AFAZJA SEMANTYCZNA

Nina Ciecholewska
Agata Komorowska
Agata Janiszewska

AFAZJA SEMANTYCZNA

DEFINICJA



Niezdolność do rozumienia i posługiwania się grupami

wyrazów wymagającymi złożonej, równoczesnej organizacji.



U chorych uszkodzona została synteza symultatywna, ogniwo

układu funkcjonalnego dla mowy.



Chorzy mają problem z ujmowaniem związków logiczno -

gramatycznych pomiędzy słowami składającymi się na

wypowiedź.

Maruszewski, M., Mowa a mózg, s.70

LOKALIZACJA



Pogranicze ciemieniowo-skroniowo-potyliczne.



Łuria wskazuje na fakt, iż jest to okolica „nakładania się” na siebie

korowych reprezentacji głównych analizatorów: wzrokowego, dotykowego,

równowagi oraz słuchowego.



Szczególną funkcją pogranicza ciemieniowo – skroniowo - potylicznego jest

zatem synteza symultatywna. Jest ona niezbędna do prawidłowego

przebiegu czynności wyższych:
-percepcji i orientacji w przestrzeni;
-operacji na liczbach;
-czynności konstrukcyjnych;
-zrozumienia złożonych konstrukcji logiczno - gramatycznych, w tym także

posługiwania się nazwami.

Maruszewski, M., Mowa a mózg

OBJAWY



Dla tych chorych typowe są zachowania świadczące o zaburzeniu

ujmowania znaczeń słów, o zakłóceniach w sferze pojęciowej.



Nie występują zniekształcenia wzorców słuchowo - ruchowych nazw.

Chory:

-nic nie mówi,
-albo próbuje posłużyć się omówieniami,
-albo popełnia błędy typu semantycznych parafazji werbalnych

,świadczące o niedostatecznej selektywności znaczeń w jego umyśle.

Parafazja – zaburzenie mowy polegające na zachowaniu zdolności płynnego mówienia przy równoczesnym

przekręcaniu wyrazów lub używaniu niewłaściwych.

Maruszewski, M., Mowa a mózg

TRUDNOŚCI



Nie rozumie do końca mowy, tzn.
rozumie fonemy i poszczególne słowa, „struktura akustyczna

mowy jest zachowana i nie występuje znamienne dla afazji

sensorycznej wyobcowanie znaczenia wyrazu.” Trudności

pojawiają się w sytuacji, kiedy zrozumienie sentencji wymaga

wykroczenia poza znaczenie pojedynczych słów. Generalizując

– osoba chora ma trudności z pojęciem sensu wypowiedzi.



Obok wyrazów poprawnie wymawianych występują błędne,

brakuje między nimi powiązań, a formy gramatyczne są

nieprawidłowe. Chory zapomina wyrazy.



Ponadto ma problemy z myśleniem abstrakcyjnym,

rozumieniem istotnych elementów i sensu wypowiedzi. Chory

zamienia głoski podobne brzmieniowo, próbuje odnajdywać

pokrewne brzmienia wyrazów.

TRUDNOŚCI c.d.



Znacznie trudniejsze jest dla chorych rozumienie zdań

wymagających logicznej syntezy, jak np.:” Ola jest jaśniejsza od

Toni, ale ciemniejsza od Kasi, która z nich jest najjaśniejsza?”.



Należy podkreślić, że wszystkie te wyrazy są oddzielnie dla

chorego zrozumiałe. Trudności polegają na wyodrębnieniu ich w

całym kontekście zdaniowym.



Zaburzenia w ocenie stron: prawa-lewa, a często również

zaburzenia tzw. „schematu ciała”. Trudności polegają na

niezrozumieniu nazw części ciała, zwłaszcza tych, których

„frekwencja percepcyjna” jest rzadsza (plecy, łokieć, potylica).

Szumska, J., Metody badania afazji

TRUDNOŚCI c.d.



Upośledzenie rozumienia logiczno - gramatycznych
struktur zdania. Chorzy mają trudności w
rozumieniu przyimków, określających związki
czasowe i przestrzenne. Ujawnia się to w próbach
w rodzaju: „Narysuj koło nad kwadratem”.



