art. 26 kk lub 31 § 1 kk bowiem

art. 31 § 3 kk

vis absoluta i vis compulsiva

przykłady

aby uznać, iż jest to czyn zabroniony przez ustawę to

muśmy sprawdzić czy odpowiada on opisowi typu

czynu zabronionego w tejże ustawie. Opis czynu w

ustawie składa się z elementów zwanych:

ustawowymi znamionami przestępstwa

1. Znamiona opisowe – nie wymagające stosowania

ocen

(art. 310 kk –”pieniądz”, art. 217 kk „uderza”, art.233 kk w

„postępowaniu sądowym

)

2. Znamiona ocenne – wymagające stosowania ocen

(

art.156 kk istotne zeszpecenie, art. 202 kk „pornograficzne”, art.

218 § 1 kk „uporczywie”)

Pojęcie uporczywości oznacza działanie lub zaniechanie trwające dłuższy

czas lub powtarzające się w pewnym okresie. Poszczególne naruszenia
samodzielnie mogą realizować znamiona jednego z wykroczeń
przeciwko prawom pracownika z kodeksu pracy

.

(Kodeks karny. Część szczególna. Tom II. Komentarz do art. 117-277 k.k., Zakamycze,

2006, wyd. II.)

((Lech Gardocki, „Prawo karne”, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 2010 s.50)

skoro już stwierdziliśmy , mamy do
czynienia z czynem (człowieka)

Bzeprawoność oceniamy zestawiając konkrety

czyn z całością systemu prawa

Na tym etapie ważne jest ustalenie, czy aktywność człowieka zawierała

cechy, które zgodnie z zakazem nie powinny występować (działanie),

czy też w relacji człowieka z otaczającą go rzeczywistością brak było

cech, które zgodnie z nakazem powinny występować (zaniechanie).

(Włodzimierz Wróbel, Andrzej Zoll „Polskie prawo karne- część ogólna” , wydawnictwo

„Znak” Kraków 2010 s.167)

aby stwierdzić czy dany czyn jest bezprawny

musimy w praktyce stwierdzić czy nie jest on :

•

„pierwotnie legalny” -np. zabieg lekarski,
zniszczenie rzeczy na polecenie właściciela i

• użycie pałki przez policjanta, działanie kata,

karcenie małoletniego ?

..i

•

„wtórnie legalny” - dążeniem do ochrony
innego dobra prawnego pozostającego z
zaatakowanym dobrem w kolizji.

a teraz szukamy bezprawności

czynu

• Art. 25. § 1. Nie popełnia przestępstwa, kto w

obronie koniecznej,….

• Art. 26. § 1. Nie popełnia przestępstwa, kto działa w

celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa
grożącego jakiemukolwiek dobru chronionemu
prawem,….

• Art. 27. § 1. Nie popełnia przestępstwa, kto działa w

celu przeprowadzenia eksperymentu poznawczego,
medycznego, technicznego lub ekonomicznego,…..

• Art. 29. Nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu

zabronionego w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że zachodzi
okoliczność wyłączająca bezprawność albo winę,….

• Art. 30. Nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu

zabronionego w usprawiedliwionej nieświadomości jego bezprawności,…..

• Art. 31. § 1. Nie popełnia przestępstwa, kto, z powodu choroby

psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności
psychicznych, nie mógł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub
pokierować swoim postępowaniem

„wtórnie legalny” czyn

„

Nie popełnia przestępstwa sprawca

czynu zabronionego, jeżeli nie można

mu przypisać winy w czasie czynu”. art.

1 § 3 kk.

Wynika z tego, że oprócz stwierdzenia, że

mamy do czynienia z

 czynem bezprawnym człowieka,
 wypełniającym znamiona określonego

typu przestępstwa,

 konieczne jest jeszcze stwierdzenie

winy sprawcy.

