Małżeństwo

Małżeństwo

(zawarcie, skutki,

(zawarcie, skutki,

rozwiązanie)

rozwiązanie)

Zaręczyny (

Zaręczyny (

sponsalia

sponsalia

)

)

•

Florentinus D. 23.1.1:

Florentinus D. 23.1.1:

„Zaręczyny są wzajemną obietnicą zawarcia małżeństwa w

„Zaręczyny są wzajemną obietnicą zawarcia małżeństwa w

przyszłości”

przyszłości”

•

Forma uroczystego kontraktu słownego (

Forma uroczystego kontraktu słownego (

sponsio

sponsio

)

)

•

Możliwość związania zaręczynami nie tylko osób

Możliwość związania zaręczynami nie tylko osób

dorosłych, ale także dzieci

dorosłych, ale także dzieci

•

Zadatek zaręczynowy (

Zadatek zaręczynowy (

arrha sponsalicia

arrha sponsalicia

)

)

•

W wypadku zerwania zaręczyn bez uzasadnionej

W wypadku zerwania zaręczyn bez uzasadnionej

przyczyny:

przyczyny:



Przez narzeczonego - traci on zadatek

Przez narzeczonego - traci on zadatek



Przez narzeczoną – płaci ona poczwórną, a od 472 r. n.e.

Przez narzeczoną – płaci ona poczwórną, a od 472 r. n.e.

podwójną wartość zadatku

podwójną wartość zadatku

Definicje małżeństwa

Definicje małżeństwa

•

Modestinus D. 23.2.1:

Modestinus D. 23.2.1:

„Małżeństwo to związek pomiędzy

„Małżeństwo to związek pomiędzy

mężczyzną a kobietą stanowiący zespolenie

mężczyzną a kobietą stanowiący zespolenie

na całe życie, zarówno wobec prawa

na całe życie, zarówno wobec prawa

boskiego, jak i ludzkiego”

boskiego, jak i ludzkiego”

•

I. 1.9.1:

I. 1.9.1:

„Małżeństwo jest to związek mężczyzny i

„Małżeństwo jest to związek mężczyzny i

kobiety obejmujący niepodzielną wspólnotę

kobiety obejmujący niepodzielną wspólnotę

życia”

życia”

Zawarcie małżeństwa

Zawarcie małżeństwa

•

Konieczna do powstania i trwania

Konieczna do powstania i trwania

małżeństwa jest

małżeństwa jest

trwała i zgodna wola

trwała i zgodna wola

pozostawania w związku

pozostawania w związku

małżeńskim

małżeńskim

(

(

affectio maritalis

affectio maritalis

) !!!

) !!!

•

Ulpian D. 50.17.30:

Ulpian D. 50.17.30:

„Nie faktyczne współżycie małżonków

„Nie faktyczne współżycie małżonków

lecz zgodne ich porozumienie tworzy

lecz zgodne ich porozumienie tworzy

małżeństwo”

małżeństwo”

Conventio in manum

Conventio in manum

•

Wejście żony do rodziny agnacyjnej męża

Wejście żony do rodziny agnacyjnej męża

(lub jego zwierzchnika) i zarazem wejście

(lub jego zwierzchnika) i zarazem wejście

pod jego władzę (

pod jego władzę (

manus

manus

)

)

•

Od tej chwili kobieta staje się w rodzinie

Od tej chwili kobieta staje się w rodzinie

agnacyjną córką (jeżeli maż jest osobą

agnacyjną córką (jeżeli maż jest osobą

sui

sui

iuris

iuris

) lub wnuczką (jeżeli maż jest osobą

) lub wnuczką (jeżeli maż jest osobą

alieni iuris

alieni iuris

)

)

•

Małżeństwa

Małżeństwa

cum manu

cum manu

i małżeństwa

i małżeństwa

sine

sine

manu

manu

Conventio in manum

Conventio in manum

•

Sposoby wejścia pod władze męża

Sposoby wejścia pod władze męża



Confarreatio

Confarreatio

(sposób wyjścia spod władzy

(sposób wyjścia spod władzy

diffarreatio

diffarreatio

)

)



Coemptio

Coemptio

(sposób wyjścia spod władzy

(sposób wyjścia spod władzy

remancipatio

remancipatio

)

)



Usus

Usus

(sposób wyjścia spod władzy

(sposób wyjścia spod władzy

remancipatio

remancipatio

)

)

•

UWAGA !!!

