Pedagogika społeczna

to dział pedagogiki zajmujący się
problematyką środowiskowych
uwarunkowań procesu
wychowawczego oraz rozwoju
człowieka

Związek pedagogiki społecznej z innymi
naukami. Pedagogika społeczna
wyodrębniła się z pedagogiki ogólnej i jest
łącznikiem pomiędzy naukami o rozwoju,
wychowaniu, społeczeństwie, kulturze.

Czerpie dorobek z innych nauk i najściślej
współpracuje z: teorią wychowania,
socjologią wychowania, socjologia kultury,
psychologia społeczną, polityką społeczną.

I.

Obszary zainteresowań pedagogiki społecznej.
-środowiska wychowania naturalnego – rodzina, grupy
rówieśnicze;
-środowiska wychowania instytucjonalnego ;
-dysfunkcjonalność rodziny-
-problematyka społeczna, np. bezrobocie, ubóstwo,
alkoholizm, przemoc w rodzinie, itp. dysfunkcje;
-sytuacja dziecka w rodzinach dysfunkcyjnych;
-problematyka czasu wolnego dzieci i młodzieży (wartości i
patologie czasu wolnego);
-media w życiu współczesnego człowieka(wartości
poznawcze, edukacyjne, patologie);
-środowisko lokalne;
-edukacja międzykulturowa,
-wartości – system, jego zmiana;
-instytucje pozaszkolne – jako teren oddziaływań
społeczno-wychowaczych (policja, sądy, stowarzyszenia,
itp.)

pojęcie pedagogiki społecznej wg .
Radlińskiej
Pedagogika społeczna - jest nauka
praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu
nauki o człowieku, biologicznych i
społecznych aspektów, w powiązaniu z etyką
i kulturoznawstwem ( teoria i historia kultury
).
Można ją najkrócej określić jako
zainteresowanie wzajemnym stosunkiem
jednostki i środowiska, wpływem warunków
bytu i kręgu kultury na człowieka w rożnych
fazach jego życia.

Rys historyczny

Po raz pierwszy terminu "pedagogika społeczna" w
literaturze użył Adolf Diesterweg (1834r., niemiecki
pedagog), żyjący w czasach nasilających się tendencji
upowszechniania oświaty;

autor ten dostrzegł złożoność

struktury ówczesnego mu społeczeństwa, jej zróżnicowanie klasowe i
ekonomiczne oraz biedotę chłopskich i robotniczych rodzin, dla
których uczęszczanie dzieci do szkoły wymagało przezwyciężenia
wielu trudności natury ekonomicznej jak i tych związanych z oporem
środowiska. Diesterweg obrał sobie za cel przygotowanie nauczycieli
do niesienia odpowiedniej pomocy dziecku, który to zakres
działalności nazwał właśnie pedagogiką społeczną, przy czym
działalność tę traktował na równi z przygotowaniem do nauczania
przedmiotów i innych ogólno - wychowawczych zadań w szkole.
Zatem utworzona przez niego pedagogika społeczna

skoncentrowana była głównie wokół społeczno -
kulturowych składników procesu wychowania,
kształtując nowe obszary działalności wychowawczej
(szczególnie poza szkołą, w naturalnym środowisku
ucznia). Iteresował się przede wszystkim
funkcjonowaniem różnych instytucji wychowawczych,
kulturalnych i socjalnych w perspektywie ich celu
wspomagania i rozszerzania procesów planowej
działalności wychowawczej.

W początkach XX wieku nastąpiło ponowne odkrycie
naukowego dorobku Pestalozziego wraz z próbą
nowego, innego spojrzenia na jego koncepcję szkoły
elementarnej oraz koncepcję sprawowania opieki
nad dziećmi i młodzieżą ->

starano się wykorzystać jego

idee dla wzbogacenia istniejącej teorii pedagogicznej, a dzieła
te stworzyły podstawy teoretyczne dla pedagogiki społecznej.

Pestalozzi był zdania, iż wychowanie stanowiące
wszechstronny proces realizuje się nie tylko w toku planowej
działalności nauczyciela (wychowawcy), lecz również poprzez
działanie różnorodnych bodźców zarówno w rodzinie, jak i w
środowisku lokalnym i rówieśniczym. Nakreślił on wzór
nauczyciela, który oprócz odpowiedniego
przygotowania do swojej pracy nauczycielskiej, jest
również zaangażowany w pracę społeczną i
wychowawczą w środowisku (wskazał środowisko, jako
główne źródło bodźców oraz wpływów determinujących
skuteczność pracy szkoły).

