Żywienie dzieci

Żywienie dzieci

w I roku życia

w I roku życia

Karmienie piersią

Karmienie piersią

na żądanie

na żądanie

– optymalny sposób żywienia

– optymalny sposób żywienia

niemowląt

niemowląt

przez pierwsze 4 miesiące

przez pierwsze 4 miesiące

życia

życia

Zalety karmienia piersią:

1.

Skład mleka kobiecego precyzyjnie
dobrany dla potrzeb niemowlęcia – funkcja
odżywcza, budulcowa

2.

Wspomaganie metabolizmu dziecka
poprzez obecność enzymów (gł. lipazy) i
hormonów

3. Wspomaganie niedojrzałego układu

immunologicznego noworodka i

niemowlęcia (immunoglobuliny,

elementy odporności komórkowej, gł.

makrofagi i limfocyty B i T,

niespecyficzne czynniki (lizozym,

laktoperoksydaza, laktoferryna, frakcje

C3 i C4 dopełniacza, opsoniny,

interferon, cytokiny,

monolauroglicerol, czynnik

bifidogenny)

Zalety karmienia piersią – c.d.
4. Funkcja p/alergiczna:

•

eliminacja alergenów przy wyłącznym
karmieniu piersią

•

uszczelnianie błony śluzowej przewodu
pokarmowego (rola sIgA – sekrecyjnej IgA)
– działanie także p/infekcyjne

•

lipaza oraz inne enzymy ułatwiające
trawienie i przyswajanie pokarmu

•

modulatory wzrostu, przyspieszające
procesy wzrostu i dojrzewania nabłonka
przewodu pokarmowego

5. Lepszy rozwój psychoruchowy dzieci;

lepsza stymulacja rozwoju (częstsze
kontakty z matką)

6. Mleko zawsze gotowe do spożycia, bez

potrzeby podgrzewania i sterylizacji
butelek, łatwe w transporcie, tanie

7. Pierś nigdy nie jest całkiem pusta,

doskonale dopasowana do jamy ustnej
dziecka

Karmienie piersią w okresie

Karmienie piersią w okresie

noworodkowym

noworodkowym

1.

Karmienia częste na żądanie – min. 8-12
x/dobę i częściej

2.

Właściwa technika karmienia –
brodawka i otoczka brodawki sutkowej
całkowicie w jamie ustnej dziecka;
„wywinięte” wargi dziecka; drożne
nozdrza

3.

Rytmiczne ssanie i słyszalne połykanie

4.

Dziecko karmione do tzw. opróżnienia
jednej piersi i gdy głodne ew. karmione
z drugiej piersi

5.

Czas karmienia indywidualny, ale min.
10-15 min. aktywnego ssania

6.

Kolejne karmienie zaczynane od piersi,
która nie była podawana dziecku jako
ostatnia

7.

Min. 2 mokre pieluchy dziennie przez
pierwsze 2 dni życia dziecka

8.

Od 3-go dnia: min. 6-8 mokrych pieluch
tetrowych lub 4-6 jednorazowych

9.

Różowe kryształy moczanowe (jeśli obecne
na pieluszce) znikają po 3 dniu życia

10.

Min. 3-4 stolców/dobę; początkowo smółka,
stolce przejściowe i po 3 dniu żółte,
papkowate stolce: 4/dobę – jeśli duże; do
10/dobę – jeśli małe

11.

Wyrównanie urodzeniowej masy ciała do
10 doby po porodzie

12.

Przyrost masy ciała przez pierwszy miesiąc
min. 600g; lepiej gdy ~30g/dobę (~900 g
przez 1-szy m-c)

Karmienie piersią w okresie

Karmienie piersią w okresie

noworodkowym – objawy niepokojące

noworodkowym – objawy niepokojące

1.

Mniej niż 8 karmień/dobę

2.

Mniejsza niż w/wym. ilość mokrych

pieluch/dobę

3.

Mniej niż 3-4 żółte stolce/dobę od 4 dnia do 4

tygodnia życia

4.

Stolce ciemne, zielone lub brązowe po 3 dniu

życia

5.

Noworodek wydaje się ssać pierś bez przerwy,

ale nigdy nie jest zadowolony, zawsze głodny,

płaczący po jedzeniu

6.

Dziecko wyjątkowo „grzeczne”, rzadko

płaczące, śpi dłużej niż 4-6 godzin

7.

Mleko napływa do jamy ustnej, ale nie
słychać połykania

8.

Podrażnione, bolesne brodawki

9.

Znaczne obrzmienie piersi – piersi twarde,
nie miękną po karmieniu

10.

Brak wyrównania urodzeniowej masy ciała
do 10 doby życia

11.

Mniejszy przyrost masy ciała w stosunku
do przyjętej normy

Mierniki prawidłowego żywienia

Mierniki prawidłowego żywienia

1.

Odpowiedni przyrost masy ciała (min.
600g/m-c przez pierwsze 3-4 m-ce, a
nastepnie min. 400-500g/m-c do końca I
roku życia)

2.

Właściwy przyrost długości ciała

3.

Odpowiedni całkowity zasób tłuszczu w
organizmie

4.