Wina

• Wina zachodzi wtedy, gdy możemy

sprawcy postawić zarzut z popełnienia
danego czynu zabronionego,

(tzw. normatywna teoria winy)

zatem konkretyzując definicję winy

• wina w prawie karnym materialnym jest

personalną (a więc zaadresowaną do
konkretnej osoby) zarzucalnością
popełnionego czynu. Granice tej
zarzucalności określa ustawa,
ustanawiając przestanki winy i wskazując
okoliczności wyłączające winę.

Win

a to

:

teorie winy – tylko dwie

• Psychologiczna teoria winy utożsamia winę

ze stroną podmiotową (umyślnością lub
nieumyślnością) przestępstwa. Wina jest
więc, według tej teorii, określonym w ustawie
stosunkiem psychicznym sprawcy do czynu
zabronionego.

• Normatywna teoria winy, wypracowana w

niemieckiej nauce prawa karnego, za istotę
winy uważa osobistą zarzucalność
popełnionego czynu.

(Lech Gardocki, „Prawo karne”, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 2010 s. 55)

Społeczna szkodliwość

• Zakładamy więc, że typy zachowań opisane

przez ustawę jako przestępstwa są
zachowaniami społecznie szkodliwymi, to
znaczy, że konkretne czyny odpowiadające
tym opisom ustawowym powodują
naruszenie lub zagrożenie określonego
dobra prawnego (wolności, własności itd.).

Uznanie przez ustawodawcę za przestępstwo czynu,

który nie jest społecznie szkodliwy, musiałoby być
wynikiem błędnego rozpoznania rzeczywistości

(tamże s. 55)

jeżli brak jest społecznej
szkodliwości

• Doświadczeń tworzenia i stosowania prawa

karnego wynika jednak, że również wtedy, gdy
pewien typ zachowania się jest generalnie
społecznie szkodliwy, konkretnie popełniony
czyn tego typu może wyjątkowo tej cechy nie
mieć. Inaczej mówiąc, w konkretnym przypadku

• czyn zabroniony przez ustawę karną (element

formalny)

• może nie być społecznie szkodliwy (brak

elementu merytorycznego - materialnego) lub
być społecznie szkodliwy w stopniu tak
minimalnym, że nie zasługuje na potraktowanie
go jako przestępstwa

modna - niska społeczna
szkodliwość czynu

dwa stopnie tejże społecznej szkodliwości czynu

• art. 1 § 2 kk znikoma społeczna szkodliwość

czynu (warunkuje jej przekroczenie uznanie
czynu za przestępstwo jako takiego)

• art. 66 § 1 kk nieznaczna społeczna szkodliwość

czynu – jeden z warunków warunkowego
umorzenia postępowania karnego,

• art. 1 § 2 kw społeczna szkodliwość czynu bez

stopniowania (a zatem aby czyn nie był
wykroczenie nie może zawierać zupełnie
elementu społecznej szkodliwości)

„społeczna szkodliwość” zadanie

pojęcia w systemie prawnym

• Potrzeba takiego odsiewania przypadków drobnych

występuje w każdym państwie. Z reguły selekcję taką w
państwach posługujących się formalną definicją
przestępstwa dokonywana jest przez stosowanie
przepisów prawa karnego procesowego,

( i obowiązuje tzw. zasada oportunizmu umożliwiająca organom

państwowym nie ściganie przestępstw drobnych, jeżeli nie leży to w
interesie publicznym)

• Tam gdzie przymuje się materialna definicję

przestępstwa, w której skład wchodzi społeczna
szkodliwość , możliwość jej stopniowania, jako znikomej,
nie znacznej, czy też jej braku,

(

i obowiązuje zasada legalizmu tylko ocena stopnia społecznej

szkodliwości – umożliwia (czasami) organom państwowym nie
ściganie przestępstw drobnych, jeżeli nie leży to w interesie
publicznym)

Część 2

Klasyfikacja przestępstw

według wagi przestępstwa art.7 kk w zw. z

art.34 § 1 i art. 37 kk

 Zbrodniami są czyny zagrożone karą

pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 3
lat albo karą surowszą (art. 7 § 2 KK).