Pestalozzi zatem sformułował

podstawowe tezy, rozwijane

później na gruncie pedagogiki

społecznej

Według Stanisława Szackiego, pedagog to pracownik społeczny
posiadający szerokie horyzonty; a więc zarówno organizator własnej
pracy jak i wnikliwy obserwator oraz badacz różnorodnych procesów
wychowawczych;

-pierwsze i podstawowe zadanie pedagogiki społecznej stanowi
wyposażenie osób zajmujących się organizacją procesu dydaktycznego
lub wychowawczego w wiedzę dotyczącą skuteczności zabiegów takich
jak:

-gromadzenie wiedzy dotyczącej rzeczywistości wychowawczej i
rzetelny opis wyników obserwacji oraz twierdzeń (z zakresu przebiegu
procesów wychowawczych) w formie opisowych i sprawozdawczych
zdań

-dokonywanie uogólnień wyników obserwacji poprzez wykrywanie
różnych zależności i związków pomiędzy zjawiskami wychowawczymi;
formułowanie wniosków w formie ogólnych postulatów dotyczących
stwierdzonych prawidłowości w zakresie przebiegu procesów
wychowawczych oraz wyjaśnianie owych związków i zależności w
aspekcie ich pozytywnych i negatywnych skutków wychowawczych, co
umożliwia sterowanie tymi procesami

-dostarczenie niezbędnej dla przekształcania rzeczywistości
wychowawczej wiedzy w formie normatywnych i wartościowych zdań
oraz celów i zasad wychowania (ukazując ich związek ze społeczno -
ekonomicznym rozwojem społeczeństwa) oraz zdefiniowanie sposobów
realizacji tych celów wychowania jak i sprawdzanie ich skuteczności w
praktyce wychowawczej

I. Okres 1908 -1939r.
1908r. – pierwszy raz użyto nazwy ``pedagogiki społeczna`` w pracy Heleny
Radlińskiej ``Z zagadnień pedagogiki społecznej``. Jest to okres tworzenia
podstaw teoretycznych pedagogiki społecznej w Polsce.

Głównym punktem widzenia pedagogiki społecznej jest wzajemny i aktywny
stosunek jednostki środowiska. Poprzez edukację należy wdrażać do
aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym, krzewienie kultury narodowej,
naczelny motyw – dobro gnębionego narodu. Radliska przygotowywała
jednostki do obrony przed warunkami środowiskowymi, chciała wychować
aktywnego człowieka. Zależało jej na utrzymaniu tożsamości narodowej.

1913 r. pierwszy podręcznik polski z oświaty pozaszkolnej ``Praca oświatowa, jej
zadania, metody, organizacja`` pod red. Heleny Radlińskiej
1925 r. powstała pierwsza niepubliczna szkoła wyższa – Studium Pracy Społeczno-
Oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej
Prace Radlińskiej:
1935 r. - ``Stosunek wychowawcy do środowiska społecznego`` - zasadnicze przesłanki
własnej koncepcji pedagogiki społecznej
1937 r. - ``Społeczne przyczyny powodzeń i niepowodzeń szkolnych`` - demaskacja
ograniczeń i środowiskowych uwarunkowań dostępności do oświaty
Kontynuacją tego okresu są lata 1939-1945 – kontynuacja pracy Wolnej Wszechnicy
Polskiej pod kierunkiem Radlińskiej

II. Okres 1945 – 1980r. (Aleksander Kamiński)
Za koniec tego okresu przyjmujemy rok 1980 ponieważ po wydarzeniach sierpniowych
nastąpiło pęknięcie ówczesnej formacji ustrojowej a pedagodzy dzięki temu rozpoczęli
nowe poszukiwania oraz ocenili rolę jaką PS pełniła w okresie międzywojennym a jaką
mogłaby pełnić w zmieniających się warunkach społecznych.
Jest to etap kontynuacji dorobku tej dyscypliny z lat II RP, próba zaadoptowania tego
dorobku do nowych potrzeb wychowawczych .
1950 r. – likwidacja katedry PS Uniwersytetu Łódzkiego
1950 – 1956 r. przerwa w rozwoju pedagogiki społecznej
1957 r. – zjazd pedagogów społecznych w Warszawie zorganizowany przez uczniów i
współpracowników Radlińskiej skupionych wokół Wroczyńskiego, gdzie zainicjowano
utworzenie na Uniwersytecie Warszawskim Katedry Pedagogiki Społecznej pod
kierownictwem Wroczyńskiego. Obfitość prac teoretycznych i badań empirycznych.
1962 r. – reaktywacja Katedry PS na Uniwersytecie Łódzkim pod kierownictwem
Kamińskiego
1970 r. – Ośrodek PS na UAM w Poznaniu pod kierownictwem Kowalskiego
1972 r. – WSP Bydgoszcz pod kierownictwem Trempala
1974 r. – UŚL Katowice pod kierownictwem Gąsiora
1976 r. – UMK Toruń pod kierownictwem Kawuli
1978 r. – filia UW Białystok pod kierownictwem Izdebskiej
Władza nie chciała silnych grup więc sama postać Radlińskiej nie była mile widziana.
Problemy narkomani i alkoholizmu były tematami tabu.