UWAGA !!!

Sposoby wejścia pod

Sposoby wejścia pod

manus

manus

męża mogą być

męża mogą być

jedynie

jedynie

dowodem zawarcia małżeństwa

dowodem zawarcia małżeństwa

, lecz

, lecz

nie mogą być traktowane jako forma

nie mogą być traktowane jako forma

, od

, od

której spełnienia zależy jego istnienie !!!

której spełnienia zależy jego istnienie !!!

Iustum matrimonium

Iustum matrimonium

•

Ważny w świetle prawa cywilnego

Ważny w świetle prawa cywilnego

związek małżeński

związek małżeński

•

Skutki

Skutki



Wejście dzieci pod

Wejście dzieci pod

patria potestas

patria potestas

ojca

ojca



Możliwość wejścia żony pod władzę męża

Możliwość wejścia żony pod władzę męża



Dziedziczenie dzieci po ojcu i ewentualnie żony po

Dziedziczenie dzieci po ojcu i ewentualnie żony po

mężu

mężu



Możliwość skutecznego ustanowienia posagu

Możliwość skutecznego ustanowienia posagu



Zakaz darowizn miedzy małżonkami

Zakaz darowizn miedzy małżonkami



Itd….

Itd….

Wymogi

Wymogi

iustum

iustum

matrimonium

matrimonium

•

Co jest konieczne do zawarcia ważnego

Co jest konieczne do zawarcia ważnego

małżeństwa?

małżeństwa?

1.

1.

Conubium

Conubium

2.

2.

Dojrzałość fizyczna (14 lat mężczyźni i 12 lat

Dojrzałość fizyczna (14 lat mężczyźni i 12 lat

kobiety)

kobiety)

3.

3.

Zgoda

Zgoda

consensus

consensus

(i następnie

(i następnie

affectio maritalis

affectio maritalis

)

)



Zgoda samych małżonków (gdy są osobami

Zgoda samych małżonków (gdy są osobami

sui iuris

sui iuris

)

)



Zgoda zwierzchników familijnych małżonków (gdy są

Zgoda zwierzchników familijnych małżonków (gdy są

osobami

osobami

alieni iuris

alieni iuris

)

)

•

Od Augusta możliwość przymuszenia zwierzchnika

Od Augusta możliwość przymuszenia zwierzchnika

familijnego do wyrażenia zgody na małżeństwo

familijnego do wyrażenia zgody na małżeństwo

Conubium

Conubium

•

„

„

Możność zawarcia małżeństwa zgodnie z prawem”

Możność zawarcia małżeństwa zgodnie z prawem”

•

Brak

Brak

ius conubii

ius conubii

– niemożność zawarcia

– niemożność zawarcia

iustum matrimonium

iustum matrimonium



Plebejusze w stosunku do patrycjuszy (do 445 r. p.n.e.),

Plebejusze w stosunku do patrycjuszy (do 445 r. p.n.e.),



Krewni w linii prostej (wstępni i zstępni), w linii bocznej do 4

Krewni w linii prostej (wstępni i zstępni), w linii bocznej do 4

stopnia (od 49 r. do 342 r. możliwe zawarcie małżeństwa

stopnia (od 49 r. do 342 r. możliwe zawarcie małżeństwa

pomiędzy stryjem i bratanicą – zabronione było natomiast

pomiędzy stryjem i bratanicą – zabronione było natomiast

małżeństwo z córką siostry)

małżeństwo z córką siostry)

UWAGA !!!

UWAGA !!!