Pacjent pamięta, co powiedzieliśmy, ale nie
rozumie gramatyki. Pomimo rozumienia wszystkich
ogniw pacjent nie rozumie, co zostało powiedziane.

AKTUALIZACJA NAZWY



Proces „poruszania się” w siatce znaczeń ulega u chorego

zaburzeniu. Chory nie może „dotrzeć” do odpowiedniego punktu

siatki znaczeniowej. Zamiast właściwego znaczenia, pojawiają się

znaczenia zbliżone „ znajdujące się obok”, należące do tej samej

sfery znaczeniowej.



Charakterystyczne jest to, że chory ma potrzebne słowo „na końcu

języka”, dlatego też podpowiedzenie mu początku nazwy

umożliwia natychmiastowe jej odnalezienie.



Stanowi to dowód, iż nie aktualizacja wzorca słuchowo -

ruchowego, lecz właśnie dotarcie do niego poprzez znaczenie

sprawia choremu szczególną trudność.



Cechą charakterystyczną opisywanych zaburzeń jest to, że

znaczenia słów są zwężone, granice między nimi nieostre. W

wyniku czego znalezienie nazwy przedmiotu staje się nader trudne.

Maruszewski, M., Mowa a mózg

STOPIEŃ I CHARAKTER

ZABURZEŃ



Stopień i charakterystyka zaburzeń -
poza ogólnymi sprawami związanymi z
wiekiem, głębokością, dynamiką i
rozległością uszkodzeń - zależny jest
również od stopnia zaangażowania
poszczególnych płatów, więc płata
ciemieniowego, potylicznego oraz
skroniowego.

Szumska, J., Metody badania afazji

STOPIEŃ I CHARAKTER

ZABURZEŃ c.d.



W przypadku większego zajęcia płata skroniowego

dominuje zespół zaburzeń rozumienia mowy, elementy

mowy żargonowej, zaburzenia słuchu fonematycznego.



W przypadku większego zajęcia okolicy ciemieniowej tylno

-dolnej – dominuje zespół agrafii, aleksji i akalkulii.



Przeważają zespoły agnozji wzrokowo - przestrzennej.

Chorzy są zdolni do rozróżniania liter i cyfr, mają trudności

w syntetyzowaniu wzrokowo - przestrzennym ich bardziej

złożonych form. Pacjenci nie odróżniają cyfr 31 i 13.



Chorzy ”zapominają” jak wyglądają litery, zostawiając w

wyrazach puste miejsca, lub pisząc literę w sposób

lustrzany.

Szumska, J., Metody badania afazji

ETAPY ROZUMIENIA CAŁEGO

ZDANIA

Zachowanie wszystkich elementów
zdania w pamięci werbalnej.



Niespełnienie tego warunku – Chory,
zachowując początek wypowiedzi, nie
pamięta jego końca, nie może więc
zrozumieć znaczenia rozwiniętego
zdania, przy możliwości rozumienia
poszczególnych słów (Afazja
akustyczno-mnestyczna).

ETAPY ROZUMIENIA CAŁEGO

ZDANIA c.d.

Jednoczesna synteza elementów mowy (zdolność nie

tylko do zachowania w pamięci wszystkich elementów

rozwiniętej struktury werbalnej, ale do jednoczesnego

„rozpatrzenia” jej, ujęcia w jednocześnie

spostrzeganym „schemacie znaczeniowym”).



Niespełnienie tego warunku – Chory nie rozumie form

prostej mowy opowieściowej (tzw. „informacji o

zdarzeniach”, która nie zawiera złożonych

gramatycznych zależności), jak również konstrukcji

werbalnych, które zawierają złożone relacje logiczno –

gramatyczne, wyrażone za pomocą przyimków,

końcówek przypadkowych i porządku słów

(„informacje o stosunkach”) (Afazja semantyczna).

ETAPY ROZUMIENIA CAŁEGO

ZDANIA c.d.

Czynna analiza najistotniejszych elementów

jej treści.



