Historia balneologii
Pierwsze wzmianki - XVI wiek
Marcin z Miechowa: rozprawa o
wodolecznictwie
Józef Struś z Poznania: wpływ kąpieli na tętno
Wojciech Oczko- Ojciec Balneologii Polskiej
1578r. „Cieplice” pierwsze dzieło w j.polskim
Ks.Sebastian Kneipp i Wincenty Priessnitz
pionierzy wodolecznictwa
W 1822r. założono pierwszy na świecie dom
przyrodoleczniczy
Hipoteza Hipokratesa przyczyną wszystkich
chorób jest zaburzenie równowagi w
przepływie płynów w organizmie
Historyczne formy
balneologiczne
Starożytna Grecja: ”Świątynie zdrowia”
zabiegi balneologiczne, masaże, dieta
Gimnazjony: zimne natryski i zmywanie
Kąpieliska rzymskie: ciepłe kąpiele, miejsce
relaksu i spotkań towarzyskich
Łaźnie arabskie: zabiegi balneologiczne i
higieniczne, miejsce spotkań osób bogatych
Łaźnie niemieckie: kąpiele parowe, zimne
kąpiele hartujące
Sauny fińskie: sauna „sucha”
Banie rosyjskie: sauna parowa
Wpływ kąpieli na organizm
zanurzenie ciała w wodzie prowadzi do
zaburzeń homeostazy wymagających od
organizmu reakcji wyrównawczych.
w kąpieli o temperaturze obojętnej
dochodzi do włączenia się mechanizmów
regulujących ciśnienie i objętość krwi
oraz gospodarkę wodno-elektrolitową
w kąpielach o różnej temperaturze
reakcje wyrównawcze ulegają
modyfikacji przez ciepło
Działanie termiczne wody
człowiek jest istotą stałocieplną, która we
wnętrzu ciała (części rdzennej) utrzymuje
stałą temperaturę 37
o
C
ośrodek termoregulacji znajduje się w
podwzgórzu i uruchamia zależnie od potrzeb
mechanizmy oszczędzania lub zwiększonego
wytwarzania ciepła
temperatura wody około 34-35
o
C jest
odczuwana jako obojętna
działanie termiczne wody jest tym
intensywniejsze im bardziej temperatura
wody różni się od temperatury obojętnej
Regulacja temperatury ciała w
wodzie
w wodzie chłodnej ze względu na dużą
pojemność cieplną i duże
przewodnictwo utrata ciepła do wody
jest 250x większa niż do powietrza
w wodzie gorącej możliwości regulacji
temperatury ciała przez organizm są
bardzo ograniczone ponieważ organizm
w wodzie nie może oddawać ciepła
przez parowanie a jedynie przez
przewodnictwo i konwekcję
Działanie hydrostatyczne
wody
Ciśnienie hydrostatyczne powoduje:
ucisk tkanek miękkich
wzrost ciśnienia w jamie brzusznej
utrudnienie wdechu i ułatwienie wydechu
zwiększenie powrotu krwi żylnej do serca z
kończyn dolnych i krążenia wrotnego,
zwiększenie pojemności
końcoworozkurczowej serca i wyzwolenie
na drodze odruchowej i hormonalnej
zwiększonego wydalania sodu z moczem i
zwiększonego wytwarzania moczu
Wpływ kąpieli na układ
krążenia
bodziec termiczny wpływa na zmiany
naczynioruchowe naczyń skóry i naczyń
wewnętrznych
bodziec hydrostatyczny wpływa na
przesunięcie krwi z żylnych naczyń
obwodowych do prawego przedsionka
ciepłe kąpiele przyspieszają czynność serca,
obniżają ciśnienie krwi, kąpiele chłodne
zwężają naczynia krwionośne, i zwalniają
Wpływ kąpieli na układ
oddechowy
w kąpieli o temperaturze obojętnej
zmniejsza się wentylacja minutowa
w kąpieli ciepłej wzrost wentylacji
minutowej w skrajnych przypadkach
mogący prowadzić do zasadowicy
w kąpieli chłodnej zwiększenie
wentylacji minutowej ale dochodzi do
wzrostu prężności dwutlenku węgla i
