1

Edward Golachowski

Katedra Teorii Systemów

Ekonomicznych

ul. Wiśniowa 41, pok. 81

tel. 849 – 53 - 06

Notatki do

przedmiotu

MAKROEKONOMI

A

Sygnatura 2001-16

Literatura obowiązkowa

( skrypt ) :

Marek Garbicz, Edward Golachowski

Elementarne modele makroekonomiczne

Oficyna Wydawnicza SGH , Warszawa

( wydanie najnowsze )

Rok akad.
2002/2003

2

Niniejsze „Notatki ...” mają pomóc w opanowaniu

przedmiotu
MAKROEKONOMIA głownie dzięki umożliwieniu :
- koncentracji podczas wykładów na słuchaniu i

myśleniu ;
- samodzielnego powtarzania materiału.
Należy je traktować jako uzupełnienie wykładów i

literatury.
„Notatki ...” są też specyficzną wersją skryptu :
- skróconą ( np. znacznie mniej tekstu opisowego ) ;
- rozszerzoną ( np. dodatki uznane za istotne

dydaktycznie ) ;
- zmienioną ( np. wyjaśnienia problemów na

podstawie
innych niż w skrypcie przykładów ).
Jednak podstawowa różnica polega na zastosowanej
w „Notatkach ...” animacji – szkice graficzne powstają
stopniowo i równie stopniowo są komentowane, co

ułatwia
zrozumienie omawianych tematów.
W „Notatkach”... są też przykładowe pytania do

każdego
tematu – niektóre z nich mogą pojawić się na

egzaminie.

3

Tytuły wykładów

1. Modele sektorowe

2. Modelowanie typu IS - LM

3. Model rynku towarowego i rynku

pieniężnego

4. Analiza gospodarki według modelu IS
- LM

5. Analiza skuteczności polityki
ekonomicznej

6. Rynek obrotów z zagranicą

7.

Model gospodarki otwartej -

analizy

4

8. Rynek pracy – część I

9. Rynek pracy – część II

10. Kompleksowy model krótkookresowej

równowagi makroekonomicznej

11. Cykl koniunkturalny

12. Teorie wzrostu gospodarczego

5

1. Przedmiot badań ekonomii

Ekonomia bada gospodarkę ( system ekonomiczny ).

Przyroda

Społeczeństwo

System

ekonomiczny

Do systemu ekonomicznego ( SEK ) dopływa z
przyrody
strumień zasobów naturalnych ,

jest też dopływ
wewnętrzny
( np. maszyny, materiały do dalszej produkcji ), a
także

dopływ z systemu społecznego ( np. praca,

wiedza )

- suma dopływów to wektor wejść do SEK.

X = x

1

+

x

2

+

x

3

+ ...

X - czynniki produkcji

x

1

- np. zasoby naturalne

x

2

-

np. kapitał trwały

x

3

- np. praca

Wprowadzenie

6

Z systemu ekonomicznego do społeczeństwa wypływa
strumień produktów i usług konsumpcyjnych – to wektor
wyjść z SEK .

Y

= y

1

+ y

2

+ y

3

+ ...

Y -

produkty i usługi konsumpcyjne

y

1

- np. żywność

y

2

- np. odzież

y

3

- np. mieszkania

T

X

Y

Y = T X

Gospodarka to macierz transformacji.

Ekonomia zajmuje się jej badaniem.

SEK

7

2. Metoda badawcza ekonomii

Przykład

modelu:

Załóżmy :

- B to dochody budżetu ;

- t to przeciętna stopa podatkowa w

procentach ;

- brak innych wpływów do budżetu.

podatki a budżet państwa ( krzywa

Laffera ).

Etapy działania :
1 - obserwacja rzeczywistości ( zbiór danych

surowych ) ;

2 - wybór cech istotnych ( abstrakcja ) ;
3 - badanie zależności pomiędzy zmiennymi
i sformułowanie modelu właściwego ( funkcji ) ;
4 - weryfikacja modelu ;
5 - wykorzystanie modelu ( wyjaśnienie,

przewidywanie,

symulacja, podstawa decyzji ) .

Model to : B =  ( t ) Nauka posługuje się modelem,

a polityka - wzorcem :

B ma być = max , wtedy t = ?

np.

8

- w t

0

= 0% i t

4

= 100%

B = 0

B

t

t

0

t

1

t

2

t

3

t

4

- w t

2

= np.

50%

B = max
!
- kiedy B rośnie ?

- kiedy B maleje
?- dla t

1

= np. 25% i dla t

3

= np. 75% B jest ...

B

2

B

1

Elementy analizy :

9

3. Główny problem ekonomii

Zasoby czynników produkcji X są w każdym momencie
dane,

ograniczone ;

a suma potrzeb konsumpcyjnych PK
jest

nieograniczona .

Jak zaspokoić nieograniczone PK wykorzystując

dane X ?

Ekonomia jest nauką o alokacji zasobów,

jej główny problem to : jak rozmieścić ograniczone

zasoby,

by jak najlepiej zaspokoić

nieograniczone potrzeby konsumpcyjne ?

10

4. Odpowiedzi

- warunkiem udzielenia odpowiedzi jest zebranie pełnej

informacji o gospodarce ;

- dopiero na takiej podstawie można centralnie podjąć

decyzje optymalne dla systemu jako całości ;

- dla właściwej realizacji centralnych rozwiązań alokacyjnych

w sposób najlepszy dla społeczeństwa niezbędne jest
podporządkowanie wszystkich podmiotów decyzjom
centralnym ;

- jedynym wyjściem jest więc obowiązujący wszystkich plan !

Sposób I to gospodarka centralnie planowana ( GCP )

.

Sposób I

11

Sposób II :
- nie jest możliwe zebranie takiej informacji, by można
udzielić odpowiedzi na miliony pytań w wymaganym

czasie ;
- trzeba ograniczyć liczbę pytań i zastosować automaty
rozwiązujące problemy cząstkowe ;
- wprowadźmy wspólny mianownik

- pieniądz !

- wtedy potrzeby przekształcą się w popyt ( efektywny !

),
a produkcja w podaż ;
- w gospodarce zacznie działać automatyczny

mechanizm
popytowo - podażowy służący efektywnej alokacji ;
- rezultatem będzie równowaga pomiędzy wartością

popytu AD
a podaży ( AS = Y ).

Sposób II to gospodarka rynkowa ( GR ) .

12

Który sposób jest lepszy ? Dominująca odpowiedź dzisiejsza :

- ani czysta GCP ;
- ani czysta GR ;
- chodzi o MIX, historycznie zmienny.

Współczesna gospodarka MIX to :
- ustalenie ram aktywności ekonomicznej przez

państwo ;
- samodzielna działalność firm w powyższych

ramach ;
- regulacja przebiegu gry ekonomicznej przez

państwo.

Od teorii ekonomii oczekuje się więc dwóch typów odpowiedzi :

- jak regulować gospodarkę jako całość ?
- jak prowadzić pojedynczą firmę ?
To uzasadnienie dwóch gałęzi ekonomii :
- makroekonomia ( wielkie litery ) ;
- mikroekonomia ( małe litery ) .
Wykłady – w konwencji modelowej - przedstawiają wybrane problemy

tak rozumianej makroekonomii.

13

Wykład I

Modele sektorowe

14

1. Istota modeli

Model dwusektorowy

H

F

Y

C

Bank

S

I

Gospodarstwa domowe są właścicielami firm.

mogą być inwestycjami drugich.

W praktyce między nimi jest pośrednik

Oszczędności jednych

- bank.

15

Model trzysektorowy – rozszerzenie o sektor

rządowy

( pomiędzy H a F )

H

F

TR

Rz

Pozostałe elementy poprzedniego szkicu - bez zmian.

T

G

16

2. Funkcje w modelach

2 – sektory

1. Dochód dyspozycyjny
Y = C + S , decyzja H ,

czyli Y

d

= Y

( cały dochód jest

dyspozycyjny )

2. Funkcja konsumpcji

C = C + c Y

d

gdzie : C – konsumpcja
autonomiczna

c – krańcowa skłonność do
konsumpcji ( c + s = 1 )

3. Funkcja oszczędności

S = Y – C

Wstawiamy funkcję C

S = Y – C – c Y

d

= - C + (1 – c)Y

d

S = - C + s Y

4. Funkcja inwestycji

Z założenia
I = I ( inwestycje

są

autonomiczne )

17

3 – sektory

1.Dochód dyspozycyjny
Y

d

= Y – T + TR

( gospodarstwa domowe
płacą podatki i otrzymują
transfery )

Y

d

= C + S, ale Y

d

 Y

2. Funkcja konsumpcji

Inna wielkość Y

d

więc C = C + c (Y – T + TR)

3. Funkcja oszczędności

Inna wielkość Y

d

,

więc S = - C + s Y

d

S = - C + s (Y – T + TR)

4. Funkcja inwestycji

Pozostaje I = I
i dotyczy tylko inwestycji
prywatnych.

Inwestycje rządowe ( poza
modelem ! ) są składnikiem G,
bo G = C

rząd

+ I

rząd

Inwestycje ogółem są sumą
I

pryw

+ I

rząd

5. Funkcja popytu rządowego

Przyjmujemy, że G = G ,

tj. popyt rządowy to
autonomiczna decyzja rządu.

18

6. Funkcja transferów

Przyjmujemy TR = TR

Transfery to autonomiczna
decyzja rządu ( polityka
społeczna ) .

7. Funkcja podatków

Zakładamy, że chodzi
tylko o podatki od H.

Dwie uproszczone możliwości :

- kwotowy ( tj. T = T )

- proporcjonalny
( tj. T = t Y dla
0 < t < 1 )

Przyjmujemy ten drugi wariant.

T = t Y

Powyższe funkcje tworzą właściwe modele. Z przedstawionych

równań można obliczyć produkcję w stanie równowagi :
2- sekt.

Y

E

=

1

1 - c

(C + I )

3-sekt.

1

1 – c (1- t)

(C + I + G + c TR)

Y

E

=

19

3. Możliwości regulacji rządowej

Na skłonność do konsumpcji c rząd nie ma wpływu

bezpośredniego.

Na stopę podatkową t oczywiście ma wpływ,

według formuły wzrost podatków zmniejsza

mnożnik ;

Na części składowe popytu autonomicznego A
wpływ jest zróżnicowany :
- na C i I tylko pośredni,
- na G i TR bezpośredni.

Pozostają trzy narzędzia polityki
gospodarczej : - podatki, zamówienia
rządowe, transfery.

1

1 – c (1- t)

w
=

20

4. Model czterosektorowy

Rozszerzenie o sektor wymiany z zagranicą ( Oz )
i o nowy rodzaj popytu

( X jako czysta nadwyżka eksportowa) ;

mamy więc SEK = H + F + Rz + Oz
i AD = C + I + G + X
Gdy X  0 , pomiędzy gospodarką zamkniętą a

otwartą wystąpi różnica wielkości popytu i produkcji .

F

Oz

Import

Eksport

Z założenia tylko F ma związki z zagranicą

( uproszczenie ) ,
trzeba do schematu trzech sektorów dodać blok Oz.

Eksport to strumień

obcego popytu

płynący do naszych

firm, import -

popytu naszych firm

płynący za granicę.

21

Nowe funkcje w modelu :

- funkcja eksportu :

tj. cały eksport jest wielkością autonomiczną, to
decyzje partnerów zewnętrznych, niezmienne w
okresie krótkim.

Exp

Y

Exp

zakładamy Exp =
Exp

pozostała część importu ma charakter zmienny,
zależy od wielkości produkcji Y ;

przyjmijmy tu pojęcie skłonności do importu ( m )

:

 Imp

 Y

niech m =

zakładamy, że część importu ma
charakter autonomiczny - import niezbędny,

- funkcja importu :

Imp;

Import zmienny = m Y

22

Imp = Imp + m Y

Funkcja importu ma więc postać następującą :

Imp + m Y

Imp

m Y

Imp

Y

Suma powyższych funkcji daje następujący

obraz :

E

A

B

Exp

Imp

Y

Exp,
Imp

W obszarze A eksport jest wyższy od importu, mamy
nadwyżkę,
tj. dodatkowy strumień popytu pobudzający
gospodarkę, X > 0.

W punkcie E mamy równowagę, X = 0

(ale zmiana struktury Y !).

W obszarze B import jest wyższy od
eksportu,

mamy deficyt,

X < 0 .

23

Ogółem funkcja obrotów z zagranicą :
X = Exp – Imp

Równowaga - gdy Y

i

= Y

E

Jeżeli Y

i

 Y

E

czyli zgłoszony popyt jest mniejszy lub

większy
od produkcji, to zrównoważenie nastąpi dzięki zmianie
produkcji
( tj. decyduje popyt ) .

Po dodaniu funkcji X do 7 funkcji modelu
trzysektorowego
możemy rozwiązać model czterosektorowy,
tj. obliczyć produkcję w stanie równowagi :

= Exp – Imp – m Y

Y

E

=

1

1 – c ( 1 – t ) + m

( C + I + G + c TR + Exp - Imp )

24

Czy są nowe możliwości regulacji gospodarki przez

państwo ?

