Wykład III.

Stereotypy i uprzedzenia.

Pojęcie schematu poznawczego.

Schemat poznawczy – struktura poznawcza, która zawiera wiedzę, przekonania i oczekiwania ludzi na temat pewnej klasy obiektów ( zdarzeń i ludzi ).

Własności schematu poznawczego.

Schemat poznawczy.

Cechy charakterystyczne obiektów. Własności funkcjonalne obiektów. Własności afektywne.

Jaki jest obiekt? Jak ja zachowuje się wobec obiektu? Jakie emocje

Wywołuje we mnie obiekt?

Rodzaje schematów poznawczych.

- Skrypt ( schemat sekwencji zdarzeń, scenariusz ).

- Schemat cech.

- Schemat osób.

- Stereotyp.

- Stereotyp spiskowy.

Funkcje schematów poznawczych.

- Ułatwiają przetwarzanie danych, zrozumienie ich oraz zapamiętywanie.

- Ułatwiają formułowanie sądów w warunkach niejednoznaczności.

- Dostarczają użytecznych wskazówek odnośnie tego, jak się zachować.

Od czego zależy aktywizacja schematu poznawczego?

- Od celów i motywów, jakie w danych okolicznościach realizuje jednostka.

- Od oczekiwań jednostki odnośnie tego, że będzie miała do czynienia z egzemplarzem danego schematu.

- Od czasu, jaki upłynął od ostatnio zaktywizowanego schematu.

- Od tego jak często aktywizowany był dany schemat w przeszłości.

Stereotyp, uprzedzenie, dyskryminacja.

Stereotyp Uprzedzenie. Dyskryminacja.

Społecznie usankcjonowane Negatywna postawa Wrogie zachowanie

przekonanie na temat wobec określonej się wobec określonej

określonej kategorii osób. kategorii osób. kategorii osób.

Dwa podejścia do problematyki stereotypów.

- Podejście tradycyjne: ujmuje stereotyp jako efekt irracjonalnego, nieanalitycznego, ‘ sztywnego ‘ myślenia charakterystycznego dla osób o niższym poziomie moralności.

- Podejście współczesne: ujmuje stereotyp jako efekt automatycznego procesu kategoryzacji obiektów społecznych, co upraszcza i ułatwia percepcję społeczną.

WNIOSEK – stereotypy mogą być pozytywne, negatywne i neutralne.

Stereotypy kulturowe i indywidualne.

- Stereotyp kulturowy: społecznie podzielone przekonanie na temat atrybutów określonej grupy osób ‘ Kobiety nie radzą sobie w naukach ścisłych ‘.

- Stereotyp indywidualny: subiektywne, jednostkowe przekonanie podmiotu na temat charakterystycznych własności określonej grupy osób.

‘ Wszystkie Zuzanny są…’

Geneza stereotypów i uprzedzeń.

Teoria rzeczywistego konfliktu interesów.

- Wrogość i uprzedzenia powstają wówczas, gdy dwie grupy walczą o trudno dostępne dobro.

- Rywalizacja grup ma charakter ‘ zero-jedynkowy ‘ tj. wygrana jednej grupy oznacza automatycznie przegraną konkurentów.

- Przypisywanie negatywnych atrybutów grupie przeciwnej, wrogość oraz podkreślenie własnej wyższości moralnej służy złagodzeniu frustracji, podniesieniu własnego komfortu psychicznego.

Teoria przeniesienia agresji ( teoria kozła ofiarnego ).

- Konflikt międzygrupowy, którego następstwem są stereotypy i uprzedzenia ma związek z sytuacją ekonomiczną kraju.

- Wrogość wobec określonych grup jest efektem przeniesienia frustracji.

- Grupy, które stają się obiektem uprzedzeń nie są rzeczywistym źródłem frustracji, sprawca frustracji jest najczęściej zbyt silny, abstrakcyjny bądź nieznany.

PRZYKŁAD: W okresie od 1882-1930 roku liczba linczów dokonywanych na czarnoskórych mieszkańcach południowych stanów Ameryki wzrastała wraz ze spadkiem cen bawełny.

Teoria tożsamości społecznej.

- Każdy człowiek automatycznie dzieli świat społeczny na swoich ( MY ) i obcych ( ONI ).

- Następstwem podziału ludzi na grupę własną i grupę obcą jest wzrost spostrzeganych różnic międzykategorialnych oraz spadek różnic wewnątrzkategorialnych.

- Efekt homogenizacji dotyczy przede wszystkim grupy obcej.

- Przynależność do grupy jest dla jednostki źródłem jej pozytywnej samooceny, co motywuje ją do:

* Spostrzegania grupy własnej jako lepszej w porównaniu do grupy obcej.

* Faworyzacji grupy własnej kosztem grupy obcej.

Stereotypy i uprzedzenia jednostka nabywa poprzez proces kulturalizacji.

Stereotypy i uprzedzenia jednostka nabywa w toku socjalizacji.

Dlaczego stereotypy są trwałą strukturą poznawczą?

- Posługiwanie się stereotypami gwarantuje oszczędność poznawczą i optymalizuje proces przetwarzania danych zwłaszcza w sytuacji obciążenia poznawczego.

- Stereotypy ukierunkowują uwagę jednostki na informacje zgodne z jej stereotypowymi przekonaniami.

- Redefinicja i rekategoryzacja jako skuteczne metody radzenia sobie z informacjami niezgodnymi ze stereotypem.

Teorie zmiany stereotypów.

Hipoteza kontaktu międzygrupowego ( Allport, 1954 ).

- Nawiązanie bezpośrednich kontaktów z członkami grupy obcej prowadzi do osłabienia stereotypów i uprzedzeń ( np. wymiana studentów w ramach programu Erasmus – Socrates ).

- Pozytywne efekty kontaktu międzygrupowego zależą od:

* Funkcji kontaktu ( współpraca vs. rywalizacja ).

* Statusu uczestników kontaktu ( relacja równorzędna vs. hierarchiczna ).

* Charakteru celu realizowanego w trakcie kontaktu ( cel wspólny vs. indywidualny ).

* Poziomu wsparcia instytucjonalnego dla kontaktów międzygrupowych.