Uniwersalna Klasyfikacja

Dziesiętna

Wprowadzenie.

Języki informacyjno-wyszukiwawcze

JIW

Język informacyjno-wyszukiwawczy to

sztuczny, czyli celowo przez kogoś

zbudowany system językowy, składający

się z określonego zbioru znaków i reguł

posługiwania się nimi, służący do

opisywania cech treściowych dokumentów

i umożliwiający wyszukiwanie tych

dokumentów na podstawie uprzednio

przygotowanych charakterystyk.

Rodzaje JIW



o słownictwie paranaturalnym

•

język haseł przedmiotowych

•

język słów kluczowych

•

język deskryptorowy oparty na tezaurusach



o słownictwie sztucznym

•

języki klasyfikacyjne (klasyfikacje

piśmiennictwa:

biblioteczne, biblioteczno-bibliograficzne,

dokumentacyjne)

Pojęcie klasyfikacji

Klasyfikacja

(od łac.

classis

- część,

klasa,

facio

– czynić, robić)

jest to

logiczny podział pewnego zbioru

elementów na podzbiory (klasy

podziału).

Podział logiczny

Jest to podział pewnej dziedziny (zbioru),

który spełnia warunki:

•

adekwatności

- podziałem obejmuje się całą

dzieloną dziedzinę

(

uniwersum podziału)

i żaden element uniwersum nie może zostać przez

ten podział pominięty

•

rozłączności -

każdy element poddanej

podziałowi dziedziny może być przyporządkowany

tylko jednej

klasie podziału

(grupie elementów

powstałych

w wyniku podziału).

Struktura klasyfikacji

Strukturę klasyfikacji czyli uporządkowany zbiór
klas wyodrębnionych zgodnie z zasadą podziału
logicznego nazywamy

drzewem klasyfikacyjnym.

Klasy wydzielone na pierwszym stopniu podziału
uniwersum to

klasy (lub działy) główne.

Struktura klasyfikacji

Klasa, z której otrzymano klasy dalszego stopnia
podziału to

klasa macierzysta (węzłowa).

Klasy otrzymane z podziału klasy macierzystej to

klasy pochodne

od niej,

podklasy

lub

klasy

podrzędne.

Kolejne poziomy podziału uniwersum klasyfikacji
to

stopnie (szczeble) podziału.

Struktura klasyfikacji

Klasy nie podlegające dalszemu
podziałowi to

klasy końcowe.

Klasy wyodrębnione z podziału jednej
bezpośrednio nadrzędnej klasy
macierzystej
nazywają się

klasami współrzędnymi.

Klasy znajdujące się na tym samym
szczeblu podziału, wyodrębnione z
różnych klas macierzystych nazywają się

klasami równorzędnymi.

Struktura klasyfikacji

W strukturze drzewa klasyfikacyjnego wyróżnia
się trzy rodzaje podstruktur:

•

gałąź klasyfikacyjną

•

łańcuch klasyfikacyjny

•

szereg klasyfikacyjny

Struktura klasyfikacji

Gałąź klasyfikacyjna

to klasa węzłowa i

wszystkie klasy pochodne otrzymane z jej

podziału aż do klas końcowych.

Łańcuch klasyfikacyjny

to ciąg kolejnych klas

zaczynający się od pewnej klasy pochodnej

dowolnego stopnia, a kończący klasą węzłową.

Szereg klasyfikacyjny

to ciąg klas

pochodnych tego samego stopnia, otrzymanych

z podziału tej samej klasy węzłowej (=ciąg klas

współrzędnych).

Struktura klasyfikacji

B1 B2 B3 B4

B21

B22

D21

D22

D23

B221

B222

B223

B224

D221

D222

Uniwersum klasyfikacji

Drzewo klasyfikacyjne

Klasy macierzyste

np. B ; B2

Łańcuch

klasyfikacyjny np.

B22- B2

D221- D22- D2- D

Szereg klasyfikacyjny np.

A- B- C- D

B1- B2- B3- B4

Klasy końcowe np. D221 -

D222

Gałąź

klasyfikacyjna

np.