Obejmuje to także krewnych ze związków

Obejmuje to także krewnych ze związków

pozamałżeńskich,

pozamałżeńskich,



Przysposobiony i przysposabiający,

Przysposobiony i przysposabiający,



Powinowaci (ale jedynie w najbliższym kręgu)

Powinowaci (ale jedynie w najbliższym kręgu)



Od Augusta senatorzy oraz ich męscy potomkowie i

Od Augusta senatorzy oraz ich męscy potomkowie i

wyzwolenice,

wyzwolenice,



Żołnierze,

Żołnierze,



Kobiety wykonujące „hańbiący zawód” (

Kobiety wykonujące „hańbiący zawód” (

famosae

famosae

).

).

Ustawodawstwo

Ustawodawstwo

małżeńskie Augusta

małżeńskie Augusta

•

Lex Iulia de adulteriis coercendis

Lex Iulia de adulteriis coercendis

•

Lex Iulia de maritandis ordinibus

Lex Iulia de maritandis ordinibus

•

Lex Papia Poppea

Lex Papia Poppea

•

Adulterium

Adulterium

i

i

stuprum

stuprum

•

Nakaz pozostawania w związku małżeńskim

Nakaz pozostawania w związku małżeńskim

(mężczyźni w wieku 25-60 lat, kobiety w wieku

(mężczyźni w wieku 25-60 lat, kobiety w wieku

20-50 lat)

20-50 lat)

•

Obowiązek posiadania dzieci

Obowiązek posiadania dzieci

•

Dyskryminacja

Dyskryminacja

caelibes

caelibes

(bezżenni – nic nie mogli

(bezżenni – nic nie mogli

otrzymać w testamencie) i

otrzymać w testamencie) i

orbi

orbi

(bezdzietni – mogli

(bezdzietni – mogli

otrzymać jedynie połowę)

otrzymać jedynie połowę)

Ustawodawstwo

Ustawodawstwo

małżeńskie Augusta

małżeńskie Augusta

•

Ius trium liberorum

Ius trium liberorum

– „przywileje” dla

– „przywileje” dla

kobiet i mężczyzn posiadających 3 dzieci

kobiet i mężczyzn posiadających 3 dzieci

•

Kobiety:

Kobiety:



Wychodzą spod obowiązkowej opieki,

Wychodzą spod obowiązkowej opieki,



Nabywają pełną zdolność do czynności prawnych,

Nabywają pełną zdolność do czynności prawnych,



Mogą dziedziczyć po swoich zmarłych dzieciach,

Mogą dziedziczyć po swoich zmarłych dzieciach,

•

Mężczyźni:

Mężczyźni:



Mają pierwszeństwo w obejmowaniu urzędów,

Mają pierwszeństwo w obejmowaniu urzędów,



Mogą uchylić się od sprawowania opieki i kurateli,

Mogą uchylić się od sprawowania opieki i kurateli,

UWAGA !!!

UWAGA !!!

Wspólnie: nabywają

Wspólnie: nabywają

pełną

pełną

capacitas

capacitas

w

w

prawie spadkowym (zdolność do dziedziczenia z

prawie spadkowym (zdolność do dziedziczenia z

testamentu)

testamentu)

Rozwiązanie małżeństwa

Rozwiązanie małżeństwa

•

Małżeństwo istnieje tak długo jak istnieje wola

Małżeństwo istnieje tak długo jak istnieje wola

pozostawania w nim (

pozostawania w nim (

affectio maritalis

affectio maritalis

) – kiedy

) – kiedy

ona wygasa małżeństwo ustaje

ona wygasa małżeństwo ustaje

•

C. 8.38.2:

C. 8.38.2:

„Dawno już postanowiono, że małżeństwa są wolne i

„Dawno już postanowiono, że małżeństwa są wolne i

dlatego uważa się, że umowy zakazujące rozwodu nie

dlatego uważa się, że umowy zakazujące rozwodu nie

mają znaczenia i stypulacje ustanawiające kary dla tego

mają znaczenia i stypulacje ustanawiające kary dla tego

kto dokona rozwodu są bezskuteczne”

kto dokona rozwodu są bezskuteczne”

