Urlop wypoczynkowy i inne przerwy w wykonywaniu
pracy

Uwagi wstępne



Stosunek pracy jest stosunkiem zobowiązaniowym o
charakterze trwałym, z którego wypływa obowiązek
świadczenia pracy przez pracownika w stałych,
codziennych odcinkach czasu.



Wykonywanie pracy nie jest jednak świadczeniem
ciągłym w dosłownym tego słowa znaczeniu, ponieważ
pracownik nie wykonuje pracy nieprzerwanie, lecz w
sposób powtarzający się regularnie, z reguły co dobę, w
oznaczonych godzinach składających się na dzienny i
tygodniowy wymiar czasu pracy.



W świadczeniu przez pracowników pracy w sposób opisany

mogą występować różne przewidziane przez prawo przerwy,

które mają postać:

1)

dni wolnych od pracy, czyli całodziennych przerw w

wykonywaniu pracy, przysługujących z mocy prawa ogółowi

pracowników;

2)

urlopów, czyli okresowych przerw w wykonywaniu pracy,

przysługujących pracownikom indywidualnie w granicach

określonych prawem;

3)

zwolnień od pracy udzielanych pracownikom przez

pracodawcę bądź na okres jednego lub więcej dni

(zwolnienia okolicznościowe, nazywane także „urlopami”

okolicznościowymi), bądź na część dnia roboczego potrzebną

do załatwienia w czasie godzin pracy spraw społecznych,

osobistych lub innych nie związanych z pracą zawodową;

4)

przerw z przyczyn uniemożliwiających stawienie się w do

pracy, które usprawiedliwiają spóźnienie się do pracy lub

nieobecności w niej przez okres jednego lub więcej dni.

Dni wolne od pracy



Dniami ustawowo wolnymi od pracy są:

1)

niedziele,

2)

dni świąteczne, określone odrębnymi przepisami,

3)

soboty lub inne dni tygodnia, wynikające z 5-
dniowego tygodnia pracy.

Urlopy pracownicze

Pojęcie i rodzaje



Urlop – to zagwarantowana prawem przerwa w
wykonywaniu pracy, przysługująca pracownikowi w
sytuacjach określonych w ustawie.



W związku z niejednolitą i niekonsekwentną terminologią
występującą w naszym prawie nie da się ściśle odróżnić
urlopów od tzw. okolicznościowych zwolnień od pracy
(„urlopów okolicznościowych”).



Według terminologii ustawowej urlopami pracowniczymi są:

1)

urlop wypoczynkowy i

2)

przerwy przysługujące z przyczyn szczególnych,
nazywane urlopami ( np. urlop wychowawczy,
szkoleniowy itp.).

Urlop wypoczynkowy



Urlop wypoczynkowy jest coroczną, nieprzerwaną i płatną przerwą w

wykonywaniu pracy, przysługująca ogółowi pracowników w wymiarze,

uzależnionym od okresów zatrudnienia, do którego dolicza się okres

nauki.



W polskim prawie udzielanie urlopu opiera się na pięciu podstawowych

zasadach:

1)

powszechności uprawnień urlopowych – prawo do urlopu mają

zasadniczo wszyscy pracownicy po co najmniej 6 miesiącach

pracy,

2)

równości uprawnień urlopowych – pracownicy posiadający te same

okresy zatrudnienia i ukończone szkoły mają w zasadzie prawo do

urlopu w tym samym wymiarze,

3)

odpłatność urlopu – przerwa urlopowa jest zawsze płatną przerwą

w wykonywaniu pracy, za którą należy się pracownikowi

wynagrodzenie takie jak za okres wykonywania pracy,

4)

prawa do urlopu w naturze – wypłacenie zastępującego go

ekwiwalentu jest dopuszczalne tylko w sytuacjach wyjątkowych,

określonych prawem,

5)

prawo do urlopu nieprzerwanego – podziału urlopu na części może

nastąpić tylko w granicach przewidzianych prawem.

Nabycie prawa do urlopu wypoczynkowego



Zgodnie z nowym brzmieniem art. 153 KP pracownik

podejmujący pracę po raz pierwszy, w roku

kalendarzowym, w którym podjął pracę, uzyskuje prawo

do urlopu z upływem każdego miesiąca pracy, w

wymiarze 1/12 wymiaru urlopu przysługującego mu po

przepracowaniu roku.