D- D1- D2- D21-

D22- D23- D221-

D222

Klasy

pochodne

np. D1 ; D2

Klasy (działy)

główne

A ; B ; C ; D

Idea klasyfikacji dziesiętnej

•

Klasyfikacja dziesiętna wykorzystuje jako

alfabet czyli tzw.

bazę notacyjną

zbiór

dziesięciu cyfr

0 - 9

•

Symbol każdej klasy zawiera tyle cyfr, ile

szczebli podziału poprzedza tę klasę w

strukturze drzewa klasyfikacyjnego

•

Klasy główne są oznaczone symbolami

jednocyfrowymi, klasy na drugim stopniu

podziału - dwiema cyframi , na trzecim -

trzema itd.

KDD

Melvil Dewey

(10 grudnia 1851–

26 grudnia 1931)

–

bibliotekarz

amerykański, twórca

klasyfikacji zbiorów

bibliotecznych zwanej

od jego nazwiska:

Klasyfikacją

Dziesiętną Deweya.

KDD

•

Klasyfikacja Dziesiętna Deweya jest uznawana za

pierwszą nowoczesną klasyfikację piśmiennictwa

•

Współcześnie stosowana jest przez ponad

200 000 bibliotek w 135 krajach świata

•

Na jej podstawie powstała

UKD

•

Obranie notacji cyfrowej uniezależnia zarówno

KDD jak i UKD od odmiennych alfabetów i języków.

Są zrozumiałe na całym świecie.

UKD -

twórcy

Paul-Marie-Ghislain

Otlet

(ur.

23 sierpnia 1868

Brukseli,

zm.

10 grudnia

1944

w Brukseli)

belgijski

naukowiec, twórca

informacji naukowej, znanej

wcześniej jako bibliografia.

Henri-Marie La Fontaine

(ur.

22 kwietnia 1854

Brukseli, zm. 14 maja 1943

tamże) – prawnik belgijski,

laureat Pokojowej Nagrody

Nobla 1913.

UKD

Organizacje zarządzające UKD, posiadające

prawa autorskie, dokonujące rewizji i

nowelizowania tablic:

•

do roku 1992

FID

- Międzynarodowa

Federacja Dokumentacji

•

od roku 1992

Konsorcjum ds. UKD.

Konsorcjum UKD

Universal Decimal Classification
Consortium – (UDCC)

http://www.udcc.org

międzynarodowa organizacja

odpowiedzialna za UKD, czuwająca nad
rozwojem i stosowaniem klasyfikacji.

Członkowie

: FID oraz wydawcy tablic UKD z Belgii,

Holandii, Hiszpanii, Wielkiej Brytanii, Japonii.

Siedziba

: Biblioteka Królewska w Hadze.

MRF

Master Reference File

okrojona,

standardowa wersja UKD utworzona w

latach 1990-1992.

•

Jest to komputerowa kartoteka wzorcowa

zawierająca ok. 70 000 symboli

(30% pełnej

zawartości tablic)

czyli pośrednia wersja tablic.

Wersja pełna tablic UKD zawiera 130 000-160 000

symboli z tendencją wzrostową.

MRF



Plik wzorcowy MRF jest tworzony i

modyfikowany przez Konsorcjum UKD



Objaśnienia słowne symboli podaje się w nim
w języku angielskim



W Polsce jest kupowany średnio raz na 10 lat



Po przetłumaczeniu jest materiałem
źródłowym do opracowania nowych,
zaktualizowanych wersji tablic UKD.

Budowa UKD

•

UKD

dzieli całość wiedzy na 10 działów

głównych (pierwszego stopnia)

oznaczonych cyframi arabskimi 0 - 9

•

Każdy z tych działów ulega dalszemu podziałowi

na 10 działów

drugiego stopnia (znakowanych

dwucyfrowo, przez dopisanie do symbolu działu

głównego jednej z cyfr od 0 do 9)

•

Działy drugiego stopnia dzieli się na 10 działów trzeciego

stopnia

i oznacza symbolami trzycyfrowymi itd.

Działy główne UKD

Dział ogólny

Filozofia. Psychologia

Religia. Teologia

Nauki społeczne. Prawo. Administracja

---------------

dział wolny

Matematyka. Nauki przyrodnicze

Nauki stosowane. Medycyna. Nauki techniczne.

Rolnictwo

Sztuka. Rozrywki. Sport

Językoznawstwo. Nauka o literaturze. Literatura

piękna

Archeologia. Prehistoria. Geografia. Biografie. Historia

Schemat rozbudowy symboli głównych UKD

0 1 2 3 [4] 5 6 7
8 9

Filozofia. Religia. Nauki społeczne. - Matematyka.

