DZIEDZINY ZARZĄDZANIA FINANSAMI

JEDNOSTKI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

DZIEDZINY ZARZĄDZANIA

FINANSAMI JST

1.

Zarządzanie aktywami trwałymi -
programem inwestycyjnym

2.

Zarządzanie aktywami obrotowymi -
gotówką, należnościami, zakupami,
zapasami,

3.

Zarządzanie pasywami (kapitałami)

4.

Zarządzanie długiem

5.

Zarządzanie płynnością finansową

6.

Zarządzanie ryzykiem

Zarządzanie aktywami

trwałymi



Decyzje w zakresie wykorzystania, odnowy, zakupu, sprzedaży

lub likwidacji aktywów trwałych wpływają na działalność

bieżącą, kondycję finansową JST, konsumpcję dóbr i usług.



W gospodarowaniu aktywami trwałymi chodzi o minimalizację

kosztów ich utrzymania oraz o maksymalizację korzyści, jakie

można uzyskać z ich odpowiedniego wykorzystania.



W zarządzaniu aktywami trwałymi bardzo ważną rolę

odgrywają:



strategia rozwoju, plan zagospodarowania przestrzennego,

wieloletnia prognoza finansowa, program inwestycyjny,



narzędzia analizy finansowej umożliwiające dokonanie oceny

stanu i wielkości posiadanego majątku



metody dokonywania umorzenia majątku



metody wartości zaktualizowanej oparte na sprowadzaniu

przyszłych korzyści i kosztów do wartości bieżącej i ich

porównania



metody monitoringu i kontroli stanu aktywów trwałych

Program inwestycyjny



Program inwestycyjny obejmuje wydatki, które JST planuje
ponieść w ciągu nadchodzącego okresu (min. 5 lat) i jest on
narzędziem planowania wieloletniego, wykorzystywanym w
celu określenia, które projekty inwestycyjne są potrzebne, a
także koordynowania procesu finansowania oraz terminów
realizacji tak, aby uzyskać maksymalne korzyści z danych
nakładów inwestycyjnych.



Program inwestycyjny powinien szczegółowo przedstawiać
wszystkie projekty inwestycyjne, które w danym momencie:
znajdują się w trakcie realizacji, zatwierdzone są do
realizacji, a także fakultatywnie listę inwestycji uznanych za
projekty o charakterze priorytetowym, na sfinansowanie
których nie ma obecnie środków.



Program inwestycyjny powinien zawierać: informacje o
charakterze każdego projektu, harmonogram realizacji
każdego projektu i szacunkowy poziom wydatków na
realizację każdego projektu.

Kryteria oceny zadań

inwestycyjnych

1.

korzyści społeczne wynikające z realizacji danego zadania
inwestycyjnego

2.

koszty wynikające z realizacji danego zadania inwestycyjnego

3.

zyski netto związane z realizacją danego zadania inwestycyjnego

4.

źródła sfinansowania wydatków związanych z wykonaniem danego
zadania inwestycyjnego i koszt pozyskania środków ze zwrotnych
źródeł finansowania na realizację danego zadania inwestycyjnego

5.

stopień pilności zadania inwestycyjnego, np. zadania: pilne,
konieczne wskazane, kontynuowane, odkładane

6.

wpływ realizacji danego zadania inwestycyjnego na: środowisko,
estetykę, sferę społeczną, warunki gospodarowania na terenie JST

7.

stopień

niepewności

i

ryzyka

wykonania

danego

zadania

inwestycyjnego

8.

konsekwencje podatkowe (np. obciążenie inwestycji podatkiem VAT)
i budżetowe związane z realizacją danego zadania inwestycyjnego

9.

korzyści wynikające z powiązań z innymi zadaniami inwestycyjnymi
(planowanymi, obecnie realizowanymi i już zrealizowanymi)

10.

wpływ danego zadania inwestycyjnego na stosunki z innymi JST

Kryteria wyboru

instrumentu finansowania

inwestycji

1.

uprawnienie JST do zastosowania danego instrumentu i jego
dostępność

2.

cel

zastosowania

danego

instrumentu

oraz

jego

funkcjonowanie w praktyce

3.

właściwości instrumentu z punktu widzenia zaspokojenia potrzeb JST

4.

ryzyko towarzyszące danemu instrumentowi

5.

koszt zastosowania danego instrumentu w porównaniu z
innymi

6.