Aleksander Kamiński; wybitny animator ruchu skautowego w
świecie, twórca metody zuchowej, pisarz, pedagog,
naukowiec.

Poglądy
Jako protagonista ustroju demokratycznego eksponował takie jego
zalety jak:

Wolność
Równość
Parlamentaryzm

Lokował ogromne, pedagogiczne nadzieje w demokracji.

Łączył odpowiedzialność obywatelską z wysoką etycznością.

Zasadniczym rysem jego pedagogiki było pogłębienie idei
humanizmu (autonomia osoby ludzkiej). Nawiązywał do pedagogiki
personalistycznej S. Hessena, gdzie podstawową cechą było
ujmowanie jednostki w rozwoju, w procesie kształtowania się
osobowości, w dialektycznym związku ze społeczeństwem i tradycją.

III. Okres od 1980
Data związana z wydarzeniami sierpniowymi ( Lech Wałęsa, zalegalizowanie
związków zawodowych ). Podpisanie porozumień 31.08.1980r w trzech
miastach: Gdańsk, Szczecin oraz Jastrzębie Zdrój. Doprowadziło to do
zalegalizowania „Solidarności”.

Rok 80-ty oznacza także zgodę na otwarcie MONAR`u oraz wprowadzeniu 12
kroków dla alkoholika, stosowanych w profilaktyce.
Między innymi formułowane są koncepcje wychowania przeciwstawiające się
indoktrynacji i urabianiu wychowanków, dramaty tożsamości, obnażanie
ograniczeń rozwoju, myśli pedagogicznej i praktyki pedagogicznej.
1983 r. – powstaje WSP w Zielonej Górze – Hajduk , Olsztynie – Kawula
Od roku 1989 następuje przechodzenie w gospodarkę rynkową, definiowane
są nowe obszary zagrożeń społecznych, powstają prace teoretyczne i skrypty
poświęcone Radlińskiej i Kamińskiemu oraz prace o charakterze
empirycznym.

•wg. Wroczyńskiego - ``szkołocentryzm``, praca pozaszkolna,
edukacja permanentna, oświata dorosłych, koncepcja szkoły
środowiskowej i metodologia pedagogiki społecznej. Oddziaływanie
na dzieci przez szkołę, czynniki od. pozaszkolnych. Koncepcja szkoły
środowiskowej - szkoła powinna współpracować z innymi instytucjami
t.j.: Policja, MOPS, Zakłady pracy.

•wg. Kamińskiego – funkcje wychowawcze pracy socjalnej i
kulturalnej, czyli wychowawcze aspekty czasu wolnego, problematyka
profilaktyki społecznej, wychowawcze funkcje związków młodzieży i
stowarzyszeń społecznych, wychowanie do starości, metodologia
(techniki, zajęcia metody) PS.

Kamiński wyróżnia funkcje wychowawcze:

pracę kulturalną- organizowanie czasu wolnego.

pracę socjalną- wychowanie do starości, Uniwersytety
Trzeciego Wieku.

Działy pedagogiki społecznej

a)analiza konkretnych środowisk wychowawczych
b)projektowanie zmian w badanym środowisku wychowawczym
c)podjęcie działań praktycznych służących poprawie analizowanej
rzeczywistości wychowawczej

•wg. Pilcha – rodzaje zadań:

a)zadania opisowe ( empiryczne )
b)zadania normatywne ( stawianie celów i wartości )
c)zadania socjotechniczne
( zasada kształtowania określonych zjawisk społecznych )

•wg. Trempały – trzy grupy zadań:

