Charakterystyka i

Charakterystyka i

podział wyrobisk

podział wyrobisk

górniczych

górniczych

Pojęcie wyrobiska

Pojęcie wyrobiska

górniczego

górniczego

Wyrobiskami górniczymi

Wyrobiskami górniczymi

nazywa się puste przestrzenie

nazywa się puste przestrzenie

powstałe w kopalinie użytecznej lub w skale płonnej w wyniku

powstałe w kopalinie użytecznej lub w skale płonnej w wyniku

prowadzenia robót górniczych.

prowadzenia robót górniczych.

W kopalniach węgla wyrobiska górnicze mogą znajdować się:

W kopalniach węgla wyrobiska górnicze mogą znajdować się:



w węglu i wtedy noszą nazwę

w węglu i wtedy noszą nazwę

wyrobisk węglowych,

wyrobisk węglowych,



w kamieniu (skale płonnej) i wtedy nazywają się

w kamieniu (skale płonnej) i wtedy nazywają się

wyrobiskami

wyrobiskami

kamiennymi,

kamiennymi,



częściowo w węglu, a częściowo w kamieniu i wtedy nazywa się

częściowo w węglu, a częściowo w kamieniu i wtedy nazywa się

je

je

węglowo-kamiennymi.

węglowo-kamiennymi.

W zależności od tego, czy znajdują się na powierzchni ziemi czy

W zależności od tego, czy znajdują się na powierzchni ziemi czy

pod powierzchnią, wyrobiska górnicze dzielą się na:

pod powierzchnią, wyrobiska górnicze dzielą się na:



odkryte (odkrywki),

odkryte (odkrywki),



podziemne.

podziemne.

Wyrobiska podziemne mają kształty zbliżone do brył

Wyrobiska podziemne mają kształty zbliżone do brył

geometrycznych - sześcianów, prostopadłościanów,

geometrycznych - sześcianów, prostopadłościanów,

graniastosłupów, walców lub ich połączeń - a ich

graniastosłupów, walców lub ich połączeń - a ich

przekroje poprzeczne stanowią najczęściej prostokąty,

przekroje poprzeczne stanowią najczęściej prostokąty,

kwadraty, trapezy, koła, elipsy lub ich odcinki

kwadraty, trapezy, koła, elipsy lub ich odcinki

i połączenia.

i połączenia.

W kształcie większości wyrobisk górniczych można

W kształcie większości wyrobisk górniczych można

wyróżnić powierzchnie boczne, czyli

wyróżnić powierzchnie boczne, czyli

ociosy,

ociosy,

powierzchnię górną, zwaną

powierzchnię górną, zwaną

pułapem lub piętrem, oraz

pułapem lub piętrem, oraz

powierzchnię dolną zwaną spodkiem. Jeżeli wyrobisko

powierzchnię dolną zwaną spodkiem. Jeżeli wyrobisko

zostało wykonane w pokładzie tak, że pułap wyrobiska

zostało wykonane w pokładzie tak, że pułap wyrobiska

jest stropem pokładu, to powierzchnię tę nazywa się

jest stropem pokładu, to powierzchnię tę nazywa się

stropem wyrobiska, a jeżeli zostało wykonane tak, że

stropem wyrobiska, a jeżeli zostało wykonane tak, że

spodek wyrobiska jest spągiem pokładu, powierzchnię

spodek wyrobiska jest spągiem pokładu, powierzchnię

tę nazywa się spągiem wyrobiska (rys.1).

tę nazywa się spągiem wyrobiska (rys.1).

Wyrobisko górnicze w pokładzie

Wyrobisko górnicze w pokładzie

węglowym (przekroje poprzeczne)

węglowym (przekroje poprzeczne)

Podstawowe czynności, w wyniku których

Podstawowe czynności, w wyniku których

powstaje wyrobisko górnicze to

powstaje wyrobisko górnicze to

urabianie, czyli odspajanie skał od

urabianie, czyli odspajanie skał od

calizny,

calizny,

i wybieranie urobionej skały, zwanej

i wybieranie urobionej skały, zwanej

urobkiem.

urobkiem.

Powierzchnia wyrobiska, która wskutek

Powierzchnia wyrobiska, która wskutek

urabiania przesuwa się w głąb calizny

urabiania przesuwa się w głąb calizny

stanowi

stanowi

czoło wyrobiska

czoło wyrobiska

,

,

a najbliższa

a najbliższa

przestrzeń wyrobiska przyległa do niego

przestrzeń wyrobiska przyległa do niego

nazywa się

nazywa się

przodkiem

przodkiem

.

.

Dla zachowania wymiarów przekroju

Dla zachowania wymiarów przekroju

poprzecznego wyrobiska oraz

poprzecznego wyrobiska oraz

zabezpieczenia ludzi i urządzeń

zabezpieczenia ludzi i urządzeń

przed obrywającymi się z ociosów i

przed obrywającymi się z ociosów i

stropu odłamkami skalnymi oraz

stropu odłamkami skalnymi oraz

przed zawałem, stosuje się

przed zawałem, stosuje się

obudowę

obudowę

wyrobisk.

wyrobisk.

Stanowi ją najczęściej

Stanowi ją najczęściej

konstrukcja z drewna, cegły, betonu

konstrukcja z drewna, cegły, betonu

lub stali podtrzymująca powierzchnie

lub stali podtrzymująca powierzchnie

wyrobiska i przez to chroniąca je

wyrobiska i przez to chroniąca je

przed deformacją oraz zawałem.

przed deformacją oraz zawałem.

Kopalnia jest zakładem górniczym

Kopalnia jest zakładem górniczym

zajmującym się wydobywaniem ze

zajmującym się wydobywaniem ze

skorupy ziemskiej kopalin

skorupy ziemskiej kopalin

użytecznych. Stanowi ona połączony

użytecznych. Stanowi ona połączony

planowo zespół wyrobisk górniczych w

planowo zespół wyrobisk górniczych w

głębi ziemi oraz urządzeń i budynków

głębi ziemi oraz urządzeń i budynków

na powierzchni.

na powierzchni.

Zależnie od charakteru wyrobisk

Zależnie od charakteru wyrobisk

kopalnie dzielą się na:

kopalnie dzielą się na:



naziemne, czyli odkrywkowe,

naziemne, czyli odkrywkowe,



podziemne.

podziemne.