okres spłaty i terminy regulacji zobowiązań oraz skutki
dokonywania

wcześniejszych

spłat

lub

innych

opcji

finansowania

7.

ograniczenia prawne poziomu zadłużenia (z ustaw i uchwał
JST)

8.

warunki stawiane przez pożyczkodawców i kredytodawców

9.

mechanizmy zwyczajowe, zmiany polityczne w organach władzy JST

10.

poziom kondycji finansowej JST

Zarządzanie programem

inwestycyjnym

1.

identyfikacja potrzeb inwestycyjnych

2.

określenie proponowanych zadań inwestycyjnych

3.

ustalenie priorytetowych zadań inwestycyjnych

4.

przeprowadzenie analizy możliwości finansowych JST

5.

określenie źródeł finansowania wybranych zadań
inwestycyjnych

6.

opracowanie programu inwestycyjnego

7.

uchwalenie

programu

inwestycyjnego

przez

organ

stanowiący JST

8.

przygotowanie budżetu inwestycyjnego i umieszczenie
zadań inwestycyjnych w projekcie budżetu na kolejny
rok budżetowy

9.

realizacja budżetu inwestycyjnego i kontraktów

10.

monitorowanie i kontrolowanie realizacji programu
inwestycyjnego

Zarządzanie aktywami

obrotowymi



Decyzje w zakresie zarządzania aktywami obrotowymi
służą zwiększaniu posiadanych zasobów i wpływają na
bieżącą konkurencyjność JST i na jej możliwości
wytwórcze.



Zarządzanie to obejmuje:



zarządzanie gotówką i krótkoterminowe inwestycje
kapitałowe jako funkcja okresowych nadwyżek środków
finansowych



zarządzanie należnościami, w tym politykę kredytową
prowadzoną wobec dłużników JST, analizę i kontrolę
kształtowania się poziomu należności oraz rozmiarów i
skutków polityki kredytowej, kredyt kupiecki odbiorcy i
obywatela



zarządzanie zakupami



zarządzanie zapasami

Zarządzanie gotówką

1/3

Cele zarządzania gotówką:

o

dążenie do osiągnięcia maksymalnego dochodu z
posiadanych środków

o

ochrona przed utratą lub sprzeniewierzeniem gotówki

o

redukowanie kosztów pożyczek i kredytów bankowych

o

zapewnienie

dostępu

do

środków

pieniężnych

potrzebnych do przeprowadzenia rozliczeń

Zarządzanie gotówką składa się z trzech głównych

procesów:

o

zarządzanie i kontrola środków pieniężnych na
rachunkach bankowych

o

zarządzanie i kontrola środków pieniężnych w kasie

o

zarządzanie przepływem gotówki

Zarządzanie gotówką

2/3

Proces przepływu gotówki można podzielić na 2 etapy:
1. proces planowania, który obejmuje:



określenie bieżącej sytuacji finansowej (stan środków

pieniężnych)



prognozowanie dochodów, wydatków i nadwyżek w danym

czasie



prognozowanie sytuacji finansowej JST



planowanie działań poprawiających sytuację finansową JST

Rezultatem procesu planowania przepływów gotówkowych

powinno być opracowanie:



planu strategicznego, pokazującego sytuację finansową z

punktu widzenia przepływów gotówki pod koniec każdego

miesiąca w ciągu roku finansowego



planu operacyjnego, pokazującego sytuację finansową z

punktu widzenia przepływów gotówkowych pod koniec

każdego dnia roboczego

Zarządzanie gotówką

3/3

2. Proces kontroli przepływów gotówki, który obejmuje:



zestawienie

prognoz

przepływów

gotówki

z

rzeczywistymi przepływami gotówki



kontrolę prognoz przyszłych przepływów gotówki



podjęcie działań w celu poprawy sytuacji związanej
z przepływami gotówki



Minimalizacja stanu posiadanej gotówki wymaga
zapewnienia synchronizacji wpływów i wydatków
budżetowych, co z kolei uzależnione jest od
przeznaczenia gotówki oraz prognozy przepływu
gotówki. Minimalizacja stanu gotówki oznacza
możliwość zaangażowania pozostałej wolnej kwoty
w formie inwestycji w papiery wartościowe i lokaty
terminowe w bankach.