Prawo do kolejnych urlopów pracownik nabywa w

każdym następnym roku kalendarzowym.

WYMIAR URLOPU



Zgodnie z nowym brzmieniem art. 154 § 1 KP wymiar

urlopu wynosi:
1) 20 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony krócej niż

10 lat,
2) 26 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony co najmniej

10 lat.



Do okresu zatrudnienia, od którego zależy prawo do

urlopu i wymiar urlopu, wlicza się okresy poprzedniego

zatrudnienia, bez względu na przerwy w zatrudnieniu

oraz sposób ustania stosunku pracy (art. 154 1 KP).



W art. 154

1

KP dotychczasową treść oznacza się jako §

1 i dodaje się § 2 w brzmieniu:



W przypadku jednoczesnego pozostawania w dwóch lub
więcej stosunkach pracy wliczeniu podlega także okres
poprzedniego niezakończonego zatrudnienia w części
przypadającej przed nawiązaniem drugiego lub
kolejnego stosunku pracy.

Urlop w wymiarze proporcjonalnym



W roku kalendarzowym, w którym ustaje stosunek pracy

z pracownikiem uprawnionym do kolejnego urlopu,

pracownikowi przysługuje urlop:



1)  u dotychczasowego pracodawcy - w wymiarze

proporcjonalnym do okresu przepracowanego u tego

pracodawcy w roku ustania stosunku pracy, chyba że

przed ustaniem tego stosunku pracownik wykorzystał

urlop w przysługującym mu lub w wyższym wymiarze,



2)  u kolejnego pracodawcy - w wymiarze:



a)  proporcjonalnym do okresu pozostałego do końca

danego roku kalendarzowego - w razie zatrudnienia na

czas nie krótszy niż do końca danego roku

kalendarzowego,



b)  proporcjonalnym do okresu zatrudnienia w danym

roku kalendarzowym - w razie zatrudnienia na czas

krótszy niż do końca danego roku kalendarzowego, (art.

155 1 § 1 KP ).



2. Jeżeli okres zatrudnienia przypada po nabyciu przez

pracownika prawa do urlopu w danym roku kalendarzowym,

wymiar urlopu pracownika powracającego do pracy w ciągu

tego samego roku kalendarzowego ulega proporcjonalnemu

obniżeniu, chyba że przed rozpoczęciem tego okresu

pracownik wykorzystał urlop w przysługującym mu lub w

wyższym wymiarze. (art. 155

2

§ 2 KP ).



3. Pracownikowi, który przed ustaniem stosunku pracy w

ciągu roku kalendarzowego wykorzystał urlop w wymiarze

wyższym niż przysługujący, u kolejnego pracodawcy

przysługuje mu urlop w odpowiednio niższym wymiarze;

łączny wymiar urlopu w roku kalendarzowym nie może być

jednak niższy niż wynikający z okresu przepracowanego w

tym roku u wszystkich pracodawców art. 155

1

§ 2 KP).



4. Zasady dotyczące udzielania urlopu wypoczynkowego w

wymiarze proporcjonalnym stosuje się odpowiednio do

pracownika podejmującego pracę u kolejnego pracodawcy w

ciągu innego roku kalendarzowego niż rok, w którym ustał

jego stosunek pracy z poprzednim pracodawcą.



5. Urlop w wymiarze proporcjonalnym nabywa pracownik,

który powraca do pracy u dotychczasowego pracodawcy w

ciągu roku kalendarzowego po co najmniej 1 miesiąc okresie:



a)  urlopu bezpłatnego,



b)  urlopu wychowawczego,



c)  odbywania zasadniczej służby wojskowej lub jej form

zastępczych, okresowej służby wojskowej, przeszkolenia

wojskowego albo ćwiczeń wojskowych,



d)  tymczasowego aresztowania,



e)  odbywania kary pozbawienia wolności,



f)   nieusprawiedliwionej nieobecności w pracy.



Jeżeli okres taki przypada po nabyciu przez pracownika prawa

do urlopu w danym roku kalendarzowym, wymiar urlopu

pracownika powracającego do pracy w ciągu tego samego

roku kalendarzowego ulega proporcjonalnemu obniżeniu,

chyba że przed rozpoczęciem tego okresu pracownik

wykorzystał urlop w przysługującym mu lub w wyższym

wymiarze (art. 155

2

§ 1 –2 KP).