PODSTAWOWE POJĘCIA
Środowisko ( wg, Wiesława Cisowskiego ) – zespół warunków, wśród
których bytuje jednostka i czynników kształtujących jej osobowość
oddziaływujących stale lub przez dłuższy czas.
Środowisko: bezpośrednie, szersze, obiektywne i subiektywne, materialne i
niewidzialne
Wg. Smolińskiej-Theiss nie można wytyczyć granicy między człowiekiem a
środowiskiem a tym bardziej przeciwstawić te dwa elementy.
Wychowanie – wg. Radlińskiej obejmuje trzy nawzajem uzupełniające się
sfery rozwojowe człowieka:
wzrost ( rozwój osobniczy, dotyczy rozwoju zadatków genetycznych –
wzrostu fizycznego i psychicznego mającego charakter autonomiczny )
wrastanie ( czyli wchodzenie jednostki w różne środowiska społeczne.
Przebieg wrastania uzależniony jest od przebiegu wzrostu. Postawa
jednostki wobec środowiska przechodzi ewolucje z uległej w obronną a
następnie czynną. Jednostka dojrzała czerpie wzory wrastania z dziedzictwa
wartości trwałych i wzmacnia je własnymi siłami )
akulturacja – wprowadzenie ( odbywa się poprzez pomoc udzielaną
generacji młodszej lub ludziom dorosłym poszukującym sposobów
rozwiązywania zadań stawianych przed nimi. Wprowadzenie zapoznaje z
obyczajami, wierzeniami, wiedzą, uczy sprawności, przygotowuje do
zawodu i życia w społeczeństwie ).

Wpływy wychowawcze to oddziaływania intencjonalne i
nieintencjonalne. Nowe wychowanie to konieczność
przygotowania do swobodnej twórczości indywidualnej i
zespołowej. Wychowanie to proces otwarty bez gotowych
recept, przymusu, wspomagający wzrost, ułatwiający
wrastanie, wprowadza w świat wartości.
Wychowanie równoległe ( wg. Wroczyńskiego ) – jest to
szeroki strumień wpływów wychowawczych oddziaływujących
na młodszą generacje poza szkołą w różnych etapach życia i w
różnych dziedzinach życia. Jest to pojęcie szersze od
wychowania pozaszkolnego.
Siły społeczne ( wg. Radlińskiej ) – uzdolnienia i cechy
jednostek i grup społecznych wyrażające się lub mogące się
wyrazić w jakiejkolwiek dziedzinie aktywności. Siły społeczne
dynamizują życie w środowisku, rozwijają i przekazują
wartości. Kamiński wyróżnia siły jednostkowe i zbiorowe.
Pokolenie historyczne ( wg. Radlińskiej ) – są to wszystkie
roczniki współżyjącej w danej chwili w obliczu tych samych
wydarzeń i tych samych zadań. W pokoleniu historycznym
współżyją trzy pokolenia: dziadków, ojców, dzieci.

Diagnoza społeczna ( wg. Radlińskiej ) – jest to rozpoznanie na
podstawie zebranych i ocenionych danych z różnych źródeł
poszczególnego stanu rzeczy i jego genezy lub przyczyn oraz
wyjaśnienia znaczenia i etapu rozwoju a także ocena możliwości jego
zmiany w kierunku pedagogiczne pożądanym. Przedmiot diagnozy
społecznej to: potrzeby psychiczne i społeczne, siły ludzkie, sytuacje
społeczne. Szczegółową problematykę diagnozy społecznej stanowią:
sieroctwo, przyczyny powodzeń i niepowodzeń szkolnych, przyczyny i
społeczne sposoby przeciwdziałania różnym rodzajom patologii
społecznych, potrzeby kulturalne w środowisku lokalnym.
Profilaktyka ( wg. Radlińskiej ) – jest to zapobieganie klęskom
społecznym i wykolejeniom jednostek czyli reagowanie ( w formie
pomocy ) na sytuacje hamujące rozwój i egzystencje jednostek. Wg.
Wroczyńskiego jest to hamowanie czynników stwarzających
powszechne zagrożenie i pobudzanie aktywności w pożądanych
kierunkach. Wg. Kamińskiego profilaktyka dzieli się na: opiekuńczą i
społeczno wychowawczą.
Kompensacja społeczna ( wg. Radlińskiej ) – jest to celowe
wyrównanie braków uzupełnianie niepomyślnych składników sytuacja
osobistej czy grupowej, stwarzanie warunków życia uważane za
normalne, wspieranie osób słabych. Instytucje spełniające funkcje
kompensacyjną: rodzina zastępcza, klub młodzieżowy.