Zarządzanie należnościami



Zarządzanie należnościami z tytułu dostaw i usług, danin i opłat
publicznych ukierunkowane jest na pobudzanie dłużników JST
do kształtowania woli realizacji zapłaty przy jednoczesnym
optymalizowaniu terminów i warunków płatności. W tym celu
należy:



prowadzić analizę dłużników aby zminimalizować należności
przeterminowane i stracone



ustalić zależności między należnościami a zobowiązaniami w
celu przyspieszenia cyklu należności i opóźnienia cyklu
zobowiązań



opracować strategię polityki kredytowej (konserwatywna,
agresywna, mieszana) i określić narzędzia jej realizacji, np.
warunki płatności (zaliczka, przedpłata, gotówka, odroczony
termin płatności); limity kredytu kupieckiego; skonto, czyli
rabat za skrócenie terminu płatności; metody i procedury
oceny sytuacji finansowej kontrahenta oraz windykacji
należności

Zarządzanie zakupami

1/2

Do podstawowych funkcji zarządzania zakupami można

zaliczyć:

o

określenie standardowych warunków dokonywania
zakupów dóbr i usług

o

planowanie zapotrzebowania JST na dobra i usługi

o

dokonywanie zakupów dóbr i usług

o

przyjmowanie dostaw dóbr i odbiór wykonanych
usług

o

dystrybucja zakupionych dóbr

o

przechowywanie zakupionych dóbr

o

kontrolowanie czy otrzymane dobra i wykonane
usługi na rzecz JST są zgodne z zamówieniem

Zarządzanie zakupami

2/2

W podejmowaniu decyzji zarządzający zakupami i

skarbnik dążą do jak najefektywniejszego i
najskuteczniejszego wykorzystania zasobów:



poszukując najniższej ceny zakupu (przy
spełnieniu

wyznaczonych

warunków

standardowych dobra lub usługi) i dogodnych
terminów płatności w zależności od przepływu
środków pieniężnych



prognozując zapotrzebowanie JST na dobra i
usługi z uwzględnieniem zmian cen zakupu



udoskonalając proces gromadzenia informacji
dotyczących zakupów (z wykorzystaniem
technik informatycznych)

Zarządzanie zapasami

1/2



Wśród zapasów można wyróżnić zapasy np. materiałów,
surowców, towarów. Warto też zwrócić uwagę na nieco
odmienne spojrzenie na zapasy JST. Stąd też gotówka w
kasie, posiadane aktywa trwałe (np. budynki, grunty,
urządzenia) nie wykorzystane należy uznać za rodzaj
zapasów.



Celem zarządzania zapasami jest zapewnienie ich w
wielkości niezbędnej do prowadzenia działalności przy
najmniejszych

możliwych

kosztach.

Istotną

rolę

odgrywają tu koszty, które mogą być dokładnie
określone, bo wyrażone są w jednostkach wartościowych
(w środkach pieniężnych), jak i koszty, których nie
można w ten sposób zdefiniować, np. utracony czas,
zakłócenia

w

realizacji

zadań

oraz

oburzenie

mieszkańców wynikłe z nieterminowej lub złej pod
względem jakości realizacji zadań.

Zarządzanie zapasami

2/2

W zarządzaniu zapasami główną rolę odgrywają koszty ich

utrzymania i koszty zamawiania.

Kosztami utrzymania są:

o

koszty kapitałowe (utraconych możliwości)

o

koszty magazynowania (koszty o charakterze rzeczowym i

finansowym, np. amortyzacja budynków, płace magazynierów,

koszty remontu i konserwacji)

o

koszty ubezpieczenia zapasów, np. od pożarów, powodzi czy

kradzieży

o

koszty przemieszczania zapasów np. w celu zrealizowania

zadania

o

koszty zużycia i starzenia się zapasów np. spadek wartości

zapasów i zużycie ekonomiczne

Do kosztów zamawiania należą:

o

koszty utraty rabatu

o

koszty wyczerpania zapasów

Zarządzanie pasywami

(kapitałami)



Kształtowanie strategii struktury finansowania majątku
(strategii kapitałowej) i sposób finansowania działalności
JST są ważne dla racjonalizacji kosztów związanych z
wykorzystywaniem długu w finansowaniu realizacji zadań
JST. Można wyróżnić trzy warianty relacji między
majątkiem a finansującymi go kapitałami, tj.