- Exp jest autonomiczny, rząd może tylko

zachęcać lub zniechęcać firmy prywatne ;

- rząd jako właściciel firm sektora publicznego

ma jednak pewien wpływ ;

- Imp jest też autonomiczny ( + dwie uwagi j.w. ) ;
- import zmienny ( m Y ) uwarunkowany jest głównie

technologicznie, konieczną importochłonnością m ,
stabilną w okresie krótkim ;

W ramach przyjętych założeń nie ma więc nowych

narzędzi polityki gospodarczej.

25

Pytania :
1. Wyznacz wielkość produkcji w stanie równowagi

( oblicz Y

E

)

wg. modelu 2-sektorowego ( 3-sektorowego ;
4-sektorowego ).
2. Przeprowadź analizę ( także graficzną ) dojścia

gospodarki

do równowagi z sytuacji, w której Y

i

< Y

E

( - Y

i

> Y

E

)

w modelu 2-sektorowym ( 3-sektorowym ; 4-

sektorowym ).

3. Omów postać i działanie mnożnika popytowego w

modelach

sektorowych – dlaczego mnożnik ulega osłabieniu po

rozsze-

rzeniu modelu o trzeci i czwarty sektor ?
4. Przedstaw wszystkie możliwości regulowania

gospodarki

przez państwo zgodne z założeniami modelu 4-

sektorowego.

26

Wykład II

Modelowanie typu IS -

LM

27

1. Przedmiot

Równowaga makroekonomiczna w okresie krótkim:
- na rynku towarowym ( IS ) z podziałem na

konsumpcyjny ( C ) i inwestycyjny ( I ) ;

- na rynku obrotów z zagranicą ( BP ) z

podziałem

na obroty towarowe ( BH ) i kapitałowe ( BK ) ;

- na rynku pieniężnym ( LM ) - obroty

pomiędzy

agregatami M a B ;

- na rynku pracy ( SR ) ;

oraz wielostronne powiązania między rynkami.

a) - analiza stanu równowagi i jego warunków
b) - analiza automatycznego procesu równoważenia

( gdy P  E, to P  E )

c) - polityka stabilizacyjna ( gdy P  E, to E  P )

d) - szczególne cele polityki ( gdy P

0

= E

0

 P

p

= E

p

,

gdzie p - stan pożądany )

Rodzaje problemów :

28

2. Miejsce modelu IS - LM w

makroekonomii

Pojawił się w roku 1937 ( J. R. Hicks – Nobel 1972 )

jako rozwinięcie i sformalizowanie myśli J. M. Keynesa.

Ewolucja modelu ciągle trwa ( np. pogłębianie i

rozszerzanie analiz, zmiana założeń, rozwój szaty

matematycznej ).

Współczesny neo-keynesizm to nadal część głównego

nurtu rozwoju makroekonomii ( mainstream ) .

Co było przed Keynesem ?

Prawo rynków Say’a czyli klasyczna koncepcja równowagi.
Podaż i popyt muszą być równe, bo każda podaż kreuje

własny popyt ; wymiana jest praktycznie naturalna, a

pieniądz - to tylko „techniczny” pośrednik.

Gospodarka wytwarza tyle, ile może ( tj. pełne wykorzystanie

zdolności produkcyjnych ) , a popyt zależy od cen.

29

cena

AD

ilość

AS (= max.)

p

q

p

q

Gdy popyt się zmienia, produkcja ilościowo pozostanie

bez zmian, lecz zmieni się jej wartość.

p

1

AD

1

Q

p

p

0

AD

0

AS

E

0

E

1

Niech AD < 0 :

Obniżenie popytu
doprowadziło
tylko
do spadku ceny,
produkcja nie
uległa zmianie.

30

Współcześnie ceny w większości są administrowane,

ruchy cen są kontrolowane ( rola monopoli i państwa ),
zaś obniżanie płac jest niemożliwe ( powody społeczne ).

Przy tych ograniczeniach rozwiązanie klasyczne nie działa.

Q

2

E

2

Obniżenie popytu doprowadziło do obniżenia podaży,
a cena pozostała bez zmiany.

AS

1

Po takiej krytyce Keynes odrzucił rozumowanie
klasyczne.

p

0

Q

Q

0

E

0

AS

0

AD

0

AD

1

31

3. Założenia modelowania IS - LM

a) meta – założenia
- gospodarka rynkowa jest niestabilna, podlega

wstrząsom, reaguje na bodźce

ale
najważniejsze to
„zwierzęce” instynkty inwestorów

( „stadne”
decyzje,
irracjonalne mody, fale optymizmu i pesymizmu ) ;

- gospodarka rynkowa może samoczynnie się
zrównoważyć,

to jednak wymaga czasu i przynosi koszty
społeczne ;

- polityka ekonomiczna państwa jest konieczna ;

- reakcje ( dostosowania ) mają charakter ilościowy,

a nie cenowy ( jak u klasyków ) .

- ale dąży do stabilności,
równowagi ;
- przyczyny wstrząsów są różne,

32

b)

założenia oczywiste [ u nas niezbędne

tymczasem (?) ]

- grę ekonomiczną toczy wielu uczestników, decyzje

ekonomiczne są podejmowane przez licznych

producentów i konsumentów, istnieje konkurencja ;

- państwo też jest aktorem ekonomicznym, działa

regulując całość gospodarki oraz jako właściciel firm

sektora publicznego ;

- gospodarka jest mieszana ;
- istnieje nowoczesna i rozwinięta infrastruktura

służąca gospodarowaniu ( techniczna,

instytucjonalna, prawna, informacyjna oraz społeczna

) ;

- brak zjawisk nadzwyczajnych ( np. ekonomicznych,

społecznych, politycznych ) ;

- gospodarka z założenia jest rynkowa, rozwinięta,

zdrowa.

33

c) założenia idealizujące

( kierunki modelowego uproszczenia rzeczywistości )

- istnieją rezerwy wszystkich czynników produkcji,
można nimi manipulować ;
- dzięki rezerwom podaż elastycznie podąża za popytem
( keynesowskie czyli popytowe regulowanie gospodarki );

- rozpatrujemy wyłącznie okres krótki, w którym decyzje

dotyczą wykorzystania zasobów, a nie ich kształtowania ;

- dochody budżetu państwa to tylko

podatki,

- ceny są stabilne, a gospodarka jest zamknięta .

W miarę rozbudowy modelu te założenia będą

zmieniane.

wydatki

to tylko
zamówienia państwowe ( uproszczenie - brak
transferów, uwzględniamy tzw. opodatkowanie

netto ) ;

34

d) założenia analityczne ( cząstkowe )

Takie założenia są przyjmowane i uchylane stosownie

do logiki analiz, dotyczą np. :

- stanu wyjściowego ( równowaga , jej brak –

nadmiar czy niedobór, na którym z badanych

rynków ) ;

- siły, treści i charakteru impulsu ( wstrząsu )

zewnętrznego

lub wewnętrznego, zmieniającego stan wyjściowy i /

lub

warunki funkcjonowania któregokolwiek z rynków ;

- kolejności analiz rynków ;

- przebiegu krzywych równowagi ( położenie, kąt nachylenia ) ;

- rodzaju i kierunku zastosowanej polityki ekonomicznej.

35

Pytania :

1. Omów specyfikę keynesowskiego podejścia do
gospodarki i jej modelowania.
2. Dlaczego wniosków wynikających z keynesowskich

analiz

modelowych nie można bezpośrednio stosować

do

współczesnych państw o rozwiniętej, zamożnej
i ustabilizowanej gospodarce rynkowej ?

( - do dzisiejszej gospodarki polskiej ? )

36

Wykład III

Model rynku towarowego i rynku

pieniężnego

37

Część I - Model rynku towarowego

1. Prezentacja rynku
- znane kategorie ekonomiczne, podmioty,

transakcje

2. Wyprowadzenie funkcji równowagi
Równowaga, gdy AD = AS = Y
Trzy części popytu AD = C + I + G

a) funkcja konsumpcji

C = C + c Y

d

gdzie Y

d

= Y – t

Y

= Y (1 – t )

więc : C = C + c Y (1 –
t )

38

Reszta inwestycji zależy od kosztów kredytu
( tj. od poziomu stopy procentowej - im droższy kredyt,
tym mniejszy popyt inwestycyjny, a więc znak ujemny ).
Siła reakcji inwestorów na zmianę stopy procentowej
zależy od tzw. wrażliwości inwestorów – wprowadzamy
współczynnik  ( = const., > O ) .

b) funkcja inwestycji

Pozostają inwestycje
autonomiczne I ,

Otrzymujemy : I = I  i

Ujęcie bardziej realistyczne od sektorowego,
ale popyt
inwestycyjny jest nadal niezależny od

dochodu !

lecz to tylko część inwestycji .

39

d)

formuła krzywej IS

i

i

E

Y

E

Y

E

IS

Każda para zmiennych (i

E

,

Y

E

)

spełnia warunek równowagi
rynku ( tj. punkt E leży
na krzywej IS ) .

i = - Y

A 1

___ ____





- pozostaje G = G

( Y = AD , AD = C + I + G )

c) funkcja popytu rządowego

A = C + I + G



III

=

1

1 – c (1 – t)

gdzie :

40

3. Analiza krzywej IS

E

1

E

2

Y

2

i

2

Y

1

IS

E

0

Y

Y

0

i

0

i

1

A w przypadku obniżenia stopy ...

Przykład - skutki wzrostu i do i

1

:

- podrożenie kredytu
inwestycyjnego, więc
rezygnacja z najmniej
opłacalnych projektów
;

- obniżenie popytu inwestycyjnego,
więc również obniżenie produkcji
dóbr inwestycyjnych ;

- obniżenie ich sprzedaży i dochodów pracowników
zatrudnionych w tej sferze ;

- obniżenie ich popytu konsumpcyjnego i obniżenie
produkcji dóbr konsumpcyjnych ;

- dalsze efekty...

a) zmiany położenia punktu E na IS

41

b) zmiany położenia krzywej
IS

i = - Y

A 1

___ ____





To autonomiczna decyzja rządu o obniżeniu

lub podwyższeniu zamówień publicznych.

Zgodnie z formułą IS zależą od zmian A i  ,
gdzie A = C + I + G .

Ale : C = const. , I = const. ,  = const.
zmienić można tylko G = G !

42

Y

1

Y

2

IS

1

IS

2

Natomiast ekspansja fiskalna ( tj.  G > 0 )

zwiększa produkcję i przesuwa krzywą IS równolegle
w prawo.

i

i

0

Y

Y

0

IS

0

Restrykcja fiskalna przesuwa krzywą IS równolegle w lewo.

Niech  G < 0 ( tj. obniżenie popytu rządowego

czyli restrykcja fiskalna )

Nowy punkt równowagi ma współrzędne ( i

0

, Y

1

) .

Skutkiem jest zmniejszenie Y bez zmian i .

E

1

E

2

Nowy punkt równowagi ma współrzędne ( i

0

, Y

2

) .

43

c) zmiany kąta nachylenia IS
Znaczenie tego kąta :
- IS

1

stroma, bliska pionu ;

- IS

2

płaska, bliska poziomu ;

- identyczne obniżenie stopy procentowej.

Y

2

Kąt nachylenia IS decyduje o sile reakcji produkcji
na zmianę
stopy procentowej.

i

1

Y

1

i

0

Y

0

IS

2

IS

1

E

0

E

1

E

2

i

Y

44

Wiemy, że  = const. i c = const. Można zmieniać

tylko t.

Gdy t wzrośnie, to mnożnik obniży się, tj. obniży się siła

omówionej reakcji - krzywa IS zbliży się do
pionu ( IS

1

).

Zgodnie z formułą IS kąt jej nachylenia zależy od
 i , gdzie 1

. .

i

IS

0

Y

IS

1

(t > 0)

IS

2

(t <0)

Jest oczywiste,
że gdy t obniży
się,
krzywa IS zbliży się

do poziomu
( IS

2

).

1 - c ( 1 - t )

=



45

Podsumowanie – działanie różnych narzędzi polityki
gospodarczej na rynku pieniężnym :

- zmiany i przesuwają punkt E
na nieruchomej krzywej IS ;

- zmiany G przesuwają krzywą IS
wraz z leżącym na niej
punktem E ;

- zmiany t zmieniają kąt
nachylenia IS i położenie
punktu E .

i

IS

0

Y

.

i

IS

0

Y

.

i

IS

0

Y

.

i

IS

0

Y

.

Zakres działań polityki
gospodarczej :

46

Przykład - jaką politykę gospodarczą należy zastosować,

by zrównoważyć rynek opisany szkicem :

• E

P •

IS

Y

i

Należy więc :

- podwyższyć i

oraz - zmniejszyć G

i / lub - zwiększyć t .

Polityka gospodarcza to ruch E  P !