 Występkami są czyny zagrożone karą (ustawa

ma tu na myśli dolną granicę zagrożenia)
przekraczającą jeden miesiąc pozbawienia
wolności, jeden miesiąc ograniczenia wolności
lub grzywny powyżej 30 stawek dziennych.

 Wykroczeniami są czyny, których górne

zagrożenie nie przekracza tych granic

Klasyfikacja przestępstw cd.

według formy winy

umyślne
nieumyślne

 Zbrodnię można popełnić tylko umyślnie,
 Występek może natomiast być

popełniony również nieumyślnie, jeżeli
ustawa tak stanowi (art. 8 KK)

to samo tylko opisowo

• Jeżeli więc w ustawie znajdziemy czyn

odpowiadający definicji zbrodni, to znaczy, że
mamy do czynienia z przestępstwem
umyślnym. Co do występków, milczenie ustawy
oznacza, że są one umyślne (np. występek
uszkodzenia cudzej rzeczy art. 288 KK).
Nieumyślność występku musi być wyraźnie
ustanowiona w ustawie przez użycie słowa
„nieumyślnie” (np. art. 155, 177 § 1 i 2 KK) lub
innego zwrotu określającego winę nieumyślną
(jak np. zwrot „powinien i może przypuszczać”
w art. 292 KK). Typy przestępstw nieumyślnych
są w Kodeksie karnym stosunkowo nieliczne.

inny podział

według formy czynu

przestępstwa z działania

tylko przez działanie, np. zgwałcenie (art. 197 KK),

czynna napaść na funkcjonariusza (art. 223 KK)

przestępstwa z zaniechania

tylko przez zaniechanie, np. niezawiadomienie o

przestępstwie (art. 240 KK), nieudzielenie
pomocy (art. 162 KK)

jak często trzecia możliwość

przestępstwa z działania lub

zaniechania

popełnione przez działanie lub przez zaniechanie. Niektóre

z nich już w samych znamionach przewidują te dwie
możliwości, np. fałszywe zeznania (art. 233 KK) mogą
być popełnione w ten sposób, że sprawca zeznaje
nieprawdę, lub w ten sposób, że zataja prawdę. Szereg
typów przestępstw nie określa jednak wprost tej
alternatywy, lecz wynika ona z interpretacji dotyczących
ich przepisów. Na przykład określenie „zabija
człowieka” (art. 148 KK) rozumie się w ten sposób, że
może być to zabójstwo popełnione tak przez działanie
(np. strzał do człowieka), jak i przez zaniechanie ( np.
uśmiercenie noworodka przez niekarmienie go).

trudny rodzaj podziału

przy uwzględnieniu znamienia skutku
o przestępstwa formalne

(bezskutkowe)

Do przestępstw formalnych zaliczymy natomiast nieudzielenie

pomocy art. 162 KK), nakłanianie do uprawiania nierządu
(art. 204 § 1 KK), składnie fałszywych zeznań (art. 233 KK).

o przestępstwa materialne (skutkowe)

Do przestępstw materialnych zaliczamy uszkodzenie rzeczy

(art. 288 KK), uszczerbek na zdrowiu ( 156 KK), pożar (art.
163 KK), ale również bezpośrednie niebezpieczeństwo dla
życia (art. 160 KK), pozbawienie człowieka wolności (art.
189 KK)

parę słów wyjaśnienia formalne –

czy - materialne

• Pojęcie skutku rozumiane jest

prawie karnym szeroko. Jest to
zmiana w świecie zewnętrznym,
która może mieć różny charakter i
która da się oddzielić od samego
zachowania się

typy przestępstw – stopniowanie

podstawowy

Uprzywilejowany

kwalifikowany

podział ze względu na

zastosowany rodzaj procedury

• przestępstwa ścigane z urzędu
• przestępstwa ścigane na wniosek
• przestępstwa prywatno skargowe