Nauki Sztuka.

Językoznawstwo. Archeologia
Psychologia Teologia Prawo.

Nauki stosowane. Rozrywki. N. o literaturze.

Geografia.

Administracja przyrodnicze Medycyna. Sport Literatura

Biografie.

N. techniczne. piękna

Historia

Rolnictwo

50 51 52 53 54

Zag. ogólne Matematyka Astronomia Fizyka Chemia

530 531 532 533

534

534.1 534.2 534.3

Ogólne zag. Mechanika Mechanika Mechanika

Drgania.
fizyki ogólna cieczy gazów

Akustyka

Drgania Rezonans Akustyka
ciał muzyczna

Dział
ogóln
y

Budowa UKD

W ten sposób otrzymuje się podziały:

•

równoległy

(w poziomie)

•

hierarchiczny

(w pionie)

Na pierwszych szczeblach podziału podaje się

zagadnienia ogólne, w głąb podziałów przechodzi

się do zagadnień coraz bardziej szczegółowych.

Budowa UKD

Elementarne jednostki leksykalne UKD noszą

nazwę

symboli klasyfikacyjnych.

Wyróżnia się :

•

symbole główne

(autosyntaktyczne -

samodzielne składniowo, zawarte w Tablicach

głównych)

•

symbole pomocnicze

(pełnią funkcje

uzupełniające wobec symbolu głównego, są

składniowo niesamodzielne

- synsyntaktyczne, zawarte w Tablicach

pomocniczych)

Symbole główne



Są wyrażane jedną, dwiema, trzema cyframi lub dłuższym

ciągiem cyfr arabskich rozdzielonych kropką

(znak

delimitacyjny),

którą umieszcza się

wewnątrz

symbolu po

każdych trzech cyfrach.

Przykłady:

Nauki stosowane. Medycyna. Nauki techniczne. Rolnictwo

Inżynieria. Technika w ogólności

621 Ogólna budowa maszyn

621.3

Elektrotechnika

621.31 Elektroenergetyka

621.311 Elektrownie

621.311.22 Elektrownie parowe

621.311.245

Elektrownie wiatrowe

Symbole pomocnicze



symbole poddziałów wspólnych



symbole poddziałów analitycznych

i syntetycznych (specjalnych)



znaki łączące (relatory)

Poddziały wspólne



języka

wskaźnik

=…



formy

wskaźnik

(0…)



miejsca

wskaźnik

(1/9)



rasy, narodowości, grupy etnicznej

wskaźnik

(=…)



czasu

wskaźnik

“…”



podział A/Z i

rozbudowa symboli za pomocą

(separatora symbolu UKD i symbolu zapożyczonego spoza UKD)



poddziały wspólne z kreską zero

wskaźnik

-0…

-02

Własności

-03 Materiały

-04

Relacje, procesy, działania

-05

Osoby

Poddziały specjalne



analityczne

z kropką i zerem:

wskaźnik

.01/.09



analityczne z kreską:

wskaźnik

-1/-9



syntetyczne:

wskaźnik

′

(apostrof)

Poddziały specjalne mają ograniczony zakres stosowania,

występują wyłącznie w wyznaczonych działach.

Poddziały wspólne mają nieograniczony zakres

stosowania,

mogą występować we wszystkich działach UKD.

Znaki łączące



(plus)



(kreska ukośna)



(dwukropek)



(dwukropek podwójny)



[ ]

(nawias kwadratowy)

Stosowanie znaków łączących

...

stosuje się w przypadku

łączenia dwóch (lub więcej)

nie następujących po sobie

symboli UKD; gdy książka

omawia kilka zagadnień

równorzędnych

622+669]

(438)

Górnictwo i

hutnictwo

w Polsce

...

stosuje się w przypadku

łączenia dwóch (lub więcej)

następujących po sobie

symboli klas współrzędnych;

pozwala skrócić symbol;

znaczy

od - do

624/627

to:

624+625+626+62

623.458/.459

to:

623.458+623.459

Stosowanie znaków łączących

...

stosuje się do łączenia

symboli, między którymi

zachodzi wzajemny

stosunek, zależność

semantyczna; wyraża

relacje symetryczne

(odwracalne)