Zgodnie z nowym art. 154

2

KP



1. Urlopu udziela się w dni, które są dla pracownika

dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem

czasu pracy, w wymiarze godzinowym, odpowiadającym

dobowemu wymiarowi cza su pracy pracownika w

danym dniu.



2. Przy udzielaniu urlopu w wyżej wskazany sposób, jeden

dzień urlopu odpowiada 8 godzinom pracy.



3. Reguły wyżej przywołane stosuje się do pracownika,

którego dobowa norma czasu pracy, wynikająca z

odrębnych przepisów jest niższa niż 8 godzin.



4. Udzielnie pracownikowi urlopu w dniu pracy w

wymiarze godzinowym odpowiadającym części dobowego

wymiaru czasu pracy dopuszczalne jest jedynie w

przypadku, gdy część urlopu pozostała do wykorzystania

jest niższa niż pełny dobowy wymiar czasu pracy

pracownika w dniu, na który ma być udzielony urlop.

Przesunięcie terminu urlopu



1. Przesunięcie terminu na wniosek pracownika.



Wcześniej ustalone terminy urlopu wypoczynkowego
mogą być zmieniane z inicjatywy pracodawcy lub
pracownika. Można przesunąć termin urlopu na wniosek
pracownika umotywowany ważnymi przyczynami.
Pozwala na to art. 164 § 1 KP. Ocena, czy przyczyny
podawane przez pracownika są ważne należy do
pracodawcy.



2. Przesunięcie terminu bez wniosku pracownika.



Przesunięcie terminu urlopu może także nastąpić, jeżeli
nieobecność wypoczywającego pracownika
spowodowałaby poważne zakłócenia toku pracy (art.
164 § 2 KP). Ocena powagi zakłóceń również należy do
pracodawcy.

3. Obowiązkowe przesunięcie urlopu



Mogą się zdarzyć okoliczności powodujące, że

przesunięcie terminu urlopu jest obowiązkowe. Do

takich sytuacji należą:



choroba,



odosobnienie związane z chorobą zakaźną,



powołania na ćwiczenia wojskowe lub szkolenie

wojskowe do 3 miesięcy,



urlop macierzyński.



Wtedy pracodawca obowiązkowo przesuwa

pracownikowi urlop na inny termin (art. 165 KP).

Odwołanie z urlopu



Jeżeli wystąpiły okoliczności nieprzewidziane w chwili

rozpoczęcia urlopu, które wymagają obecności

pracownika, pracodawca może odwołać pracownika z

urlopu.



Pracownik odwołany z urlopu ma obowiązek stawić się

w miejscu wskazanym przez pracodawcę, a pracodawca

pokrywa koszty poniesione przez pracownika w

bezpośrednim związku z odwołaniem go z urlopu - np.

koszty przejazdu czy pobytu w ośrodku

wypoczynkowym.

Udzielenie urlopu do końca kwartału



Pracodawca ma obowiązek udzielić pracownikowi urlopu

najpóźniej do końca pierwszego kwartału następnego

roku kalendarzowego. Termin ten uważa się za

zachowany, jeżeli pracownik rozpocznie urlop przed

jego upływem, czyli przed 31 marca następnego roku.

Może się jednak zdarzyć, że pracodawca nie udzieli

urlopu w wymaganym terminie. Urlop w takiej sytuacji

„nie przepada”. Prawo pracownika do zaległego urlopu

przedawnia się z upływem trzech lat od dnia, w którym

stało się wymagalne (art. 291 KP). Oznacza to, że

pracownik do 3 lat od chwili nabycia prawa do urlopu

może domagać się od Was udzielenia mu zaległego

urlopu, ale tylko w formie naturalnej czyli tzw. „dni

wolnych od pracy”. Ekwiwalent pieniężny może

otrzymać tylko wtedy jeśli niewykorzystanie urlopu

nastąpiło z przyczyn rozwiązania lub wygaśnięcia

stosunku pracy lub powołania do służby wojskowej.

