Afazja – zaburzenie mowy w wyniku uszkodzenia mózgu.

• Afazja ruchowa ( Broca ) – Uszkodzenie w lewym płacie czołowym. Zakłócenie zdolności mówienia. Zaburzenia ekspresji, fluencji, artykulacji. Pełna świadomość deficytów.

• Afazja czuciowa ( Wernickego ) – Uszkodzenie w lewym płacie skroniowym. Zaburzenia rozumienia mowy ( także własnej ) przy zachowanej zdolności tworzenia słów i zdań. „ Sałatka słowna ‘’, neologizmy, parafrazje werbalne, lub fonetyczne. Brak świadomości zaburzeń.

• Afazja anomiczna ( amnestyczna ) – Niemożność aktualizacji nazw określających ludzi, przedmioty, czynności, zjawiska np. „ to czym się pisze ‘’. Jest jednym z podstawowych objawów różnych rodzajów amnezji.

- Izolowana anomia – występuje po uszkodzeniach obszarów skroniowo lub ciemieniowo – potylicznych.

Lateralizacja mowy.

- Mimo niewątpliwej dominacji lewej półkuli, prawa ma także pewne kompetencje językowe.

- Uszkodzenia prawostronne mogą prowadzić do zaburzeń złożonych form komunikacji językowej ( dowcip, sens opowiadania ).

- Prawa półkula odpowiada za wyrażanie ( prozodia ) i rozumienie emocji.

Prozodia ( Monrad – Krohn, 1947 ).

- Prozodia lingwistyczna ( wzorzec wypowiedzi pytający, oznajmujący etc. ).

- Prozodia emocjonalna.

- Prozodia intelektualna ( sarkazm, ironia ).

- Prozodia nieartykułowana ( chrząkanie, wzdychanie ).

Pełna komunikacja językowa, zwłaszcza w sferze emocjonalno – społecznej wymaga harmonijnej współpracy obu półkul i udziału wielu struktur poza tradycyjnymi obszarami mowy.

Filogeneza języka dźwiękowego.

Początki ( protojęzyk ) – Homo erectus ( 500 000 lat temu ), związane z wytwarzaniem i używaniem narzędzi oraz kontrolowanym używaniem ognia.

Mowa dźwiękowa – zbliżona do współczesnej, podlegająca prawom rozwoju kulturowego – Homo sapiens ( 150 000 – 100 000 lat temu ).

Wiek ( W przybliżeniu )	Najważniejsze osiągnięcia językowe.
2-3 miesiące.	Zdolność słyszenia i rozróżniania wszystkich głosek.
6 miesięcy.	Ignorowanie różnic między dźwiękami nienależącymi do języka, którym rozmawia się w otoczeniu dziecka: początki gaworzenia.
8 miesięcy.	Identyfikacja pojedynczych wyrazów w nieprzerwanym strumieniu dźwięków.
1 rok.	Gaworzenie odzwierciedlające wzorce intonacji charakterystyczne dla mowy dorosłych: początki mowy.
13 miesięcy.	Rozumienie około 50 wyrazów.
16 miesięcy.	Wymawianie około 50 wyrazów.
2 lata.	Mowa telegraficzna.
3 lata.	Początki wykorzystywania zasad pragmatyki.
4 lata.	Umiejętność stosowania niektórych reguł gramatycznych, na przykład tworzenia liczby mnogiej rzeczowników.
6 lat.	Znajomość około 10 tysięcy wyrazów.
9 lat.	Wykorzystywanie subtelnych zasad pragmatyki.

Czy istnieje „ okres krytyczny ‘’ dla nabywania języka?

- Znaczne zwiększenie liczby dendrytów w neuronach okolicy Broca ( 12 a 24 miesiąc życia ).

- Łagodniejsze konsekwencje uszkodzenia mózgu u dzieci młodszych niż starszych ( przed 10 rokiem życia – restytucja mowy jest regułą ).

- Trudności w funkcjonowaniu językowym u dzieci deprywowanych lingwistyczne i socjalnie.

- Sprawność w opanowaniu drugiego języka obniżona z wiekiem.

Restytucja języka.

Po uszkodzeniach lewej półkuli lub deprywacji lingwistycznej możliwa jest dzięki plastyczności mózgu. Następuje reorganizacja mózgowej reprezentacji mowy – funkcje przejmuje prawa półkula.

Język obcy.

Nabyty we wczesnym dzieciństwie – lewa półkula ( badania nad Papuasami – typowa lewopółkulowa reprezentacja u osób, które osiedliły się w Australii przed 8 r.ż., specjalizacja prawopółkulowa ( 9 – 12 r.ż. )

Badania nad dwujęzycznością ( Johnson i Newport, 1989 ).

Wymowa dzieci azjatyckich przybyłych do USA.

Przed 6 r.ż. – u 70 % nie różni się od wymowy Amerykanów.

7-12 r.ż. – nie różni się u 40 %.

Po 19 r.ż. – nie różni się zaledwie u 13 %.

Czy małpy mogą mówić?

Mowa dźwiękowa jest niemożliwa ze względu na budowę anatomiczną narządów artykulacji.

Wieloletni trening instrumentalny języka migowego pozwala na opanowanie pojęć ( inf. semantyczna ), bez reguł gramatycznych ( szympansica Washoe – badania R.B. Garder )

Komunikacja niewerbalna.

- Ekspresja mimiczna.

- Język ciała ( gesty, postawa ).

- Tembr i wysokość głosu.

- Posługiwanie się przestrzenią i dystansem ( akty proksemiczne )

Uniwersalna międzygatunkowo i kulturowo ekspresja mimiczna.

- Strach.

- Gniew ( agresja ).

- Wstręt.

- Radość.

- Smutek.

- Zdziwienie.

Specyficzna kulturowo komunikacja niewerbalna.

• Akty proksemiczne – np. dystans osobniczy mniejszy w kulturach śródziemnomorskich.

• Gesty (o specyficznym znaczeniu ( emblematy ) ) – np. potakiwanie w kulturze zachodnioeuropejskiej = przeczenie w kulturze płd. – wsch. ( Turcja, Bułgaria ).

• Cisza ( brak zachowań werbalnych i niewerbalnych ) – może być wyrazem szacunku lub obrazy czy wrogości.

Komunikacja niewerbalna.

Trudniej poddaje się świadomej kontroli. Niespójność gestów i mimiki z przekazem językowym stanowi istotny sygnał w kontaktach interpersonalnych.

Wiele danych klinicznych i eksperymentalnych wskazuje na rolę prawej półkuli w komunikacji niewerbalnej.