NIEPOŻĄDANE

DZIAŁANIA LEKÓW

DZIAŁANIE UBOCZNE

LEKU



Jest to reakcja zależna od właściwości
farmakologicznych leku, od podanej
dawki, możliwa do przewidzenia:

-

atropina – suchość śluzówek

-

kodeina – działanie zapierające

DZIAŁANIE NIEPOŻĄDANE

LEKU



Jest to każde niekorzystne i
niezamierzone działanie leku
występujące podczas stosowania
dawek zalecanych u ludzi w celach
profilaktycznych, diagnostycznych,
terapeutycznych lub dla modyfikacji
funkcji fizjologicznych

CIĘŻKIE NIEPOŻĄDANE

DZIAŁANIE LEKU



Jest to takie działanie, które bez względu na
zastosowaną dawkę leku powoduje:

-

zgon pacjenta,

-

zagrożenie życia

-

konieczność hospitalizacji lub jej przedłużenie

-

trwały lub znaczny uszczerbek na zdrowiu

-

wadę wrodzoną

-

lub inne działanie, które lekarz uzna za ciężkie

CZYNNIKI WARUNKUJĄCE

WYSTĄPIENIE DZIAŁAŃ

NIEPOŻĄDANYCH



Czynniki o charakterze osobniczym

-

wiek (dzieci, osoby w podeszłym wieku)

-

płeć

-

genotyp

-

masa ciała

-

ciąża



Właściwości leku



Inne

-

wpływ klimatu

-

rasa

CZYNNIKI O CHARAKTERZE

OSOBNICZYM

-

stany zwalniające eliminację leków (np.
upośledzenie czynności nerek lub
wątroby)

-

stany prowadzące do zmniejszenia
wiązania leku z białkami (np.
hipoalbuminemia)

-

Większość czynników ma charakter
kinetyczny tzn. przyczyną działań
niepożądanych jest względne
przedawkowanie związane z
występującymi zaburzeniami

CZYNNIKI O CHARAKTERZE

OSOBNICZYM - WIEK

-

DZIECI

-

wcześniaki – nie do końca wykształcone
czynności wydalnicze nerek, enzymy
rozkładające leki mało wykształcone,
nie wykształcona bariera krew –mózg

-

duża przepuszczalność błony śluzowej
przewodu pokarmowego – silniejsze
działanie przy podaniu doustnym może
uszkodzić śluzówkę

CZYNNIKI O CHARAKTERZE

OSOBNICZYM - WIEK

-

DZIECI

-

większa przepuszczalność barier
tkankowych – szczególnie krew-mózg (na
noworodki silniej działają środki
znieczulenia ogólnego, leki p/bólowe,
barbiturany, chloramfenikol)

-

większa wrażliwość tkanki mózgowej
(drgawki po kamforze)

-

hormony grasicy uwrażliwiają na morfinę

-

inna dystrybucja (większa % zawartość
wody)

CZYNNIKI O CHARAKTERZE

OSOBNICZYM - WIEK

-

DZIECI

-

mniejsza zdolność wiązania leków z
białkami (sulfonamidy – zwiększona
przepuszczalność bariery krew-mózg,
niezdolność do sprzęgania z kwasem
glukuronowym – uszkodzenie mózgu)

-

upośledzona zdolność wydalania
nerkowego (wolniejsze wydalanie
penicyliny – skuteczne stężenie 6 razy
dłużej)

CZYNNIKI O CHARAKTERZE

OSOBNICZYM - WIEK

-

DZIECI

-

niedojrzałość układów enzymatycznych

-

krwinki czerwone łatwiej ulegają

hemolizie pod wpływem leków np.

sulfonamidów

-

chwiejność układów regulacyjnych

-

bardziej wrażliwe na leki hormonalne

-

bardziej wrażliwe na zaburzenia

gospodarki wodno-elektrolitowej

CZYNNIKI O CHARAKTERZE

OSOBNICZYM - WIEK

LUDZIE W PODESZŁYM WIEKU

-

upośledzona eliminacja, zmniejszenie

objętości dystrybucji

-

zmniejszenie rezerw czynnościowych

organizmu ( intensywności

wytwarzania p/ciał, trudniej

wyrównują się stężenia glukozy)