47

Część II - Model rynku pieniężnego

1. Prezentacja rynku
a) przedmiot obrotu to pieniądz
(definicja : płynny i akceptowany powszechny

ekwiwalent )

b) rodzaj transakcji : ( gospodarka zamknięta ! )
przepływy pomiędzy znanym agregatem M ( gotówka )
a agregatem B ( inne aktywa – np. obligacje )

Różnice - części składowe B :

- nie pełnią funkcji środka płatności ( np. podatki ),

to forma lokaty ( oszczędzania ) ;

- mają płynność niższą od M ;
- są obarczone ryzykiem ( ryzyko bankructwa banku i/lub

emitenta obligacji, ryzyko kursowe ) ,
- ale przynoszą odsetki !!!

Istota : ryzyko i „zysk” czy bezpieczeństwo bez
„zysku”.

48

c) strona podażowa rynku pieniężnego ( M )
tj. gotówka poza systemem bankowym plus wkłady á

vista.

Podaż M określa państwo ( bank centralny ) poprzez :
- emisję pieniądza ;
- określanie stopy procentowej ;

( skutek to np. zmiana wielkości lokat bankowych ) ;
- operacje otwartego rynku

( np. transakcje obligacjami rządowymi ) ;
-

wpływ na banki komercyjne i ich kreację pieniądza

( np. określenie stopy rezerw obowiązkowych ).

Bank centralny może zwiększyć podaż pieniądza lub

ją zmniejszyć - to subtelna gra na wielu

instrumentach ( jaką metodą, jaka zmiana ) .

49

Decydując o podaży pieniądza trzeba uwzględnić
m.in. :

- sytuację finansową w punkcie wyjścia
( tj. ilość pieniądza w obiegu i szybkość
obiegu ) ;

- przewidywane zmiany
( np. tempo inflacji, wzrost podaży towarów ) ;

- związki pieniężne/kapitałowe z innymi krajami ;

- regulacyjne znaczenie zmian wielkości podaży
pieniądza dla poziomu aktywności ekonomicznej
( m.in. dla wielkości produkcji )

i to nasz temat
!

50

d)

strona popytowa

- motyw transakcyjny

niezbędny zasób

pieniądza

strumień dochodów

strumień wydatków

Ujęta makroekonomicznie wielkość niezbędnego
zasobu
zależy od wartości transakcji ( tj. wielkości
produkcji )
oraz od sprawności ruchu pieniądza

( tj. szybkości obiegu pieniężnego ) .

Częścią motywu transakcyjnego jest też

tzw. motyw przezornościowy ( np. zakupy
okazyjne ) .

Niezbędny zasób pieniądza musi likwidować
możliwe

niezgodności pomiędzy tymi strumieniami.

51

Wielkość tego popytu zależy od skłonności do ryzyka
i od poziomu oczekiwanych zysków ( tj. stopy procentowej ) .

Popyt na pieniądz jest więc sumą:

- popytu transakcyjnego ;
- popytu spekulacyjnego .

- motyw portfelowy

( np. wolę gotówkę niż lokatę, bo boję się ryzyka )

Lustrzanym odbiciem jest motyw spekulacyjny

( np. nie chcę trzymać gotówki, bo umiem ją ulokować
) .

52

e) „cena pieniądza”

Uczestnicy rynku pieniężnego dokonują transakcji

( M  B ) , gdy :

- mają za mało pieniądza ( tj. muszą sprzedawać elementy

B,

czyli „kupić pieniądz” ) - tracą odsetki !

- mają za dużo pieniądza ( tj. muszą kupić elementy B,

czyli „sprzedać pieniądz” ) – zyskują odsetki

( lub je tracą, kiedy tego nie zrobią, tzw. opportunity cost

- koszty utraconych możliwości ) .

Jest więc koszt braku pieniądza i koszt nadmiaru pieniądza

- to odsetki.

Ceną pieniądza jest stopa procentowa.

53

a) funkcja podaży pieniądza

Reguluje ją państwo ( BC ) , __
podaż jest autonomiczna, więc M = M.
Podaż musi odpowiadać bieżącym warunkom,
ważna jest jej wartość realna.
Trzeba wprowadzić korektę,

tj. wskaźnik zmian poziomu cen ( P

c

) .

Ostatecznie M =

M

P

c

2. Wyprowadzenie funkcji równowagi

54

b) funkcja popytu na pieniądz
Popyt transakcyjny ( L

tr

) zależy od :

- wielkości produkcji Y ( ujęcie wartościowe ) ;
- szybkości obiegu pieniądza V .

Przyjmijmy odwrotny sposób jej
uchwycenia ,

1

tj. k =

V

Stąd L

tr

= k Y

Popyt spekulacyjny ( L

s

) zależy od

: - poziomu stopy procentowej i ( reakcja przeciwna -

znak
ujemny ! ) ;

- wrażliwości posiadaczy pieniądza na zmiany stopy
procentowej, przyjmijmy tu współczynnik 
(  = const., > 0 ) .

Stąd L

s

= -  i

Łącznie L = L

tr

+

L

S

czyli L = k Y -  i

55

Każda para zmiennych ( i

E

, Y

E

)

spełnia warunek równowagi
( tj.punkt E leży na krzywej
LM ) .

i = Y -

k 1 M

  P

c

c) formuła krzywej LM

LM

Y

Y

E

i

E

i

E

56

3. Analiza krzywej LM
a)

zmiany położenia punktu E na LM

Uwaga! Mamy te same zmienne, co w przypadku

IS, lecz ich związek jest inny !

i

1

Przykład - skutki
wzrostu
produkcji do Y

1

:

- produkcja rośnie, rośnie
więc popyt na pieniądz
( popyt transakcyjny ) ;

- przy danej podaży M
wzrost popytu wywoła
wzrost ceny pieniądza
( tj. stopy
procentowej ) .

Oznacza to, że np.
ucieczka
od lokat zmusi banki
do
podniesienia ich
atrakcyjności.

Gdy produkcja się obniży ...

Y

2

i

2

i

LM

Y

Y

0

i

0

Y

1

57

b) zmiany położenia krzywej LM

Zgodnie z formułą zależą od zmian  , P

C

i

M .

Ale :  = const. i P

C

=

const.

Niech M < 0 ( tj. obniżenie podaży pieniądza w

obiegu

czyli restrykcja monetarna ) .

Mniej pieniądza w obiegu oznacza ( przy stałej stopie
procentowej ) możliwość obsługi mniejszej liczby

transakcji,
czyli realizacji mniejszej produkcji.
Skutkiem restrykcji monetarnej jest więc obniżenie

produkcji.

Zmienić można tylko
M , to decyzja BC .

58

Restrykcja monetarna przesuwa krzywą LM równolegle

w lewo.

Nowy punkt równowagi ma współrzędne ( i

0

, Y

1

) .

Natomiast ekspansja monetarna ( tj.  M > 0 )
przesuwa krzywą LM równolegle w prawo
( większa ilość pieniądza może obsłużyć większą
produkcję ) .

LM

1

Y

1

i

i

0

Y

Y

0

LM

0

Y

2

LM

2

59

c) zmiany kąta nachylenia LM

Zgodnie z formułą LM kąt nachylenia zależy od k i .

Może zmieniać się wielkość k

( tj. sprawność obiegu pieniężnego ujęta

odwrotnie ) .
Ważne - k nie jest instrumentem polityki

ekonomicznej,

to wielkość wynikowa. Państwo ( rząd i bank

centralny ) ma tu wpływ wyłącznie pośredni.
Jest oczywiste, że obniżenie k zbliży krzywą LM

do poziomu, zaś zwiększenie k - do pionu.

Wiemy, że z założenia  = const.

LM

1

(k< 0)

LM

2

(k > 0)

i

LM

0

Y

60

Podsumowanie – działanie instrumentów polityki
gospodarczej :

wpływają na przesunięcia punktu
równowagi E na
nieruchomej krzywej LM ;

przesuwają krzywą LM
wraz z leżącym na niej
punktem równowagi E.

nie poddaje się bezpośredniemu
sterowaniu.

Kąt nachylenia LM

i

LM

Y

.

Zmiany stopy procentowej i

Zmiany podaży pieniądza
M

__

i

LM

Y

.

61

Przykład - jaką politykę gospodarczą należy

zastosować,
by zrównoważyć rynek opisany szkicem :

Polityka gospodarcza to ruch E  P !

Należy więc :
- obniżyć i

oraz - zmniejszyć M .

•

P •

i

Y

LM

E

62

Pytania :

1. Wyprowadź algebraicznie i przedstaw interpretację
graficzną funkcji równowagi
- na rynku towarowym.
( - na rynku pieniężnym. )
2. Przedstaw ( wraz z interpretacją graficzną )

podstawową

analizę krzywej równowagi ( zmienność punktu E )
– na rynku towarowym.
( – na rynku pieniężnym. )
3. Wyjaśnij, dlaczego na rynku towarowym zależność

między

poziomem stopy procentowej a wielkością produkcji

jest

negatywna ( wzrost jednej łączy się z obniżeniem

drugiej ),

a na rynku pieniężnym – jest pozytywna.

63

Wykład IV

Analiza gospodarki według modelu IS

- LM

64

1. Automatyczne równoważenie odizolowanych

rynków

a) - rynek towarowy
P

1

jest pod krzywą IS ( w lewo od krzywej )

- wartościowo, jeśli nastąpi wzrost cen – naturalne w GR !

( ale to wykluczone z założenia ! ) ;

- zatem ilościowo, to zgodne z założeniami.

Oznacza to, że popyt w P

1

jest większy od

podaży.

Decyduje popyt, więc podaż musi się
zwiększyć :

Produkcja musi osiągnąć

Y

E

pod groźbą inflacyjnego
wzrostu cen.

P

1

•

E

IS

Y

Y

E

Y

1

i

E

= i

1

i

65

b) rynek towarowy
P

2

jest nad krzywą IS ( w prawo od krzywej )

Przypadek nadmiaru podaży - produkcja musi się
obniżyć
( nie ceny
! ).

Nad krzywą mamy więc nadmiar podaży, a pod –
niedobór.
Do równowagi prowadzą dostosowania ilościowe czyli
zmiany Y.

P

2

IS

Y

Y

2

Y

E

i

E

= i

2

i

E

•

66

c) rynek pieniężny

P

1

jest pod krzywą LM ( w prawo od

krzywej )

E

i

E

Istniejąca podaż pieniądza wystarcza tylko do obsługi
produkcji równej Y

N

.

Przy produkcji Y

1

( większej ) mamy niedobór

pieniądza.

Wobec nadmiernego popytu na pieniądz
jego „cena” musi wzrosnąć.

Dostosowanie nastąpi poprzez wzrost stopy procentowej.

LM

Y

P

1

Y

1

Y

N

i

i

1

•

67

d) rynek pieniężny

P

2

jest nad krzywą LM ( w

lewo od krzywej )

i

E

E

Pieniądza wystarczy do obsługi produkcji Y

R

,

dla produkcji równej Y

2

mamy więc nadmiar

pieniądza.

Przy nadmiernej podaży pieniądza obniży się jego „cena”
- stopa procentowa.

Dostosowania poprzez zmiany stopy procentowej
zrównoważą rynek pieniężny.

i

2

Y

R

Y

2

LM

P

2

Y

.

68

2. Model IS - LM

Oba rynki są związane, jak Towar  Pieniądz

Zmiana na jednym z rynków prowadzi do zmian na drugim :

- gdy na rynku towarowym zmienia się produkcja,

zmienia się też popyt ( transakcyjny ) na pieniądz,

co wpływa na stan rynku pieniężnego ;

- gdy na rynku pieniężnym zmienia się stopa procentowa,

zmienia się też popyt inwestycyjny, a potem produkcja

czyli zmienia się stan rynku towarowego.

69

Równowaga jest tylko wtedy, gdy równocześnie

I = S i L = M .

Chodzi więc o punkt wspólny dla obu krzywych

– punkt ich przecięcia.

LM

IS

i

i

E

E

Y

E

Y

W punkcie E stopa procentowa określona na rynku
pieniężnym
tak zbilansuje zamierzone oszczędności i inwestycje,
że wytworzona zostanie produkcja,
której sprzedaż ( realizacja )
wywoła popyt na pieniądz równy jego podaży.

70

3. Automatyczne równoważenie obu rynków

a)

sytuacja wyjściowa

Punkty P oznaczające brak
równowagi mogą leżeć
w czterech różnych
obszarach .

3

i

Y

1

2

4

Omówimy sytuację 3,
tj. równoczesny niedobór pieniądza i nadmiar
produkcji
czyli „ przegrzanie koniunktury”.

71

b) dostosowania rozpoczęte od rynku towarowego

- punkt P jest ponad krzywą IS ,

- czyli produkcja jest nadmierna wobec popytu ;

- decyduje popyt, więc produkcja musi obniżyć się do Y

1

;

E

1

Y

1

- na rynku pieniężnym nastąpiła poprawa sytuacji,
gdyż zmniejszenie produkcji zredukowało niedobór
pieniądza ( punkt E

1

jest bliżej krzywej LM niż

punkt P ) ;

- ale rynek pieniężny jest nadal niezrównoważony !
( E

1

nie leży na LM ) ;

- musi wzrosnąć stopa procentowa , a to spowoduje
obniżenie produkcji - oba ruchy ujęte razem ( dla
uproszczenia ) oznaczać będą przesunięcie E

1

do E ;

- dalsze obniżanie produkcji zlikwiduje niedobór
pieniądza czyli zahamuje wzrostową tendencję stopy
procentowej.