Poziom inteligencji – późny wykładnik

Korzyści wczesnego początku

Korzyści wczesnego początku

karmienia piersią – najlepiej w

karmienia piersią – najlepiej w

trakcie pierwszej godziny po

trakcie pierwszej godziny po

porodzie

porodzie



Noworodek jest najbardziej aktywny w
pierwszych 2 godzinach po porodzie. Wysokie
jest wówczas stężenie prolaktyny i endorfin
we krwi matki, co ułatwia rozpoczęcie laktacji



Możliwość uniknięcia deficytów płynowych i
kalorycznych w pierwszych godzinach życia
dziecka (zapobiega odwodnieniu i
hipoglikemii)



Mniejszy jest tzw. fizjologiczny spadek masy

ciała i niższe stężenie bilirubiny w surowicy

noworodka w trakcie fizjologicznej żółtaczki

(przeczyszczające działanie siary,

ułatwiające wydalenie smółki)



Wczesna kolonizacja noworodka florą

bakteryjną matki, bezpieczną dla dziecka



Lepszy kontakt emocjonalny między matką i

dzieckiem

Karmienie piersią, aby było

Karmienie piersią, aby było

efektywne – tzn zapewniające

efektywne – tzn zapewniające

dziecku pokrycie zapotrzebowania na

dziecku pokrycie zapotrzebowania na

podstawowe składniki pokarmowe i

podstawowe składniki pokarmowe i

wyrażające się właściwym

wyrażające się właściwym

przyrostem masy ciała - musi być

przyrostem masy ciała - musi być

karmieniem na żądanie – w dzień i w

karmieniem na żądanie – w dzień i w

nocy, bez podaży innych płynów lub

nocy, bez podaży innych płynów lub

pokarmów przez pierwsze 4 miesiące

pokarmów przez pierwsze 4 miesiące

życia dziecka

życia dziecka

Zapotrzebowanie

Zapotrzebowanie

płynowe

płynowe

Masa ciała

(kg)

Płyny

(ml/kg/24

h)

Na

mmol/kg/24

h

K

mmol/kg/2

4h

Noworode

k

120-150

2,0

2,0

< 10

100

2,0-2,5

2,0-2,5

10-20

1000 + 50

na każdy

kg > 10 kg

1,5-2,0

1,5-2,0

> 20

1500 + 20

na każdy

kg > 20 kg

1,2-1,5

1,2-1,5

Zapotrzebowanie płynowe i

Zapotrzebowanie płynowe i

energetyczne noworodków

energetyczne noworodków

donoszonych

donoszonych

Donoszone noworodki z prawidłową masą ciała

urodzeniową do 10 dnia życia:

płyny - 80-100 ml/kg/dobę

Donoszone noworodki z prawidłową masą

ciała: zapotrzebowanie energetyczne –
początkowo ok. 55 kcal/kg/dobę i stopniowy
wzrost do ok.

95 kcal/kg/dobę w 10 dobie życia

Zalecane dzienne spożycie

Zalecane dzienne spożycie

podstawowych składników

podstawowych składników

pokarmowych w 1 roku życia

pokarmowych w 1 roku życia

0-6 miesiąc

7-12

miesiąc

Energia (kcal/kg/24 h)

108;

95

96;

90

Białko (g/kg/24 h)

2,4;

2,1

2,1-3,0;

2,6

Tłuszcz (g/kg/24 h)

4,9;

4,6

3,7;

3,3

Węglowodany (g/kg/24

h)

13,6

12,7

Ca (mg/24 h)

600;

524

800;

778

Fe (mg/24 h)

10;

6,8

15;

10

P (mg/24 h)

300;

336

500;

637

Mg (mg/24 h)

50;

51

70;

86

Zn (mg/24 h)

5;

4,4

5;

6

Cu (mg/24 h)

0,5;

0,4

0,8;

0,6

Zalecane dzienne spożycie witamin

Zalecane dzienne spożycie witamin

dla niemowląt

dla niemowląt

0-6

miesiąc

7-12

miesiąc

Vit. A (ug/24 h)

711

1342

Vit. B1 (mg/24 h)

0,5

1,1

Vit. B6 (mg/24 h)

0,5

1,1

Acidum folicum

(ug/24 h)

87

144

Vit. C (mg/24 h)

74

89

Zapotrzebowanie na witaminę D

Zapotrzebowanie na witaminę D



Łączne spożycie vit. D z diety i preparatów
farmaceutycznych dla wszystkich
niemowląt, niezależnie od sposobu
karmienia, powinno wynosić 400 IU
(International Units) = 10 ug



Noworodek karmiony piersią, którego
matka nie otrzymywała vit. D w ostatnim
trymestrze ciąży, wymaga rozpoczęcia
podaży vit. D od pierwszych dni życia



Jeśli matka przyjmowała vit. D w ostatnim
trymestrze ciąży, to rozpoczęcie podaży
vit. D powinno nastąpić w 3 tygodniu życia



Noworodki karmione mlekiem
modyfikowanym, spożywające na dobę
objętość mleka, pokrywającą
zapotrzebowanie dobowe na vit. D, nie
wymagają dodatkowej suplementacji

Zapotrzebowanie na witaminę K

Zapotrzebowanie na witaminę K

Każdy noworodek po porodzie otrzymuje

vit. K i.m.

Suplementacji vit. K p.os. wymagają

niemowlęta karmione piersią od 2-go
dnia życia do końca 3 miesiąca życia.

Podział wydatku energetycznego w

Podział wydatku energetycznego w

pierwszym roku życia

pierwszym roku życia

Miesiąc

e

Aktywność

metabolicz

na

Wzrost

Aktywnoś

ć fizyczna

0-3

45%

27%

28%

4-6

45%

11%

44%

7-9

45%

5%

50%

10-12

45%

5%

50%

Zapotrzebowanie płynowe

Zapotrzebowanie płynowe

wcześniaków, noworodków z niską

wcześniaków, noworodków z niską

urodzeniową masą ciała w

urodzeniową masą ciała w

porównaniu do noworodków

porównaniu do noworodków

donoszonych (eutroficznych)

donoszonych (eutroficznych)

Wiek

Do 10 dnia życia

Masa

ciała

Zapotrzebo

wanie

płynowe

(ml/kg/dobę

)

Wcześniaki

< 1500 g

>1500 g

100-150

150

Hipotrofiki

< 1500 g

>1500 g

150

150-200

Donoszone z
prawidłową masą

urodzeniową

80-100

Zapotrzebowanie kaloryczne i na

Zapotrzebowanie kaloryczne i na

podstawowe składniki pokarmowe u

podstawowe składniki pokarmowe u

wcześniaków i noworodków z niską

wcześniaków i noworodków z niską

urodzeniową masą ciała

urodzeniową masą ciała

Energia (kcal/kg/24 h)

