Działania niepożądane

cytostatyków

Objawy niepożądane cytostatyków

1. Działanie mielotoksyczne.
2. Zaburzenia czynności przewodu pokarmowego.
3. Zaburzenia czynności gonad i funkcji płciowych.
4. Działanie rakotwórcze.
5. Działanie embriotoksyczne.
6. Działanie kardiotoksyczne.
7. Działanie pulmotoksyczne.
8. Działanie neurotoksyczne.
9. Działanie nefrotoksyczne.
10. Działanie hepatotoksyczne.
11. Upośledzenie odporności immunologicznej.
12. Działanie drażniące miejscowo.

Działanie mielotoksyczne



Cytostatyki względnie często powodują
zahamowanie podziału i dojrzewania komórek
szpiku kostnego, prowadząc do leukopenii
(zmniejszenie odporności komórkowej),
trombocytopenii (skaza krwotoczna) i
niedokrwistości.

Zaburzenia czynności przewodu
pokarmowego



Do najczęstszych objawów niepożądanych,
które występują po stosowaniu leków
przeciwnowotworowych, należą zaburzenia
czynności przewodu pokarmowego, a przede
wszystkim nudności, wymioty i brak łaknienia.

Zaburzenia czynności przewodu
pokarmowego



Objawy te mogą być następstwem z jednej
strony bezpośredniego działania draż niącego
tych leków przyjmowanych doustnie na błonę
śluzową żołądka, z drugiej zaś podrażnienia
ośrodka wymiotnego.



Cytostatyki (zwłaszcza cisplatyna,
adriamycyna, fluorouracyl) powodują ponadto
często biegunki, bóle brzucha i niestrawność
jako następstwo upośledzenia odnowy błony
śluzowej jelit.

Zaburzenia czynności gonad i funkcji
płciowych



Leki przeciwnowotworowe hamują normalną
proliferację komórek płciowych, prowadząc u
mężczyzn do oligo- lub nawet azoospermii, a u
kobiet do zahamowania jajeczkowania i
miesiączki.



Upośledzony jest również popęd i zdolność do
aktu płciowego.



Zaburzenia te są odwracalne.

Działanie rakotwórcze



Najgroźniejszym niewątpliwie objawem
niepożądanym leków cytostatycznych jest ich
działanie rakotwórcze.



W początkach lat siedemdziesiątych pojawiły
się liczne doniesienia o występowaniu
nowotworów u chorych leczonych
cytostatykami.



Najczęściej występują one po lekach
alkilujących, antymetabolitach, a zwłaszcza po
azatioprynie.

Działanie rakotwórcze



U chorych leczonych np. cyklofosfamidem
względnie często występują raki pęcherza
moczowego.



Zanotowano również liczne przypadki
wystąpienia raka płuc i macicy u pacjentów
leczonych lekami alkilującymi.

Działanie rakotwórcze



Szczególnie tragiczne są nowotwory, które
występują u chorych leczonych cytostatykami
jako lekami immunosupresyjnymi z innych
przyczyn, nie nowotworowych, np. po
przeszczepach nerek, z kolagenozami i in.

Cytostatyki – środki ochrony osobistej



Niebezpieczeństwo wywołania nowotworów
dotyczy również personelu medycznego
przygotowującego roztwory do wlewów leków
przeciwnowotworowych.



Należy zatem przy tej pracy zachowywać
odpowiednią ostrożność (rękawiczki, maski i
in.).

Działanie embriotoksyczne i
teratogenne



Leki cytostatyczne należą do klasycznych
leków teratogennych.



Zastosowane u kobiet we wczesnym okresie
ciąży powodują albo obumarcie płodu, albo
zaburzenia rozwojowe i wady.



Z tego powodu, jeśli istnieje konieczność
zastosowania leków przeciwnowotworowych u
kobiety w ciąży, to rozważa się decyzję
przerwania ciąży

Działanie kardiotoksyczne



Jest to działanie względnie rzadkie i występuje
prawie wyłącznie po stosowaniu antybiotyków
antracyklinowych (doksorubicyna,
daunomycyna, rubidazon), chociaż
stwierdzono je również po fluorouracylu.



do 33 % pacjentów - w EKG zaburzenia rytmu,
cechy niedotlenienia mięśnia sercowego,
uszkodzenie mięśnia sercowego: względnie
rzadkie; głównie po antracyklinach i 5-
fluorouracylu

Działanie kardiotoksyczne



Dłuższe stosowanie tych antybiotyków może
powodować zmiany zwyrodnieniowe mięśnia
sercowego, prowadzące do ciężkiej
niewydolności serca.



Występowanie tych zmian zależy w przypadku
adriamycyny i innych antybiotyków
antracyklinowych od całkowitej dawki
podanego leku.

Działanie kardiotoksyczne



Niektóre inne cytostatyki (winkrystyna,
bleomycyna) oraz radioterapia zwiększają
wrażliwość mięśnia sercowego na toksyczne
działanie adriamycyny.



Kardiotoksyczność antracyklin zmniejsza
koenzym Q

10

.

Działanie pulmotoksyczne



Cytostatyki mogą powodować u niektórych
pacjentów zmiany zwyrodnieniowe płuc
(zwłóknienie płuc), prowadzące w znacznym
procencie chorych do śmierci.

Działanie neurotoksyczne



Układ nerwowy ze swoją nieznaczną
aktywnością proliferacyjną jest względnie
mało wrażliwy na działanie cytostatyków.

Działanie neurotoksyczne



Niemniej jednak niektóre cytostatyki,
zwłaszcza alkaloidy barwinka (winkrystyna,
leki alkilujące) oraz rzadziej i głównie po
podaniu dokanałowym metotreksat, mogą
powodować obwodową polineuropatię z
zanikiem mięśni i zaburzeniami czucia i
ośrodkowe zaburzenia neurologiczne
(częściowe porażenia, zaburzenia koordynacji
ruchów, pobudzenie z depresjami lub senność
i dezorientację, czasem drgawki).

Działanie nefrotoksyczne



Pewne właściwości nefrotoksyczne ma
metotreksat, który może powodować
uszkodzenie kłębków nerkowych.



Lekiem cytostatycznym, charakteryzującym
się największą nefrotoksycznością jest
cisplatyna.

Działanie nefrotoksyczne



Właściwości nefrotoksyczne mają również
pochodne nitrozomocznika (BCNU i metylo-
CCNU).



Działanie nefrotoksyczne obserwuje się
również po łącznym podawaniu mitomycyny z
fluorouracylem.

Działanie hepatotoksyczne



Wiele cytostatyków powoduje uszkodzenie
wątroby.



Przewlekłe stosowanie metotreksatu wywołuje
marskość wątroby.

Upośledzenie odporności
immunologicznej



U pacjentów leczonych długotrwale
odpowiednio dużymi dawkami cytostatyków
zawsze następuje immunosupresja i w
konsekwencji wskutek upośledzenia
odporności komórkowej i humoralnej może
dojść do wtórnych zakażeń z
charakterystycznym anergicznym
przebiegiem.

Działanie drażniące miejscowo



Wiele leków cytostatycznych wywiera
działanie drażniące miejscowo.



Stosuje się dreny aby leki nie przedostały się
poza światło naczynia