Podział wyrobisk górniczych

Podział wyrobisk górniczych

Znajdujące się w strukturze kopalni wyrobiska górnicze można podzielić

Znajdujące się w strukturze kopalni wyrobiska górnicze można podzielić

ze względu na ich przeznaczenie oraz ze względu na ich kształt i

ze względu na ich przeznaczenie oraz ze względu na ich kształt i

wymiary.

wymiary.

Ze względu na przeznaczenie wyrobiska dzieli się na

Ze względu na przeznaczenie wyrobiska dzieli się na

:

:



poszukiwawczo-rozpoznawcze,

poszukiwawczo-rozpoznawcze,



udostępniające,

udostępniające,

otwierające dostęp do złoża i umożliwiające

otwierające dostęp do złoża i umożliwiające

jego górniczą eksploatację; w kopalniach podziemnych będą to

jego górniczą eksploatację; w kopalniach podziemnych będą to

wyrobiska łączące złoże z powierzchnią ziemi

wyrobiska łączące złoże z powierzchnią ziemi

(szyby, szybiki,

(szyby, szybiki,

sztolnie, przecznice),

sztolnie, przecznice),

a w kopalniach odkrywkowych wyrobiska

a w kopalniach odkrywkowych wyrobiska

odkrywające złoże kopaliny użytecznej przez zdjęcie nadkładu,

odkrywające złoże kopaliny użytecznej przez zdjęcie nadkładu,

czyli warstw nadległych; wyrobiska udostępniające wykonuje

czyli warstw nadległych; wyrobiska udostępniające wykonuje

się prawie wyłącznie w skałach płonnych, a złoże tylko przecinają;

się prawie wyłącznie w skałach płonnych, a złoże tylko przecinają;



przygotowawcze,

przygotowawcze,

przysposabiające złoże do najbardziej korzystnego

przysposabiające złoże do najbardziej korzystnego

sposobu wybierania; rozróżnia się wyrobiska przygotowawcze główne,

sposobu wybierania; rozróżnia się wyrobiska przygotowawcze główne,

dzielące udostępniony pokład na piętra i pola eksploatacyjne

dzielące udostępniony pokład na piętra i pola eksploatacyjne

(chodniki

(chodniki

poziome, piętrowe, główne wentylacyjne, główne międzypoziomowe

poziome, piętrowe, główne wentylacyjne, główne międzypoziomowe

pochylnie

pochylnie

i

i

upadowe)

upadowe)

oraz wyrobiska przygotowawcze drugorzędne lub

oraz wyrobiska przygotowawcze drugorzędne lub

rozcinkowe, dzielące pole eksploatacyjne na pola wybierania i filary

rozcinkowe, dzielące pole eksploatacyjne na pola wybierania i filary

(chodniki wybierkowe, dowierzchnie);

(chodniki wybierkowe, dowierzchnie);



wybierkowe,

wybierkowe,

w których dokonuje się wybierania kopaliny użytecznej,

w których dokonuje się wybierania kopaliny użytecznej,

i które po jej wybraniu ulegają likwidacji.

i które po jej wybraniu ulegają likwidacji.

Wyrobiska przygotowawcze i wybierkowe noszą

Wyrobiska przygotowawcze i wybierkowe noszą

wspólną nazwę

wspólną nazwę

wyrobisk eksploatacyjnych.

wyrobisk eksploatacyjnych.

Wykonuje się je zasadniczo w kopalinie użytecznej, a

Wykonuje się je zasadniczo w kopalinie użytecznej, a

w warunkach specjalnych zagrożeń również w skale

w warunkach specjalnych zagrożeń również w skale

płonnej.

płonnej.

Wyrobiska udostępniające użytkowane są przez długi

Wyrobiska udostępniające użytkowane są przez długi

czas, niejednokrotnie równy okresowi istnienia

czas, niejednokrotnie równy okresowi istnienia

kopalni (kilkadziesiąt lat).

kopalni (kilkadziesiąt lat).

Wyrobiska przygotowawcze mają charakter

Wyrobiska przygotowawcze mają charakter

krótkotrwały

krótkotrwały

i ich użytkowanie ogranicza się do czasu wybrania

i ich użytkowanie ogranicza się do czasu wybrania

określonego pola eksploatacyjnego, dla którego

określonego pola eksploatacyjnego, dla którego

zostały wykonane. Jeszcze krótszy jest czas

zostały wykonane. Jeszcze krótszy jest czas

użytkowania wyrobisk przygotowawczych

użytkowania wyrobisk przygotowawczych

drugorzędnych. Wyrobiska wybierkowe mają

drugorzędnych. Wyrobiska wybierkowe mają

najkrótszy okres użytkowania. Dla ścian wynosi on

najkrótszy okres użytkowania. Dla ścian wynosi on

kilka miesięcy, dla zabierek zaledwie kilka dni.

kilka miesięcy, dla zabierek zaledwie kilka dni.

Pod względem kształtu i wymiarów górnicze

Pod względem kształtu i wymiarów górnicze

wyrobiska podziemne dzielą się na:

wyrobiska podziemne dzielą się na:



wyrobiska korytarzowe,

wyrobiska korytarzowe,

cechujące się nieznacznym przekrojem

cechujące się nieznacznym przekrojem

poprzecznym w stosunku do ich długości; w kopalniach węgla

poprzecznym w stosunku do ich długości; w kopalniach węgla

wysokość wyrobisk korytarzowych powinna wynosić co najmniej

wysokość wyrobisk korytarzowych powinna wynosić co najmniej

1,6 m; do wyrobisk korytarzowych zalicza się

1,6 m; do wyrobisk korytarzowych zalicza się

szyby, szybiki,

szyby, szybiki,

sztolnie, przecznice

sztolnie, przecznice

oraz

oraz

chodniki;

chodniki;