Niespełnienie tego warunku – Chory ma

trudności w rozumieniu złożonych form

rozwiniętej mowy, a tym bardziej podtekstu

złożonych wypowiedzi, przy zachowanej

zdolności rozumienia słów i prostych zdań.

Demonstruje serie domysłów, lub bezwładne

znaczeniowe stereotypy, które nie wypływają

z analizy tekstu. Zanika zdolność do

wybiórczej, ukierunkowanej działalności.

Łuria, A.R., Podstawy neuropsychologii

METODY BADANIA W

ZABURZENIACH CZYNNOŚCI

ROZUMIENIA MOWY



Badanie rozumienia mowy u afatyka

rozpoczyna się z chwilą rozpoczęcia badania w

ogóle. Już pierwsze odezwanie się do chorego,

postawienie mu pytania o nazwisko, wiek,

zawód itd., jest próbą na to, jak rozumie on

słowa słyszane. Dlatego, chociaż dalsza analiza

opierać się będzie przede wszystkim na

wynikach prób specjalnych, w niektórych

przypadkach wykorzystane zostaną materiały

dotyczące zachowania się chorego również w

tej pierwszej, wstępnej fazie badania.

METODY BADANIA W

ZABURZENIACH CZYNNOŚCI

ROZUMIENIA MOWY c.d.

Próby specjalne skierowane na wyjaśnienie, czy u danego
chorego mają miejsce zaburzenia mowy słyszanej, tworzą

kilka

grup:

1) Wykonywanie różnego rodzaju poleceń prostych w

różnym stopniu związanych z sytuacją badania, np.
„Proszę usiąść.”
„Proszę wstać.”
„Proszę podnieść prawą/lewą rękę.”
„Proszę zamknąć/otworzyć oczy/usta.”
„Proszę podać ołówek” (lub inny przedmiot leżący

przed chorym) itd.

METODY BADANIA W

ZABURZENIACH CZYNNOŚCI

ROZUMIENIA MOWY c.d.



Próby tego rodzaju stosowano wielokrotnie

wtedy, gdy zarówno w trakcie rozmowy wstępnej

z chorym, jak i w dalszym badaniu bezpośrednio

stwierdzano zaburzenia rozumienia.



Jeżeli kontakt słowny z chorym był łatwy do

nawiązania i wszystkie proste pytania oraz

polecenia chory rozumiał dobrze, wykonywano

tylko kilka z tych prób. Stosowano także

polecenia dwuczłonowe, np.

„Proszę wstać i podnieść rękę.”

METODY BADANIA W

ZABURZENIACH CZYNNOŚCI

ROZUMIENIA MOWY c.d.

2) Wykonywanie poleceń typu „pokaż to lub to”.

Chorego proszono, aby wśród leżących przed nim

przedmiotów realnych bądź narysowanych na

obrazkach pokazał przedmiot nazwany, np. polecano:
„Proszę pokazać kurę/ołówek/talerzyk.”



Przedmioty lub obrazki rozkładano na stole przed

chorym po 5 do 7, a gdy chory miał trudności z

wykonaniem tego zadania – po 3. Odmianą poleceń

tego typu były polecenia wskazania na części twarzy

bądź części pokoju:
„Proszę pokazać nos/ucho/oko.”
„Proszę pokazać drzwi/sufit/podłogę/okno” itd.

METODY BADANIA W

ZABURZENIACH CZYNNOŚCI

ROZUMIENIA MOWY c.d.

Najczęściej polecenie zawierało nazwę tylko

jednego przedmiotu, niekiedy jednak stosowano

również polecenia obejmujące po 2 lub 3 nazwy

przedmiotów, które chory miał pokazać.

Polecenia tego typu powtarzano w przypadkowej

kolejności wielokrotnie w odniesieniu do tych

samych obrazków, chcąc ustalić, czy kilkakrotne

powtórzenie nazwy nie spowoduje zaburzeń w

jego rozumieniu.

METODY BADANIA W

ZABURZENIACH CZYNNOŚCI

ROZUMIENIA MOWY c.d.

W przypadkach bardzo głębokiego rozumienia w wykonywaniu

prób tego rodzaju stosowano polecenia zawierające zamiast
nazwy przedmiotu określenie jego cechy/funkcji z nim
związanej, np.