W praktyce gospodarczej nastąpił ruch P → E

1

→ E

Ostateczne skutki :
- obniżenie produkcji ( z Y

P

do Y

E

) ;

- wzrost stopy procentowej ( z i

P

do i

E

) ;

- stabilna równowaga w E .

IS

i

Y

E

Y

P

P

LM

E

i

E

i

P

Y

.

72

c) dostosowania rozpoczęte od rynku pieniężnego

- punkt P jest poniżej krzywej LM ,
mamy więc niedobór pieniądza ;

- stopa procentowa w tej sytuacji musi wzrosnąć
( aż do spotkania z krzywą LM ) ;

E

2

i

2

- na rynku towarowym jest nadal nadmiar podaży ;

- ale wzrost stopy procentowej spowoduje obniżenie
popytu inwestycyjnego, a w konsekwencji też
produkcji ;

- w miarę obniżania produkcji będzie obniżać się
popyt na pieniądz oraz jego „cena” ( stopa
procentowa ) ; oba ruchy razem
oznaczać będą przesunięcie E

2

do E ;

- spadkowa tendencja produkcji zostanie zahamowana
przez obniżającą się stopę procentową.

W praktyce gospodarczej nastąpił ruch P → E

2

→ E

Ostateczne skutki :

- wzrost stopy procentowej ( z i

P

do i

E

) ;

- obniżenie produkcji ( z Y

P

do Y

E

) ;

- stabilna równowaga w E .

i

Y

E

Y

P

P

LM

E

i

E

i

P

Y

IS

.

73

Lecz amplituda wahań będzie się ciągle zmniejszać.
Kolejne ruchy dostosowawcze będą coraz słabsze.
W końcu rynki ustabilizują się w punkcie E .

LM

P

IS

i

Y

.

Dojdzie do przekroczenia LM , do sytuacji nierównowagi

o innym charakterze, która uruchomi inne ruchy

dostosowawcze.

Potem nastąpi przekroczenie IS – i znów inaczej.

R

T

E

d) dostosowania równoczesne

74

4. Polityka ekonomiczna państwa

a) uwagi wstępne

Przykładowo przeanalizowaliśmy sytuację
„ przegrzanej koniunktury ”
( za duża podaż przy
niedoborze pieniądza ) .

Po dostosowaniach automatycznych rynki osiągną
równowagę, ale przy mniejszej produkcji i wyższej stopie
procentowej oraz po czasochłonnych „kołysaniach”.

Państwo może zmieniać położenie krzywych
równowagi rynków poprzez politykę fiskalną i monetarną,
a w efekcie pomóc gospodarce w dojściu do równowagi.

To przypadek I , ruch punktu E ku punktowi P .

75

Jest jeszcze przypadek II , różniący się punktem wyjścia.
Załóżmy, że po automatycznych dostosowaniach osiągnięto

równowagę, ale powstało znaczące bezrobocie.

Państwo – ze względów społeczno–politycznych – chce więc

zwiększyć produkcję ze stanu Y

E

do Y

P

( pożądanego ) .

Nowy punkt równowagi ( E

p

) musi leżeć na linii

odpowiadającej produkcji Y

p

i

IS

LM

Y

Y

E

Y

P

•

E

E

P

?

76

a) - ekspansja fiskalna ( przesunie IS do IS

a

) ;

IS

c

IS

a

LM

c

LM

b

b) - ekspansja monetarna ( przesunie LM do LM

b

) ;

c) - obie ekspansje, lecz słabsze ( IS

c

i LM

c

) .

i

Y

Y

P

Y

E

IS

LM

C

B

A

77

Każda strategia doprowadzi do pożądanej produkcji,

różnice polegają na zastosowaniu innych narzędzi
oraz na innym wynikowym poziomie stopy procentowej.

Przypadki I i II różnią się też punktem wyjściowym :
- w I jest nierównowaga ;
- w II jest równowaga
oraz motywacją autorów polityki ekonomicznej :
- w I pomoc w zrównoważeniu gospodarki ;
- w II przejście od jednego stanu równowagi do drugiego,
ocenionego jako lepszy.
Jednak same skutki, tj. ruchy krzywych IS i LM ,

a także odpowiadające im zmiany Y oraz i
pozostają w obu przypadkach logicznie takie
same - analiza będzie wspólna.

78

to trzeba uwzględnić :

- oba rodzaje polityki ( fiskalną i monetarną ) ;
- oba kierunki zmian ( ekspansję i restrykcję ).

Stąd cztery poniższe warianty polityki.

Ponieważ punkty P i P

P

mogą leżeć w różnych

obszarach

1

2

3

4

i

LM

IS

Y

i wymagać
odmiennyc
h działań,

79

b) ekspansywna polityka fiskalna
Gdy G > 0 , to rośnie popyt, wzrośnie też

produkcja

Y

1

Y

2

i

2

IS

1

Przy produkcji równej Y

1

na rynku pieniężnym pojawi się

niedobór pieniądza.

Wywoła to wzrost jego ceny czyli stopy
procentowej, po którym nastąpi obniżenie Y z
Y

1

do Y

2

.

To znany efekt wypychania ( gruba czarna
strzałka ) , tj. wzrost wydatków
rządowych podnosząc stopę procentową zmniejszy
prywatne inwestycje ( wypchnie je
z rynku ) .

Y

LM

i

Y

0

i

0

IS

0

Ostateczne skutki
ekspansji fiskalnej :

- wzrost produkcji ;

- wzrost stopy % .

80

c) restrykcyjna polityka fiskalna
Gdy G < 0 , to obniżający się popyt

pociągnie za sobą spadek produkcji.

Y

2

Y

1

i

2

IS

1

Przy produkcji
zmniejszonej ( do
Y

1

) nadmiar pieniądza

spowoduje obniżenie
stopy procentowej i
„niechciany” wzrost
produkcji ( do Y

2

) .

To przeciwieństwo
efektu
wypychania : miejsce
zmniejszonych zamówień
rządowych zajmują
przedsiębiorcy prywatni.

Y

Y

0

i

0

LM

IS

0

i

Ostateczne skutki restrykcji fiskalnej :
- obniżenie produkcji ;

- obniżenie stopy % .

81

d) ekspansywna polityka monetarna

Gdy M > 0 , to obniży się „cena” pieniądza,

Wzrastająca produkcja zwiększy popyt na pieniądz
i podniesiony zostanie poziom stopy
procentowej.

LM

1

i

2

i

1

Y

2

LM

0

IS

i

Y

i

0

Y

0

= Y

1

a po spadku stopy procentowej wzrośnie produkcja.

Ostateczne skutki ekspansji monetarnej :

- obniżenie stopy % ;
- wzrost produkcji .

82

Ostateczny skutek restrykcji monetarnej
to podniesienie stopy procentowej i
obniżenie produkcji.

LM

0

i

i

0

Y

0

Y

IS

LM

1

i

1

i

2

Y

2

= Y

1

e) restrykcyjna polityka monetarna

Obniżenie podaży pieniądza (  M < 0 )

spowoduje wzrost jego „ceny”,

a to wpłynie na obniżenie produkcji,

co przyniesie spadek i .

83

Współcześnie w GR politykę fiskalną stosuje rząd,

a politykę monetarną bank centralny.

Niekoniecznie rozumieją potrzeby społeczeństwa

i gospodarki w ten sam sposób !

Żaden z przypadków polityki MIX nie jest wykluczony.

polityka fiskalna

p

o

lit

y

ka

m

o

n

e

ta

rn

a

e

k

s

p

a

n

s

y

w

n

ar

e

s

tr

y

k

c

y

jn

a

restrykcyjna

ekspansywna

- wzrost stopy
procentowej

- wzrost/spadek produkcji

- spadek produkcji

- wzrost/spadek stopy

pprocentowej

- wzrost produkcji

- spadek/wzrost stopy
pprocentowej

- spadek stopy
procentowej

f) polityka mieszana - policy
mix

- spadek/ wzrost produkcji

84

We wszystkich przypadkach policy mix kierunek zmiany
jednej wielkości jest jasny,
lecz ostateczny kierunek zmiany drugiej wielkości jest
niejasny
– zależy od siły ( wartości liczbowej ) zmian fiskalnych
w porównaniu do zmian monetarnych.

Przy konflikcie pomiędzy rządem a BC
działania jednej strony mogą :

Tylko koordynacja polityki przynosi oczekiwane wyniki !

- osłabić

- zredukować do zera

- odwrócić

skutki działań strony
drugiej !

85

g) uwagi końcowe
pierwsza
– przedstawione skutki polityki ekonomicznej następują

tylko wtedy, gdy praktyka spełnia przyjęte założenia
-

a one są ostre !

W rezultacie skutki praktyczne mogą być odmienne

od modelowych.

druga
- częste i/lub duże zmiany fiskalne i monetarne mogą

wpłynąć na zmianę parametrów, których wartość
liczbową uznaliśmy za stałą ( np. c , s , α , β ) .

Jeśli one się zmienią, to zmienią się kąty nachylenia

IS i LM , więc skutki polityki będą inne od
modelowych.

86

trzecia
- wykorzystując model w dydaktyce nie znamy ( i nie

musimy znać ) liczbowej wartości funkcji równowagi.

Lecz w praktyce gospodarczej trzeba je znać

- a nie zawsze jest to możliwe ...

Można więc przewidzieć skutki polityki ekonomicznej

co do kierunku, ale nie co do skali ( wartości

liczbowej ) . Oczywiście w praktyce decyduje ten

drugi aspekt !

czwarta
- polityka gospodarcza państwa to nie tylko zmiany

fiskalne i monetarne.

Jest także polityka socjalna, dochodowa, zatrudnienia,

polityka przemysłowa, ulgi podatkowe, nakazy i

zakazy itd.

Skutki tych działań wpłyną też na wyniki analizowanej polityki.
Autorzy analizowanej polityki gospodarczej decydując o

tym, kiedy i który instrument uruchomić, z jakim
kierunkiem i z jaką siłą nie mogą w pełni
przewidzieć rezultatów !

87

Pytania :

1. Przeprowadź analizę automatycznego procesu
równoważenia w gospodarce zamkniętej o stałych

cenach.

Rozpocznij analizę od rynku towarowego ( - od

rynku

pieniężnego ). Jako punkt wyjścia przyjmij

położenie P

zgodne z sytuacją 1 ( - 2 ; - 3 ; - 4 ) ( por. slajd

70 ).

2. Jaką politykę ekonomiczną ( fiskalną i monetarną )
powinno zastosować państwo, by pomóc w

zrównoważeniu

gospodarki zamkniętej o stałych cenach, w której
nierównowaga ma charakter zgodny z sytuacją 1
( - 2 ; - 3 ; - 4 ) ( por. slajd 70 ).
3. Wyjaśnij skutki gospodarcze (tj. zmiany stopy

procentowej

i produkcji ) różnych przypadków policy mix
( por. slajd 83 ).

88

Wykład V

Analiza skuteczności polityki

ekonomicznej

89

Zgodnie z keynesowskim podejściem do gospodarki

interesują nas dostosowania ilościowe,
a więc zmiany produkcji.

Polityka ekonomiczna jest skuteczna, jeśli prowadzi do

oczekiwanych przez jej autora zmian produkcji, tj. do :
- obniżenia po restrykcji fiskalnej / monetarnej ;

- wzrostu po ekspansji fiskalnej / monetarnej.

Miarą skuteczności polityki jest



Y .

Przy danej



G lub



M polityka jest tym

bardziej

skuteczna, im większa jest



Y .

Co określa skuteczność ?

90

1. Skuteczność a współzależność polityki

fiskalnej i monetarnej

Politykę fiskalną uprawia rząd, a politykę monetarną
bank centralny. Między nimi może być wiele różnic :
- inny horyzont czasowy ;
- inne pojmowanie potrzeb gospodarki ;
- często inna opcja polityczno-ekonomiczna

( np. sprawa roli sektora publicznego,
wielkości budżetu ),

- a także inny cel podstawowy ( walka z bezrobociem

czy z inflacją ? ).

91

Przykład : restrykcja fiskalna zmierzająca do obniżenia

produkcji przez zmniejszenie popytu G

IS

1

Y

1

i

2

Y

2

E

1

E

2

Po restrykcji fiskalnej krzywa IS
przesuwa się w lewo, do IS

1

,

produkcja obniża się do Y

1

.

Ale nadmiar pieniądza w
E

1

obniży stopę

procentową i
spowoduje pewien wzrost
produkcji, niepożądany.

Ostatecznie produkcja obniży się z Y

0

do Y

2

- restrykcja fiskalna jest skuteczna.

Ale w punkcie E

1

była bardziej skuteczna, gdyż Y

1

<

Y

2

.

Pogorszenie skuteczności nastąpiło jako efekt
nadmiaru pieniądza w punkcie E

1

- a tu BC może coś

zmienić !

a) zgodność, współpraca

LM

0

IS

0

i

0

Y

0

i

Y

E

0

92

To przykład monetarnego wspomagania polityki

fiskalnej, podnoszącego jej skuteczność :

gospodarka zatrzyma się w E

1

,

nie dojdzie do E

2

o większej produkcji.