wyrobiska komorowe,

wyrobiska komorowe,

stanowiące obszerne wyrobiska górnicze

stanowiące obszerne wyrobiska górnicze

cechujące się większymi wymiarami poprzecznymi niż

cechujące się większymi wymiarami poprzecznymi niż

wyrobiska korytarzowe; najczęściej są to wyrobiska górnicze

wyrobiska korytarzowe; najczęściej są to wyrobiska górnicze

specjalnego przeznaczenia, których przekrój poprzeczny i

specjalnego przeznaczenia, których przekrój poprzeczny i

długość

długość

uzależnione są od liczby oraz wymiarów zainstalowanych

uzależnione są od liczby oraz wymiarów zainstalowanych

w nich maszyn i urządzeń, a ponadto od wyznaczonych

w nich maszyn i urządzeń, a ponadto od wyznaczonych

przepisami odstępów ruchowych między samymi urządzeniami

przepisami odstępów ruchowych między samymi urządzeniami

oraz urządzeniami i obudową; za typowe komory uważa się

oraz urządzeniami i obudową; za typowe komory uważa się

wyrobiska o przekroju powyżej 20 m ; zalicza się tu

wyrobiska o przekroju powyżej 20 m ; zalicza się tu

podszybia,

podszybia,

różne komory maszynowe, elektryczne, warsztaty dołowe

różne komory maszynowe, elektryczne, warsztaty dołowe

itp ;

itp ;



otwory wiertnicze;

otwory wiertnicze;



wyrobiska wybierkowe,

wyrobiska wybierkowe,

mające różne kształty zależne od

mające różne kształty zależne od

grubości

grubości

i nachylenia złoża (pokłady, żyły) oraz od stosowanych

i nachylenia złoża (pokłady, żyły) oraz od stosowanych

systemu wybierania.

systemu wybierania.

Zależnie od położenia w górotworze

Zależnie od położenia w górotworze

wyrobiska górnicze dzielą się na wyrobiska:

wyrobiska górnicze dzielą się na wyrobiska:

-

poziome,

poziome,

-

pionowe,

pionowe,

-

pochyłe,

pochyłe,

a w stosunku do rozciągłości pokładu na

a w stosunku do rozciągłości pokładu na

biegnące:

biegnące:

-

po rozciągłości,

po rozciągłości,

-

po wzniosie,

po wzniosie,

-

po upadzie,

po upadzie,

-

lub

lub

przekątnie,

przekątnie,

czyli

czyli

diagonalnie.

diagonalnie.

PIONOWE WYROBISKA UDOSTĘPNIAJĄCE

PIONOWE WYROBISKA UDOSTĘPNIAJĄCE

Do pionowych wyrobisk

Do pionowych wyrobisk

udostępniających należą:

udostępniających należą:

-

szyby,

szyby,

-

szybiki,

szybiki,

-

dukle,

dukle,

-

studnie,

studnie,

-

nadsięwłomy.

nadsięwłomy.

SZYBY

SZYBY

Szyby stanowią najczęściej stosowane

Szyby stanowią najczęściej stosowane

połączenie podziemnego złoża z powierzchnią.

połączenie podziemnego złoża z powierzchnią.

Szybem nazywa się wyrobisko korytarzowe

Szybem nazywa się wyrobisko korytarzowe

o nachyleniu większym od 45°, głębokości

o nachyleniu większym od 45°, głębokości

większej od 200 m i przekroju poprzecznym

większej od 200 m i przekroju poprzecznym

większym od 15 m

większym od 15 m

2

2

, łączące złoże

, łączące złoże

z powierzchnią.

z powierzchnią.

Szyby mogą być pionowe lub pochyłe, Ze

Szyby mogą być pionowe lub pochyłe, Ze

względu na koszty utrzymania i eksploatacji

względu na koszty utrzymania i eksploatacji

w górnictwie polskim stosowane są prawie

w górnictwie polskim stosowane są prawie

wyłącznie szyby pionowe.

wyłącznie szyby pionowe.

Szyby stanowią główne arterie komunikacyjne

Szyby stanowią główne arterie komunikacyjne

i wentylacyjne kopalni. Zależnie od zadań w

i wentylacyjne kopalni. Zależnie od zadań w

komunikacji między dołem a powierzchnią rozróżnia

komunikacji między dołem a powierzchnią rozróżnia

się szyby:

się szyby:



wydobywcze,

wydobywcze,

przeznaczone do wyciągania kopaliny

przeznaczone do wyciągania kopaliny

i skały płonnej na powierzchnię,

i skały płonnej na powierzchnię,



zjazdowe,

zjazdowe,

przeznaczone i przystosowane do zjazdu

przeznaczone i przystosowane do zjazdu

i wyjazdu ludzi,

i wyjazdu ludzi,



materiałowe,

materiałowe,

przeznaczone do opuszczania

przeznaczone do opuszczania

materiałów,

materiałów,



drzewne,

drzewne,

mające specjalne urządzenia do

mające specjalne urządzenia do

opuszczania drewna,

opuszczania drewna,



podsadzkowe,

podsadzkowe,

z zainstalowanym rurociągiem do

z zainstalowanym rurociągiem do

opuszczanie podsadzki hydraulicznej,

opuszczanie podsadzki hydraulicznej,



oraz inne, zależnie od pełnionego zadania.

oraz inne, zależnie od pełnionego zadania.

Pod względem wentylacyjnym szyby dzielą się

Pod względem wentylacyjnym szyby dzielą się

na:

na:



wdechowe

wdechowe

lub wciągające, którymi świeże

lub wciągające, którymi świeże

powietrze dopływa do kopalni,

powietrze dopływa do kopalni,



wydechowe,

wydechowe,

zwane również wentylacyjnymi

zwane również wentylacyjnymi

lub powietrznymi, którymi zużyte powietrze

lub powietrznymi, którymi zużyte powietrze

wypływa z kopalni na powierzchnię.

wypływa z kopalni na powierzchnię.

Ponieważ szyb jest wyrobiskiem bardzo

Ponieważ szyb jest wyrobiskiem bardzo

kosztownym, w praktyce wykonuje się szyby

kosztownym, w praktyce wykonuje się szyby

przystosowane do wykonywania różnych

przystosowane do wykonywania różnych

zadań. Są więc szyby

zadań. Są więc szyby

wydobywczo-zjazdowe,

wydobywczo-zjazdowe,

materialowo-podsadzkowe

materialowo-podsadzkowe

itp

itp

Szyby mogą mieć przekrój poprzeczny kołowy,

Szyby mogą mieć przekrój poprzeczny kołowy,

eliptyczny lub prostokątny. Przekroje kołowy

eliptyczny lub prostokątny. Przekroje kołowy

i eliptyczny są bardziej wytrzymałe na

i eliptyczny są bardziej wytrzymałe na

ciśnienie górotworu, przekrój prostokątny lub

ciśnienie górotworu, przekrój prostokątny lub

kwadratowy zezwala natomiast na lepsze

kwadratowy zezwala natomiast na lepsze

wykorzystanie jego powierzchni do celów

wykorzystanie jego powierzchni do celów

wyciągowych i innych.

wyciągowych i innych.