-

upośledzenie wchłaniania niektórych

leków (indometacyna, digoksyna)

CZYNNIKI O CHARAKTERZE

OSOBNICZYM - WIEK

LUDZIE W PODESZŁYM WIEKU

-

niedokwaśność zwiększa
dostępność biologiczną leków
wrażliwych na działanie kw. solnego
– penicyliny, tertacykliny

-

zmniejszenie objętości wody oraz
po 80 r.ż. ilości tkanki tłuszczowej –
inna dystrybucja

CZYNNIKI O CHARAKTERZE

OSOBNICZYM - WIEK

LUDZIE W PODESZŁYM WIEKU

-

upośledzenie biotransformacji –
pochodne benzodiazepiny, leki
antydepresyjne, barbiturany

-

upośledzenie czynności wydalniczej
– zmniejszenie przepływu krwi przez
nerki

CZYNNIKI O CHARAKTERZE

OSOBNICZYM - PŁEĆ

MĘŻCZYŹNI

-

indukcja enzymów mikrosomalnych

w wątrobie przez testosteron

KOBIETY
- większa wrażliwość na leki – nasenne,

epinefrynę, atropinę, strychninę

CZYNNIKI O CHARAKTERZE

OSOBNICZYM - GENOTYP

Różnice osobnicze w reaktywności na

lek tzw.

IDIOSYNKRAZJA –

ilościowo

nadmierna reakcja na dany lek,

niezależna od procesu uczulenia,

zwykle następstwo enzymopatii np.

-

nadwrażliwość na suksametonium –

bezdech u pacjentów 1:3000 podań

-

lub brak wrażliwości – 3 x większa

aktywność acetylocholinoesterazy

CZYNNIKI O CHARAKTERZE

OSOBNICZYM – MASA CIAŁA

-

znaczna otyłość

-

obrzęki



zmiana w objętości dystrybucji



dawki leków lipofilnych należy

przeliczyć na rzeczywistą masę ciała



szczególna uwaga przy dawkowaniu

leków hydrofilnych - digoksyna

CZYNNIKI O CHARAKTERZE

OSOBNICZYM - CIĄŻA

-

na ogół stężenie leków we krwi

zmniejsza się – zwiększona objętość

dystrybucji

-

hipoalbuminemia – mniejsze wiązanie

leków z białkami

-

wzmożona biotransformacja przez

hormony – zwłaszcza gestageny

-

obciążenie nerek i wątroby –

zwiększona toksyczność np. tertacyklin

CZYNNIKI WARUNKUJĄCE

WYSTĄPIENIE DZIAŁAŃ

NIEPOŻĄDANYCH



Właściwości leku:

-

mała rozpiętość terapeutyczna

-

mnogie mechanizmy działania
(mała selektywność)

POLIPRAGMAZJA

– stosowanie

jednocześnie wielu leków

CZYNNIKI WARUNKUJĄCE

WYSTĄPIENIE DZIAŁAŃ

NIEPOŻĄDANYCH



Właściwości leku:

-

mała rozpiętość terapeutyczna

-

mnogie mechanizmy działania
(mała selektywność)

WŁAŚCIWOŚCI LEKU

HYDROCHLOROTIAZYD

max. działanie moczopędne w dawce 12.5-25 mg/dobę

dalsze zwiększanie dawki



nasilenie działania

diuretycznego

POTAS

hipokalemia rośnie liniowo ze wzrostem dawki –
zatrzymanie akcji serca

CZYNNIKI WARUNKUJĄCE

WYSTĄPIENIE DZIAŁAŃ

NIEPOŻĄDANYCH - INNE



Stan czynnościowy przewodu
pokarmowego:

-

szybkość pasażu jelitowego
– pokarmy zimne wzmagają
perystaltykę

-- stres zwiększona perystaltyka

CZYNNIKI WARUNKUJĄCE

WYSTĄPIENIE DZIAŁAŃ

NIEPOŻĄDANYCH - INNE



Klimat

-

temperatura – leki przeczyszczające
silniej działają w klimacie cieplejszym

-

nadmierna ilość światła – lek lub
metabolity pod wpływem światła mogą
stać się alergenami – tzw.
fotodermatozy (sulfonamidy, pochodne
fenotiazyny)