„Proszę pokazać, czym się pisze.” zamiast



„Proszę pokazać ołówek.”

3) Wykonywanie poleceń o złożonej konstrukcji, których

zrozumienie wymaga uwzględnienia stosunków wzajemnych
pomiędzy elementami składowymi:

METODY BADANIA W

ZABURZENIACH CZYNNOŚCI

ROZUMIENIA MOWY c.d.

a) Konstrukcje fleksyjne z narzędnikiem:
· „Proszę pokazać ołówkiem zeszyt/zeszytem

ołówek/kluczem zeszyt” itd.

b) Konstrukcje opisujące stosunki przestrzenne:
· „ Proszę położyć zeszyt na zapałki/zapałki pod

zeszyt/ołówek na zeszyt” itd.

Powyższe próby stosowano systematycznie w odniesieniu do

wszystkich tych chorych, u których ich zastosowanie było

możliwe, tzn. w przypadkach, w których zaburzenia

rozumienia nie były tak głębokie, aby z góry wykluczały

możliwość, że chory wykona próby danego typu.

Maruszewski, M. Afazja. Zagadnienia teorii i terapii

ETAPY REHABILITACJI CHORYCH Z AFAZJĄ

SEMANTYCZNĄ wg L.S.Cwietkowej :



Rehabilitacja afazji semantycznej powinna ukształtować pełne

rozumienie wysoko zorganizowanej mowy. Żeby tak się stało,

należy najpierw przełamać defekt sfery gnostycznej,

zaburzenie syntezy symultatywnej, zaburzenie lateralizacji i

rozumienia stosunków przestrzennych.



I Etap rehabilitacji

celem tego etapu jest wypracowanie

u chorego orientacji w przestrzeni, w schemacie własnego

ciała, wzmocnienie zaburzonego poczucia lateralizacji.

Początkowo sprowadza się to do uczenia chorego orientacji w

szpitalu. Kiedy pacjent będzie się już orientował w sieci

szpitalnych korytarzy, możemy usiąść za biurkiem i ćwiczyć

manipulacje figurami geometrycznymi w przestrzeni,

konstruować figury geometryczne, prowadzić ich analizę

porównawczą, objaśniać przestrzenne położenie detali.

Wreszcie wprowadzamy werbalizację wszystkich czynności z

rysunkami i skonstruowanymi figurami.



Odbudowywanie poczucia schematu ciała zaczynamy

od uświadomienia roli i położenia prawej ręki.

Wykonywanie dowolnych operacji przestrzennych

zaczynamy od zwrócenia uwagi pacjenta na prawą

rękę, jako na punkt odniesienia w przestrzeni. Po

zrozumieniu miejsca i roli prawej ręki łatwo przejść do

zrozumienia obecności i roli ręki lewej, lewej i prawej

połowy ciała, lewej i prawej części przestrzeni. Po

odbudowaniu umiejętności analizy porównawczej

wzajemnych relacji przedmiotów w przestrzeni,

przechodzimy do formułowania tych relacji w mowie za

pomocą konstrukcji syntaktycznych. Jest to

podstawowe zadanie II etapu rehabilitacji.

ETAPY REHABILITACJI CHORYCH Z AFAZJĄ

SEMANTYCZNĄ wg L.S.Cwietkowej c.d.:



III Etap rehabilitacji

Zadaniem III etapu rehabilitacji

jest odbudowa rozumienia konstrukcji przyimkowych.
W tym czasie należy uświadomić choremu czynnik względności w
rozlokowaniu przedmiotów w przestrzeni. Wymaga on
uczestnictwa co najmniej dwóch komponentów . W danej sytuacji
zawsze jeden przedmiot (ten, którego położenie określamy) jest
głównym, a drugi (do którego odnosimy położenie głównego)
poboczny. Użycie niektórych przyimków (pod, nad, do, od itp.)
znajduje się w prostej zależności od rozumienia tego czynnika.
Na przykład stosunki przestrzenne dwóch przedmiotów - stołu i
lampy można wyrazić za pomocą dwóch formuł językowych -
lampa wisi nad stołem lub stół stoi pod lampą. W pierwszej frazie
przedmiotem głównym jest lampa, w drugiej stół. Świadomość
związku przyimków ze stosunkami przestrzennymi przedmiotów
wypracowuje cała seria ćwiczeń.