Poszczególne urządzenia w szybie należy tak

Poszczególne urządzenia w szybie należy tak

rozmieścić, aby maksymalnie wykorzystać

rozmieścić, aby maksymalnie wykorzystać

przekrój poprzeczny szybu, czyli tzw.

przekrój poprzeczny szybu, czyli tzw.

tarczę

tarczę

szybową.

szybową.

Rozróżnia się przedziały wydobywcze

Rozróżnia się przedziały wydobywcze

(skipowe,

(skipowe,

klatkowe), zjazdowe, drabinowe, rurowe,

klatkowe), zjazdowe, drabinowe, rurowe,

drzewne, kablowe itd.

drzewne, kablowe itd.

Na powierzchni terenu znajduje się nad

Na powierzchni terenu znajduje się nad

szybem

szybem

wieża szybowa,

wieża szybowa,

a obok wylotu

a obok wylotu

szybu

szybu

nadszybie,

nadszybie,

gdzie odbiera się

gdzie odbiera się

urobek wyciągany szybem oraz skąd

urobek wyciągany szybem oraz skąd

odbywa się zjazd załogi. Górna część

odbywa się zjazd załogi. Górna część

szybu, długości kilku do kilkunastu

szybu, długości kilku do kilkunastu

metrów, nazywa się

metrów, nazywa się

głowicą

głowicą

albo

albo

gardzielą szybu.

gardzielą szybu.

Zależnie od funkcji szybu znajdują w

Zależnie od funkcji szybu znajdują w

niej ujście kanały:

niej ujście kanały:

wentylacyjny, rurowy,

wentylacyjny, rurowy,

kablowy

kablowy

oraz wejście do chodnika

oraz wejście do chodnika

ucieczkowego i przedziału drabinowego.

ucieczkowego i przedziału drabinowego.

Na kolejnych poziomach do szybu

Na kolejnych poziomach do szybu

przylegają

przylegają

podszybia,

podszybia,

czyli zespoły

czyli zespoły

wyrobisk łączących szyb z poziomem.

wyrobisk łączących szyb z poziomem.

Dolna część szybu leżąca poniżej

Dolna część szybu leżąca poniżej

najniższego poziomu wydobywczego,

najniższego poziomu wydobywczego,

w której zbiera się woda ściekająca

w której zbiera się woda ściekająca

w szybie, nosi nazwę

w szybie, nosi nazwę

rząpia.

rząpia.

Przekrój podłużny szybu z nadszybiem,

Przekrój podłużny szybu z nadszybiem,

podszybiem i rząpiem

podszybiem i rząpiem

1 - maszyna wyciągowa,

1 - maszyna wyciągowa,

2

2

-

-

wieża szybowa,

wieża szybowa,

3 - koła linowe kierujące,

3 - koła linowe kierujące,

4 - lina nośna wydobywcza,

4 - lina nośna wydobywcza,

5 - klatka szybowa,

5 - klatka szybowa,

6 - budynek nadszybia,

6 - budynek nadszybia,

7 - pomost w budynku

7 - pomost w budynku

nadszybia,

nadszybia,

8 - zastrzał wieży szybowej

8 - zastrzał wieży szybowej

Szybiki

Szybiki

Szybikiem pionowym

Szybikiem pionowym

nazywa się pionowe

nazywa się pionowe

wyrobisko korytarzowe głębokości

wyrobisko korytarzowe głębokości

mniejszej od 200 m, o przekroju

mniejszej od 200 m, o przekroju

poprzecznym mniejszym od 14 m

poprzecznym mniejszym od 14 m

2

2

,

,

mające wlot na powierzchni i prowadzące

mające wlot na powierzchni i prowadzące

w głąb ziemi. Płytkie szybiki, głębokości

w głąb ziemi. Płytkie szybiki, głębokości

do 50 m, o przekroju prostokątnym

do 50 m, o przekroju prostokątnym

stosowane są przy robotach

stosowane są przy robotach

poszukiwawczo-rozpoznawczych oraz do

poszukiwawczo-rozpoznawczych oraz do

udostępnienia niewielkich płytko

udostępnienia niewielkich płytko

zalegających złóż

zalegających złóż

o krótkim okresie eksploatacji.

o krótkim okresie eksploatacji.

W kopalniach węgla stosuje się często

W kopalniach węgla stosuje się często

szybiki ślepe,

szybiki ślepe,

o przekrojach kołowych

o przekrojach kołowych

lub prostokątnych, do różnych celów

lub prostokątnych, do różnych celów

komunikacyjnych, najczęściej do

komunikacyjnych, najczęściej do

opuszczania urobku z piętra na

opuszczania urobku z piętra na

poziom, wyciągania materiałów,

poziom, wyciągania materiałów,

przejścia dla ludzi na poziom

przejścia dla ludzi na poziom

(drabinami) oraz do celów

(drabinami) oraz do celów

wentylacyjnych.

wentylacyjnych.

Dukla

Dukla

Jest to niegłęboki (do 30 m) szybik

Jest to niegłęboki (do 30 m) szybik

o małym przekroju poprzecznym,

o małym przekroju poprzecznym,

wykonany w skałach twardych i

wykonany w skałach twardych i

stojący bez obudowy.

stojący bez obudowy.

Studnia

Studnia

Jest to pionowe wyrobisko

Jest to pionowe wyrobisko

podziemne głębokości do

podziemne głębokości do

kilkudziesięciu metrów, mające

kilkudziesięciu metrów, mające

ujście na powierzchni ziemi

ujście na powierzchni ziemi

i przeznaczone do wydobywania

i przeznaczone do wydobywania

kopalin ciekłych (wody, solanek,

kopalin ciekłych (wody, solanek,

ropy naftowej).

ropy naftowej).

Poziome wyrobiska udostępniające

Poziome wyrobiska udostępniające

Do poziomych wyrobisk udostępniających

Do poziomych wyrobisk udostępniających

należą:

należą:



sztolnie,

sztolnie,



przecznice

przecznice

i

i

przekopy,

przekopy,



podszybia.

podszybia.

