Traseologia

Jest to metoda, która umożliwia

identyfikację i interpretację śladów

ludzkiej działalności, pozostających na

powierzchni

niemetalowych

narzędzi pracy, bada także obiekty

poddawane obróbce tymi narzędziami

oraz różnego rodzaju deformacji,

powstające na narzędziach w skutek

zalegania w ziemi, transportu itp.

Historia metody

- jej początki sięgają wieku XIX,

- do najważniejszych osiągnięć w tym

zakresie należą do Greenwella(w roku

1865), który zwrócił uwagę na

zaokrąglenia krawędzi drapaczy

paleolitycznych,

- pierwsze poważne badania

przeprowadził Spurrell w roku 1892;

wykonał serię prac doświadczalnych

przy obróbce drewna, kości, rogu i

ścinaniu zbóż; podobne doświadczenie

w następnych latach wykonali A. Vauson

i E. Curven,

- dwadzieścia lat później prace Witthofta

przyniosły rozmaite typy wyświeceń,

przeszlifowań, śladów liniowych,

zatępień,

Historia metody

- przełomowa okazała się praca S. A.

Siemionowa, który wypracował

podstawy metodyki badań

traseologicznych. Jego wielką zasługą

było wykorzystywanie mikroanalizy

narzędzi eksperymentalnych,

Metody badań zabytków

Istnieją dwie metody badań zabytków:

- gołym okiem lub stosując sprzęt

optyczny, który posiada małe

powiększenia,

- używając mikroskopów

metalograficznych lub elektronowych,

dzięki którym można uzyskać

powiększenia od stu- do

pięćsetkrotnych,

Analizę funkcji narzędzia

przeprowadza się w oparciu o

:

- wykruszenia i zaokrąglenia krawędzi,

- starcia,

- wyświecenia,

Dwa sposoby wykorzystania

analizy funkcjonalnej w

archeologii:

- precyzyjne odtworzenie relacji

wewnętrznych w obrębie stanowiska,

np. rekonstrukcji organizacji pracy,

- badanie wybranych elementów

działalności ludzkiej w obrębie pewnego

przedziału czasowego, lub też w

ramach kultury archeologicznej,

Przedstawienie śladów zużycia narzędzi:

1) stłuczenie krawędzi;

2) starcie, zagładzenie;

3) przeszlifowanie;

4) wyświecenie;

5) krawędź ciągła;

6) krawędź nieciągła, poprzerywana.

Ograniczenia metody

traseologicznej:

- brak niezbędnej aparatury,

- stan zachowania zabytków

archeologicznych,

- duże koszty,

Plusy traseologii

-określa związek narzędzia z działalnością

człowieka,

-stwierdzenie technik wytworzenia

narzędzia,

- wykazanie, czy dany wytwór był

użytkowany, jeśli tak, to jaką spełniał

funkcję,

-ujawnienie rozmaitych zniszczeń i

uszkodzeń (np. Postdepozycyjnych),

-określenie surowca obrabianego danym

narzędziem, - określenie czy narzędzie

było naprawiane, czy też było używane w

oprawie organicznej,

Specjalizacje i kierunki

badawcze w zakresie analizy

funkcji narzędzi

- Metoda mikrometryczna

- Fitotraseologia

- Makrotraseologia

Metoda mikrometryczna

Polega ona na ilościowym badaniu śladów zużycia ,

określenia stopnia zużycia na podstawie analizy

powierzchni narzędzi , fotografowaniu śladów przy

użyciu mikroskopu MIS-11 (mikroskop Linika), ich

graficznym odwzorowaniu i matematycznej analizie

uzyskanych profilogramów. Metoda ta jest bardzo

pracochłonna i skomplikowana.

Fitotraseologia

Fitolity – mikroskopowa identyfikacja pozostałości

organicznych.

Używa się mikroskopu skaningowego (SEM) który daje

powiększenie rzędu 1000 i więcej razy. Dzięki tej

metodzie można zidentyfikować np. jakim narzędziem

ścinano daną roślinę.