•

Od Antoninusa Piusa zakaz rozrywania zgodnych

Od Antoninusa Piusa zakaz rozrywania zgodnych

małżeństw przez zwierzchników familijnych (w

małżeństw przez zwierzchników familijnych (w

sytuacji gdy żona nie wchodziła pod władzę

sytuacji gdy żona nie wchodziła pod władzę

męża)

męża)

Rozwiązanie małżeństwa

Rozwiązanie małżeństwa

•

Sposoby rozwiązania małżeństwa:

Sposoby rozwiązania małżeństwa:



Divortium

Divortium

(„dwustronne”)

(„dwustronne”)



Repudium

Repudium

(„jednostronne”)

(„jednostronne”)



Śmierć jednego z małżonków

Śmierć jednego z małżonków



Capitis deminutio maxima

Capitis deminutio maxima



Capitis deminutio media

Capitis deminutio media

UWAGA !!!

UWAGA !!!

Capitis deminutio minima

Capitis deminutio minima

nie wpływała na

nie wpływała na

trwanie małżeństwa

trwanie małżeństwa

•

Nakaz odczekania określonych terminów przed

Nakaz odczekania określonych terminów przed

zawarciem nowego związku małżeńskiego (

zawarciem nowego związku małżeńskiego (

tempus

tempus

lugendi

lugendi

) – jako zabezpieczenie co do pochodzenia

) – jako zabezpieczenie co do pochodzenia

potomstwa (

potomstwa (

turbatio sanguinis

turbatio sanguinis

)

)

Dziedziczenie status

Dziedziczenie status

civitatis

civitatis

i

i

familiae

familiae

•

G. 1.55:

G. 1.55:

„Podobnie pod naszą władzą znajdują się nasze dzieci,

„Podobnie pod naszą władzą znajdują się nasze dzieci,

które spłodziliśmy w małżeństwie zawartym prawnie.

które spłodziliśmy w małżeństwie zawartym prawnie.

Prawo to jest właściwe obywatelom rzymskim […]

Prawo to jest właściwe obywatelom rzymskim […]

•

G. 1.56:

G. 1.56:

„To, że obywatele rzymscy zawarli małżeństwa i mają

„To, że obywatele rzymscy zawarli małżeństwa i mają

pod władzą spłodzone w nich dzieci, przyjmuje się wtedy,

pod władzą spłodzone w nich dzieci, przyjmuje się wtedy,

gdy pojęli za żony obywatelki rzymskie, albo Latynki, czy

gdy pojęli za żony obywatelki rzymskie, albo Latynki, czy

też peregrynki, w stosunku do których mają

też peregrynki, w stosunku do których mają

conubium

conubium

;

;

conubium

conubium

bowiem powoduje, że dzieci dzielą los prawny

bowiem powoduje, że dzieci dzielą los prawny

ojca, z czego wynika, że nie tylko stają się obywatelami

ojca, z czego wynika, że nie tylko stają się obywatelami

rzymskimi, lecz także podlegają władzy ojca.”

rzymskimi, lecz także podlegają władzy ojca.”

•

G. 1.67:

G. 1.67:

„ […] Każdy dzieli los prawny ojca tylko wtedy,

„ […] Każdy dzieli los prawny ojca tylko wtedy,

gdy

gdy

między ojcem a matką istnieć będzie conubium

między ojcem a matką istnieć będzie conubium

[…]”

[…]”

Dziedziczenie status

Dziedziczenie status

civitatis

civitatis

i

i

familiae

familiae

•

G. 1.75:

G. 1.75:

[…] jeśli pojmie za żonę czy to obywatel rzymski

[…] jeśli pojmie za żonę czy to obywatel rzymski

peregrynkę, czy też peregryn obywatelkę rzymską,

peregrynkę, czy też peregryn obywatelkę rzymską,

ten, kto się narodzi będzie peregrynem

ten, kto się narodzi będzie peregrynem

[…]

[…]