Wyrobiska te drążone są przeważnie

Wyrobiska te drążone są przeważnie

z niewielkim nachyleniem do 5% w kierunku

z niewielkim nachyleniem do 5% w kierunku

przewozu urobku dla ułatwienia pracy

przewozu urobku dla ułatwienia pracy

lokomotyw i odpływu wody odprowadzanej

lokomotyw i odpływu wody odprowadzanej

ściekami do odwadniania głównego kopalni

ściekami do odwadniania głównego kopalni

lub na powierzchnię (w sztolniach).

lub na powierzchnię (w sztolniach).

Sztolnia

Sztolnia

Jest to podziemne wyrobisko poziome,

Jest to podziemne wyrobisko poziome,

mające wyjście bezpośrednio na

mające wyjście bezpośrednio na

powierzchnię ziemi, przeznaczone do

powierzchnię ziemi, przeznaczone do

celów komunikacyjnych i

celów komunikacyjnych i

wentylacyjnych między podziemnym

wentylacyjnych między podziemnym

złożem a powierzchnią ziemi.

złożem a powierzchnią ziemi.

Udostępnienie sztolnią stosuje się w

Udostępnienie sztolnią stosuje się w

terenach górzystych przy stromym

terenach górzystych przy stromym

zaleganiu pokładów.

zaleganiu pokładów.

Przecznice i przekopy kierunkowe

Przecznice i przekopy kierunkowe

Ze względu na panujące w górotworze

Ze względu na panujące w górotworze

ciśnienia oraz ze względów

ciśnienia oraz ze względów

techniczno-organizacyjnych złoże

techniczno-organizacyjnych złoże

powinno być wybierane planowo i po

powinno być wybierane planowo i po

kolei, rozpoczynając od najwyżej

kolei, rozpoczynając od najwyżej

położonych jego części. Dzieli się je

położonych jego części. Dzieli się je

płaszczyznami poziomymi na

płaszczyznami poziomymi na

poziomy,

poziomy,

które udostępnia się z szybu

które udostępnia się z szybu

wyrobiskami korytarzowymi zwanymi

wyrobiskami korytarzowymi zwanymi

przecznicami i przekopami.

przecznicami i przekopami.

Przecznicą

Przecznicą

nazywa się poziome wyrobisko

nazywa się poziome wyrobisko

korytarzowe udostępniające, wydrążone w skałach

korytarzowe udostępniające, wydrążone w skałach

płonnych od szybu poprzecznie do linii

płonnych od szybu poprzecznie do linii

rozciągłości złoża.

rozciągłości złoża.

Przekop

Przekop

stanowi wyrobisko korytarzowe

stanowi wyrobisko korytarzowe

udostępniające, wydrążone w skałach płonnych od

udostępniające, wydrążone w skałach płonnych od

przecznicy równolegle do rozciągłości pokładów.

przecznicy równolegle do rozciągłości pokładów.

Przecznice i przekopy stanowią połączenia między

Przecznice i przekopy stanowią połączenia między

szybami i odcinkami złoża, przy czym przecznice

szybami i odcinkami złoża, przy czym przecznice

mają połączenie bezpośrednie ze złożem

mają połączenie bezpośrednie ze złożem

(przechodzą przez pokłady), a przekopy połączyć

(przechodzą przez pokłady), a przekopy połączyć

można z pokładem szybikami ślepymi,

można z pokładem szybikami ślepymi,

wyrobiskami pochyłymi lub poziomymi.

wyrobiskami pochyłymi lub poziomymi.

Płaszczyznę poziomą przechodzącą

Płaszczyznę poziomą przechodzącą

przez przecznicę udostępniającą i

przez przecznicę udostępniającą i

oddzielającą położony nad nią

oddzielającą położony nad nią

odcinek złoża nazywa się

odcinek złoża nazywa się

poziomem,

poziomem,

a określa się głębokością, na jakiej

a określa się głębokością, na jakiej

łączy się wylot przecznicy z szybem.

łączy się wylot przecznicy z szybem.

Na przykład nazwa „poziom 600"

Na przykład nazwa „poziom 600"

oznacza, że połączenie przecznicy

oznacza, że połączenie przecznicy

udostępniającej z szybem głównym

udostępniającej z szybem głównym

znajduje się na głębokości 600 m,

znajduje się na głębokości 600 m,

licząc od zrębu szybu.

licząc od zrębu szybu.

Przecznice i przekopy kierunkowe służą

Przecznice i przekopy kierunkowe służą

do przewozu urobku, transportu

do przewozu urobku, transportu

materiałów, ruchu ludzi,

materiałów, ruchu ludzi,

doprowadzenia lub odprowadzenia

doprowadzenia lub odprowadzenia

powietrza, odwadniania,

powietrza, odwadniania,

doprowadzenia energii itp. Ich przekrój

doprowadzenia energii itp. Ich przekrój

poprzeczny musi być dostosowany do

poprzeczny musi być dostosowany do

pełnienia wymienionych prac i zadań.

pełnienia wymienionych prac i zadań.

Przekrój poprzeczny przecznicy

Przekrój poprzeczny przecznicy

dwutorowej do przewozu lokomotywami

dwutorowej do przewozu lokomotywami

z przejściem dla ludzi.

z przejściem dla ludzi.

Podszybia

Podszybia

Poziom połączony jest z szybem za

Poziom połączony jest z szybem za

pośrednictwem podszybia. Jest to

pośrednictwem podszybia. Jest to

wyrobisko lub częściej zespół

wyrobisko lub częściej zespół

wyrobisk znajdujących się w

wyrobisk znajdujących się w

bezpośrednim sąsiedztwie szybu na

bezpośrednim sąsiedztwie szybu na

danym poziomie. Stanowią je wlot

danym poziomie. Stanowią je wlot

do szybu, komora przyszybowa i

do szybu, komora przyszybowa i

wyrobiska pozostałe.

wyrobiska pozostałe.

Wlot do szybu i komora przyszybowa

Wlot do szybu i komora przyszybowa

stanowią wyrobiska komorowe niekiedy

stanowią wyrobiska komorowe niekiedy

o znacznych wymiarach, umożliwiających

o znacznych wymiarach, umożliwiających

wyładowanie z klatek materiałów długich.

wyładowanie z klatek materiałów długich.