130

Białko (g/kg/24 h)

3,5-4,0

Tłuszcz (g/kg/24 h)

3,0-6,0

Węglowodany (g/kg/24 h)

10-14-15

Ca (mg/kg/24 h)

150-200

Fe (mg/24 h)

10;

P (mg/kg/24 h)

100-125

Mg (mg/kg/24 h)

8

Zapotrzebowanie wcześniaków i

Zapotrzebowanie wcześniaków i

noworodków z niską urodzeniową

noworodków z niską urodzeniową

masą ciała na witaminę D

masą ciała na witaminę D

Podaż vit D rozpoczyna się w pierwszym

tygodniu życia dziecka – dawka zależna
od stopnia niedoboru masy ciała i
tempa przyrostu masy ciała, ale zwykle
nie przekracza 2500 IU/dobę

Porównanie składu mleka kobiecego i

Porównanie składu mleka kobiecego i

krowiego

krowiego

Kaloryczność:

porównywalna – 67-70

kcal/100ml

Głównym źródłem energii w mleku kobiecym

w pierwszych miesiącach życia dziecka są
tłuszcze – dostarczają 40-50 % energii;
węglowodany –

40 %, białko – 10 %

Białko:

mleko kobiece - 0,9-1,2 g/100ml

mleko krowie – 3,3 g/100ml
Różna zawartość białek serwatkowych i

kazeiny w obu typach mleka

mleko kobiece: po porodzie (siara) – 90 : 10

(%)

mleko dojrzałe – 60 : 40 (%)
~ 8 m-ca życia – 50 : 50 (%)
mleko krowie: 20 : 80 (%)

Białko – c.d.

Zbyt duża zawartość fenyloalaniny, tyrozyny,

metioniny w mleku krowim

W mleku kobiecym zawartość tauryny

(nieobecnej w mleku krowim) i L-karnityny
(zbyt mało w mleku krowim)

Tauryna – istotna dla prawidłowej struktury i

funkcji CUN i siatkówki oraz ułatwia
wchłanianie tłuszczu

L-karnityna bierze udział w transporcie i

utlenianiu kwasów tłuszczowych

W mleku krowim zawarta jest B-laktoglobulina –

jeden z najsilniejszych alergenów

Węglowodany:

głównym źródłem

węglowodanów jest laktoza; zbyt mało
laktozy w mleku krowim w porównaniu do
mleka kobiecego.

mleko kobiece – 6,5-7,0 g/100ml
mleko krowie – 4,5 g/100ml

Tłuszcze:

mleko kobiece – 4,4 g/100ml
mleko krowie – 3,5 g/100ml

W mleku kobiecym równe ilości nasyconych i

nienasyconych kwasów tłuszczowych.

Nienasycone kwasy tłuszczowe: niezbędne

kwasy tłuszczowe (wielonienasycone kwasy

tłuszczowe – PUFA) – kwas linolowy i alfa-

linolenowy oraz ich pochodne, tzw.

długołańcuchowe wielonienasycone kwasy

tłuszczowe (LCPUFA).

Do LCPUFA należą kwas arachidonowy (AA),

eikozapentaenowy i dokozaheksaenowy (DHA).

Tłuszcze – c.d.:

Znaczenie LCPUFA:

•

wzrost i rozwój tkanek

•

składniki fosfolipidów błon komórkowych

oraz struktur w OUN i siatkówce

•

prekursory eikozanoidów: leukotrienów,

tromboksanu, prostaglandyn, prostacyklin

•

AA – rola w procesach neuroprzekaźnictwa

Mleko krowie to mieszanina gł. kwasów

tłuszczowych nasyconych z niewielką ilością

PUFA; brak LCPUFA.

Tłuszcz mleka kobiecego jest łatwiej i

szybciej przyswajalny niż tłuszcz mleka
krowiego. Podczas pojedynczego
karmienia zawartość tłuszczu jest
większa w późniejszych porcjach mleka
(pierwsze porcje mleka kobiecego
zaspokajają pragnienie dziecka,
następne także głód).

Minerały:

mleko kobiece – 0,15-0,25 %
mleko krowie – 0,7-0,75 %; zbyt duża

osmolarność mleka krowiego

Różne proporcje zawartości Ca i P:
mleko kobiece – 2 : 1 – lepsza wchłanialność Ca

i P z mleka

mleko krowie – 1,25

Zawartość Fe niewielka w obu typach mleka, ale

wchłanialność Fe z mleka kobiecego wynosi

50-70 % (dzięki obecności laktoferryny),

podczas gdy z mleka krowiego tylko 5-10 %.

Witaminy:

•

niska zawartość vit. C, D, E w mleku krowim

•

w mleku kobiecym zawartość vit. C zależna
od diety, a zawartość vit. D niewielka w
naszej strefie klimatycznej (1,5-8 IU/100ml)

•

zawartość vit. K niska w mleku kobiecym, a
wystarczająca w mleku krowim

•

zawartość vit. A i B odpowiednia w obu
typach mleka

W mleku kobiecym obecność czynnika

bifidogennego, stymulującego wzrost
bakterii

Lactobacillus bifidus,

uczestniczących w metabolizmie laktozy
(obniżanie pH w jelicie, ułatwienie
wchłaniania Ca i P) oraz chroniących
przed rozwojem patologicznej flory
jelitowej

P/wskazania do karmienia piersią

P/wskazania do karmienia piersią

Ze strony dziecka:

•

choroby metaboliczne: galaktozemia, wrodzona

nietolerancja laktozy, choroba syropu

klonowego, fenyloketonuria (niekiedy możliwe

częściowe utrzymanie karmienia piersią);

W przypadku braku odruchu ssania czy połykania

lub niedostatecznej koordynacji między tymi

odruchami (wcześniactwo), rozszczepu wargi i

podniebienia lub w przypadku ciężkiego stanu

dziecka możliwe jest karmienie mlekiem matki

odciągniętym z piersi za pomocą sondy

żołądkowej.