wariant pierwszy, w którym w znacznej części majątek
JST

finansowany

jest

zobowiązaniami

(znaczne

zadłużeniem JST)



wariant drugi, w którym majątek JST tylko częściowo jest
finansowany zobowiązaniami



wariant trzeci, w którym majątek JST w całości pokryty
jest funduszami własnymi



Zarządzanie długiem

Zarządzanie długiem

1/2



określenie przyczyn korzystania przez JST ze
zwrotnych źródeł finansowania w krótkim, średnim
i długim okresie, w tym określenie celów i
kierunków wydatkowania środków pieniężnych
pozyskanych ze zwrotnych źródeł finansowania



zdefiniowanie ograniczeń korzystania przez JST z
instrumentów zwrotnego finansowania (prawnych,
ekonomicznych, politycznych, organizacyjnych)



określenie granic zadłużania się i maksymalnego
okresu wymagalności (spłaty)



określenie zasad i trybu podejmowania decyzji w
sprawie wyboru formy długu



sformułowanie czynników (kryteriów) wyboru przez
JST instrumentów zwrotnego finansowania

Zarządzanie długiem

2/2



optymalny

wybór

odpowiedniego

instrumentu

zwrotnego finansowania



kształtowanie

struktury

długu

poprzez

dywersyfikację kanałów dystrybucji długu JST



określenie skutków korzystania przez JST ze
zwrotnych źródeł finansowania



minimalizacja

ryzyka

finansowego,

czy

też

utrzymywanie ryzyka na pewnym akceptowalnym
poziomie



minimalizowanie kosztów obsługi długu



koordynowanie bieżącej oraz przyszłej zapadalności
instrumentów dłużnych z wymagalnością zobowiązań
w celu utrzymania płynności finansowej budżetu JST
i tym samym zdolności JST do obsługi długu

Zarządzanie płynnością

finansową



Istotnym elementem w kształtowaniu relacji między

aktywami (majątkiem) a pasywami (kapitałami) JST w

ujęciu

krótkoterminowym

jest

płynność

finansowa

(zdolność JST do terminowego regulowania zobowiązań)

oraz w ujęciu długoterminowym - utrzymanie równowagi

finansowej.



W zarządzaniu płynnością finansową wykorzystywane są

narzędzia analizy finansowej do oceny i prognozowania

płynności finansowej w krótkim i długim okresie oraz

harmonogram realizacji dochodów i wydatków.



Harmonogram ten to zestawienie obrazujące przewidziane

do realizacji minimalne kwoty dochodów oraz maksymalne

kwoty wydatków budżetowych z jednoczesnym podaniem

czasu, w jakim mają być one zrealizowane (częstotliwość

okresów do porównań) oraz sposobu ich realizacji

(szczegółowość dochodów i wydatków), jak również

jednostek i osób odpowiedzialnych.

Istota i rodzaje ryzyka

Zarządzanie ryzykiem

1/2



Zarządzanie ryzykiem to procedury i polityki oraz
skoordynowane

działania

podejmowane

przez

kierownictwo

i

pracowników

JST,

zwiększające

prawdopodobieństwo osiągnięcia celów i realizacji
zadań.



Na zarządzanie ryzykiem składa się:



identyfikacji ryzyka,



analiza ryzyka (kategoryzacja, pomiar i ocena),



sterowanie ryzykiem poprzez określenie reakcji na
ryzyko i wdrożenie metod postępowania z ryzykiem,
czyli podjęcie działań zaradczych (akceptacja, transfer,
redukcja, przeciwdziałanie (kontrola), unikanie ryzyka,



informacja i komunikacja oraz monitorowanie i
kontrola w zakresie wyników zarządzania ryzykiem.

Zarządzanie ryzykiem

2/2

W celu minimalizacji możliwości powstania ryzyka, władze

samorządowe powinny opracować program zarządzania
ryzykiem, który określałby przede wszystkim:



rodzaje ryzyka i sposoby zabezpieczenia się przed nim



procedury tworzenia i wykorzystania rezerw związanych z
wystąpieniem zdarzeń losowych



obowiązki i kompetencje zarządzającego ryzykiem



sytuacje, w których należy korzystać z pomocy
konsultantów

zewnętrznych

zajmujących

się

zarządzaniem ryzykiem



procedury opracowania sprawozdań o powstałych
szkodach w wyniku przyczyn losowych i oceny przyczyn
zaistniałej sytuacji



rodzaje decyzji, które mogą zostać podjęte tylko przez
skarbnika, organ wykonawczy lub stanowiący JST