kwasicy
Wpływ kąpieli na przemianę
materii
w ciepłej kąpieli dochodzi do zwolnienia
przemiany materii ale w kąpieli gorącej
wskutek przegrzania dochodzi do jej
przyspieszenia
w kąpieli chłodnej do przyspieszenia
przemiany materii wskutek
zwiększonego zapotrzebowania na
ciepło
Wpływ funkcje skóry
w skórze znajdują się receptory dla
wszystkich bodźców występujących
podczas zabiegów leczniczych
poprzez skórę w czasie kąpieli może
dochodzić do wchłaniania się substancji
z kąpieli oraz do wydalania substancji
toksycznych ze skóry do wody
Rodzaje zabiegów
wodoleczniczych
zabiegi z wykorzystaniem ciśnienia
hydrostatycznego wody (kąpiele
całkowite,częściowe)
zabiegi z wykorzystaniem ciśnienia
hydrodynamicznego wody (polewania i
natryski)
zabiegi z pośrednictwem tkaniny
(zmywania, nacierania, zawijania okłady)
bez ciśnienia wody (sauna, kąpiele parowe)
Kąpiele wodne zależnie od
temperatury
kąpiel chłodna 20-27
o
C
kąpiel letnia 28-33
o
C
kąpiel ciepła 34-37
o
C
kąpiel gorąca 38-42
o
C
Czynniki lecznicze
wykorzystywane w medycynie
uzdrowiskowej
Naturalne surowce lecznicze
Wody mineralne, gazy, peloidy
Naturalne czynniki przyrodolecznicze
Klimat, krajobraz, szata roślinna
Różne formy aktywności fizycznej
Fizykoterapia
Mechanizm działania terapii
uzdrowiskowej
zastosowanie naturalnych czynników
leczniczych
organizm uruchamia mechanizmy
adaptacyjne
zachwianie homeostazy organizmu
przywrócenie równowagi czynnościowej
organizmu na wyższym poziomie (poprawa
stanu zdrowia)
Odczyn kąpielowy,
uzdrowiskowy
Zespół objawów występujących w trakcie
stosowanych zabiegów, będący wyrazem
ich nadmiernego działania bodźcowego
Natężenie bodźców przekracza możliwości
adaptacyjne organizmu
Zachwianie mechanizmów autoregulacji
Odczyn wczesny i późny
Objawy swoiste i nieswoiste, miejscowe i
ogólne
Odczyn uzdrowiskowy
Objawy subiektywne
:
:
Niepokój, ból głowy, drażliwość, osłabienie, potliwość,
senność, bezsenność, brak łaknienia, wzmożone
łaknienie
Objawy ze strony układu krążenia
Bóle serca, zaburzenia rytmu, tachykardia, zmiany
ciśnienia
Pojawienie się lub zaostrzenie dolegliwości
mięśniowo– stawowych
Bóle stawów i mięśni
Wzrost napięcia mięśniowego
Zmiany skórne :
Zmiany skórne :
pokrzywka, rumień, świąd, nasilony dermografizm
Zwiększenie reaktywności organizmu na
Zwiększenie reaktywności organizmu na
różne bodźce
różne bodźce
psychiczne, fizyczne, w tym na bodźce lecznicze
Zwiększenie
Zwiększenie
-
- temperatury ciała
- OB
-leukocytozy
-transaminaz
-histaminy we krwi
Mechanizmy działania
leczniczego
BALNEOLOGIA
mechanizmów
obronnych i
adaptacyjnych
Oddziaływanie na kilka
narządów równocześnie
Wyniki leczenia
pojawiają się z
opóźnieniem
Nie wywołują skutków
ubocznych
FARMAKOLOGIA
Tłumi mechanizmy
samoobrony
Działanie
ukierunkowane na
objaw lub chorobę
Szybki efekt leczniczy
Częstsze efekty
uboczne
Lecznicze wody mineralne
występujące w Polsce
Wody lecznicze
Naturalne wody podziemne posiadające
udowodnione właściwości lecznicze i
cechujące się stałym składem chemicznym,
naturalną czystością mikrobiologiczną
Wody uważane za mineralne muszą
zawierać co najmniej 1000mg składników
mineralnych w litrze