Ze strony matki:

•

czynna gruźlica

•

zakażenie HIV (tylko w krajach rozwiniętych)

•

leczenie matki (dotyczy wybranych leków, m.in..
bromokryptyny, cyklofosfamidu, cyklosporyny,
ergotaminy, doksorubicyny, metotreksatu);

•

używanie narkotyków

Brak aktualnych zaleceń w stosunku do zakażenia

CMV, HCV i aktywnego HBV, które to infekcje u
matki także uważano za p/wskazania do karmienia
piersią

Nie stanowi p/wskazania zapalenie gruczołu

piersiowego (bolesność, obrzmienie,
gorączka)

Karmienie sztuczne

Karmienie sztuczne

Większość mieszanek przeznaczonych dla dzieci

produkowana jest na bazie mleka krowiego.

W Polsce nie zaleca się dzieciom zdrowym

mieszanek, w których źródłem białka jest

białko sojowe. W USA mleka sojowe stosowane

są na równi z mieszankami na bazie mleka

krowiego, a szczególnie polecane są dzieciom,

u których rodzice stosują dietę wegetariańską.

Karmienie sztuczne

Karmienie sztuczne

Podstawowe typy mieszanek dla dzieci:

1.

Mleko początkowe (0-6 m-ca życia)

2.

Mleko następne (7-12 m-c życia)

3.

Mieszanki dla wcześniaków i noworodków z
niską urodzeniową masą ciała (Humana 0,
Alprem, Alprem LCPUFA, Bebilon Nenatal)

4.

Mieszanki typu Junior dla dzieci > 12 m-ca
życia do końca 3 roku życia (Gerber 3,
Bebiko 3R, Junior Bifidus)

Mleko początkowe – porównanie do

Mleko początkowe – porównanie do

mleka krowiego

mleka krowiego

Białko:

•

obniżona zawartość białka

•

redukcja zawartości kazeiny

•

odpowiedni stosunek białek serwatkowych
do kazeiny – 60 : 40

•

dodatek tauryny i L-karnityny

Tłuszcz:

•

naturalny tłuszcz mleka krowiego

zastąpiony częściowo lub w całości

olejami roślinnymi

•

dodatek kwasów tłuszczowych

nienasyconych, gł. PUFA, choć istnieją

mieszanki dla zdrowych donoszonych

niemowląt zawierające LCPUFA

Węglowodany:

•

wzrost zawartości laktozy, jako głównego źródła
węglowodanów

•

dopuszczalne niewielkie ilości glukozy i
dekstromaltozy

Minerały i witaminy:

•

zredukowana ilość sodu (obniżona osmolarność)

•

właściwy stosunek Ca : P = 2 : 1

•

pozostałe składniki w ilościach i proporcjach
dostosowanych do zapotrzebowania i
możliwości trawiennych dzieci

Mleko następne – porównanie do

Mleko następne – porównanie do

mleka krowiego

mleka krowiego

Białko:

•

obniżona zawartość białka

Tłuszcz:

•

zmiany podobne jak w przypadku mleka
początkowego

Węglowodany:

•

wzrost zawartości laktozy

•

dodatek skrobi lub innych złożonych
węglowodanów

Minerały i witaminy:

•

redukcja zawartości Na

•

odpowiedni stosunek Ca : P = 1,6

•

dodatek żelaza (zawartość min.

0,7mg/100ml)

•

pozostałe składniki w ilościach i

proporcjach dostosowanych do

rosnących potrzeb dzieci

Karmienie sztuczne – c.d.

Karmienie sztuczne – c.d.

Przykłady mieszanek typu początkowego:
Bebiko 1, Bebilon 1, NAN 1, Gerber 1, Humana

1

Przykłady mieszanek typu następnego:
Bebiko 2, Bebilon 2, NAN 2, Gerber 2, Humana

2,

Bebiko 2R, Bebiko 2GR

Mieszanki dla wcześniaków i dzieci z

Mieszanki dla wcześniaków i dzieci z

niską urodzeniową masą ciała –

niską urodzeniową masą ciała –

porównanie do mleka początkowego

porównanie do mleka początkowego

dla dzieci zdrowych, donoszonych

dla dzieci zdrowych, donoszonych

1.

Wyższa wartość energetyczna (70-85
kcal/100ml)

2.

Wyższa zawartość białka

3.

Wyższa zawartość składników mineralnych:
Na, Ca, P, Mg, Zn, Cu i mikroelementów

4.

Obecność tłuszczów MCT (max 40 %)

5.

Obecność PUFA, ewentualnie także LCPUFA

6.

Zastapienie części laktozy polimerami glukozy

Karmienie piersią wcześniaków i

Karmienie piersią wcześniaków i

hypotrofików jest możliwe, a nawet

hypotrofików jest możliwe, a nawet

zalecane

zalecane

Pokarm kobiecy dostarcza dziecku

ważnych, niemożliwych do zastąpienia
składników: p/ciał, enzymów,
hormonów, czynników wzrostowych i in.
biorących udział w procesach
metabolicznych i obronnych.

Niekiedy jednak pokarm kobiecy nie może

w pełni zaspokoić zapotrzebowania na
podstawowe składniki pokarmowe.
Wynika to z większych u wcześniaków
niż u noworodków donoszonych potrzeb
i niedostosowania do nich składu mleka
kobiecego.