•

G. 1.76:

G. 1.76:

„Mówimy oczywiście

„Mówimy oczywiście

o tych, między którymi brak

o tych, między którymi brak

było conubium

było conubium

,

,

w przeciwnym bowiem razie,

w przeciwnym bowiem razie,

jeśliby obywatel rzymski pojął za żonę peregrynkę, z

jeśliby obywatel rzymski pojął za żonę peregrynkę, z

którą ma

którą ma

conubium

conubium

, to jak wyżej powiedzieliśmy,

, to jak wyżej powiedzieliśmy,

wszedł w prawe małżeństwo i wówczas ten, kto się z

wszedł w prawe małżeństwo i wówczas ten, kto się z

nich zrodził,

nich zrodził,

jest obywatelem rzymskim

jest obywatelem rzymskim

i podlegał

i podlegał

będzie władzy ojca.”

będzie władzy ojca.”

Dziedziczenie status

Dziedziczenie status

civitatis

civitatis

i

i

familiae

familiae

•

G. 1.78:

G. 1.78:

„To co powiedzieliśmy o tym, kto rodzi się z obywatelki

„To co powiedzieliśmy o tym, kto rodzi się z obywatelki

rzymskiej i peregryna, jeśli brak było między nimi

rzymskiej i peregryna, jeśli brak było między nimi

conubium

conubium

, iż jest peregrynem,

, iż jest peregrynem,

wynika z lex Minicia

wynika z lex Minicia

, która

, która

to ustawa stanowiła, że

to ustawa stanowiła, że

dzielił on los prawny rodzica

dzielił on los prawny rodzica

stanu gorszego

stanu gorszego

. W tej samej ustawie postanowiono

. W tej samej ustawie postanowiono

odwrotnie, że jeśli

odwrotnie, że jeśli

obywatel rzymski pojmie za żonę

obywatel rzymski pojmie za żonę

peregrynkę, z którą nie ma

peregrynkę, z którą nie ma

conubium

conubium

, z takiego

, z takiego

związku

związku

rodzi się peregryn

rodzi się peregryn

. [W pierwszym wypadku] lex

. [W pierwszym wypadku] lex

Minicia była najbardziej potrzebna, przy wyłączeniu bowiem

Minicia była najbardziej potrzebna, przy wyłączeniu bowiem

tej ustawy powinien iść za stanem przeciwnym, jako że kto

tej ustawy powinien iść za stanem przeciwnym, jako że kto

rodzi się z osób, którym brak

rodzi się z osób, którym brak

conubium

conubium

, zgodnie z

, zgodnie z

ius

ius

gentium

gentium

, dzieli los prawny matki. Z tej zaś części, w której

, dzieli los prawny matki. Z tej zaś części, w której

ustawa stanowi, że z obywatela rzymskiego i peregrynki

ustawa stanowi, że z obywatela rzymskiego i peregrynki

rodzi się peregryn, wydaje się zbędna, bo również z jej

rodzi się peregryn, wydaje się zbędna, bo również z jej

pominięciem byłoby tak samo z mocy

pominięciem byłoby tak samo z mocy

ius gentium

ius gentium

.”

.”

Dziedziczenie status

Dziedziczenie status

civitatis

civitatis

i

i

familiae

familiae

•

G. 1. 79:

G. 1. 79:

„Jest tak zatem dlatego, że

„Jest tak zatem dlatego, że

kto rodzi się z obywatela

kto rodzi się z obywatela

rzymskiego i peregrynki dzieli los prawny matki

rzymskiego i peregrynki dzieli los prawny matki

,

,

gdyż w lex Minicia pod pojęcie peregrynów podpadały

gdyż w lex Minicia pod pojęcie peregrynów podpadały

nie tylko obce narodowości i ludy, ale także ci, których

nie tylko obce narodowości i ludy, ale także ci, których

zwano Latynami. Ale dotyczy ona innych Latynów, którzy

zwano Latynami. Ale dotyczy ona innych Latynów, którzy

prezentowali się jako lud odrębny i mieli własne

prezentowali się jako lud odrębny i mieli własne

państwa, a zaliczani byli do peregrynów.”

państwa, a zaliczani byli do peregrynów.”

