Starożytny Egipt

Pismo i literatura

Geneza pisma

Pismo egipskie powstało jeszcze w

okresie predynastycznym, a nie, jak
dotychczas sądzono ok. 3000 r. p.n.e,
czyli w początkach Starego Państwa.
Stwierdzono to podczas badań NIA w
Kairze oraz na podstawie badań w
mieście Abydos, gdzie znaleziono
groby jeszcze z czasów
predynastycznych.

Geneza pisma

W przeciwieństwie do Mezopotamii,

gdzie pismo wykształciło się z
przyczyn uwarunkowanych
gospodarką, w Egipcie nie możemy
wskazać prozaicznych przyczyn
pojawienia się pisma. Sami
Egipcjanie tłumaczyli to zjawisko jak
dar bóstw, a konkretnie - boga Tota

Geneza pisma

Co zaskakujące, nie możemy w

Egipcie wyodrębnić dłuższego

procesu kształtowania się pisma, tak

jak to miało miejsce w Mezopotamii.

Pismo hieroglificzne powstało z

istniejących piktogramów w zasadzie

w sposób nagły, jako właściwie już

gotowy system znaków (który ulegał

jednak zmianom i rozszerzał się).

Hieroglify

Egipcjanie zgodnie ze swoją

koncepcją powstania pisma nadali
mu nazwę „boskie słowa”. Nazwa,
której używamy dzisiaj, czyli
„hieroglify” pochodzi od greckiego
zwrotu „hieroglyfikos grammata”,
co oznacza „święte znaki”.

Hieroglify

• Najstarsze zabytki, które dają nam informacje

na temat pisma ograniczają się do

pojedynczych znaków – są to z reguły stele

grobowe i dary wotywne dla bóstw.

• Ostatnim „piśmiennym” zabytkiem

starożytnego Egiptu jest inskrypcja w świątyni

na wyspie File

z 394r. Cesarstwo Bizantyjskie, które

sprawowało wówczas zwierzchnictwo nad

Egiptem zakazało „pogańskich kultów”. Wraz z

tym zanikła umiejętność czytania pisma

egipskiego.

Język koptyjski

Wraz z nastaniem chrześcijaństwa

wprowadzono do języka egipskiego
greckie litery tworząc tzw. Język
koptyjski. Jest on do dziś używany
w liturgii egipskiego kościoła, a
jego znajomość pomogła
w rozszyfrowaniu pisma
hieroglificznego.

Kamień z Rosetty i

ponowne odczytanie

pisma Egipcjan

Odkryty w 1798r. Kamień z Rosetty

zawierał inskrypcję dotyczącą koronacji
Ptolemeusza V (27.03.196r.p.n.e)
zapisaną trzykrotnie:

- egipskim hieroglificznym,
- egipskim demotycznym oraz
- po grecku.

Kamień z Rosetty i

ponowne odczytanie

pisma Egipcjan

Odczytanie hieroglifów i hieratyki

udało się ostatecznie Jean-Francois
Champollionowi. Porównując ze sobą
inskrypcje z Kamienia z Rosetty, a
później także teksty z innych
zachowanych dokumentów, odtworzył
on nie tylko pismo, ale cały język - od
form gramatycznych aż do składni.

Trzy rodzaje znaków

Z około 800 znaków, część była

używana jako znaki-dźwięki
(fonogramy),
część jako znaki pojęciowe
(ideogramy),
a część posiadała obie te funkcje.

Dla rozróżnienia wprowadzono tzw.

determinatywy.

Alfabet ?

• Fonogramy oznaczały najczęściej

zbitkę dwóch lub trzech spółgłosek,
istniało jednak 25 fonogramów
pojedynczych.

• Egipcjanie nie traktowali tych znaków

oddzielnie (tak jak my dzisiaj litery),
tak więc nie można mówić o alfabecie
hieroglificznym, a raczej o systemie
hieroglificznym.

Fonogramy
jednospółgłoskowe

Rodzaje pisma

• Pismo hieroglificzne – na

wznoszonych na wieczność
monumentach (grobowcach,
świątyniach)

• Pismo hieroglificzne lekko

uproszczone tzw. kursywa – ważne
rękopisy papirusowe np. Księga
Umarłych

Rodzaje pisma

•

Pismo hieratyczne - powstałe przez
upłynnienie form hieroglifów, którego
wyróżniamy dwa rodzaje:

do zapisu utworów literackich i religijnych,

urzędowe,

gdzie urzędowe jest bardziej uproszczone

•

Pismo demotyczne – najbardziej
uproszczone, używane w życiu codziennym.

Rodzaje pisma

Jak czytać

• Egipcjanie nie zapisywali

samogłosek. Dla ułatwienia
odczytywania pisma egipskiego
egiptolodzy wprowadzili „wymowę
pomocniczą”, czyli wymowę tzw.
półkonsonantów.

Pięć języków

• Niezależnie od rozwoju pisma,

język egipski ulegał z czasem
licznym zmianom. Polegały one
głównie na wprowadzaniu do
języka literackiego wyrażeń z
języka potocznego, a także
wprowadzaniu różnego rodzaju
zapożyczeń z innych języków.

Pięć języków (1)

• Język staroegipski – ukształtowany

w okresie trzech pierwszych dynastii,
mało
o nim wiemy. Pozostały po nim krótkie
napisy zawierające imiona i tytuły, w
tym tzw. „Teksty piramid”. Jednym z
dłuższych tekstów jest autobiografia
możnowładcy o imieniu Meczen.

Pięć języków (2)

• Język średnioegipski – drogą

ewolucyjną wykształcił się ze
staroegipskiego, zwany klasycznym
ze względu na dużą ilość
wprowadzonych znaków i
stabilizację ortografii; funkcjonował
jako język oficjalny przez ok. 900 lat
(od 2200 do 1350-1300 r. p.n.e).

Pięć języków (3)

• Język nowoegipski –powstał wskutek

rewolucji faraona Echnatona;
wyrazy z języka potocznego zaczęły
gwałtownie przenikać do języka
literackiego, pojawiły się złożone
formy czasowników i nowe wyrazy
pochodzące najczęściej z języków
semickich.

Pięć języków (4, 5)

• Język demotyczny – wyparł język

nowoegipski, funkcjonował od VII w. p.n.e
do V w. n.e;
mylnie uważany za język ludu,
funkcjonował też w literaturze, a nawet w
tekstach religijnych, awansując do roli
oficjalnego języka

• Język koptyjski – funkcjonował

najprawdopodobniej równolegle z językiem
demotycznym.