LM

1

Jeśli BC współpracuje z rządem, powinien nie dopuścić
do ob - niżki stopy procentowej, a więc zmniejszyć
nadwyżkę

podaży pieniądza, która
wystąpiła w E

1

.

Oznacza to zastosowaną
w odpowiednim
momencie restrykcję
monetarną, tj.
przesunięcie LM

0

w

lewo do LM

1

.

LM

0

IS

0

IS

1

Y

1

i

2

Y

2

i

0

Y

0

i

Y

E

0

E

1

E

2

E

2

i

2

Y

2

93

Przykład: rząd chce ożywić produkcję,

stosuje ekspansję fiskalną,
ale bank widzi to inaczej !

IS

1

E

2

E

1

Y

1

Y

2

Ekspansja fiskalna przesunie
krzywą IS

0

w prawo do IS

1

,

produkcja wzrośnie z Y

0

do

Y

1

.

Niedobór pieniądza w E

1

podniesie stopę procentową,
nastąpi znany
efekt wypychania,
produkcja obniży się do Y

2

.

i

Y

IS

0

E

0

LM

0

Y

0

b) kontra banku

94

Jeżeli jednak bank uzna rządową próbę ożywienia

produkcji za szkodliwą dla gospodarki, za
niesłuszną - może ją skontrować !

W odpowiednim momencie po ekspansji fiskalnej

bank może zastosować restrykcję monetarną,
a więc przesunąć LM

0

w lewo do LM

1

.

Gospodarka
znajdzie się w E

3

,

LM

1

E

3

IS

1

E

2

E

1

Y

1

Y

2

i

Y

IS

0

E

0

LM

0

Y

0

wyjściowe Y

0

mimo

ekspansji fiskalnej
nie ulegnie zmianie

!

95

Produkcyjne skutki polityki rządowej mogą więc zostać

zredukowane przez bank
- w naszym przykładzie zniwelowane do
zera !

Może też być odwrotnie – to rząd może redukować

skuteczność polityki banku centralnego.

Skuteczność polityki ekonomicznej zależy

od współpracy bądź konfliktu

pomiędzy autorami pociągnięć

fiskalnych i monetarnych.

96

a) zmiany w modelu
Wszystkie dotychczasowe analizy prowadzone były przy

założeniu : ceny = const.

Teraz usuwamy to ważne założenie.
W praktyce gospodarczej mamy raczej do czynienia

z powszechnym ruchem cen w górę,

tj. z inflacją – i tylko to uwzględnimy .

Inflacja to obniżenie realnej wartości pieniądza ( LM ! )
oraz obniżenie dochodu i popytu realnego ( IS ! ) .
Zmieni się więc położenie obu krzywych

równowagi .

2. Wpływ inflacji na skuteczność polityki
ekonomicznej

97

Skutki te w interpretacji graficznej wskazuje szkic :

Y

0

Y

1

IS

1

LM

1

E

1

Zmniejsza się popyt realny, więc IS w lewo !
Zmniejsza się realna podaż pieniądza, więc LM też w
lewo !

Inflacja
zmniejsza Y !

i

Y

IS

0

LM

0

E

0

98

b)

przykład ekspansji fiskalnej

Y

0

Ekspansja fiskalna przesunie krzywą IS

0

w prawo do

IS

1

.

IS

1

E

1

Y

1

Ekspansja jest skuteczna, produkcja rośnie do Y

1

,
równowaga w E

1

.

Ale inflacja przesunie obie krzywe w
lewo !

E

2

IS

2

LM

1

Teraz punktem równowagi jest E

2

. Produkcja powróciła

do Y

0

,

ekspansja fiskalna okazała się zupełnie nieskuteczna.

i

Y

IS

0

LM

0

E

0

Przyrost popytu G wpłynie na dalszy wzrost cen - a nie produkcji.

- w naszym przykładzie do zera !

Inflacja może więc zredukować produkcyjne skutki
ekspansji fiskalnej

99

c) przykład ekspansji monetarnej

Ekspansja monetarna przesunie LM

0

w prawo do

LM

1

,

produkcja osiągnie Y

1

, skuteczność O.K !

LM

1

E

1

Y

1

Ale inflacja przesunie obie krzywe w lewo !

E

2

IS

1

LM

2

Teraz punktem równowagi jest E

2

.

Produkcja powróciła do Y

0

,

ekspansja monetarna okazała się zupełnie
nieskuteczna.

i

IS

0

E

0

LM

0

Y

0

Y

Inflacja redukuje również produkcyjne skutki ekspansji

monetarnej
- w naszym przykładzie do zera !

Wzrost podaży pieniądza nie przyniósł wzrostu produkcji,
lecz wyłącznie wzrost cen.

100

3. Kąt nachylenia krzywych równowagi a skuteczność

a) znaczenie kąta nachylenia

Wcześniej – przy analizach krzywych równowagi –

wskazane były możliwości zmiany kąta nachylenia IS i
LM .

Przy bardziej szczegółowym prezentowaniu skutków polityki

ekonomicznej ( wszystkie cztery warianty )
przypomniany został efekt wypychania i inne ruchy typu
zyg-zak wpływające na rezultaty polityki, gdyż ich
konsekwencje zmieniały jej skuteczność.

101

Przykład restrykcji fiskalnej :

IS

1

1

2

Efekt 1 zależy od siły
restrykcji ( wielkości G ) .

Efekt 2 obniża skuteczność
( tj. zwiększa produkcję po
restrykcji ), a zależy od kąta
nachylenia IS ( od długości
strzałki 2 ).

Skuteczność polityki fiskalnej zależy od kąta nachylenia
krzywej równowagi na „własnym” rynku.

Y

i

IS

0

LM

0

102

Można też inaczej :

2

3

Efekt 1 zależy od siły
restrykcji ( jaka G ) .

Efekt 2 to obniżenie stopy
procentowej wobec
nadmiaru pieniądza.

Efekt 3 zmniejsza skuteczność ( bo zwiększa produkcję
po restrykcji ) , a zależy od kąta nachylenia krzywej LM
( od długości strzałki 3 ) .

Skuteczność polityki fiskalnej zależy także od kąta
nachylenia krzywej równowagi na drugim rynku.

LM

0

IS

0

IS

1

Y

i

1

103

Przykład restrykcji monetarnej :

1

2

LM

1

LM

0

IS

0

i

Y

Efekt 1 zależy od siły
restrykcji ( wielkości M ) .

Efekt 2 decyduje
o skuteczności ( jakie
zmniejszenie produkcji ) ,
a zależy od kąta nachylenia
LM ( od długości strzałki 2 ) .

Skuteczność polityki monetarnej zależy od kąta
nachylenia krzywej równowagi na „własnym”
rynku.

104

Można też spojrzeć inaczej :

Efekt 1 zależy od siły
restrykcji ( jaka M ) .

Efekt 2 to obniżenie produkcji
jako skutek wzrostu stopy
procentowej ( tu ujawnia się
skuteczność ) .

Efekt 3 zmniejsza skuteczność restrykcji ( produkcja rośnie ! ) ,
a zależy od kąta nachylenia krzywej IS ( od długości strzałki 3 ).

Skuteczność polityki monetarnej zależy również
od kąta nachylenia krzywej równowagi na
drugim rynku.

2

3

LM

0

IS

0

Y

i

LM

1

1

105

Skuteczność obu rodzajów polityki ekonomicznej zależy

od kątów nachylenia obu krzywych równowagi.

Wynika to oczywiście z istoty modelu IS – LM , wiążącego

oba rynki.

Skuteczność działań na jednym z nich zależy nie tylko

od charakterystyki tego rynku, lecz również
od charakterystyki drugiego z nich.

Obserwacja, że skutki są różne przy różnych kątach

nachylenia, to tylko „technika”
modelu.

Idąc ku interpretacji ekonomicznej trzeba wskazać, od czego

zależą same kąty.

106

b) zmiany kąta nachylenia IS
Zgodnie z formułą IS zależą one od parametru 

( wrażliwość inwestorów ) i od poziomu t
( stopa podatkowa, składnik mnożnika  ) .

Wpływ stopy t na nachylenie IS był już
omówiony

przy analizie krzywej IS .

Tam zakładaliśmy, że  = const.

Co i dlaczego się zdarzy,

gdy  ulegnie zmianie ?

i = - Y

A 1

___ ____





107

Gdy  rośnie - rośnie wrażliwość inwestorów

na zmiany stopy procentowej.

Nie jest to instrument w ręku państwa,

lecz ocena sytuacji przez licznych inwestorów
( np. ich motywy inwestycyjne, ich skłonność do ryzyka,
ich naśladowanie zachowań innych inwestorów – moda ) .

Wysoka wartość  oznacza, że każde drgnięcie stopy

procentowej odbija się wyraźnie na popycie inwestycyjnym.

Ma to miejsce np. wtedy, gdy inwestycje są finansowane

głównie z kredytu.

Z formuły IS wynika, że im większa  ,

tym krzywa IS bliższa jest poziomu.

108

Gdy  maleje, to krzywa IS zbliża się do pionu.

Oznacza to sytuację, w której nawet duże ruchy stopy

procentowej mają mały wpływ na popyt
inwestycyjny.

O inwestycjach decydują więc inne czynniki niż koszt

kredytu ( np. inwestycje ze środków własnych,
inwestycje bardzo opłacalne lub technicznie
niezbędne ) .

Gdy  = 0 , krzywa IS staje się pionowa.

Oznacza to zerwanie zależności,

zmiany monetarne nie wpływają na rynek towarowy.

109

Zgodnie z formułą LM zależą one od parametrów

k ( odwrotność szybkości obiegu pieniądza )
i  ( wrażliwość popytu pieniężnego na zmianę

stopy procentowej, inaczej „wrażliwość
spekulantów” ) .

Wpływ zmian wartości k na nachylenie LM

był już zbadany przy analizie krzywej LM.

Co i dlaczego się zdarzy, gdy  ulegnie zmianie ?

Rząd nie reguluje  , jej wysokość zależy
- od ocen prywatnych posiadaczy aktywów finansowych,
- od ich skłonności do ryzyka,
- od ich zaufania do lokat i obligacji
- itp.

c) zmiany kąta nachylenia LM

110

Gdy  rośnie, to poziom stopy procentowej

decyduje o lokatach i zakupach obligacji,
zaufanie do banków i emitentów
obligacji jest duże.

Wysoka wartość  oznacza, że każde drgnięcie

stopy procentowej odbija się wyraźnie na popycie
na pieniądz.

Z formuły LM wynika, że im wyższa 

,

tym krzywa LM bliższa jest poziomu.

111

Jednak ogólnie preferencja płynności jest wysoka,

ludzie wolą gotówkę od lokat.

Gdy  = 0 , krzywa LM jest pozioma.

To zerwanie zależności pomiędzy popytem na

pieniądz a stopą procentową.

Zależność skuteczności polityki ekonomicznej od kątów

nachylenia trzeba dobrze zrozumieć, na przykład :

-

im bardziej stroma krzywa IS ,

tym większa skuteczność polityki fiskalnej,

a mniejsza polityki monetarnej ;

lub inaczej :
- polityka monetarna jest tym bardziej skuteczna,
im krzywa IS bliższa jest poziomu,
a krzywa LM bliższa pionu.

Keynesizm !

Monetaryzm !

Obniżanie  oznacza, że poziom stopy procentowej
coraz słabiej wpływa na lokaty i zakupy obligacji.

112

d) skrajności

Przypadek I – pionowa IS , pozioma LM

Y

i

IS

LM

- polityka fiskalna jest maksymalnie skuteczna,
każde przesunięcie IS oznacza zmianę produkcji ;

jest absolutnie nieskuteczna,
nie da się przesunąć LM w lewo lub w prawo !

- polityka monetarna

113

Przypadek II – pozioma IS , pionowa LM

Y

i

LM

IS

- polityka fiskalna jest
absolutnie nieskuteczna ;

- polityka monetarna jest
maksymalnie skuteczna,
każde przesunięcie LM
to zmiany produkcji.

114

e) tzw. pułapka płynności

IS

1

i

IS

0

LM

Y

Polityka fiskalna jest
maksymalnie skuteczna,
każda zmiana IS
to zmiana produkcji,
brak efektu wypychania
( stopa procentowa
nie ulega zmianie ) .

Ekspansja monetarna nie daje efektu, dodatkowe
pieniądze społeczeństwo zatrzyma w postaci gotówki
( stąd „pułapka” ) .

tj. typowa IS , pozioma LM

Gospodarkę reguluje nie pieniądz, lecz popyt na
towary – to ekstremalny
przypadek keynesowski.

IS

2

115

f) przypadek klasyczny

tj. typowa IS , pionowa LM

LM

Y

IS

i

Polityka fiskalna prowadzi do zmian stopy procentowej,
a nie do zmian produkcji –
jest nieskuteczna ( maksymalny efekt wypychania ) .

116

f) przypadek klasyczny

tj. typowa IS , pionowa LM

LM

Y

IS

i

Polityka fiskalna prowadzi do zmian stopy procentowej,
a nie do zmian produkcji –
jest nieskuteczna ( maksymalny efekt wypychania ) .