Wzmacniacze mleka kobiecego –

Wzmacniacze mleka kobiecego –

Breast Milk Fortifiers

Breast Milk Fortifiers

Mają za zadanie uzupełnić pokarm kobiecy:

•

zhydrolizowane białka mleka krowiego o
obniżonych właściwościach antygenowych, o
składzie aminokwasowym upodobnionym do
składu białek odżywczych pokarmu kobiecego

•

składniki mineralne: Na, Ca, P (niskie stężenie
Na w mleku matek, które przedwcześnie
urodziły + nie w pełni rozwinięte nerkowe
mechanizmy oszczędzania sodu u wcześniaków)

•

węglowodany (polimery glukozy)

•

witaminy

Wzmacniacze mleka kobiecego –

Wzmacniacze mleka kobiecego –

Breast Milk Fortifiers

Breast Milk Fortifiers

Przykłady: Bebilon BMF (Nutricia) i
FM 85 (Nestle)

Model żywienia niemowląt

Model żywienia niemowląt

karmionych piersią (2007r.)

karmionych piersią (2007r.)

1-6 miesiąc

Karmienie piersią
na żądanie

Posiłki dodatkowe w 5-

6 miesiącu życia

Początkowo (nie

wcześniej niż w 5 m-

cu i nie później niż w

6 m-cu): 1 x zupa –

przecier jarzynowy z

dodatkiem kaszy lub

kleiku zbożowego

glutenowego (2-
3g/100ml)

Model żywienia niemowląt

Model żywienia niemowląt

karmionych piersią (2007r.)

karmionych piersią (2007r.)

7-9 miesiąc

Karmienie piersią
na żądanie

Posiłki uzupełniające:

•

zupa jarzynowa lub przecier
jarzynowy z gotowanym
mięsem (lub rybą-1-2 x /tydz.)
- bez wywaru - z kleikiem
zbożowym glutenowym i ½
zółtka co 2-gi dzień

•

kaszka/kleik zbożowy
bezglutenowy lub glutenowy

•

sok owocowy (najlepiej
przecierowy) lub przecier
owocowy – nie więcej niż 150
g

Model żywienia niemowląt

Model żywienia niemowląt

karmionych piersią (2007r.)

karmionych piersią (2007r.)

10 miesiąc

Karmienie piersią
na żądanie

Posiłki uzupełniające:

•

obiad z 2 dań: zupa jarzynowa
z kaszką glutenową + jarzynka
z gotowanym mięsem (rybą 1-
2 x w tyg.) + ½ żółtka do
potraw codziennie

•

kaszki/kleiki glutenowe i
bezglutenowe, niewielkie ilości
pieczywa, biszkopty, sucharki

•

przecier lub sok owocowy (nie
więcej niż 150 g)

Model żywienia niemowląt

Model żywienia niemowląt

karmionych piersią (2007r.)

karmionych piersią (2007r.)

11-12 miesiąc

Karmienie piersią
na żądanie

Posiłki uzupełniające:

•

obiad z 2 dań: zupa jarzynowa z

kaszką glutenową + jarzynka z

gotowanym mięsem (rybą 1-2 x w

tyg.), ewent. z ziemniakami lub

ryżem i całe jajko 3-4 x w

tygodniu

•

produkty zbożowe (kaszki/kleiki

glutenowe i bezglutenowe,

pieczywo, biszkopty, sucharki)

łączone z produktami mlecznymi

(np. mleko modyfikowane,

twarożek, jogurt, kefir – kilka x w

tygodniu

•

przecier lub sok owocowy – nie

więcej niż 150 g

Model żywienia niemowląt

Model żywienia niemowląt

karmionych piersią (2007r.)

karmionych piersią (2007r.)

1.

Składniki tłuszczowe zup jarzynowych:

wysokiej jakości masło, oliwa z oliwek lub

niskoerukowy olej rzepakowy.

2.

Nowe produkty – owoce, warzywa, kasze,

mięso – należy wprowadzać kolejno i

osobno, obserwując reakcję dziecka.

Zaczynać od małych ilości, np. 3-4 łyżeczki.

Posiłek inny niż karmienie mlekiem

kobiecym podawać po zakończeniu

karmienia piersią. Gdy dziecko odmawia

próbowania posiłków uzupełniających

można odwrócić tę kolejność.

3.

Produkty zbożowe wprowadzane w 1
roku życia powinny być wzbogacane w
żelazo

4.

Konsystencja jarzyn i mięsa powinna
stymulować żucie pokarmu

5.

Jogurt, kefir, twarożek powinny
zawierać tylko naturalne składniki, bez
konserwantów, z ograniczeniem cukru.

Schemat sztucznego

Schemat sztucznego

żywienia niemowląt (2007r.)

żywienia niemowląt (2007r.)

Wie

k

m-

ce

Liczba

posiłków i

wielkość

porcji ml

Rodzaj posiłku

1

7 x 90-110

Mleko początkowe

2

6 x 110-130

Mleko początkowe

3

6 x 130

Mleko początkowe

4

6 x 150

Mleko początkowe

Schemat sztucznego żywienia

Schemat sztucznego żywienia

niemowląt (2007r.)

niemowląt (2007r.)

Wie

k

m-

ce

Ilość

posiłkó

w,

wielkoś

ć porcji

Rodzaj posiłku

5

5 x 180

•

4 x mleko początkowe

•

1 x zupa – przecier jarzynowy

•

skrobane jabłko lub sok (najlepiej

przecierowy)
– 50 -100 g

6

5 x 180

•

4 x mleko początkowe

•

1 x zupa – przecier jarzynowy z

dodatkiem
kleiku glutenowego (2-3g/100ml) + 10 g
gotowanego mięsa bez wywaru (lub ryby
-1-2
x w tyg.)

•

przecier owocowy lub sok – nie więcej niż

150 g

Wie

k

m-

ce

Ilość

posiłkó

w

Rodzaj posiłku

7

5 x

•

1 x 180 ml- mleko następne + kaszka

glutenowa
(2- 3g/100ml)

•

2 x 180 ml- mleko następne + kleik

bezglutenowy (2-3g/100ml

•

1 x 200 ml zupa-przecier jarzynowy + ½

żółtka
co 2-gi
dzień +10 g gotowanego mięsa
codziennie
(ryba 1-2 x w tyg.)