Nie każda woda mineralna jest lecznicza
Rodzaje, skład
Występowanie
CHLORKOWO-SODOWE >1000mg% NaCl (solanki 1,5%)
Chlorkowo-potasowe, wapniowe,
magnezowe, jodkowe, bromkowe,
żelaziste, siarczkowe
Ciechocinek, Kołobrzeg, Połczyn, Kamień Pom.,
Świnoujście, Goczałkowice, Rabka, Busko,
Solec, Iwonicz, Rymanów, Wieniec
WODOROWĘGLANOWE >1000 mg CO
2
/l
Sodowe, potasowe, wapniowe,
magnezowe, chlorkowo-sodowe,
żelaziste
Krynica, Polanica, Połczyn, Kudowa, Muszyna,
Duszniki, Rymanów, Iwonicz, Długopole,
Czerniawa, Szczawno, Szczawnica, Wysowa,
Żegiestów, Świeradów
SIARCZKOWO-SIARKOWODOROWE >1,0 mg s/l
Siarczkowe proste, siarczanowo-
sodowe, wapniowe, siarczanowo-
chlorkowe, sodowe, bromkowe,
jodkowe
Busko, Solec, Przerzeszyn, Wieniec,
Swoszowice, Horyniec, Wapienne oraz Kudowa,
Lądek, Duszniki, Ciechocinek-źródło 14
RADOCZYNNE >2N Ci Rn/l
Radonowo-siarczkowe, fluorkowe,
szczawy radoczynne
Świeradów, Czerniawa, Lądek (Długopole,
Szczawno)
TERMALNE >20
0
C (cieplice)
Chlorkowo-sodowe, radoczynne,
fluorkowe
Cieplice, Lądek, Ciechocinek
Kąpiele solankowe
Wody chlorkowo-sodowe
Stężenie <1,5% -wody słone: kuracje
pitne i inhalacje
Stężenie >1,5%- solanki: kąpiele
lecznicze (2-5%)
Działanie kąpieli solankowych
Zmniejszenie pobudliwości nerwowej,
napięcia mięśniowego
Rozszerzenie naczyń, poprawa ukrwienia
skóry, krążenia krwi
Normalizacja ciśnienia krwi
Poprawa wentylacji płuc
Pobudzenie przemiany materii
Wzrost diurezy
Zwiększenie ogólnej odporności
Wykonanie zabiegów
Kąpiele całkowite, ¾, półkąpiele, nasiadowe
Stężenie soli 2-4%
Temperatura 35-36 38stC, półkąpiele 39-40st
Czas trwania 10-12min. Max. 20-24min
8-10 kąpieli w serii
Po kąpieli nie obmywać ciała, nie wycierać
ręcznikiem
Wypoczywać w pozycji leżącej co najmniej
30min
Wskazania
Przewlekłe choroby dróg oddechowych
(zatoki)
Choroba zwyrodnieniowa stawów
RZS, ZZSK
Reumatyzm tkanek miękkich
Niedowłady i porażenia
Rehabilitacja po urazach, operacjach
Rekonwalescencja po ciężkich chorobach
Otyłość,
Zaburzenia wegetatywne, zespół
klimakteryczny
Łuszczyca, trądzik
Przeciwwskazania
Niewydolność krążenia, choroba wieńcowa
serca, świeżo przebyty zawał, wady
zastawkowe
Okresy zaostrzeń chorób przewlekłych
Choroby wyniszczające, psychozy
Nadczynność tarczycy
Ciąża
Nowotwory
Czynna gruźlica
Uzdrowiska stosujące kąpiele
solankowe
Buski, Ciechocinek, Iwonicz, Kamień
Pomorski, Kołobrzeg, Połczyn, Rabka,
Sopot, Świnoujście, Ustroń, Wieniec
Kąpiele kwasowęglowe
Wody zawierające CO2 w ilości >250mg
i <0.99g w 1 dm3
Szczawy wody zawierajace w 1 dm3 co
najmniej 1g rozpuszczonego CO2
Działanie kąpieli
kwasowęglowych
Pobudzenie rec.ciepła i zahamowanie rec.zimna
Uwolnienie hormonów tkankowych
Rozszerzenie naczyń włosowatych skóry, poprawa
ukrwienia, rumień skóry
Zwolnienie akcji serca, zwiększenie objętości
wyrzutowej i poj.min.,zwiększenie przepływu
wieńcowego
Obniżenie RR
Zwiększenie diurezy
Nasilenie przemiany materii
Działanie antyseptyczne
Zwiększenie napięcia żył, poprawa właściowości
reologicznych krwi
Wykonanie zabiegów
Temperatura zabiegu 33-34stC, brak działania
cieplnego
Kąpiele całkowite, ¾, półkapiele, k.częściowe
kończyn
Czas kąpieli 20-30 min.