Stanowią one również pomieszczenia,

Stanowią one również pomieszczenia,

w których dokonuje się załadowania

w których dokonuje się załadowania

urobku do klatek lub skipów, a załoga

urobku do klatek lub skipów, a załoga

oczekuje na wyjazd szybem na

oczekuje na wyjazd szybem na

powierzchnię, wejście do klatek i wyjście

powierzchnię, wejście do klatek i wyjście

z nich itp.

z nich itp.

Pozostałe wyrobiska udostępniające

Pozostałe wyrobiska udostępniające

Dworzec przetokowy

Dworzec przetokowy

przystosowany do

przystosowany do

pomieszczenia pociągów ładownych oraz

pomieszczenia pociągów ładownych oraz

formowania pociągów wozów próżnych,

formowania pociągów wozów próżnych,

zapewnienia bezpiecznego

zapewnienia bezpiecznego

i sprawnego zjazdu oraz wyjazdu załogi,

i sprawnego zjazdu oraz wyjazdu załogi,

odebrania materiałów itp. oraz

odebrania materiałów itp. oraz

zbiorniki

zbiorniki

urobku

urobku

(przy wyciągach skipowych),

(przy wyciągach skipowych),

komory pomp, zajezdnie elektrowozów,

komory pomp, zajezdnie elektrowozów,

składy materiałów wybuchowych,

składy materiałów wybuchowych,

komory przeciwpożarowe, sanitarne,

komory przeciwpożarowe, sanitarne,

magazyny, warsztaty

magazyny, warsztaty

i inne wyrobiska

i inne wyrobiska

pełniące funkcje usługowe dla danego

pełniące funkcje usługowe dla danego

poziomu. Wszystkie te wyrobiska zalicza się

poziomu. Wszystkie te wyrobiska zalicza się

do wyrobisk podszybia.

do wyrobisk podszybia.

Pochyłe wyrobiska

Pochyłe wyrobiska

udostępniające

udostępniające

Stanowią je szyby pochyłe drążone

Stanowią je szyby pochyłe drążone

z powierzchni:

z powierzchni:

-

pochylnie,

pochylnie,

-

dowierzchnie

dowierzchnie

-

upadowe.

upadowe.

Szyby pochyłe

Szyby pochyłe

Szyby pochyle

Szyby pochyle

stasowane są

stasowane są

wówczas, gdy pokład lub żyła

wówczas, gdy pokład lub żyła

wychodzi na powierzchnię ziemi lub

wychodzi na powierzchnię ziemi lub

gdy ich wychodnie przykryte są

gdy ich wychodnie przykryte są

niezbyt grubym nadkładem.

niezbyt grubym nadkładem.

Zadania szybów pochyłych są takie

Zadania szybów pochyłych są takie

same jak szybów pionowych.

same jak szybów pionowych.

Wyrobiska przygotowawcze

Wyrobiska przygotowawcze

Udostępnione złoże przygotowuje się do wybierania

Udostępnione złoże przygotowuje się do wybierania

dzieląc je na sposobne do wybierania odcinki, zwane

dzieląc je na sposobne do wybierania odcinki, zwane

polami wybierania, działkami wybierania, filarami.

polami wybierania, działkami wybierania, filarami.

Podziału tego dokonuje się za pomocą wyrobisk

Podziału tego dokonuje się za pomocą wyrobisk

korytarzowych, które w czasie wybierania pola będą

korytarzowych, które w czasie wybierania pola będą

służyć do odstawy urobku, dostawy materiałów,

służyć do odstawy urobku, dostawy materiałów,

ruchu ludzi, doprowadzenia powietrza, energii,

ruchu ludzi, doprowadzenia powietrza, energii,

podsadzki itd.

podsadzki itd.

Zespół tych wyrobisk umożliwiających bezpieczne

Zespół tych wyrobisk umożliwiających bezpieczne

i ekonomicznie korzystne wybranie kopaliny

i ekonomicznie korzystne wybranie kopaliny

użytecznej nosi nazwę robót przygotowawczych

użytecznej nosi nazwę robót przygotowawczych

Do wyrobisk przygotowawczych należą:

Do wyrobisk przygotowawczych należą:

-

chodniki,

chodniki,

-

pochylnie,

pochylnie,

-

dowierzchnie,

dowierzchnie,

-

upadowe,

upadowe,

-

przecinki

przecinki

itp.

itp.

Zależnie od przyjętego systemu wybierania

Zależnie od przyjętego systemu wybierania

można je wykonywać z pewnym

można je wykonywać z pewnym

wyprzedzeniem

wyprzedzeniem

w stosunku do wybierania lub też

w stosunku do wybierania lub też

równocześnie z wybieraniem złoża.

równocześnie z wybieraniem złoża.

Chodniki

Chodniki

S

S

ą to górnicze wyrobiska

ą to górnicze wyrobiska

korytarzowe prowadzone poziomo

korytarzowe prowadzone poziomo

lub prawie poziomo (do 5°

lub prawie poziomo (do 5°

nachylenia), nie mające

nachylenia), nie mające

bezpośredniego wyjścia na

bezpośredniego wyjścia na

powierzchnię ziemi. Drążone są w

powierzchnię ziemi. Drążone są w

złożu i dają urobek będący kopaliną

złożu i dają urobek będący kopaliną

użyteczną (np. chodniki węglowe).

użyteczną (np. chodniki węglowe).

Dowierzchnia

Dowierzchnia

Dowierzchnią

Dowierzchnią

jest każde pochyłe wyrobisko korytarzowe łączące

jest każde pochyłe wyrobisko korytarzowe łączące

dwa lub więcej punktów znajdujących się na różnych poziomach,

dwa lub więcej punktów znajdujących się na różnych poziomach,

wydrążone mniej więcej równolegle do linii nachylenia pokładu.

wydrążone mniej więcej równolegle do linii nachylenia pokładu.

Dowierzchnię dostosowaną do transportu w niej urobku nazywa się:

Dowierzchnię dostosowaną do transportu w niej urobku nazywa się:



pochylnią,

pochylnią,

jeżeli urobek opuszczany jest z góry w dół,

jeżeli urobek opuszczany jest z góry w dół,



upadową,

upadową,

jeżeli urobek jest wyciągany z dołu do góry.

jeżeli urobek jest wyciągany z dołu do góry.