Polityka monetarna jest
maksymalnie
skuteczna.

Produkcję reguluje
pieniądz, a nie popyt
na towary – to
podejście monetarystów.

LM

1

LM

2

117

Pytania :

1. Jaką politykę monetarną powinien zastosować bank
centralny chcąc pomóc ( - chcąc przeciwdziałać )

akcji

rządu, zamierzającego poprzez ekspansję fiskalną
( - restrykcję fiskalną ) doprowadzić do ożywienia

produkcji

( - do obniżenia produkcji ) ? Przedstaw

interpretację

i analizę ( też graficzną ) obu pociągnięć i ich
ostatecznych skutków.
2. Jaką politykę fiskalną powinien zastosować rząd

chcąc

pomóc ( - chcąc przeciwdziałać ) akcji banku

centralnego,

zamierzającego poprzez ekspansję monetarną
( - restrykcję monetarną ) doprowadzić do

ożywienia

produkcji ( - do obniżenia produkcji ) ?

Przedstaw interpretację i analizę ( też graficzną )
obu pociągnięć i ich ostatecznych skutków.

118

3. Omów wpływ inflacji na skuteczność polityki

ekonomicznej
w gospodarce zamkniętej na przykładzie ekspansji
( - restrykcji ) fiskalnej ( - monetarnej ).
Przedstaw też odpowiednie szkice graficzne.
4. Jakim zmianom ulega skuteczność polityki fiskalnej
( - polityki monetarnej ) w gospodarce zamkniętej o

stałych
cenach, gdy krzywa IS ( - krzywa LM ) zmienia kąt
nachylenia od poziomu ku pionowi ?
Przedstaw też odpowiednie szkice graficzne.
5. Porównaj przypadek keynesowski ( „pułapka

płynności” )
z przypadkiem klasycznym ( por. slajdy 114 -

116 ).

119

Wykład VI

Rynek obrotów z

zagranicą

120

1. Prezentacja rynku

a) transakcje – pomiędzy wszystkimi

podmiotami

krajowymi ( F , H , G ) a podmiotami

zagranicznymi
( tj. różnica wobec modelu 4 – sektorowego ! )

Przykłady transakcji :
- handel zagraniczny ;
- inwestycje obce ( nasze i u nas ) ;
- przepływy kapitałowe ;
- turystyka i transfery ;
- pomoc i pożyczki międzynarodowe.

Roczna suma tych transakcji to bilans płatniczy

( BP ) .

121

Interpretacja transakcji
– analizujemy strumienie popytowo-dochodowe,

a nie podażowe ( odwrotnie skierowane ) .

Eksport to popyt zagraniczny na nasze towary ( znak

+ ) .

Import to nasz popyt na obce towary ( znak - ) .

Napływ kapitału z zagranicy to np. eksport naszych

papierów wartościowych ( znak + ) .

Odpływ kapitału za granicę to np. zakup obcych

papierów przez nasz podmiot (znak -).

122

b) części BP

I – bilans obrotów towarowych i usługowych nazywany
rachunkiem obrotów bieżących.

Główną częścią jest bilans handlowy, stąd całość określamy
jako X = Exp – Imp

II – obroty kapitałowe ( R ) tj. ruch aktywów finansowych,
mierzony różnicą pomiędzy napływem
a odpływem kapitału.

Część I i II to tzw. obroty podstawowe.

123

III – to zmiany stanu rezerw płatniczych,
czyli tzw. obroty wyrównawcze

Dla zrównoważenia BP ( i obrony kursu

walutowego ) państwo ( BC ) oficjalnie
interweniuje

IV – to błędy i opuszczenia

Miliony transakcji, więc błędy statystyk są oczywiste.

Poważne zjawisko to unikanie rejestracji transakcji

poprzez tzw. działalność OFF ( official financing ).

ze względu na podatki, cła, akcyzy itp.

-

oraz działalność przestępcza.

124

c) stan BP

Suma części I + II + III + IV

Każda część może być + lub - .

Wzajemne równoważenie , np. ujemny bilans

handlowy można wyrównać obrotami kapitałowymi

i transakcjami OFF
bądź obrotami „drugiej gospodarki” .

Bilans musi wyjść na zero !

125

2. Wyprowadzenie krzywej BP

a) założenia
- analiza krótkookresowa ( pomijamy inwestycje
długoterminowe ) ;
- stałe ceny i kurs walutowy

( potem założenie o ich zmienności ) ;
- brak części III ( OFF ) ;
- brak części IV ( błędy i „szara strefa” ) ;

- kraj
mały,

ani jego BP ,

jego stopa procentowa,

jego ceny,jego walutaani jego polityka

nie mają dużego znaczenia
dla gospodarki światowej .

tj. brak poważnego wpływu na gospodarkę
światową -

126

Suma przyjętych założeń oznacza wąskie ujęcie

BP :

obroty bieżące ( X )

plus obroty kapitałowe ( R ) .

BP = X + R = 0 ( równowaga BP )

> 0 ( nadwyżka BP )

< 0 ( deficyt BP )

Nierównowaga BP wymaga dostosowań

wewnętrznych, niczego nie można narzucić
partnerom zagranicznym.

127

b) obroty bieżące ( X )

– przypomnienie z modelu 4 -
sektorowego

___

Eksport tylko autonomiczny,

Exp = Exp

Import ma część autonomiczną
oraz część zależną od wielkości produkcji,

___

Imp = Imp + m Y dla 0 < m < 1

Saldo obrotów bieżących to :

___

___

X = Exp – Imp – m Y

128

Ruch kapitału ( krótkookresowego ! ) zależy od

oczekiwanych zysków i od ryzyka lokaty.

Oczekiwane zyski zależą od różnicy pomiędzy

krajową ( i ) a światową ( i’ ) stopą procentową

( którą w okresie krótkim uważamy za stałą z założenia ) .

( i – i’ )

Wzrost stopy i to większa atrakcyjność kraju jako
miejsca

lokaty, zachęta do napływu kapitału obcego.

Obniżenie i → to ucieczka kapitału obcego.

c) obroty kapitałowe ( R )

129

Ryzyko lokowania w danym kraju zależy m.in. od jego :

- stabilności politycznej ( np. strajki, wojny,
przewidywalność działań władzy ) ;
- stabilności ekonomicznej ( np. inflacja, bezrobocie ) ;
- stabilności prawnej ( np. przepisy podatkowe,
wykonywanie umów – zwłaszcza międzynarodowych,
respektowanie prawa w gospodarce i w

społeczeństwie ) .

Ryzyko ujmuje parametr a ( określony zewnętrznie ! )
,

oznaczający wrażliwość ruchów kapitałowych na
zmiany

stopy procentowej ( a > 0 , krótkookresowo a =
const.).

Stąd obroty kapitałowe jako saldo to R = a ( i –
i’ )

130

d) funkcja BP
Z definicji BP = X + R = 0
znając X i R wyliczamy równanie stopy

procentowej

i

i

E

E

Y

E

BP

Y

nadwyżka
BP

deficyt BP

___ ___

m

Exp – Imp

i = Y - + i’
a

a

131

3. Analiza krzywej BP
a)

zmiany położenia punktu E na BP

i

i

0

E

0

Y

0

BP

Y

E

1

Y

1

i

1

Przykładowa sytuacja :
– obniżenie stopy procentowej ;

- czyli ucieczka obcych kapitałów, więc deficyt BP

;

- wyrównanie przez obroty bieżące czyli obniżenie importu ;

- obniżenie importu zmniejszy krajową produkcję ;

- równowaga w E

1

.

A po podwyższeniu stopy
i ...

i

2

Y

2

E

2

132

b) zmiany położenia krzywej BP

Zależą od zmian wyrazów wolnych w funkcji BP .

Ale eksport i import są autonomiczne, zaś i’ oraz a są

stałe.
Czy BP jest nieruchoma ?
W naszych analizach – w zasadzie tak, bo niezmienny
krótkookresowo jest volumen autonomicznych

obrotów
z zagranicą.
Ale może zmienić się ich wartość, nawet w okresie

krótkim,
jeżeli dopuścimy zmienność kursu walutowego
- wtedy krzywa BP zmieni położenie.

___ ___

m

Exp – Imp

i = Y - + i’
a

a

133

Kurs walutowy to cena jednostki waluty obcej wyrażona

w walucie krajowej.

Na przykład 1 USD = 4,5 PLN

Jest to tzw. notowanie proste.

Przy notowaniu prostym wzrost kursu oznacza

osłabienie waluty krajowej ( np. 1 USD = 5 PLN ) .

Wtedy za ten sam volumen obrotów autonomicznych

mamy więcej złotówek, następuje ruch BP w prawo.

Y

2

Y

1

BP

2

BP

1

Przy spadku kursu
( tj. wzmocnieniu waluty
krajowej ) – ruch BP w lewo.

i

0

i

Y

0

BP

0

Y

134

Zależą od m i od a , ale a = const.
Wielkość m ( mobilność ) zależy

od ograniczeń
technologicznych ( m

t

)

i od ograniczeń administracyjnych ( m

a

) .

m = m

t

+ m

a

Wielkość m

t

jest w krótkim okresie stała .

Wielkością m

a

państwo może manipulować.

c) zmiany kąta nachylenia BP

___ ___

m

Exp – Imp

i = Y - + i’
a

a

135

Wzrost mobilności ( tj. rozluźnienie ograniczeń

administracyjnych ) zbliża BP do poziomu – krzywa
BP

1

.

BP

2

i

Y

BP

0

BP

1

Sytuacje krańcowe :

- BP pozioma
( perfect mobility )

Obniżenie mobilności – BP do pionu ( krzywa BP

2

) .

- BP pionowa ( immobility )

136

Z założeń i analizy wynika jednak, że :
- nie są instrumentami : m

t

, a , i’ ,

___ ____
a także Exp oraz Imp ;

- instrumentem może być kurs walutowy

( jeśli regulowany przez państwo ) ;

- zmianie ulega wtedy wartość obrotów autonomicznych

i równolegle przesuwa się krzywa BP ;

- instrumentem jest m

a

– ale tu ważna reakcja partnerów

( retorsje za protekcjonizm ).

4. Instrumenty polityki ekonomicznej

W formule BP występują różne wielkości – potencjalne
narzędzia polityki .

137

a) nadwyżka BP
Nadmiar obcych walut, tj. punkt P

1

ponad krzywą BP .

•

P

1

i

Y

Założenie : kurs walutowy jest stały

5. Równoważenie rynku

Szkic sytuacji :

138

Część nadmiaru obcych pieniędzy zostanie wymieniona na

pieniądz krajowy.

Zwiększy się jego podaż, a więc obniży się stopa procentowa.
A to zniechęci zagranicznych inwestorów i część kapitału

obcego „ucieknie”.

Te dwa ruchy zredukują nadwyżkę BP , w punkcie E

1

nastąpi

równowaga

.

E

1

P

1

BP

Y

i

•

- automatyczne dostosowanie kapitałowe

139

Nadmiar obcych pieniędzy pozwoli na zwiększenie

importu.

Dojdzie do wzrostu produkcji i do wzrostu zatrudnienia .
Wydatki importowe zredukują nadwyżkę BP -
równowaga w punkcie E

2

.

E

2

P

1

BP

Y

•

i

- automatyczne dostosowanie produkcyjne

140

Kraj ma nadmiar obcych walut, czyli np. zbyt luźne są

przepisy administracyjne regulujące ruch towarów i
kapitałów.

Wprowadzenie ograniczeń zwiększy wielkość m

a

,

zmieni się kąt nachylenia BP.

Nowe ograniczenia zlikwidują przyczyny nadwyżki BP

BP

1

i

Y

P

1

•

BP

0

E

.

- reakcja polityki ekonomicznej

- równowaga w P

1

.

141

- z nadwyżki BP gospodarka może wyjść zarówno

sama, jak i przy pomocy polityki ekonomicznej ;

- w praktyce wszystkie dostosowania mogą być

równoczesne ;

- wtedy punkt równowagi przyjmie położenie
pośrednie,

pomiędzy wyjściowymi P

1

i E ( dostosowania

automatyczne przesuną bowiem punkt P

1

,

a polityka ekonomiczna zmieni położenie punktu E
).

Wnioski :

142

b)

deficyt BP – przykłady dostosowań

Niedobór obcych walut, tj. punkt P

2

poniżej krzywej BP .

Całe rozumowanie można powtórzyć, dostosowania

automatyczne i reakcje polityki ekonomicznej będą
analogiczne, tylko – oczywiście – odwrotnie
skierowane.

- kapitałowe

- produkcyjne

- zmniejszenie ograniczeń
( zwiększenie mobilności )

i

Y

BP

P

2

.

143

Gospodarka samodzielnie i/lub przy pomocy polityki

ekonomicznej poradzi sobie zarówno z nadwyżką,
jak i z deficytem BP.

Dostosowania produkcyjne i kapitałowe zmienią jednak
produkcję i stopę procentową, zmienią więc warunki

działania rynku pieniężnego i towarowego.

Trzy rynki trzeba ująć wspólnie - to model IS – LM –
BP.