(ścigane z oskarżenia prywatnego)

Struk

tura

Przes

tępst

wa

elementy struktury przestępstwa

1) podmiot
2) strona podmiotowa
3) przedmiot
4) strona przedmiotowa

PODMIOT PRZESTĘPSTWA

Podmiot przestępstwa- czyli

człowiek i kilka z jego właściwości

Wiek sprawcy;

• podmiotem przestępstwa może być tylko osoba fizyczna,

która ukończyła w chwili popełnienia czynu 17 lat (art. 10 §
1 KK)

wyjątki:

• odpowiedzialność kamą może ponieść nieletni, który

ukończył 15 lat. Jest to możliwe przy spełnieniu warunków
odnoszących się do rodzaju popełnionego czynu oraz do
właściwości sprawcy i okoliczności sprawy,

warunki odpowiedzialności

15 –sto latka

• przemawiają za tym okoliczności

sprawy,

• właściwości i warunki osobiste

sprawcy, a zwłaszcza jeżeli
poprzednio stosowane środki
wychowawcze lub poprawcze
okazały się bezskuteczne

cd…katalog przestępstwa

• zamach na życie Prezydenta RP (art. 134 KK), zabójstwo umyślne

zwykłe ( art. 148 § 1 KK), umyślne spowodowanie ciężkiego
uszczerbku na zdrowiu typu podstawowego i kwalifikowanego
(art. 156 § 1 i 3 KK), umyślne spowodowanie niebezpieczeństwa
powszechnego (art. 163 § 1 lub 3 KK), porwanie samolotu lub
statku typu podstawowego i typu kwalifikowanego (art. 166 KK),
umyślne spowodowanie katastrofy w komunikacji typu
podstawowego i kwalifikowanego (art. 173 §1 lub 3 KK),
zgwałcenie typu kwalifikowanego (art. 197 § 3 lub 4 KK), wzięcie
zakładników typu podstawowego i kwalifikowanego (art. 252 § 1
lub 2 KK), rozbój (art. 280 KK)

o karze zatem:

• Wymierzając karę nieletniemu, sąd kieruje się przede

wszystkim tym, aby sprawcę wychować (art.54 § 1 KK). Kara ta
nie może przekroczyć 2/3 ustawowego górnego zagrożenia za
dane przestępstwo (art. 10 § 3 KK).

wyjątek w drugą stronę

• polegający na potraktowaniu dorosłego

sprawcy w wieku od 17 do 18 lat jak
nieletniego, przewiduje art. 10 § 4 KK.
do sprawcy występku, wobec którego
można zastosować zamiast kary środki
poprawcze lub wychowawcze, jeżeli
przemawiają za tym okoliczności
sprawy, a także stopień rozwoju oraz
właściwości i warunki osobiste sprawcy.

kategorie ogólnie

nieletni - młodociany

nieletni w ustawie o postępowaniu w

sprawach nieletnich to:

• osoby do lat 18, wobec których stosuje się środki

wychowawcze w związku z ich demoralizacją,

• osoby między 13 a 17 rokiem życia, wobec

których toczy się postępowanie o czyny karalne,

• osoby, wobec których wykonuje się orzeczone

środki wychowawcze lub poprawcze do
ukończenia przez nie 21 lat,

młodociany w kk:

• młodociany to taki sprawca, który nie ukończył

21 lat w chwili czynu ani 24 lat w chwili orzekania

Podmiot:

przestępstwa indywidualne i powszechne

• powszechne – (podmiot powszechny)
każda osoba odpowiadająca ogólnym

cechom podmiotu przestępstwa, tzn.
osoba fizyczna, która osiągnęła
określony wiek,