Opisany model rehabilitacji afazji
semantycznej zakłada wewnętrzną
przebudowę zaburzonej mowy poprzez
przechodzenie z jednej płaszczyzny
realizacji na inną, o wyższym stopniu
złożoności. Został on sprawdzony na
dużej liczbie chorych. Jest oceniany, jako
przynoszący pozytywne efekty.

METODY REHABILITACJI CHORYCH Z

ZABURZENIAMI ROZUMIENIA ZDAŃ

1.Poniższa metoda 1

jak również kolejne zostały

sprecyzowane przez Danutę Kądzielawę i Barbarę Romero.

Częściowo pokrywają się one z etapami rehabilitacji chorych z

afazją semantyczną przedstawionymi przez L.S. Cwietkową.

Metoda ta jest wskazana w początkowej fazie rehabilitacji,

gdyż ma ona głównie na celu uświadomienie choremu, że

wyrazy w zdaniach, różniące się pod względem formy

gramatycznej, pełnią w nich odmienna rolę,:

a) Chory dostaje do wypełnienia zdania z lukami, w których

brakuje najważniejszej informacji, zapowiadanej prze inne

wyrazy, np.:”Czy miał pan już dzisiaj …(co? )”; ”Musimy

wysłać list do…(kogo?)”; „Zapomniał pan…( o czym?)

b) Następnie materiałem do ćwiczeń jest cały tekst z lukami,

gdzie w miejscu brakującego wyrazu gdzie w miejscu

brakującego wyrazu występują pytania, wymagające

zastosowania tego wyrazu w różnych formach gramatycznych,

np.: „Na środku pokoji stoi duży drewniany (co?) ; Do

( czego?) podchodzi pan Kowalski”?; „Pan Kowalski kładzie

książkę (na czym?)

>Ważne jest, aby terapeuta wypowiadający fragment

zdania oznajmującego, pytającego lub polecającego w

którym brakuje najważniejszej informacji, bardzo wyraźnie

akcentował właściwą dla tego typu zdania intonację

(opadającą w zdaniu oznajmującym, wznoszącą się w

zdaniu pytającym)

c) Jeśi pacjent zada pytanie o brakującą informację, terapeuta

odpowiada właściwym wyrazem. Dla utrwalenia związku

pomiędzy pytaniem a wyrazem użytym w odpowiedniej formie

gramatycznej pacjent uzupełnia na piśmie zdania z lukami,

wpisując brakujący wyraz, który winien być podany w różnych

formach gramatycznych w poszczególnych zdaniach.Dkla

ułatwienia, każde zdanie stanowi podpis do rysunku, na

podstawie którego pacjent wybiera odpowiedni wyraz.

d) Wskazane polecenia pacjent wykonuje najpierw pod kierunkiem

terapeuty, następnie ćwiczy samodzielnie w domu.

Pomyślna realizacja tej metody zależy w dużej mierze

od zastosowanego materiału. Zdania zaaktywizują

pacjenta do działania przede wszystkim wtedy, gdy będą

dotyczyły spraw bardzo ważnych, angażujących w

znacznym stopniu jego emocje, potrzeby i

zainteresowania. Dopiero po uzyskaniu zadowalających

efektów na takim materiale, zaleca się przejście do

materiału bardziej neutralnego dla pacjenta.

2.Następująca metoda

ma na celu utrwalenie związku

pomiędzy pytaniem a gramatyczną formą wyrazu

odpowiadającego na to pytanie.

W tym celu postuluje się opracowanie pytań
wszystkich przypadków zależnych, w połączeniu
z rzeczownikami użytymi w odpowiedniej formie.

Dopełniacz (kogo? czego?)

Celownik (komu? czemu?)

Biernik (kogo? co?)

Narzędnik (kim? czym?)