Do wyrobisk przygotowawczych zalicza się:

Do wyrobisk przygotowawczych zalicza się:



chodniki podstawowe

chodniki podstawowe

albo poziomowe stanowiące w pokładzie

albo poziomowe stanowiące w pokładzie

dolne ograniczenie, a więc podstawę poziomu;

dolne ograniczenie, a więc podstawę poziomu;



chodniki piętrowe

chodniki piętrowe

rozcinające pokład w obrębie poziomu na

rozcinające pokład w obrębie poziomu na

mniejsze odcinki, zwane piętrami; przy niektórych systemach

mniejsze odcinki, zwane piętrami; przy niektórych systemach

ścianowych podział na piętra wystarczy do rozpoczęcia

ścianowych podział na piętra wystarczy do rozpoczęcia

wybierania, a chodniki piętrowe są wtedy chodnikami

wybierania, a chodniki piętrowe są wtedy chodnikami

nadścianowym

nadścianowym

(górny) i

(górny) i

podścianowym

podścianowym

(dolny);

(dolny);



pochylnie polowe

pochylnie polowe

dzielące piętra na pola pochylniane, czyli pola

dzielące piętra na pola pochylniane, czyli pola

wybierania, które z kolei dzieli się chodnikami filarowymi i

wybierania, które z kolei dzieli się chodnikami filarowymi i

dowierzchniami na filary.

dowierzchniami na filary.

Przeznaczeniem chodnika są zadania,

Przeznaczeniem chodnika są zadania,

jakie musi on spełniać w czasie

jakie musi on spełniać w czasie

eksploatacji przygotowanego odcinka

eksploatacji przygotowanego odcinka

złoża (piętra pola, działki, filaru), a

złoża (piętra pola, działki, filaru), a

więc już w czasie wykonywania robót

więc już w czasie wykonywania robót

przygotowawczych, szczególnie zaś

przygotowawczych, szczególnie zaś

w czasie wybierania.

w czasie wybierania.

Ze względu na przeznaczenie rozróżnia

Ze względu na przeznaczenie rozróżnia

się chodniki i pochylnie:

się chodniki i pochylnie:



przewozowe,

przewozowe,

którymi przewozi się

którymi przewozi się

urobek,

urobek,



transportowe

transportowe

do transportu materiałów,

do transportu materiałów,



dojazdowe

dojazdowe

dla przejścia ludzi,

dla przejścia ludzi,



wodne

wodne

do odprowadzenia wody,

do odprowadzenia wody,



podsadzkowe

podsadzkowe

do doprowadzenia

do doprowadzenia

podsadzki itp.

podsadzki itp.

W pokładach węgla wyrobiska

W pokładach węgla wyrobiska

przygotowawcze prowadzi się

przygotowawcze prowadzi się

przeważnie w węglu. Jeżeli grubość

przeważnie w węglu. Jeżeli grubość

pokładu jest mała i przekrój

pokładu jest mała i przekrój

poprzeczny chodnika nie mieści się w

poprzeczny chodnika nie mieści się w

pokładzie, to zachodzi konieczność

pokładzie, to zachodzi konieczność

przybierania spągu lub stropu

przybierania spągu lub stropu

Przykłady chodników

Przykłady chodników

prowadzonych z przybierką

prowadzonych z przybierką

Wyrobiska wybierkowe

Wyrobiska wybierkowe

Wyrobiska, w których dokonuje się

Wyrobiska, w których dokonuje się

ostatecznego wybierania kopaliny użytecznej

ostatecznego wybierania kopaliny użytecznej

i które powstają w wyniku tego wybierania,

i które powstają w wyniku tego wybierania,

noszą nazwę

noszą nazwę

wyrobisk wybierkowych.

wyrobisk wybierkowych.

Służą

Służą

one wyłącznie do wybierania kopaliny

one wyłącznie do wybierania kopaliny

użytecznej, dlatego też po jej wybraniu

użytecznej, dlatego też po jej wybraniu

wyrobiska te ulegają likwidacji.

wyrobiska te ulegają likwidacji.

W wyrobiskach wybierkowych zasadniczymi

W wyrobiskach wybierkowych zasadniczymi

czynnościami wybierania są urabianie złoża

czynnościami wybierania są urabianie złoża

oraz ładowanie i odstawa urobku.

oraz ładowanie i odstawa urobku.

W celu zabezpieczenia pracujących ludzi,

W celu zabezpieczenia pracujących ludzi,

maszyn oraz urządzeń wykonuje się obudowę

maszyn oraz urządzeń wykonuje się obudowę

zabezpieczającą strop i ociosy wyrobiska

zabezpieczającą strop i ociosy wyrobiska

przed zawaleniem. Po wybraniu kopaliny

przed zawaleniem. Po wybraniu kopaliny

użytecznej wyrobisko wybierkowe przestaje

użytecznej wyrobisko wybierkowe przestaje

być potrzebne

być potrzebne

i wtedy się je likwiduje przez wypełnienie

i wtedy się je likwiduje przez wypełnienie

materiałem skalnym dostarczonym z

materiałem skalnym dostarczonym z

zewnątrz (wybieranie z podsadzką) albo skałą

zewnątrz (wybieranie z podsadzką) albo skałą

płonną z zawału stropu (wybieranie na

płonną z zawału stropu (wybieranie na

zawał), Odpadające bowiem ze stropu skały

zawał), Odpadające bowiem ze stropu skały

mają objętość nasypową większą od

mają objętość nasypową większą od

objętości, jaką zajmowały w caliźnie, wskutek

objętości, jaką zajmowały w caliźnie, wskutek

czego możliwe jest całkowite wypełnienie

czego możliwe jest całkowite wypełnienie

pustej przestrzeni luźnym kamieniem. Z

pustej przestrzeni luźnym kamieniem. Z

biegiem czasu warstwy nadległe naciskając

biegiem czasu warstwy nadległe naciskając

na zawał powodują jego sprasowanie.

na zawał powodują jego sprasowanie.

Wyrobiska wybierkowe likwiduje się

Wyrobiska wybierkowe likwiduje się

albo od razu całkowicie (zabierki,

albo od razu całkowicie (zabierki,

komory), albo częściowo w miarę

komory), albo częściowo w miarę

postępu wybieraniu (ubierki, ściany). W

postępu wybieraniu (ubierki, ściany). W

tym ostatnim przypadku zachowuje się

tym ostatnim przypadku zachowuje się

tylko taką część wyrobiska, jaka

tylko taką część wyrobiska, jaka

potrzebna jest do wykonywania

potrzebna jest do wykonywania

czynności urabiania kopaliny

czynności urabiania kopaliny

użytecznej, ładowania i odstawy

użytecznej, ładowania i odstawy

urobku oraz do celów wentylacyjnych.

urobku oraz do celów wentylacyjnych.