• indywidualne – (podmiot indywidualny)
to ten, w których opisie ustawowym

znamię podmiotu określone jest przez
użycie pewnej dodatkowej cechy

przestępstwa indywidualne

• właściwe –(podmiot indywidualny właściwy)

szczególna cecha podmiot warunkuje byt
przestępstwa (art. 228 kk, 343 kk),

• niewłaściwe – (podmiot indywidualny

niewłaściwy) szczególna cecha podmiotu
warunkuje tylko typ, kwalifikowany lub
uprzywilejowany, prócz tych „typów” zawsze
istnieje przestępstwo powszechne (podmiot
powszechny) (art. 148, 149, 160 kk)

(różny może być też, sposób zapisu podmiotu

przestępstwa najczęściej jest to „Kto” lub
nazwa „Funkcjonariusz publiczny” art. 231 kk,
„Matka” 149 kk, „Kto..uzupełnione opisem”
art.228, 129 kk)

STRONA PRZEDMIOTOWA

Składowe „strony przedmiotowej”

1. czyn (zachowanie się) podmiotu,
2. skutek czynu,
3. czas i miejsce czynu,
4. sytuację w jakiej czyn popełniono,
5. sposób popełnienia
6. przedmiot wykonawczy czynu,

Czyn a raczej jego opis

jeżeli odpowiedzieliśmy sobie na

pytanie „kto” analizując pojęcie

podmiotu przestępstwa to analizując

stronę przedmiotową odpowiadamy

sobie na pytania (między innymi)

czyn różnego rodzaju znamiona

dotyczące strony przedmiotowej

• znamiona czasownikowe – (co robi) „zabija”,

„ujawnia”, „podrabia”

• miejsce czynu – (gdzie) na (terytorium, art. 136 kk, na

drodze publicznej art. 178 a 2 kk)

• sposób – (jak , w jaki sposób), (przemocą art.197 kk, z

włamaniem art. 279 kk, wyzyskania błędu art. 286 kk)

• czas – (kiedy), (w okresie porodu art.149 kk,

odbywając służbę art. 145 kk)

• skutek – (jaki był efekt) (znamię skutku konstytuuje

przestępstwo materialne) zmiana w świecie
zewnętrznym, która może mieć różny charakter i która
da się oddzielić od samego zachowania się, (art. 156
kk, 148 kk, formalne art. 162 kk)

cd……

• sytuacja – (w jakich okolicznościach),

będąc pozbawionym wolności art. 242 kk

• przedmiot wykonawczy – (rzecz

zaatakowana), (zamknięte pismo art. 267
kk, znaki graniczne 277 kk)

Fakt, że pewne elementy strony przedmiotowej nie należą do znamion jakiegoś typu

przestępstwa, oznacza tylko, że nie muszą być one udowadniane, by sprawcy
przypisać popełnienie takiego przestępstwa. Nie znaczy to jednak, że nie mają one
żadnego znaczenia. Na przykład do znamion wymuszenia rozbójniczego (art. 282
KK) nie należy okrutny sposób jego popełnienia. Niemniej ustalenie w procesie, że
konkretne wymuszenie zostało popełnione w sposób okrutny, będzie miało wpływ
na wymiar kamy w danej sprawie.

(Lech Gardocki, „Prawo karne”, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 2010

s.67)

Nadal o „czynie”

„Forma Czynu”

• Przestępstwo trwałe – polega na

utrzymywaniu pewnego stanu rzeczy (art.
189 kk, 263 § 2 kk)

(oczywiście ma znaczenie dla

biegu terminu przedawnienia, prawomocny ? wyrok
przerywa przestępstwo trwałe)

• Przestępstwo wieloczynowe – polega na

pewnego rodzaju działalności (art. 130 kk)

(odmianą przestępstwa wiloczynowego są takie przestępstwa w których
poszczególne zachowania mogą stanowić odrębne przestępstwa ale ich
połączenie nawet jeśli bardzo się różnią stanowi inne przestępstwo art.
207 kk lub 208 kk) (czy przestępstwo wieloczynowe może być
przestępstwem trwałym)

• Przestępstwa wieloosobowe – polega na

konieczności współdziałania kilku osób

(art.