Urlop w okresie wypowiedzenia



Od 1 stycznia 2003 r. pracodawca ma prawo posłać
pracownika na urlop wypoczynkowy w okresie
wypowiedzenia umowy o pracę. I to zarówno na urlop
bieżący, jak i zaległy. Wymiar urlopu bieżącego ustalany
jest proporcjonalnie (zgodnie z zasadami proporcji z art.
155

1

KP). Zaległy urlop udzielany jest w całości.

Urlop na żądanie pracownika



Urlopu na żądanie udzielany jest pracownikowi
najpóźniej w dniu rozpoczęcia urlopu, tj. zgodnie z
rozkładem czasu pracy w danym dniu pracy. Jeżeli
pracownik miał pracować do 16.00, to właśnie do
tej godziny może zgłosić żądanie o urlop.
Zawiadomić o rozpoczęciu urlopu może w
dowolnej formie: osobiście, e-mailem, faksem czy
telefonicznie. Pamiętać należy tylko, że skuteczne
dostarczenie informacji o urlopie jest zadaniem
należącym do pracownika. Jeżeli tego nie uczyni w
taki sposób, że można dowiedzieć się o żądaniu
nieobecność pracownika należy potraktować jako
nieusprawiedliwoną.

Wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy

Za czas urlopu pracownikowi przysługuje

wynagrodzenie, wypłacane nie później niż w terminie

wypłaty wynagrodzenia u pracodawcy dla tego

pracownika, jakie by otrzymał, gdyby w tym czasie

pracował. Zmienne składniki wynagrodzenia mogą być

obliczane na podstawie przeciętnego wynagrodzenia z

okresu 3 miesięcy poprzedzających miesiąc rozpoczęcia

urlopu; w przypadkach znacznego wahania wysokości

wynagrodzenia okres ten może być przedłużony do 12

miesięcy (art. 172 KP).

Ekwiwalent za niewykorzystany urlop



Zgodnie z art. 171 KP „w przypadku niewykorzystania

przysługującego urlopu w całości lub w części z powodu

rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy pracownikowi

przysługuje ekwiwalent pieniężny”.



Szczegółowe wytyczne dotyczące sposobu ustalania

wynagrodzenia za czas urlopu zawiera natomiast

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8

stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania

urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia

za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop.



Ekwiwalent pieniężny przysługuje zarówno za niewykorzystany

urlop bieżący, jak i za ewentualny urlop zaległy. Prawo do

ekwiwalentu pieniężnego za urlop przysługuje niezależnie od

tego, w jakim trybie stosunek pracy został rozwiązany ani też

jaka była przyczyna wygaśnięcia stosunku pracy.

Przedawnienie roszczenia urlopowego



Pracownik korzysta z ochrony uprawnień do czasu

przedawnienia roszczeń urlopowych.



Roszczenia urlopowe podlegają przedawnieniu – tak jak

wszelkie roszczenia pracownika ze stosunku pracy – z

upływem 3 lat od dnia, w którym stają się wymagalne

(art. 291 § 1 KP).



Pracodawca obowiązany jest udzielić pracownikowi

urlop wypoczynkowy w tym roku kalendarzowym, w

którym pracownik nabył do niego prawo. Bieg

przedawnienia tego roszczenia rozpoczyna się zatem

ostatniego dnia wspomnianego roku (Uchwała Składu

Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego z 20.2.1980 r.,

VPZP 6/79, wpisana do księgi zasad prawnych).



W razie przesunięcia urlopu na inny termin,

wykraczający poza rok kalendarzowy, początek okresu

przedawnienia roszczenia pracownika o urlop zaległy z

poprzedniego roku przypada na dzień, do którego

nastąpiło przesunięcie początku urlopu.



Bieg okresu przedawnienia roszczenia o urlop nie

wykorzystany zgodnie z planem urlopów na dany rok

kalendarzowy rozpoczyna się z upływem ostatniego

dnia pierwszego kwartału następnego roku

kalendarzowego.

Urlopy bezpłatne



Na pisemny wniosek pracownika pracodawca może
udzielić mu urlopu bezpłatnego. Nie ma prawnej
możliwości aby pracodawca mocą jednostronnej decyzji
skierował pracownika na urlop bezpłatny. Taką decyzję
może podjąć tylko pracownik.



Okresu urlopu bezpłatnego nie wlicza się do okresu
pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze.