•

1 x 150 ml kaszka na mleku następnym

lub
deser mleczno-owocowy

•

przecier owocowy lub sok - nie więcej niż

150 g

Wie

k

m-

ce

Ilość

posiłkó

w

Rodzaj posiłku

8

5 x

•

1 x 180 ml- mleko następne + kaszka

glutenowa
(6 g/100ml)

•

2 x 180 ml- mleko następne + kleik

bezglutenowy (6 g/100ml)

•

1 x 200 ml zupa-przecier jarzynowy + ½

żółtka
co 2-gi dzień +10-15 g gotowanego mięsa
codziennie (ryba 1-2 x w tyg.)

•

1 x 150 ml kaszka na mleku

następnym/deser
mleczno-owocowy

•

przecier owocowy lub sok - nie więcej niż

150 g

Wie

k

m-

ce

Ilość

posiłkó

w

Rodzaj posiłku

9

5 x

•

1 x 200 ml- mleko następne + kaszka

glutenowa

•

1 x 200 ml- mleko następne + kaszka

bezglutenowa

•

1 x 200 ml kaszka na mleku następnym

•

1 x 200 ml zupa-przecier jarzynowy + ½

żółtka +
10-15 g gotowanego mięsa (ryba 1-2 x w
tyg.)

•

1 x 150 g owoce lub kompot lub sok

(najlepiej
przecierowy) + biszkopt

Wie

k

m-

ce

Ilość

posiłkó

w

Rodzaj posiłku

10

4 - 5 x

•

3 x 220 ml- mleczny posiłek łączony z

produktami zbożowymi (np. mleko
następne,
kaszki mleczne glutenowe lub
bezglutenowe,
niewielkie ilości pieczywa, biszkopty,
sucharki)

•

1 x zupa jarzynowa + kasza glutenowa

•

1 x jarzynka + 15-20 g gotowanego mięsa

(ryba
1-2 x w tyg.)+ ½ żółtka, z dodatkiem

ziemniaka
lub ryżu

•

przecier owocowy lub owoce lub kompot

lub sok
(najlepiej przecierowy) - nie więcej niż

150 g

Wiek

m-ce

Ilość

posiłkó

w

Rodzaj posiłku

11-

12

4-5 x

Posiłki jak w 10 m-cu życia.
Całe jajo 3-4 x w tygodniu;
Twarożek, kefir, jogurt kilka razy w

tygodniu

1.

Wielkość porcji pokarmu podana w tabelach

jest średnią, jaką zjada dziecko w danym

wieku, zależnie od łaknienia i

zapotrzebowania. Różnice mogą dotyczyć

także liczby posiłków

2.

Składniki tłuszczowe zup jarzynowych:

wysokiej jakości masło, oliwa z oliwek lub

niskoerukowy olej rzepakowy

3.

Konsystencja jarzyn i mięsa powinna

stymulować żucie pokarmu

4.

Jogurt, kefir i twarożek powinny zawierać

naturalne składniki, bez konserwantów, z

ograniczeniem cukru

Schemat wprowadzania nowych

Schemat wprowadzania nowych

produktów żywnościowych do menu

produktów żywnościowych do menu

niemowlęcia

niemowlęcia

karmionego sztucznie

karmionego sztucznie

Rodzaj pokarmu

Miesiąc

życia

Jabłko (sok lub skrobane jabłko

bez cukru)

5

Zupa jarzynowa

5

Gluten

6

Mięso gotowane (kurczak, indyk,

królik), ryba: 1-2 x w tyg.

6

½ Żółtka – co 2-gi dzień

7-9

½ Żółtka– codziennie

10

Schemat wprowadzania nowych

Schemat wprowadzania nowych

produktów żywnościowych do menu

produktów żywnościowych do menu

niemowlęcia

niemowlęcia

karmionego sztucznie

karmionego sztucznie

Rodzaj pokarmu

Miesiąc

życia

Jajko całe 3-4 x w tygodniu

11-12

Twarożek, jogurt, kefir – kilka

razy w tygodniu

11-12

Cytrusy

Po 12 lub

10-12

Czekolada

Po 2 roku

życia

Schemat wprowadzania nowych

Schemat wprowadzania nowych

produktów żywnościowych do menu

produktów żywnościowych do menu

niemowlęcia karmionego sztucznie

niemowlęcia karmionego sztucznie

W przypadku zaparć można wprowadzić w 4

m-cu życia zupę jarzynową, sok jabłkowy

lub jabłko skrobane.

W przypadku zaparć w 2 m-cu życia można

podawać niemowlęciu niewielkie ilości soku

jabłkowego, naturalnego, bez konserwantów

Żywienie w wieku poniemowlęcym

Żywienie w wieku poniemowlęcym

Zapotrzebowanie energetyczne:
2 rok życia – 90 kcal/kg masy ciała/ dobę
3 rok życia – 80 kcal/kg masy ciała/ dobę

Procentowy udział energii z głównych

składników pokarmowych powinien wynosić:

12-15 % dla białek
~ 30 % dla tłuszczów
55-60 % dla węglowodanów

Zapotrzebowanie kaloryczne oraz na

Zapotrzebowanie kaloryczne oraz na

na białko, tłuszcze i węglowodany w

na białko, tłuszcze i węglowodany w

różnych grupach wiekowych

różnych grupach wiekowych

2-3 rok

życia

4-6 rok

życia

7-9 rok

życia

Energia

kcal/kg/dob
ę

80-90

80-82

70-79

Białko

g/kg/dobę

2,8

2,4

2,2

Tłuszcze

g/kg/dobę

3,1-3,6

3,1-3,6

3,1-3,6

Węglowoda

ny
g/kg/dobę

12-14

12-14

12-14

Białko w okresie poniemowlęcym

Białko w okresie poniemowlęcym

1.