Ograniczenia :

- Wymaga wiedzy paleobotanicznej

- bardzo czasochłonna a przez to mało efektywna

- potrzebny jest sprzęt o wysokich wymaganiach.

Mikroskop skaningowy

Makrotraseologia

Jest to sposób badania narzędzi niemetalowych przy

wykorzystaniu wypracowanego systemu cech ,

postrzegalnych makroskopowo. Celem analizy

makrotraseologicznej jest interpretacja i wyjaśnienie

funkcji narzędzi. Stwierdzono że zasadniczymi

kryteriami, umożliwiającymi identyfikację funkcji

narzędzi niemetalowych są: charakter, rozmieszczenie

i orientacja wykruszeń użytkowych w stosunku do

krawędzi pracującej, jej zatępienie i inne ślady,

mieszczące się w kategorii śladów widocznych gołym

okiem.

Metodyka analizy

traseologicznej

Do poprawnego prowadzenia analiz traseologicznych

niezbędne jest posiadanie mikroskopu

binokularowego, dającego powiększenia rzędu 100x

oraz mikroskopu do preparatów nieprzezroczystych

ze światłem padającym (metalograficznego)

umożliwiającego powiększenia rzędu 400-500x.

Nieodłącznym elementem analizy traseologicznej są

wzorce eksperymentalne narzędzi.

Procedura prac eksperymentalnych winna

uwzględniać:

- Cele badań

- Charakterystykę danej czynności

- Charakterystykę narzędzia

- Charakterystykę podawanego obróbce materiału

- Kierunek i charakter czynności

- Warunki w jakich przeprowadza się eksperyment

- Opis przebiegu eksperymentu

- Analizę przeprowadzonych prac

- Wnioski

Mikroskop binokularowy

Mikroskop metalograficzny

Mikroskop elektronowy

Typologia Funkcjonalna

Narzędzia o określonym przeznaczeniu zostały

pogrupowane w typy, grupy i klasy. Typ funkcjonalny

to narzędzie , które charakteryzuje się stałymi i

powtarzającymi się cechami zużycia. Grupa

funkcjonalna to całokształt typów funkcjonalnych ze

zróżnicowanymi śladami zużycia .Klasa funkcjonalna

należy rozumieć jako kompleks grup narzędzi z

różnymi śladami zużycia, które odzwierciedlają

strukturę gospodarczą danej społeczności.

Procedura badawcza przedstawia się następująco:

- Analiza mikroskopowa wszystkich wytworów z

danego stanowiska, w tym także pozostałości

debitażu; wyodrębnienie narzędzi ze śladami

użytkowania,

- Opis śladów zużycia i określenie funkcji wydzielonych

narzędzi,

- Grupowanie narzędzi z powtarzającymi się śladami

zużycia,

- W celu rekonstrukcji działalności rękodzielniczej

nieodzowne jest grupowanie typów ze zróżnicowanymi

śladami użycia, łączące w sobie cechy danej

wytwórczości czy jakiejś części gospodarki,

- Grupowanie zróżnicowanych typów narzędzi ze

zróżnicowanymi śladami zużycia, charakteryzujące

strukturę zajęć gospodarczych,

- Zestawienie listy typów funkcjonalnych dla każdego

stanowiska,

- Analiza listy typologicznej,

- Wnioski,

- Weryfikacja wniosków danymi dyscyplin pomocniczych.

Traseologia w świecie i Polsce

Z ważniejszych ośrodków można wymienić

Uniwersytet w Chicago

Uniwersytet w Uppsali

Uniwersytet w Leyden

Francja, Valbonne

W Polsce:

Pracownia Traseologii UMK:prof. UMK dr

hab. Jolanta Malecka-Kukawka, dr

Grzegorz Osipowicz;

dr Małgorzata Winiarska-

Kabacińska(kierownik Działu Archeologii

Powszechnej w MAP);

dr Katarzyna Pyżewicz;