- można

zmienić kolejność symboli

bez zmiany znaczenia

całego symbolu złożonego

622:669]

(438)

Wpływ rozwoju

górnictwa na

rozwój hutnictwa

w Polsce

...

wyraża relację

niesymetryczną,

jest relatorem

nieodwracalnym

;

wymaga łączenia symboli

w ściśle określonej

kolejności

343::336

Prawo

karne skarbowe

657::339.1

Rachunkowość

handlowa

Stosowanie znaków łączących

[ ]

znak

grupowania

włączania

; grupuje dwa lub

więcej symboli UKD

połączonych znakiem +

lub : , które jako całość są w

pewnej relacji do symbolu

znajdującego się poza

nawiasem

016:[54+66]

Bibliografia w

dziedzinie chemii

teoretycznej i

przemysłowej

•

symbole złożone z

plusem

kreską ukośną

należy

stosować bardzo

oszczędnie

Rodzaje symboli



proste

- pojedynczy symbol główny

37 Oświata. Pedagogika. Wychowanie. Szkolnictwo



rozwinięte

- symbol główny

połączony z jednym lub kilkoma

symbolami poddziałów pomocniczych

37(091) Historia wychowania, oświaty i pedagogiki



złożone

- co najmniej dwa symbole

proste lub rozwinięte połączone

relatorem

37.091.217:379.8 Wycieczki szkolne. Zielone szkoły

Przykład klasyfikowania dokumentu

Analiza treści dokumentu

Stwierdzenie, że dokument

omawia prognozowanie

rozwoju medycyny i genetyki

Charakterystyka słowna w

postaci słów kluczowych:

Medycyna

Genetyka

Rozwój

Prognozowanie

Przekład słów kluczowych

symbole UKD -

znakowanie

Przydzielone dokumentowi

symbole:

Medycyna

575

Genetyka

-047.72

Poddział wspólny (z

grupy

- 04) Prognozy

Sformułowanie charakterystyki

wyszukiwawczej przez zapisanie

symboli w odpowiednim porządku

i dodanie znaku łączącego

Charakterystyka

wyszukiwawcza o

postaci :

61:575]-047.72

Analiza treści dokumentu

Korzystamy z tzw. pomocniczych tekstów

metainformacyjnych

czyli:

•

przedmowy

•

wstępu

•

spisu treści

•

indeksów

•

streszczenia autorskiego, charakterystyki treści

umieszczonej

na skrzydełku lub okładce

•

tytułu, podtytułu, tytułów rozdziałów, żywej paginy

•

przypisów

•

bibliografii załącznikowej

Wybór symboli



Należy używać

symboli

prostych

, jeśli zapewniają

one dokładne wyrażenie treści dokumentu



Jeżeli pewnego tematu

nie można wyrazić

symbolem prostym, lecz można dla niego zbudować

zarówno symbol rozwinięty, jak i symbol złożony,

należy używać symbolu rozwiniętego



Jeżeli ten sam temat można wyrazić za pomocą

symbolu rozwiniętego z poddziałem analitycznym i

symbolu rozwiniętego z poddziałem wspólnym, to

używać należy

symbolu rozwiniętego z poddziałem

analitycznym.

/B. Sosińska-Kalata/

Bibliografia

1. Sosińska-Kalata B., Uniwersalna Klasyfikacja

Dziesiętna

: podręcznik. Warszawa : SBP, 1993

2. Stopa A., O treści książek : opracowanie rzeczowe

piśmiennictwa. Warszawa : CEBiD, 2002

3. UKD w środowisku komputerowym : praca zbiorowa

/ pod red. B. Sosińskiej-Kalaty. Warszawa : SBP,

2004

Document Outline

Slide 1
Slide 2
Slide 3
Slide 4
Slide 5
Slide 6
Slide 7
Slide 8
Slide 9
Slide 10
Slide 11
Slide 12
Slide 13
Slide 14
Slide 15
Slide 16
Slide 17
Slide 18
Slide 19
Slide 20
Slide 21
Slide 22
Slide 23
Slide 24
Slide 25
Slide 26
Slide 27
Slide 28
Slide 29
Slide 30
Slide 31
Slide 32
Slide 33
Slide 34
Slide 35
Slide 36
Slide 37

zrozumiec ukd

Document Outline