158, 254, 258 kk)

Formalne i materialne

przestępstwa z zaniechania

1.

Formalne przestępstwo z
zaniechania polega na niepodjęciu
przez sprawcę działania, do którego
był on zobowiązany

2.

Materialne przestępstwo z
zaniechania polega na
spowodowaniu określonego skutku
przez niepodjęcie takiego działania,

innymi słowy przestępstwa z zaniechania

polegają na niewykonaniu pewnego

obowiązku

albo jeszcze inaczej

• Jest to więc szczególna grupa

przestępstw indywidualnych,
ponieważ mogą być one popełnione
tylko przez pewien krąg osób, a
przynależność do tego kręgu opiera
się na kryterium szczególnej cechy
podmiotu (bycie zobowiązanym do
określonego działania).

(Lech Gardocki, „Prawo karne”, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa

2010 s.68)

Źródła obowiązku

(przy przestępstwach z zaniechania)

• przestępstwa formalne (z zaniechania)

– źródłem obowiązku jest sama ustawa
karna lub inna ustawa art. 162 kk, 240
kk, 221 kk,

• przestępstwa materialne (z

zaniechania) – źródłem obowiązku jest ;

a)

ustawa

b)

umowa lub przyjęcie określonej funkcji

cd…….

• Ad 1) Ustawa może bezpośrednio zobowiązywać

obywateli do określonych działań, np. Kodeks
rodzinny Opiekuńczy zobowiązuje rodziców do
opieki nad dziećmi. Jeżeli rodzice przez
zaniedbanie tego obowiązku wywołają pewne
skutki, mogą odpowiadać za zaistniały skutek

,

charakterystyczne, że w tym wypadku również
akt niższego rzędu niż ustawa może nakładać
obowiązek, jeżeli…?

• Ad 2) Mówiąc o tym, że obowiązek działania

może wynikać z umowy mamy na myśli wszelkie
rodzaje umów zarówno sformalizowane
niesformalizowane Ważne jest tutaj faktyczne
podjęcie się wykonania pewnego obowiązku.

źródło - źródeł

• „Odpowiedzialności karnej za

przestępstwo skutkowe popełnione
przez zaniechanie podlega ten tylko,
na kim ciążył prawny, szczególny
obowiązek zapobiegnięcia skutkowi”
art. 2 kk,

w nauce prawa

• W nauce prawa karnego uważa się,

że musi to być taki obowiązek
prawny, który czyni zobowiązanego
gwarantem nienastąpienia pewnego
skutku,

Pojęcie gwaranta oznacza więc, że chodzi o szczególne zobowiązania

prawne, wyraźnie ukierunkowane na zapobieżenie skutkowi,
którego spowodowanie wypełnia znamiona określonego
przestępstwa.

(dożywotnik (umowa dożywocia), pielęgniarka, dłużnik ?)

dogmatycznie i niedogmatycznie

o odpowiedzialności karnej w

następujących sytuacjach:

Przykład 1: Kierowca cysterny ze żrącą substancją chemiczną

rozlewa, wskutek uszkodzenia zaworu, pewną jej ilość w czasie
przejazdu wiejską drogą. Zorientowawszy się, naprawia zawór i
jedzie dalej. Przechodzące drogą dzieci doznają poparzeń.

Przykład 2: Lokator odbezpiecza przewód instalacji elektrycznej w

mieszkaniu w celu podłączenia dodatkowego gniazdka. Nie
zabezpieczając go, wychodzi na pól godziny do sklepu. W tym
czasie jego żona przypadkowo dotyka przewodu i zostaje
śmiertelnie porażona prądem.