Przy udzielaniu urlopu bezpłatnego, dłuższego niż 3
miesiące, strony mogą przewidzieć dopuszczalność
odwołania pracownika z urlopu z ważnych przyczyn (art.
174 k.p.).



Szczególnym rodzajem urlopu bezpłatnego jest urlop

udzielany pracownikowi w celu wykonywania pracy u

innego pracodawcy.



Jego udzielenie następuje za zgodą pracownika,

wyrażoną na piśmie, na okres ustalony w porozumieniu

zawartym pomiędzy pracodawcami.



Okres tego urlopu, inaczej niż „urlopu prywatnego”

wlicza się do okresu pracy, od którego zależą

uprawnienia pracownicze u danego pracodawcy.

Urlopy okolicznościowe



Zwolnienia z pracy to przerwy dzienne, tygodniowe lub

dłuższe oraz zwolnienia od pracy na część dnia

roboczego, udzielane pracownikowi ze względu na

szczególne okoliczności (tzw. zwolnienia okolicznościowe,

określane czasami jako „urlopy okolicznościowe”.



Zwolnienia te możemy podzielić na:
- urlopy szkoleniowe
- zwolnienia udzielane w celu załatwienia spraw

rodzinnych i osobistych,
- zwolnienia do wykonywania obowiązków obywatelskich

lub społecznych oraz obowiązków związanych z

wykonywaniem zajęć zawodowych.



W każdym z tych przypadków zwolnienia musi udzielić

pracodawca, a tym samym decyduje on o terminie jego

wykorzystania, nawet jeśli przepisy przyznają

pracownikowi prawo do takiego zwolnienia.

Okoliczności rodzinne



Sytuacje, w których pracodawca musi dać
pracownikowi wymienia m.in. Rozporządzenie Ministra
Pracy i Polityki Socjalnej z 15 maja 1996 r. w sprawie
sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz
udzielania pracownikom zwolnień od pracy.



Zgodnie z nim, pracodawca ma obowiązek zwolnić
pracownika od pracy w związku ze: ślubem pracownika
lub ślubem jego dziecka, urodzeniem się dziecka
pracownika, a także w związku ze śmiercią i
pogrzebem: małżonka, dziecka, ojca, matki, ojczyma,
macochy, siostry, brata, teściowej, teścia, babki,
dziadka pracownika oraz innej osoby pozostającej na
utrzymaniu pracownika lub pod jego bezpośrednią
opieką.



Zwolnienie od pracy w związku z ważnymi
okolicznościami w życiu rodziny może trwać jeden bądź
dwa dni.



Zwolnienie od pracy w związku z ważnymi
okolicznościami rodzinnymi jest płatne.



Pracownik za ten czas otrzymuje wynagrodzenie,
liczone według zasad obliczania wynagrodzenia za urlop
wypoczynkowy.

Czas na poszukiwanie pracy



Ze zwolnienia od pracy mogą skorzystać także pracownicy,
którym pracodawca wypowiedział umowę o pracę.



Zgodnie z art. 37 KP w okresie co najmniej
dwutygodniowego wypowiedzenia umowy o pracę
dokonanego przez pracodawcę, pracownikowi przysługuje
zwolnienie na poszukiwanie pracy z zachowaniem prawa
do wynagrodzenia.



Wymiar tego zwolnienia zależy od długości wypowiedzenia
umowy.



W okresie dwutygodniowego i jednomiesięcznego
wypowiedzenia wymiar zwolnienia na poszukiwanie pracy
wynosi 2 dni robocze.



Jeśli okres wypowiedzenia wynosi 3 miesiące, wówczas
pracownik ma prawo do 3 dni zwolnienia.

Urlopy macierzyńskie



19 grudnia weszła w życie nowelizacja kodeksu pracy
wydłużająca o dwa tygodnie urlopy macierzyńskie.



Skorzystają z nich te matki, które urodziły 19 grudnia
2006 r. i później lub tego dnia przebywały już na urlopie
macierzyńskim albo korzystają z urlopów udzielonych
na zasadach macierzyńskiego.



Zatem od 19 grudnia matce przysługuje:
- 18 tygodni przy pierwszym porodzie,
- 20 tygodni przy każdym następnym porodzie,
- 28 tygodni w razie urodzenia bliźniaków, trojaczków
itp.