144

6. Współzależność 3 rynków

przykład napływu obcych

kapitałów :

- po wymianie na pieniądz

krajowy oznacza to wzrost

podaży pieniądza, a więc

obniżenie stopy procentowej

( rynek pieniężny ) ,

- czyli wzrost produkcji

( rynek towarowy ) ,

- a więc wzrost importu

( rynek obrotów z

zagranicą ) .

Zmiany obrotów z zagranicą wpływają na pozostałe

rynki - towarowy i pieniężny.

Przykłady :

Obroty kapitałowe -

Obroty bieżące -
przykład obniżenia eksportu :
- to spadek popytu ogólnego,
a więc spadek produkcji
( rynek towarowy ) ,
- czyli spadek popytu na
pieniądz i obniżenie stopy
procentowej
( rynek pieniężny ) ,
- czyli ucieczka obcych

kapitałów

( rynek obrotów z zagranicą ) .

W obu przykładach zaczynamy od BP, przechodzimy

na IS ( lub LM ), potem na LM ( lub IS )

- a powrót do BP następuje od drugiej

strony !

145

Wszystkie trzy rynki są powiązane, trzeba je rozpatrywać łącznie.
Do modelu IS – LM dodajemy krzywą BP.

To model IS - LM - BP ,

zwany modelem Fleminga - Mundella ( Nobel 1999 ),

wprowadzony do światowej ekonomii w latach 60-tych.

Gospodarka otwarta jest w równowadze tylko wtedy,

gdy równocześnie są zrównoważone 3 rynki.

LM

IS

Y

i

E

i

E

Y

E

BP

146

Pytania :
1. Omów wyprowadzenie i podstawową analizę
( zmienność położenia punktu E ) krzywej

równowagi

na rynku obrotów z zagranicą.
Przedstaw odpowiednie szkice graficzne.
2. Omów podstawowe instrumenty polityki

ekonomicznej,

jakie ma do dyspozycji państwo ( rząd i bank

centralny )

na rynku obrotów z zagranicą. Przedstaw graficzną
interpretację skutków działania tych instrumentów.

147

Wykład VII

Model gospodarki otwartej

Analizy

148

1. Automatyczne równoważenie gospodarki
otwartej

a)

założenia :

- ogólne dla IS – LM ( okres krótki, ceny stałe,

produkcja elastycznie podąża za popytem ) ;

- specyficzne dla BP ( kraj mały, kurs walutowy stały,

mobilność obrotów stała, eksport i import
autonomiczny również stałe ) .

Część I - Gospodarka o sztywnym kursie walutowym

Czyli - krzywa BP nieruchoma
( brak przesunięć, brak zmiany
kąta nachylenia )
- analizujemy zmiany w „reszcie
gospodarki”.

149

Założenia cząstkowe ( analityczne ) :

- wiadomo, że stany nierównowagi gospodarki otwartej

mogą być różne ( kombinacje 3 sytuacji na 3 rynkach ) ;

- zaczynamy od nierównowagi dotyczącej wyłącznie BP ;

będzie to sytuacja 1 – nadwyżka BP,

a potem sytuacja 2 – deficyt BP ;

- a następnie przejdziemy do sytuacji 3 –

nierównowaga na wszystkich trzech

rynkach .

150

E

BP

LM

1

Y

P

Y

E

b) sytuacja 1

(symbolicznie : I = S , L = M , BP



0 , BP > 0 )

Skutki dostosowań automatycznych :

- istniejąca w P

1

nadwyżka BP stworzy presję na

obniżenie kursu walutowego, a ten ma pozostać stały
( z założenia ) ;

- broniąc kursu walutowego system bankowy skupi obce pieniądze

( część tej nadwyżki ), a to spowoduje wypływ pieniądza
krajowego na rynek ;

- otrzymamy ekspansję monetarną ( wymuszoną ! )

i krzywa LM przesunie się w prawo ;

- wtedy obniżeniu ulegnie stopa procentowa ;

i

p

i

1

- a to spowoduje serię znanych skutków,

w wyniku których wzrośnie produkcja.

W punkcie E otrzymamy

stabilną równowagę gospodarki otwartej.

Y

i

IS

P

1

LM

151

Zniwelowanie nadwyżki BP jest rezultatem

trzech dostosowań rynkowych :

- wymiany części nadwyżki walutowej na pieniądz

krajowy ;

- odpływu obcych kapitałów ze względu na obniżkę stopy
procentowej ;
- wzrostu wydatków na import spowodowanego wzrostem

produkcji.

Rezultaty ostateczne
to wzrost produkcji i obniżenie stopy procentowej -

czyli ożywienie gospodarcze, oczywisty skutek
nadwyżki BP !

152

BP

LM

2

E

c) sytuacja 2( symbolicznie : I = S, L = M, BP



0, BP

< 0 )

Skutki dostosowań automatycznych :

- brak obcych walut stworzy presję na wzrost kursu,
który z założenia ma być niezmienny ;

- system bankowy broniąc kursu musi sprzedać obce
waluty, a to spowoduje obniżenie ilości pieniądza
krajowego na rynku ;

- otrzymamy restrykcję monetarną ( wymuszoną

! ) i krzywa LM przesunie się w lewo ;

- stopa procentowa zostanie podwyższona ;

- a to po serii znanych skutków przyniesie obniżenie

produkcji.

W punkcie E gospodarka otwarta zostanie zrównoważona.

i

IS

LM

P

2

Y

153

Zniwelowanie deficytu BP jest rezultatem trzech

dostosowań rynkowych :

- sprzedaż obcych walut za pieniądz krajowy ;
- napływ obcych kapitałów wobec wzrostu stopy

procentowej ;

- ograniczenie wydatków na import ze względu na

obniżenie

produkcji.

Rezultaty ostateczne
to obniżenie produkcji i wzrost stopy procentowej - a więc
„ochłodzenie” gospodarki, oczywisty skutek

ujemnego BP .

154

d)

sytuacja 3 ( symbolicznie : I



S , L



M , BP



0 )

Jest wiele możliwości takiej sytuacji :

BP

2

1

4

3

Y

i

LM

IS

5

6

7

8

BP

Y

i

IS

LM

- na rynku towarowym nadmiar towarów ;
- na rynku pieniężnym niedobór pieniądza ;
- na rynku obrotów z zagranicą nadwyżka.

Przy nadwyżce BP

: stany 1 – 4 ,

a stany 5 - 8 przy deficycie BP .

Przykładowa interpretacja stanu 3 :

155

Y

i

LM

BP

IS

P

•

Nierównowaga w P oznacza :
- niedobór towarów ;
- niedobór pieniądza ;
- nadwyżkę BP .
Gospodarka „wewnętrzna” jest zagrożona kryzysem,
jedyna nadzieja w dobrym stanie BP .

Do analizy
wybrany stan 4

- punkt P

„poza krzywymi”

156

Kolejność analizy ruchów dostosowawczych może być

dowolna

- i tak w praktyce są to ruchy równoczesne !

Załóżmy jednak następujący przebieg tej analizy :

-

najpierw rynek towarowy,

-

potem rynek pieniężny,

-

potem rynek obrotów z zagranicą

-

i powrót na pozostałe rynki.

157

1 - w punkcie P jest niedobór towarów,

musi wzrosnąć produkcja, umożliwia to założenie
o elastycznym podążaniu produkcji za popytem ;

. E

1

2 - interpretacja punktu E

1

- stan trzech rynków ;

3 - wzrost niedoboru pieniądza oznacza potrzebę
wzrostu stopy procentowej ( podaż pieniądza nie
ulegnie zmianie ! ) ;

4 - a w konsekwencji obniży się produkcja ;

E

2

5 - interpretacja punktu E

2

- stan trzech rynków ;

6 - nadwyżka BP w punkcie E

2

to znana już

sytuacja prowadząca do skupu walut obcych i wzrostu
podaży pieniądza krajowego ( BC broni kursu ! ) ;

7 - co przesunie krzywą LM w prawo ( wymuszona
ekspansja monetarna ) ;

LM

1

8 - wobec dodatkowej podaży pieniądza obniży się
stopa procentowa ;

9 - a w konsekwencji nastąpi wzrost produkcji

E

3

10 - i gospodarka znajdzie się w punkcie E

3

.

Podsumowanie zmian stanu BP od punktu P do E

3

:

- co z importem ?
- co z obcymi kapitałami ?

i

IS

LM

BP

Y

P

•

158

Zgodnie z naszą analizą po przejściu P  E

1

 E

2

 E

3

w

gospodarce nastąpi ostatecznie :

- wzrost produkcji i równowaga IS ;
- wzrost podaży pieniądza oraz wzrost stopy

procentowej
i równowaga LM ;

- zanik nadwyżki BP i równowaga BP .

Dobry stan BP pozwolił na zrównoważenie gospodarki.

Kraj mały dostosował swoją gospodarkę do stanu

BP

-

automatycznie, bez interwencji państwa !

159

2. Polityka ekonomiczna w gospodarce
otwartej

Założenia :
- pozostają ogólne dotyczące IS – LM ;
- pozostają specyficzne dotyczące BP ;
- zaś założenia analityczne przyjmujemy takie :
- w punkcie wyjściowym jest równowaga trzech

rynków ;
- ale według zgodnej oceny rządu i banku
centralnego poziom produkcji jest za
wysoki, grozi kryzysem ;
- trzeba więc zastosować politykę restrykcyjną, żeby
„ochłodzić” gospodarkę .

160

a) restrykcja fiskalna

Punkt wyjścia
równowaga :

1 - restrykcja fiskalna oznacza zmniejszenie

popytu rządowego (  G < 0 ) ;

2 – krzywa IS

0

przesuwa się w lewo do IS

1

,

następuje obniżenie produkcji ;

IS

1

E

1

3 - interpretacja punktu E

1

- stan trzech rynków ;

4 - nadmiar pieniądza w punkcie E

1

spowoduje obniżkę

stopy procentowej, co wywoła wzrost produkcji ;

E

2

5 - interpretacja punktu E

2

- stan trzech rynków ;

6 - deficyt BP w punkcie E

2

spowoduje

sprzedaż walut obcych przez system bankowy,
zmniejszy się podaż pieniądza krajowego ;

7 - przesunie się więc krzywa LM

0

do LM

1

( w lewo - jak przy restrykcji monetarnej ) ;

LM

1

8 - wobec obniżenia podaży pieniądza krajowego
wzrośnie stopa procentowa ;

9 - a w konsekwencji nastąpi zmniejszenie produkcji

E

3

Podsumowanie zmian stanu BP od punktu E

0

do E

3

:

- co z importem ?
- co z obcymi kapitałami ?

10 - i gospodarka znajdzie się w punkcie E

3

.

Y

Y

0

i

0

i

IS

0

LM

0

BP

E

0

161

Wyniki analizy mówią, że po przejściu E

0

 E

1

 E

2

 E

3

w gospodarce nastąpi ostatecznie :

- obniżenie produkcji ;

- obniżenie stopy procentowej ;

- stabilna równowaga w E

3

.

Polityka fiskalna w gospodarce otwartej jest

skuteczna,

restrykcja doprowadziła do pożądanego przez rząd

obniżenia produkcji

- przy stabilnym kursie

walutowym !

162

b) restrykcja monetarna

1 - restrykcja monetarna to zmniejszenie podaży

pieniądza ( M < 0 ) ;

2 - krzywa LM

0

przesuwa się do LM

1

(w lewo),

następuje wzrost stopy procentowej i obniża się
produkcja ;

LM

1

E

1

3 - interpretacja punktu E

1

- stan trzech rynków ;

4 - jak dotąd restrykcja monetarna jest skuteczna

( obniżyła się produkcja ) , ale w E

1

mamy

nadwyżkę BP ;

5 – broniąc kursu bank skupi nadwyżki

walutowe, nastąpi wypływ

pieniądza krajowego na rynek ;

6 - przesunie to krzywą LM

1

w prawo ( wymuszona

ekspansja monetarna ) ;

7 - nastąpi obniżenie stopy procentowej ;

8 - oraz wzrost produkcji ;

9 - gospodarka znajdzie się ponownie w punkcie E

0

!!!

Polityka monetarna w gospodarce otwartej okazała się

nieskuteczna, po restrykcji produkcja nie uległa zmianie.

i

Y

0

i

0

Y

E

0

IS

0

LM

0

BP

163

Obrona stabilności kursu walutowego spowodowała,
że po świadomej restrykcji nastąpiła wymuszona ekspansja.
Nasz przykład to skrajność
- skuteczność została zredukowana do zera !

Wniosek ogólny powinien mówić, że obrona kursu

walutowego obniża skuteczność polityki

monetarnej –

niekoniecznie do zera.

Natomiast płynny kurs walutowy zmieni oczywiście

skuteczność polityki monetarnej ( fiskalnej
również ) .

164

Część II - Równowaga w gospodarce

otwartej

- świat płynnego kursu

walutowego

1. Dostosowania automatyczne

Obniżenie kursu ( tj. wzmocnienie waluty krajowej )

przesunie BP w lewo ( bo mniej złotówek

za dany volumen obrotów autonomicznych ).