Łączenie białek roślinnych (o niższej wartości
biologicznej) z białkami o wysokiej wart.
biolog., zawartymi w produktach zwierzęcych
(mleko i jego przetwory, jaja, mięso, ryby)

2.

Mięso lub ryby powinny być w diecie
codziennie lub zamiennie z jajkiem

3.

Jajko poza zawartością tzw. białka wzorcowego
zawiera także: cholesterol i lecytynę (składniki
błon komórkowych) oraz Fe, Ca, Mg, vit. A, D,
B. Zaleca się podaż jajka 4-5 razy w tygodniu.

Białko w okresie poniemowlęcym

Białko w okresie poniemowlęcym

Objawy niedoboru białka w diecie:

•

zahamowanie wzrastania

•

spadek masy ciała

•

anemia, zmniejszenie odporności

•

ogólne osłabienie, apatia

Nadmiar białka w diecie:

•

nadmierne obciążenie nerek i wątroby

•

wzrost stężenia IGF-1, wpływającego na
wzrost ilości i rozmiarów komórek -
tłuszczowych – rozwój otyłości

Zaleca się stosowanie do końca 3

roku życia mleka modyfikowanego
typu „Junior” - zamiast pełnego
mleka krowiego.

Tłuszcze w wieku poniemowlęcym

Tłuszcze w wieku poniemowlęcym

Tłuszcze to ważne źródło nienasyconych kwasów

tłuszczowych, cholesterolu i witamin

rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K).

Istotnym czynnikiem dla prawidłowego rozwoju

niemowląt i małych dzieci jest cholesterol:

•

buduje błony komórkowe

•

udział w dojrzewaniu mózgu

•

produkt wyjściowy do produkcji kwasów

żółciowych

•

prekursor witaminy D i niektórych hormonów

Źródła cholesterolu w diecie:

•

mleko i jego przetwory, także masło (ok.
50%)

•

mięso, żółtko jaj

Zapotrzebowanie dobowe na cholesterol –

max. 200-300 mg

Tłuszcze w wieku poniemowlęcym

Tłuszcze w wieku poniemowlęcym

Źródła nienasyconych kwasów tłuszczowych -

oleje rzepakowy bezerukowy, kukurydziany,
kokosowy, słonecznikowy, sojowy, oliwa z
oliwek. Powinny być podawane bez
ogrzewania.

Kwasy tłuszczowe nienasycone odpowiadają

m.in. za rozwój OUN, wygląd skóry oraz
regulują gospodarkę tłuszczową.

Niewskazana jest podaż chipsów, frytek,

pokarmów typu „fast food” oraz
pieczywa cukierniczego (duża ilość
kwasów tłuszczowych nasyconych i
kwasów tłuszczowych typu „trans”).
Dieta bogata w w/wym. produkty
prowadzi do rozwoju nieprawidłowego
profilu lipoprotein i do rozwoju
miażdżycy.

Tłuszcze w wieku poniemowlęcym

Tłuszcze w wieku poniemowlęcym

Mleka typu „Junior” dostarczają małemu dziecku

odpowiednią ilość cholesterolu i zapewniają
właściwą kompozycję kwasów tłuszczowych

Po 3 roku życia należy zmniejszyć spożycie

tłuszczu zwierzęcego (masła, śmietany,
tłustego mleka, serów, jaj)

Zaleca się zwiększenie spożycia chudego mięsa,

drobiu, serów oraz mleka o niższej zawartości
tłuszczu (1,5 %)

Węglowodany w wieku

Węglowodany w wieku

poniemowlęcym

poniemowlęcym

Główne źródło węglowodanów –

zboża chlebowe

(żyto, pszenica) oraz owies, jęczmień, gryka

kukurydza, ryż.

Zaleca się różnorodne pieczywo, z preferencją

ciemnego, gdyż razowe pieczywo i grube kasze

są bogatsze w białko, składniki mineralne i

witaminy.

Żywność bogata w węglowodany złożone (kasze,

pieczywo) ma mniejszą wartość odżywczą i

duże właściwości sycące. U dzieci z gorszym

łaknieniem sprzyja to występowaniu

niedoborów energetycznych i składników

mineralnych (Ca, Mg, Zn).

Inne źródła węglowodanów:

nasiona roślin

strączkowych

(groch, fasola, soja,

soczewica i bób). Zawierają one nie
tylko węglowodany, ale też białka,
tłuszcze, składniki mineralne (Ca, Fe) i
witaminy z grupy B. Z uwagi na
właściwości wzdymające wprowadza się
je stopniowo, pod koniec 2 roku życia.

Węglowodany w wieku

Węglowodany w wieku

poniemowlęcym

poniemowlęcym

Warzywa i owoce

jako kolejne źródło

węglowodanów prostych i złożonych.
Dodatkowo zawierają makro, mikroelementy
i błonnik regulujący czynność przewodu
pokarmowego.

Zaleca się podaż warzyw i owoców min. 2 x

dziennie:

•

do obiadu gotowane, w postaci zup i surówek
do dania mięsnego

•

owoce na II śniadanie lub podwieczorek

Soki:

zaleca się podaż soków

przeznaczonych specjalnie dla dzieci w

wieku poniemowlęcym, ponieważ:

•

surowce do ich produkcji pochodzą ze

specjalnych upraw (bez zanieczyszczeń)

•

nie zawierają konserwantów

•

nie są dosładzane cukrem (profilaktyka

próchnicy i otyłości)

Węglowodany w wieku

Węglowodany w wieku

poniemowlęcym

poniemowlęcym

Ograniczanie spożycia słodyczy –

czekolady, wyrobów czekoladowych, nie

podawanie pieczywa cukierniczego, gdyż

obok znacznej ilości sacharozy produkty

te zawierają duże ilości tłuszczu.