Nie należy wykonywać ruchów podczas kąpieli
Nie wycierać ciała ręcznikiem
Wypoczynek 30-45 min.
12 kąpieli w serii
Wskazania
Nadciśnienie tętnicze łagodne
Choroba Raynauda
Zaburzenia krążenia włośniczkowego i
żylnego
Choroby reumatyczne+choroby serca
Zespół psychowegetatywny
Choroba Sudecka
Polineuropatie
Sklerodermia
Przeciwwskazania
Ciężkie nadciśnienie
Świeży zawał serca
Zwężenie zastawki mitralnej i aortalnej
Wrodzone wady serca
Serce płucne
Choroby płuc z hiperkapnią
Ostre choroby zapalne naczyń
Choroby naczyniowe mózgu
Uzdrowiska stosujące kąpiele
kwasowęglowe
Duszniki, Długopole, Kudowa, Polanica,
Szczawno, Szczawnica, Wysowa
Kąpiele gazowe: Kudowa, Krynica
Kąpiele siarczkowo-
siarkowodowrowe
Zawierają mieszaninę siarkowodoru i
jonu wodorosiarczkowego
Wody o małym<50, średnim 50-100,
dużym> 100mg stężeniu H2S/dm3
Działanie kąpieli
Wpływ na skórę: kreatolitycznie,
keratoplastycznie
Pobudzenie mechanoreceptorów-
swędzenie
Rozszerzenie naczyń skórnych- rumień
Obniżenie RR
Działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne
Zasady wykonania
Temperatura 33-38st ; się w kolejnych
kąpielach
Całkowite, półkąpiele, nasiadowe
Czas trwania 8-15 min.
8-12 zabiegów
Powikłania: zatrucie H2S- nudności,
wymioty, biegunka, bóle głowy, mięśniowe,
senność
Szczelne zakrycie wanny
Wskazania
RZS, ZZSK, łuszczycowe zapalenie stawów, dna
Choroba zwyrodnieniowa kręgosłupa i stawów,
rwa
Stany pooperacyjne stawów
Osteoporoza
Reumatyzm tkanek miękkich
Łuszczyca, trądzik, wyprysk łojotokowy,
dermatozy, sklerodermia
Przewlekłe zapalenia dróg oddechowych, krtani
gardła, jamy ustnej
Uzdrowiska stosujące kąpiele
siarczkowo-siarkowodorowe
Busko, Horyniec, Solec, Swoszowice,
Wieniec
Krenoterapia - kuracja pitna
Picie przez odpowiednio długi czas
ilości wody mineralnej zalecanej przez
lekarza
Najstarsza metoda lecznicza
Skuteczność oparta o empirię oraz
badania naukowe i kliniczne
Klasyfikacja chemiczna
Działanie wód mineralnych
Miejscowe i ogólne
Zależne od: objętości, temperatury
wody, rodzaju i ilości składników
Regulacja wydzielania gruczołów
przewodu pokarmowego, motoryki
ścian p.pok.,dróg żółciowych, diurezy
Regulacja gospodarki wodno-
elektrolitowej i kwasowo- zasadowej
Istotne odległe efekty krenoterapii
Adaptacja – usprawnienie wegetatywnych
i hormonalnych mechanizmów
regulacyjnych
W zakresie przewodu pokarmowego,
moczowego i krążenia
Wpływ objętości i szybkości wypijanej wody
na układ krążenia oraz temperatury wody na
układ pokarmowy
Zasady kuracji pitnej
Na czczo, przed posiłkami, małymi łykami,
spacerując
Dawka podstawowa 1000-1400ml/dz.