Związek przyczynowy ważny

aspekt strony przedmiotowej

1. Teoria ekwiwalencji (równowartości

warunków)

2. Teoria adekwatnego związku

przyczynowego,

3. Teoria relewancji (niezbędności

warunku)

4. Teoria obiektywnego przypisania

1. Ekwiwalentny (wg teorii ekwiwalencji) taki, w którym

wszystkie warunki są równej wartości. Należy sprawdzić czy
dane zdarzenie miało by miejsce jeśli dany warunek by nie
nastąpił (warunek sine qua non ), Teoria ekwiwalencji ujmuje
związek przyczynowy bardzo szeroko. Znaleźć go można
wskazując ,że dla bytu przestępstwa konieczne jest jeszcze
aby dany czyn był bezprawny i zawiniony.

2. Adekwatny dla uznania że dane skutek określony w ustawie

jest następstwem czynu b(danego) potrzebne jest
stwierdzenie , dany skutek , jest normalnym następstwem
danego czynu,

3. Relewantny (

Relewancja

)

logicznie

związany ze skutkiem,

związek przyczynowy traktowany jest szeroko (podobnie jak
ekwiwalenty) ale prawo karne odpowiednio formułując
przepisy zmierza do stwierdzenie ,ze nie każda przeyczyna
tworząca skutek jest istotna (w tym znaczeniu logicznie
powiązana czyli relewantna)

ciąg dalszy

• teoria „obiektywnego przypisania”
Według tej koncepcji nie każde

spowodowanie (w rozumieniu teorii
ekwiwalencji) skutku może być sprawcy
przestępstwa przypisanie a co za tym
idzie odpowiedzialność za skutek,
wchodzi w grę tylko wtedy, gdy w
zaistniałym skutku urzeczywistniło się
właśnie to stworzone przez sprawcę
niebezpieczeństwa którego powstaniu
miało zapobiec przestrzeganie
naruszonej przez niego reguły
ostrożności

Str

on

a p

od

mi

oto

wa

Storna subiektywna

Skoro strona przedmiotowa to CZYN

to do trony podmiotowej zaliczamy

określony stosunek (sprawcy)
psychiczny do czynu

innymi słowy elementy strony podmiotowej ”subiektywnej”

pozwalają na ustalić znaczenie czynu przestępnego nie tylko
na podstawie obiektywnie zaistniałego skutku społecznego ale i
na podstawie „stosunku psychicznego” sprawcy do tego czynu,

Wina umyślna art. 9 § 1 kk

• wina umyślna zachodzi wtedy gdy

sprawca

• ma zamiar popełnienia czynu

przestępnego (chce go popełnić)
(dolus directus)

• możliwość popełnienia czynu

zabronionego przewiduje i na to się
godzi (dolus eventualis)

( wg. Woltera: godzenie się to nic innego jak obojętność

sprawcy wobec możliwości popełniania czynu
zabronionego)

Umyślność (bardziej)
czyli przestępstwa kierunkowe

• przestępstwa umyślne

kierunkowe (dolus coloratus),

• mogą być popełnione tylko w

zamiarze bezpośrednim: w
określonym celu, z
określonych motywów lub
pobudek

Wina nieumyślna art. 9 § 2 kk

(w uzasadnieniu do projektu kodeksu karnego z 1997 r.

wyrażono pogląd, że kodeks ten nie dzieli winy umyślnej

na lekkomyślność i niedbalstwo)

w rzeczywistości jednak art. 9 § 2 zawiera opis :

1. lekkomyślności, która zachodzi wtedy gdy sprawca

możliwość popełniania czynu zabronionego przewiduje,
lecz bezpodstawnie przypuszcza ,że popełnienia tego
uniknie,

2. niedbalstwa gdy możliwości popełnienia czynu

zabronionego nie przewiduje chociaż może ją
przewidzieć,

w porównaniu z poprzednimi kodeksem tak zważywszy na

normatywną teorię winy przyjętą przez kk z 1997 r.

należy jednak zwrócić uwagę na sformułowanie

„niezachowanie zasad ostrożności wymaganej w danych

okolicznościach (czyli zarzucalność)

art. 9 § 3 czyli wina

kombinowana

culpa dolo exorta (wina kombinowana)
• przestępstwo jest umyślne a

następstwo nieumyślne,

§ 3. Sprawca ponosi surowszą odpowiedzialność, którą ustawa

uzależnia od określonego następstwa czynu zabronionego,
jeżeli następstwo to przewidywał albo mógł przewidzieć.