Dostęp do wyrobisk zlikwidowanych

Dostęp do wyrobisk zlikwidowanych

musi być tak zamknięty, aby nikt

musi być tak zamknięty, aby nikt

nieświadomie nie mógł do nich wejść.

nieświadomie nie mógł do nich wejść.

Do wyrobisk wybierkowych należą:

Do wyrobisk wybierkowych należą:

-

zabierki,

zabierki,

-

komory,

komory,

-

ubierki,

ubierki,

-

ściany.

ściany.

Zabierki

Zabierki

Są to górnicze wyrobiska wybierkowe

Są to górnicze wyrobiska wybierkowe

powstające przy wybieraniu pokładu krótkimi

powstające przy wybieraniu pokładu krótkimi

odcinkami szerokości do 10 m

odcinkami szerokości do 10 m

i długości równej odległości między

i długości równej odległości między

chodnikami filarowymi lud dowierzchniami,

chodnikami filarowymi lud dowierzchniami,

przy czym przodek posuwa się zawsze od

przy czym przodek posuwa się zawsze od

calizny w stronę zrobów.

calizny w stronę zrobów.

Rozróżnia się zabierki krótkie (zwane potocznie

Rozróżnia się zabierki krótkie (zwane potocznie

zabierkami) długości do 40 m i zabierki

zabierkami) długości do 40 m i zabierki

długie, których długość przekracza 40 m.

długie, których długość przekracza 40 m.

Zabierka

Zabierka

1 - wyrobisko zabierkowe,

1 - wyrobisko zabierkowe,

2 -

2 -

dowierzchnia,

dowierzchnia,

3 -

3 -

zawarcie odcinające dostęp

zawarcie odcinające dostęp

do zrobów

do zrobów

Komory

Komory

Stanowią górnicze wyrobiska wybierkowe

Stanowią górnicze wyrobiska wybierkowe

podobne są do zabierek, lecz mają

podobne są do zabierek, lecz mają

znacznie większe wymiary poprzeczne.

znacznie większe wymiary poprzeczne.

Prowadzenie oraz utrzymywanie wyrobisk

Prowadzenie oraz utrzymywanie wyrobisk

komorowych jest możliwe przy bardzo

komorowych jest możliwe przy bardzo

mocnych stropach, dlatego też rzadko

mocnych stropach, dlatego też rzadko

stosowane jest w górnictwie węglowym,

stosowane jest w górnictwie węglowym,

często natomiast przy wybieraniu złóż soli i

często natomiast przy wybieraniu złóż soli i

rud metali. W kopalni soli w Wieliczce

rud metali. W kopalni soli w Wieliczce

można oglądać dotąd zachowane potężne

można oglądać dotąd zachowane potężne

komory wybrane w złożu solnym przed

komory wybrane w złożu solnym przed

setkami lat i utrzymywane obecnie dla

setkami lat i utrzymywane obecnie dla

celów turystycznych i rekreacyjnych

celów turystycznych i rekreacyjnych

(podziemne sanatorium).

(podziemne sanatorium).

Wyrobisko ubierkowe

Wyrobisko ubierkowe

Powstaje w wyniku wybierania

Powstaje w wyniku wybierania

odcinka złoża ograniczonego dwoma

odcinka złoża ograniczonego dwoma

chodnikami (lub pochylniami)

chodnikami (lub pochylniami)

równoległymi — czołem przodku

równoległymi — czołem przodku

usytuowanym prostopadle (rzadziej

usytuowanym prostopadle (rzadziej

przekątnie) do ich kierunku.

przekątnie) do ich kierunku.

Wyrobisko ubierkowe

Wyrobisko ubierkowe

1 - przedział roboczy ubierki,

1 - przedział roboczy ubierki,

2 - chodniki równoległe,

2 - chodniki równoległe,

3 - położenie przecinki, z której

3 - położenie przecinki, z której

była rozpoczęta ubierka

była rozpoczęta ubierka

Wybieranie ubierki musi być poprzedzone

Wybieranie ubierki musi być poprzedzone

wydrążeniem tzw.

wydrążeniem tzw.

przecinki,

przecinki,

czyli chodnika

czyli chodnika

prostopadłego (przekątnego) do chodników

prostopadłego (przekątnego) do chodników

równoległych (pochylń). Jeden z ociosów

równoległych (pochylń). Jeden z ociosów

przecinki stanowi czoło wyrobiska

przecinki stanowi czoło wyrobiska

ubierkowego. W ślad za postępem czoła

ubierkowego. W ślad za postępem czoła

przodku likwiduje się wybrany odcinek przez

przodku likwiduje się wybrany odcinek przez

podsadzenie lub zawał, pozostawiając tylko

podsadzenie lub zawał, pozostawiając tylko

taką jego część, jaka jest potrzebna do

taką jego część, jaka jest potrzebna do

urabiania calizny oraz ładowania

urabiania calizny oraz ładowania

i odstawy urobku. Jest to tzw.

i odstawy urobku. Jest to tzw.

przedział

przedział

roboczy.

roboczy.

Wyrobisko ubierkowe długości nie

Wyrobisko ubierkowe długości nie

przekraczającej 40 m nazywa się ubierką.

przekraczającej 40 m nazywa się ubierką.

Ściana

Ściana

Ściana

Ściana

stanowi wyrobisko ubierkowe

stanowi wyrobisko ubierkowe

długości większej od 40 m.

długości większej od 40 m.

W polskim górnictwie węglowym

W polskim górnictwie węglowym

ściany są najczęściej zalecanymi

ściany są najczęściej zalecanymi

i stosowanymi wyrobiskami

i stosowanymi wyrobiskami

wybierkowymi. Ich długość wynosi

wybierkowymi. Ich długość wynosi

przeważnie 100 do 200 m, ale

przeważnie 100 do 200 m, ale

bywają też dłuższe.

bywają też dłuższe.

Dziękuję za uwagę

Dziękuję za uwagę