Dawka średnia 1400-1800ml/dz.
Czas trwania 3 tygodnie (4-6), 6x w
tygodniu
Początkowa dawka jednorazowa ok.200ml,
stopniowanie dawki
Kuracja standardowa
stosuje się dawkę podstawową lub
średnią
Godz. 7.00 – 50% dawki dziennej
Godz. 12.00 – 20% dawki dziennej
Godz. 17.00 – 30% dawki dziennej
Podział wód
Wody sodowo-wodorowęglanowe
Wody wapniowo-magnezowo-
wodorowęglanowe
Wody siarkowo-siarkowodorowe
Wody wapniowo-chlorkowe
Wody kwasowęglowe
Wody sodowo-
wodorowęglanowe
Cukrzyca
Profilaktyka kamicy moczanowej
Dna moczanowa
Przeciwwskazana
NT, NS
Wody wapniowo-magnezowo-
wodorowęglanowe
Przewlekłe zapalenia dróg moczowych
Profilaktyka kamicy moczowej
Nadpobudliwość nerwowa
Niedobory Mg
Wody siarkowo-
siarkowodorowe
Czynnościowe zaburzenia jelit
Zaburzenia wydzielania żółci
Otyłość, dyslipidemia
Infekcje dróg moczowych
Przeciwskazania
Organiczne choroby przewodu pokarmowego
Wody wapniowo-chlorkowe
Choroby alergiczne
Przewlekłe zapalenia żołądka i jelit
Osteoporoza
Przeciwwskazania
Kamica wapniowa
Wody kwasowęglowe
Pobudzenie wydzielania i motoryki oraz
wchłaniania p.pok.
Przeciwwskazania
Choroba wrzodowa żołądka i
dwunstnicy
Przeciwwskazania ogólne
Niewydolność krążenia
Niewydolność nerek
Skłonność do obrzęków
Nadciśnienie tętnicze
wody sodowo-
wodorowęglanowe
PELOIDY
grec.
pelos- błoto
Definicja
Naturalne tworzywo przyrodnicze
składające się z substancji mineralnych,
organicznych lub mieszanych, które
powstało powstało wskutek naturalnych
procesów biologicznych zachodzących
w szczególnych warunkach w
obumarłych roślinach
Peloidy- podział
Osady podwodne
Abiolity - szlamy mineralne: wapniowe,
krzemionkowe, glinkowe
Biolity: muły organiczne, torfy, szlamy
torfiaste
Ziemie lecznicze
Glinka biała, wulkaniczne tufy
Borowina-torf leczniczy
Czwartorzędowa skała pochodzenia
organicznego, powstała w procesie
powolnego i długotrwałego rozkładu
roślin bagiennych, w środowisku o
dużej wilgotności z niewielkim
dostępem powietrza, przy udziale
drobnoustrojów
Typy złóż borowinowych
Torfy wysokie
Zasilane wodami
powierzchniowymi,
słabo
zmineralizowane, o
odczynie kwaśnym
Torfy przejściowe
Torfy niskie
Zasilane wodami
gruntowymi, bogate
w składniki
mineralne do 50%
s.m.,o odczynie
obojętnym lub lekko
zasadowym
Występowanie złóż
borowinowych
Region
Region
Uzdrowiska stosujące
zabiegi borowinowe
Pas północny- złoża typu
Pas północny- złoża typu
niskiego, przejściowego,
niskiego, przejściowego,
wysokiego
wysokiego
Kamień Pomorski, Kołobrzeg,
Ustka, Świnoujście, Połczyn,
Augustów, Gołdap
Pas środkowy- złoża typu
Pas środkowy- złoża typu
niskiego
niskiego
Ciechocinek, Wieniec, Inowrocław
Pas południowy- złoża typu
Pas południowy- złoża typu
wysokiego i przejściowe
wysokiego i przejściowe
Świeradów-Czerniawa, Cieplice,
Przerzeczyn, Lądek, Duszniki,
Kudowa, Polanica, Goczałkowice,
Ustroń, Rabka, Busko, Solec,