(art. 189 § 2, 158 § 2 i 3)

Przedmiot przestępstwa

Przedmiot przestępstwa - podziały

Przestępstwo stanowi zamach

na dobra prawnie chronione i
dlatego, patrząc od strony
przestępstwa, nazywamy je:

przedmiotem zamachu,

a patrząc od strony prawa karnego, nazywamy je

przedmiotem ochrony.

Podział ze względu na

przedmiot ochrony

1.

przestępstwa polegające na
naruszeniu dobra prawnego;

2.

przestępstwa polegające na
narażeniu dobra prawnego na
konkretne niebezpieczeństwo;

3.

przestępstwa abstrakcyjnego
narażenia dobra prawnego

Odpowiedzi

• Ad 1) Zalicza się tu typy przestępstw, do których znamion należy

uszczerbek wyrządzony określonemu dobru prawnemu, np.
zabójstwo, pozbawienie wolności, zgwałcenie, oszustwo, naruszenie
nietykalności cielesnej.

• Ad 2) Do tej grupy zaliczamy przestępstwa, przy których do znamion

należy skutek w postaci stanu konkretnego niebezpieczeństwa dla
dobra prawnego, np. spowodowanie niebezpieczeństwa pożaru (art.
164 1 KK), udział w niebezpiecznej bójce lub pobiciu (art. 158 § 1
KK). Przy opisie takich typów przestępstw przepisy karne wymagają
na ogół, by niebezpieczeństwo było „bezpośrednie”.

• Ad 3) Polegają one jednak na zachowaniu, które jest uważane za

niebezpieczne dla określonego dobra prawnego, ale to
niebezpieczeństwo nie należy do znamion, jest tylko pewnym
założeniem kierującym ustawodawcą przy tworzeniu przepisu, a
więc niebezpieczeństwo to nie wymaga dowodzenia w procesie
karnym.

Przedmiot przestępstwa inny
podział

tego typu podział przestępstw ze względu na przedmiot ochrony jest istotny dla praktyki

bowiem - pojęcie przedmiotu przestępstwa jako chronionego przez prawo dobra
prawnego) odgrywa dużą rolę przy określaniu stopnia społecznej szkodliwości czynu (art.
115 § 2 KK) np.

1. rodzajowy (grupowy) i ogólny przedmiotu przestępstwa. Przedmiot

rodzajowy to dobro prawne chronione nie przez jeden przepis, lecz
przez grupę przepisów karnych, z reguły zamieszczonych w jednym
rozdziale Kodeksu Karnego. Na przykład przedmiotem rodzajowym dla
przestępstw z Rozdziału X kodeksu jest wymiar sprawiedliwości

2. indywidualny przedmiot ochrony : ujęty jest mniej abstrakcyjnie.

W wypadku przestępstwa z art. 239 KK (poplecznictwo) będzie to
prawidłowy przebieg postępowania karnego, w wypadku
przestępstwie z art. 238 KK (zawiadomienie o niepopełnionym
przestępstwie) chodzi o ochronę organów ścigania przed
podejmowaniem niepotrzebnych czynności

ustalenie rodzajowego i indywidualnego przedmiot ochrony ma istotne

znaczenie dla stwierdzenia czy przestępstwa są podobne a w
konsekwencji ustalenia np. czy zachodzi recydywa art.115 § 3 kk)

c

Dzię

kuję

Pa

ńst

wu