CZYNNIKI WARUNKUJĄCE

WYSTĄPIENIE DZIAŁAŃ

NIEPOŻĄDANYCH - INNE



Rasa

MORFINA

-

Europejczycy – dz. uspokajające,
narkotyczne

-

Malajczycy – dz. pobudzające

CZYNNIKI WARUNKUJĄCE

WYSTĄPIENIE DZIAŁAŃ

NIEPOŻĄDANYCH - INNE



Zmieniona wrażliwość na leki w chorobach
zdeterminowanych dziedzicznie

-

w mongoliźmie – nadwrażliwość na atropinę

-

w dnie moczanowej – nadwrażliwość na
chlorotiazyd

-

w niektórych rodzajach porfirii – zaostrzenie
choroby po barbituranach

UCZULENIE NA LEKI



Czynnikami usposabiającymi do
wystąpienia reakcji uczuleniowej są:

-

długotrwałe podawanie leku,

-

większa liczba kuracji

-

pozajelitowe i miejscowe podawanie
leków

-

wiek i płeć (u kobiet i dorosłych częściej)

-

schorzenia nerek i wątroby

ROZPOZNANIE ODCZYNU

UCZULENIOWEGO



Kryteria:

-

występuje u niewielkiego odsetka osób

leczonych tym samym lekiem

-

pojawia się po kilkakrotnym podaniu leku

-

dotyczy najczęściej tych samych

narządów bez względu na rodzaj alergenu

-

istnieje skłonność osobnicza i dziedziczna

do uczuleń

-

objawy odczynu nie są podobne do

działania farmakologicznego leku

-

próby uczuleniowe są zwykle dodatnie

LEKI NAJCZĘŚCIEJ WYWOŁUJĄCE

UCZULENIA



antybiotyki



sulfonamidy



surowice



salicylany



barbiturany



środki dezynfekujące



fentanyl



prokaina



preparaty jodu

ROZPOZNANIE ODCZYNU

UCZULENIOWEGO



WSTRZĄS ANAFILAKTYCZNY

-

najbardziej niebezpieczny (zagrażający
życiu) odczyn uczuleniowy

-

objawia się stanem spastycznym
oskrzeli, obrzękiem krtani,
podciśnieniem w wyniku naczyniowego
wstrząsu hipowolemicznego, pokrzywką

WSTRZĄS

ANAFILAKTYCZNY



Najczęściej wywołują go:

-

penicyliny

-

dekstran

-

surowice obcogatunkowe

-

środki cieniujące

-

niesteroidowe leki p/zapalne

-

nienarkotyczne leki p/bólowe

-

hormony

-

heparyna

WSTRZĄS

ANAFILAKTYCZNY



Leczenie wstrząsu anafilaktycznego:

-

adrenalina (0.5-1 mg) podskórnie lub
domięśniowo oraz

100-200 mg hydrokortyzonu dożylnie

we wlewie kroplowym

-

ponadto 100-200 mg chlorowodorku
antazoliny (Fenazolina) domięśniowo i

-

10 ml 10 % r-u glukonianu wapnia
dożylnie

OBRZĘK

NACZYNIORUCHOWY



Miejscowa postać odczynu
anafilaktycznego objawiająca się:

-

obrzękiem skóry

-

obrzękiem tkanki podskórnej

-

obrzękiem błony śluzowej

w wyniku zwiększenia
przepuszczalności naczyń włosowatych

CHOROBY ATOPOWE



dychawica oskrzelowa



alergiczny nieżyt nosa



Inne objawy uczulenia (pokrzywka,
wymioty)
mogą być również postacią odczynu
anafilaktycznego.

Mogą ulegać nasileniu lub wyzwalać się
pod wpływem np. leków (10 % napadów
dychawicy oskrzelowej występuje po
stosowaniu NLPZ)