Krynica, Wysowa, Iwonicz,
Rymanów, Horyniec
Skład chemiczny borowin
Związki organiczne
Bituminy: woski, żywice, asfalty, tłuszcze
Pektyny: garbniki
Celuloza i hemiceluloza
Kwasy huminowe: fulwokwasy, kwasy
humusowe, aminokwasy
Ligniny i huminy
Hormony, enzymy, antybiotyki
Nieorganiczne: sole np.siarczany magnezu,
potasu, związki glinu, żelaza i wapnia
Mikrobiologiczne: bakterie tlenowe i bez
tlenowe, grzyby
Właściwości fizyczne
borowiny
Duża pojemność wodna
Małe przewodnictwo cieplne- wolniej
się ochładza
Duża pojemność cieplna
Duże właściwości sorpcyjne
Właściwości jonowymiennikowe
składników chem
Działanie zabiegów
Powolny wzrost temperatury tkanek
Duże przegrzanie organizmu przy
mniejszym odczuciu ciepła
Obciążenie układu krążenia,
przyspieszenie akcji serca, wzrost
pojemności minutowej
Zmniejszenie oporu obwodowego naczyń,
obniżenie RR
Przewaga układu współczulnego w
trakcie zabiegu, a przywspółczulnego po.
Rozluźnienie mięśni szkieletowych-
działanie przeciwbólowe
Wzrost diurezy, zwiększone pocenie
Wzrost metabolizmu komórkowego
Przeciwzapalne, ściągające,
przeciwzakrzepowe działanie związków
huminowych
Odprężające działanie na psychikę
Zabiegi borowinowe
Przygotowanie-prawie jednorodny
koloid
Odpowiednia temperatura
Przygotowanie pacjenta
Borowina skąpana
Rodzaje zabiegów
borowinowych
Okłady i zawijania częściowe i całkowite
Okłady i zawijania częściowe i całkowite
42-45
0
C
15 min.
Kąpiele całkowite i częściowe
Kąpiele całkowite i częściowe
40
0
C
15 min.
Kąpiele częściowe kończyn
Kąpiele częściowe kończyn
40-42
0
C
15-20 min.
Kąpiele zawiesinowe
Kąpiele zawiesinowe
37
0
C
15-20 min.
Jonoforeza
Jonoforeza
40
0
C
20 min.
Zabiegi ginekologiczne i proktologiczne:
Zabiegi ginekologiczne i proktologiczne:
(tampony, nasiadówki i okłady częściowe)
(tampony, nasiadówki i okłady częściowe)
42-45
0
C
15-30 min.
Zabiegi w laryngologii i okulistyce: tampony,
Zabiegi w laryngologii i okulistyce: tampony,
okłady
okłady
42-45
0
C
15-20 min.
Wskazania do zabiegów
borowinowych
Choroba zwyrodnieniowa stawów
Stany pourazowe stawów, kości,
okostnej
Reumatyzm tkanek miękkich
ZZSK, łuszczycowe zapalenie stawów
Bóle towarzyszące osteoporozie
Stany po protezoplastyce
Przewlekłe choroby przewodu
pokarmowego, wątroby, dróg
żółciowych
Schorzenia ginekologiczne:
niepłodność, przewlekłe zapalenia
narządów rodnych, zmiany starcze
Przeciwwskazania do zabiegów
borowinowych
Ostre i podostre stany zapalne
Zapalenia stawów i tkanek miękkich
RZS w okresie zaostrzenia
Choroby przebiegające z gorączką
Niewydolność krążenia i oddechowa
Nowotwory łagodne i złośliwe
Gruźlica
Ciężkie nadciśnienie tętnicze
Zaburzenia czucia i troficzne skóry
Przeciwwskazania do zabiegów
borowinowych
Podeszły wiek
Cukrzyca, miażdżyca tętnic
Zaburzenia rytmu serca, niestabilna
choroba wieńcowa
Hipotonia
Niedokrwistość
Wyniszczenie
Ciąża