Spożywanie cukru i słodyczy wielokrotnie

w ciągu dnia jest przyczyną wczesnej

próchnicy zębów !

Składniki mineralne w wieku

Składniki mineralne w wieku

poniemowlęcym

poniemowlęcym

Ca – wapń

Źródła: mleko, produkty mleczne, sery, mięso

ryby, soja.

Dzienne zapotrzebowanie na Ca:

•

w wieku poniemowlęcym (2 i 3 rok życia) - 800-

1000 mg/dobę

•

4-9 rok życia – 800 mg/dobę

•

10-18 rok życia – 1200 mg/dobę

Połowę zapotrzebowania na Ca powinno

pokrywać mleko i jego przetwory

Składniki mineralne w wieku

Składniki mineralne w wieku

poniemowlęcym

poniemowlęcym

Ca

– c.d.

1 średniej szklance mleka pod względem

zawartości Ca (240 mg) odpowiadają:

•

1 mały kubeczek jogurtu (150g)

•

1 szklanka kefiru

•

1 szklanka maślanki

•

35 dkg sera białego (4 lub 5 naleśników z
serem; ok.. 20 pierogów leniwych)

•

2 małe „trójkąciki” sera topionego

•

2 plasterki żółtego sera

Składniki mineralne w wieku

Składniki mineralne w wieku

poniemowlęcym

poniemowlęcym

Ca

– c.d.

Utrudnieniu wchłaniania Ca z przewodu

pokarmowego sprzyjają:

•

nadmiar węglowodanów

•

nadmiar tłuszczu

•

pokarmy roślinne zawierające kwas szczawiowy:
szczaw, rabarbar, szpinak

W diecie małych dzieci powinno się ograniczać

stosowanie w/wym. produktów roślinnych.

Składniki mineralne w wieku

Składniki mineralne w wieku

poniemowlęcym

poniemowlęcym

Fe – żelazo

Źrodła: mięso (gł. wątroba i inne podroby),

żółtko jaj, orzechy, fasola, produkty zbożowe.

Przyswajalność Fe z pokarmów wynosi ~10%

(większa z produktów pochodzenia
zwierzęcego niż roślinnego)

Składniki hamujące wchłanianie Fe:

•

kwas fitynowy, obecny w produktach

zbożowych i zielonych warzywach

•

szczawiany i fosforany

•

mleko i białko jaja

Vit. C i fruktoza ułatwiają wchłanianie Fe z

przewodu pokarmowego

Składniki mineralne w wieku

Składniki mineralne w wieku

poniemowlęcym

poniemowlęcym

Jod

– minerał istotny dla wzrostu i rozwoju

psychicznego

Źródła: ryby morskie, jaja, cebula, czosnek,

wiśnie, czereśnie, jodowana sól kuchenna.

Soli nie zaleca się w diecie niemowląt i

małych dzieci (zbyt duża zawartość Na).

Witaminy w wieku poniemowlęcym

Witaminy w wieku poniemowlęcym

Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach

– główne

źródła:

•

mleko (vit. A)

•

masło (vit. A, D, E)

•

jaja (vit. A, D)

•

zielone warzywa liściaste (vit. A, E, K)

Witaminy rozpuszczalne w wodzie

– główne źródła:

•

owoce cytrusowe, porzeczki (vit. C)

•

produkty zbożowe pełnoziarniste (vit. B1, PP)

•

mleko (vit. B2, vit. B12, vit. H)

Zasady żywienia w okresie

Zasady żywienia w okresie

poniemowlęcym

poniemowlęcym

Racjonalne żywienie 2 i 3-latków powinno

prowadzić do prawidłowego wzrastania i
dojrzewania. Należy brać pod uwagę
apetyt i aktywność fizyczną dziecka, aby
zapobiec przekarmianiu lub
niedożywieniu.

Rozkład posiłków w ciągu dnia:

•

3 posiłki duże (śniadanie, obiad, kolacja)

•

2 posiłki małe (II śniadanie i

podwieczorek), mające jedynie łagodzić

uczucie głodu

Dzieci bardziej aktywne wymagają częstych

posiłków, natomiast u „niejadków” liczbę

posiłków można ograniczyć do

podstawowych trzech.

Zasady żywienia w okresie

Zasady żywienia w okresie

poniemowlęcym

poniemowlęcym

Podstawowe zasady racjonalnego żywienia – zasada

tzw. „5U”:

1.

U

rozmaicanie posiłków

2.

U

miar – nie przejadanie się

3.

U

nikanie nadmiaru soli, tłuszczu i cukru (spożycie

sacharozy nie powinno przekraczać 10 % całkowitej
ilości dostarczanej energii)

4.

U

regulowanie (stałe pory posiłków)

5.

U

śmiech (pogodna atmosfera podczas posiłku)

Zasady żywienia w okresie

Zasady żywienia w okresie

poniemowlęcym

poniemowlęcym

•

unikać nadmiernego rozdrabniania pokarmu
(stymulacja żucia)

•

samodzielne jedzenie łyżeczką, picie z
kubeczka

•

posiłki wspólnie z resztą rodziny, przy stole,
bez biegania za dzieckiem z łyżką

•

eliminacja posiłków „telewizyjnych”

•

nie zmuszać do jedzenia

Zasady żywienia w okresie

Zasady żywienia w okresie

poniemowlęcym

poniemowlęcym

•

nie stosować konserwantów, ostrych

przypraw i octu; przyprawy jedynie

naturalne (zielona pietruszka, koperek,

majeranek, kminek, sok z cytryny i

kwaszonek)

•

nie podjadać między posiłkami

•

napoje niegazowane, odpowiednio

przystosowane do wieku dzieci

•

nie jest polecana dieta wegetariańska

(niedobory białka, Fe i vit. B12)