•

G. 1.80:

G. 1.80:

„Z tego samego względu z Latyna i obywatelki rzymskiej,

„Z tego samego względu z Latyna i obywatelki rzymskiej,

czy to z małżeństwa zawartego stosownie do

czy to z małżeństwa zawartego stosownie do

lex Aelia

lex Aelia

Sentia

Sentia

, czy też inaczej,

, czy też inaczej,

rodzi się obywatel rzymski

rodzi się obywatel rzymski

. […]

. […]

stosujemy też prawo wynikające z uchwały senatu, która

stosujemy też prawo wynikające z uchwały senatu, która

z inicjatywy boskiego Hadriana stanowi, że

z inicjatywy boskiego Hadriana stanowi, że

urodzony w

urodzony w

jakikolwiek sposób z Latyna i obywatelki rzymskiej

jakikolwiek sposób z Latyna i obywatelki rzymskiej

urodzi się obywatelem rzymskim

urodzi się obywatelem rzymskim

.”

.”

Dziedziczenie status

Dziedziczenie status

civitatis

civitatis

i

i

familiae

familiae

•

G. 1.81:

G. 1.81:

„Stosownie do tego również tamta uchwała

„Stosownie do tego również tamta uchwała

senatu wydana z inicjatywy boskiego

senatu wydana z inicjatywy boskiego

Hadriana postanowiła, że kto rodzi się z

Hadriana postanowiła, że kto rodzi się z

Latyna i peregrynki, a także na odwrót, z

Latyna i peregrynki, a także na odwrót, z

paregryna i Latynki, dzieli los prawny matki”

paregryna i Latynki, dzieli los prawny matki”

•

G. 1.82:

G. 1.82:

„A z tego wynika także i to, że z niewolnicy i

„A z tego wynika także i to, że z niewolnicy i

wolnego, zgodnie z

wolnego, zgodnie z

ius gentium

ius gentium

rodzi się

rodzi się

niewolnik, i na odwrót, z wolnej osoby i

niewolnik, i na odwrót, z wolnej osoby i

niewolnika, rodzi się człowiek wolny”

niewolnika, rodzi się człowiek wolny”

Dziedziczenie status

Dziedziczenie status

civitatis

civitatis

i

i

familiae

familiae

Ojciec

Ojciec

Matka

Matka

Conubiu

Conubiu

m

m

Status civitatis i

Status civitatis i

familiae

familiae

Rzymianin

Rzymianin

Rzymianka

Rzymianka

+

+

Obywatel rzymski,

Obywatel rzymski,

alieni

alieni

iuris

iuris

Rzymianin

Rzymianin

Rzymianka

Rzymianka

-

-

Obywatel rzymski,

Obywatel rzymski,

sui

sui

iuris

iuris

Rzymianin

Rzymianin

Latynka

Latynka

+

+

Obywatel rzymski,

Obywatel rzymski,

alieni

alieni

iuris

iuris

Rzymianin

Rzymianin

Peregrynka

Peregrynka

+

+

Obywatel rzymski,

Obywatel rzymski,

alieni

alieni

iuris

iuris

Rzymianin

Rzymianin

Peregrynka

Peregrynka

-

-

Peregryn (tu „

Peregryn (tu „

ius

ius

gentium

gentium

”)

”)

Peregryn

Peregryn

Rzymianka

Rzymianka

-

-

Peregryn (tu

Peregryn (tu

Lex

Lex

Minicia

Minicia

)

)

Peregryn

Peregryn

Rzymianka

Rzymianka

+

+

Peregryn

Peregryn

Rzymianin

Rzymianin

Latynka

Latynka

-

-

Latyn (tu „

Latyn (tu „

ius gentium

ius gentium

”)

”)

Latyn

Latyn

Rzymianka

Rzymianka

+

+

Obywatel rzymski,

Obywatel rzymski,

sui

sui

iuris

iuris

(tu SC wydane za

(tu SC wydane za

Hadriana)

Hadriana)

Latyn

Latyn

Rzymianka

Rzymianka

-

-

Obywatel rzymski,

Obywatel rzymski,

sui

sui

iuris

iuris

(tu SC wydane za

(tu SC wydane za

Hadriana)

Hadriana)