Miejscownik (o kim? o czym?)

Dla utrwalenia wyników zajęć można posłużyć się

zdaniami na piśmie, w których brakuje odpowiednich

końcówek rzeczowników np.:” Pan Kowalski przyjechał do

pracy nowym samocho….”

METODA 3- Opracowanie konstrukcji z

przymiotnikami i przysłówkami w stopniu

wyższym.



Celem metody jest zwiększenie stopnia zrozumienia
przez pacjentów konstrukcji porównawczych
przymiotnikowych i przysłówkowych, wyrażających
wzajemne stosunki pomiędzy przedmiotami.



Pomoce : zestawy przedmiotów, zdjęć lub rysunków
przedmiotów różniących się pod względem jednej
cechy (np.. Zdjęcia osób dorosłych i dzieci, przedmioty
małe i duże, grube i cienkie, proste zadania
artmetyczne zawierające przymiotniki i przysłowki w
stopniu wyższym np..Jan ma 15 zł, Piotr ma 23 zł. Kto
ma mniej pieniędzy? Kto ma więcej?

METODA 4- Analiza treści i struktury

gramatycznej zdania.



Metoda ma na celu uświadomienie pacjentowi ścisłego
związku gramatycznej struktury wypowiedzi i jej znaczenia.
Powinna być realizowana w końcowym etapie reedukacji
chorych z zaburzeniami rozumienia konstrukcji logiczno-
gramatycznych, po uprzednim opracowaniu poszczególnych
form gramatycznych i wyrazów i konstrukcji logiczno-
gramatycznych (a więc głownie wszystkich form przypadków
rzeczownika, form przymiotnika i przysłówka w stopniu
wyższym i najwyższym oraz wyrażeń przyimkowych).



Podczas zajęć robimy z pacjentem „Analizę znaczeniową
zdania” a nastęnie „ Analizę struktury gramatycznej zdania”

METODA 5- Klasyfikacja słów według

podanych kategorii gramatycznych



Pomoce niezbędne do tej metody to zbiory słów
należących do kilku kategorii gramatycznych, np.
rzeczowniki, przymiotniki, czasowniki itd.. W celu
ułatwienia choremu identyfikacji kategorii gramatycznej
wyrazu, zaleca się wypisanie na kartkach nazw
wszystkich kategorii oraz odpowiadających im pytań:
rzeczownik- Kto? Co?, czasownik – co robi? Co się z
nim dzieje? W jakim jest stanie? Przymiotnik- Jaki?
Jaka? Jakie?

METODA 6- Ocena poprawności

gramatycznej zdań



Niezbędnymi pomocami do przeprowadzenia tej
metody rehabilitacji są zestawy zawierające zdania
poprawne pod względem logicznym i gramatycznym
oraz zdania niegramatyczne, ułożone w przypadkowej
kolejności. Błąd w zdaniu niepoprawnym polega tu na
użyciu niewłaściwej końcówki jednego z wyrazów
odmieniających się bądź na zastosowaniu
nieodpowiedniego przyimka czy spójnika

Np..: Dziewczyna postawiła lampa na stole. Dziewczyna

postawiło lampę na stole. Dziewczyna postawiła lampę
obok stole.

METODA 7- Klasyfikacja zdań na podstawie

oceny ich podobieństwa treściowego przy

różnej formie gramatycznej.



Przy tej metodzie, końcowej w terapii zaburzeń rozumienia
zdań, niezbędnymi pomocami są zdania twierdzące
zbudowane w stronie czynnej ( np.: Jan lubił siostrę Ani).
Zadaniem pacjenta jest przekształcenie ich na zdania
twierdzące w stronie biernej, oczywiście bez zmiany
początkowego znaczenia. (Siostra Ani była lubiana przez
Jana)

Następnie pacjent ma za zadanie przekształcić początkowe

zdanie na zdanie przeczące w stronie czynnej ( Jan nie lubił
siostry Ani) i biernej ( Siostra Ani nie była lubiana przez
Jana). Dla utrudnienia można również poprosić pacjenta o
nadanie szyku przestawnego (Siostrę Ani lubił Jan.) itp…