P

1

•

•

P

2

W punkcie P

2

jest deficyt BP czyli presja na wzrost

kursu .
Wzrost kursu ( tj. osłabienie waluty krajowej )

przesunie BP w prawo ( więcej złotówek ... ).

W punkcie P

1

jest nadwyżka BP czyli presja na zmianę

kursu .

i

BP

Y

165

Na rynku towarowym popyt w gospodarce otwartej to :

AD = C + I + G + X , gdzie X = Exp - Imp

X to dodatkowy strumień popytu,

który pobudza produkcję ( jeśli dodatni ) ,

bądź ją hamuje ( jeśli ujemny ) .

Wzrost kursu nie tylko zmieni wartość eksportu i

importu,
lecz również wpłynie na ich rozmiary.
Zmieni się więc popyt ogólny, wraz z nim produkcja,
a to określi nowe położenie krzywej IS.

2. Automatyczne zmiany na innych rynkach

166

Po wzroście kursu eksport staje się tańszy

dla zagranicznych nabywców .

Rośnie więc popyt eksportowy.

Po wzroście kursu import staje się droższy

dla krajowych nabywców .

Obniża się więc popyt importowy.

Po obu takich zmianach rośnie nadwyżka X,

czyli rośnie popyt ogólny - a więc krzywa IS
przesuwa się w prawo !

167

Na rynku pieniężnym wzrost kursu zachęci

posiadaczy obcych walut do ich sprzedaży.

Do systemu bankowego wpłyną obce pieniądze,

a wypłynie pieniądz krajowy.

Zwiększy się podaż pieniądza

( jak przy ekspansji monetarnej ),

a więc krzywa LM również przesunie się w prawo !

168

Skutkiem wzrostu kursu walutowego ( tj. osłabienia

waluty krajowej ) jest ożywienie gospodarcze
( wzrost produkcji i
obniżka stopy procentowej ) .

Jednak tylko krótkookresowe, ponieważ :

BP

0

LM

0

IS

0

Y

i

E

0

i

0

Y

0

IS

1

LM

1

E

1

BP

1

- ceny krajowe ulegną zmianie ( wzrosną po zmianie

kursu walutowego, co najmniej stosownie do
podrożenia tzw. wsadu importowego ) ;

- na zmiany naszego HZ zareagują partnerzy zagraniczni.

Wzrost kursu przemieści trzy związane krzywe w

prawo .

169

BP

0

LM

0

IS

0

Y

i

E

0

i

0

Y

0

IS

2

LM

2

BP

2

E

2

Natomiast obniżka kursu przesunie
trzy związane krzywe w lewo.

170

Stabilny kurs walutowy ma wiele zalet – zarówno wewnątrz

gospodarki, jak i w jej stosunkach z zagranicą.

Jego utrzymanie może być ważne dla gospodarki.
Skuteczność polityki monetarnej w warunkach sztywnego

kursu można podnieść, jeśli bank przeprowadzi
specyficzną operację na „otwartym rynku”.

3. Zanim nastąpi zmiana kursu

W warunkach sztywnego kursu walutowego polityka
fiskalna
była skuteczna, natomiast polityka monetarna
okazała się
nieskuteczna – lub mało skuteczna, ponieważ
obrona
kursu prowadziła do zmian podaży pieniądza,
wymuszonych i przeciwnie skierowanych.

171

-

restrykcja monetarna doprowadziła

do obniżenia produkcji i do wzrostu stopy
procentowej ;

- obniżył się więc import, a także napłynęły obce kapitały ;
- pojawiła się więc nadwyżka BP, a wraz z nią presja na

zmianę kursu walutowego ;

- broniąc stabilności kursu bank musiał skupić tę nadwyżkę ;
- wpuszczona do obiegu dodatkowa podaż pieniądza

krajowego podziałała jak ekspansja monetarna
i zredukowała skuteczność uprzedniej restrykcji .

Ale bank może zatrzymać pieniądz krajowy

sprzedając atrakcyjne elementy agregatu B
( np. wysoko oprocentowane bony skarbowe )

i nie dopuścić do wzrostu podaży pieniądza !
To polityka sterylizacji, krótkookresowo podnosząca

skuteczność polityki monetarnej.

Przykład :

172

4. Polityka monetarna przy płynnym kursie
- na przykładzie restrykcji

Restrykcja przesunie krzywą LM w lewo, podniesie

stopę procentową i obniży produkcję do Y

1

Przy płynnym kursie walutowym nadwyżka BP

doprowadzi do wzmocnienia waluty krajowej
i cały układ trzech powiązanych krzywych przesunie
się w lewo ( jak wiemy z poprzednich analiz ) .

IS

1

LM

1

E

1

BP

1

Y

1

Powstanie jednak nadwyżka BP ( punkt E

1

) .

Jeśli BC broniąc stabilności kursu walutowego skupi
nadwyżkę, nastąpi wypływ pieniądza krajowego i
krzywa LM przesunie się w prawo redukując
skuteczność restrykcji monetarnej.

Równowaga ustali się w punkcie E

2

,

E

2

a produkcja obniży się do Y

2

.

Y

2

Zmienny kurs walutowy zwiększa
skuteczność

polityki monetarnej.

Ostatecznym efektem restrykcji monetarnej będzie
przesunięcie

E

0

do E

2

.

LM

2

?

i

Y

IS

0

LM

0

BP

0

E

0

Y

0

173

5. Uwaga o mobilności obrotów z zagranicą

Ekspansja monetarna prowadzi do wzrostu produkcji i spadku

stopy procentowej.

Skutkiem jest deficyt BP ,
obie przyczyny ( tj. wzrost wydatków na import i ucieczka

obcych kapitałów ) działają zgodnie zwiększając deficyt
BP .

Działanie obu przyczyn zmiany stanu BP jest

przeciwnie skierowane

- jaki więc będzie skutek
ostateczny ?

Ekspansja fiskalna prowadzi do wzrostu produkcji i

wzrostu stopy
procentowej.
Wzrost wydatków na import prowadzi do deficytu BP ,
zaś napływ obcych kapitałów do nadwyżki BP !

174

Przy różnokierunkowym działaniu tych przyczyn

o stanie BP zadecyduje mobilność.

Po ekspansji fiskalnej

otrzymujemy deficyt BP,

a więc wzrost kosztów

importu okazał się
większy od napływu
obcych kapitałów.

Po ekspansji fiskalnej
otrzymujemy nadwyżkę BP,

a więc napływ obcych

kapitałów okazał się większy
od wzrostu kosztów
importu.

IS

1

a) niskie m
( BP bliska pionu )

BP

E

1

b) wysokie m
( BP bliska poziomu )

IS

1

BP

E

2

IS

0

LM

E

0

IS

0

LM

E

0

175

Dla polityki monetarnej, przy której działanie

obu omówionych przyczyn zmian stanu BP jest

zgodne, mobilność nie ma dużego znaczenia :

kierunek zmiany salda BP, a więc i kierunek

zmiany kursu walutowego jest jasny

- przy płynnym kursie walutowym

polityka monetarna jest

skuteczna .

176

6. Polityka fiskalna

Dla polityki fiskalnej mobilność ma znaczenie zasadnicze.

Jak poziom mobilności wpływa
na skuteczność polityki fiskalnej ?

Działanie przyczyn zmian stanu BP jest bowiem

różnokierunkowe .

177

a) restrykcja fiskalna przy wysokiej mobilności

Y

i

IS

0

LM

0

BP

0

E

0

Y

0

IS

1

E

1

Y

1

IS

2

LM

1

BP

1

E

2

Y

2

Restrykcja fiskalna ( G < 0 ) przesunie IS w lewo do IS

1

.

Restrykcja jest skuteczna, produkcja obniża się do Y

1

.

Ale w E

1

jest deficyt BP, wzrośnie więc kurs walutowy,

co przesunie trzy powiązane krzywe w prawo !

Równowaga ustali się w E

2

, przy produkcji Y

2

.

Ostatecznym skutkiem będzie obniżenie produkcji tylko do Y

2

.

Przy wysokiej mobilności płynny kurs
obniża skuteczność polityki fiskalnej !

178

b) restrykcja fiskalna przy niskiej mobilności

Y

i

IS

0

LM

0

BP

0

E

0

Y

0

Restrykcja fiskalna ( G < 0 ) przesunie IS w lewo do IS

1

.

IS

1

Restrykcja jest skuteczna, produkcja obniża się do Y

1

.

E

1

Y

1

Ale w E

1

jest nadwyżka BP, obniży się więc kurs walutowy,

co przesunie trzy powiązane krzywe w lewo !

IS

2

BP

1

LM

1

Równowaga ustali się w E

2

, przy produkcji Y

2

.

E

2

Y

2

Ostatecznym skutkiem będzie obniżenie produkcji aż do Y

2

!

Przy niskiej mobilności płynny kurs

podnosi skuteczność polityki fiskalnej

!

179

Warto podkreślić, że to rząd reguluje mobilność ( m

a

).

Ostatecznie są to administracyjne ograniczenia

międzynarodowego ruchu towarów i kapitałów.

Rząd może więc regulować skuteczność

własnej polityki fiskalnej !

Ale w transakcjach z zagranicą są przecież
współpracujący z nami, niezależni i dbający o własny
interes partnerzy,

spodziewać się należy ich reakcji typu : cło za
cło !

( lub poważnie : ich retorsji
w związku z naszym protekcjonizmem ) .

180

Pytania :
1. Omów przebieg dostosowań automatycznych,
przywracających równowagę w gospodarce

otwartej

o stałych cenach i sztywnym kursie walutowym
– jako punkt wyjścia przyjmij sytuację 1
( - 2 ; - 3 ; - 4 ; - 5 ; - 6 ; - 7 ; - 8 ) ( por. slajd

154 ).

Przedstaw też graficzną interpretację analizy.
2. Omów ( i przedstaw graficznie ) skutki polityki

ekspansji

( - restrykcji ) fiskalnej ( - monetarnej ) w

gospodarce

otwartej o stałych cenach i sztywnym kursie

walutowym.

Jak zmieni się skuteczność tej polityki, gdy

wprowadzimy

założenie o jednorazowym niewielkim szoku

inflacyjnym ?

181

3. Omów i przedstaw graficznie skutki, jakie nastąpią
na rynku towarowym ( - na rynku pieniężnym ;
- na rynku obrotów z zagranicą ;
- na trzech powiązanych rynkach )
w wyniku wzrostu ( - obniżenia ) kursu walutowego.
4. Porównaj ( też graficznie ) skuteczność polityki

ekspansji

( - restrykcji ) fiskalnej ( - monetarnej ) w

gospodarce

zamkniętej i w gospodarce otwartej o stałym
( - o płynnym ) kursie walutowym i o wysokiej
( - niskiej ) mobilności wymiany międzynarodowej.
Jak zmieni się skuteczność tej polityki, gdy

wprowadzimy

założenie o niewielkim szoku inflacyjnym ?

182

Wykład VIII

Rynek pracy
( część I )

183

1. Włączenie rynku pracy do modelu IS – LM - BP

Wszystkie dotychczas analizowane rynki przedstawialiśmy

w układzie ( i,Y ) . Na rynku pracy pojawią się nowe
zmienne : zatrudnienie ( N ) i płaca ( W ) .

Z układu ( i,Y ) charakterystycznego dla IS , LM i BP ,
mamy dojść do układu ( N,W ) ,
charakterystycznego dla rynku pracy ( SR ) .

Chodzi o równoczesne uwzględnienie
produkcji i zatrudnienia – to układ ( Y,N ) .
Zależność ( Y,N ) ujęta jest w znanej krótkookresowej
funkcji produkcji ( F

P

) .

184

2. Krótkookresowa funkcja produkcji

Produkcja zależy od zaangażowanego kapitału ( K )

i od zatrudnienia ( N ) .

W okresie krótkim K nie może się zmieniać, przyjmujemy

K = K ,

Y = f ( N ,K )

wtedy : Y = f ( N , K
)

Przy danym aparacie wytwórczym produkcja

zależy tylko od zatrudnienia.

F

P

Y

N

N

1

N

2

N

3

1 - przy wzroście zatrudnienia od N

1

do N

3

rośnie też

produkcja, ale tempo jej wzrostu jest różne ;

2 - w mikroekonomii F

P

dotyczy pojedynczej

firmy, tu przyjmujemy agregację

makroekonomiczną ;

3 - w okresie krótkim F

P

jest stała ( brak zmian K ! ) , w

okresie długim dzięki inwestycjom rozszerzającym i

modernizującym kapitał nastąpią zmiany położenia i

kształtu F

P

.

185

a) uwarunkowania pozaekonomiczne ( wybrane ) :

- ustawowa płaca minimalna ( tj. państwo określa cenę

) ;

- obrona poziomu płac i zatrudnienia przez związki

zawodowe (obrona zatrudnionych ! ) ;

- strajki ( ekonomiczne, solidarnościowe, polityczne ) ;
- związki pracodawców.

Rynek pracy podlega nie tylko regulacji ekonomicznej,
lecz również socjalnej, społecznej i politycznej
- a to deformuje jego cechy ekonomiczne .

3. Cechy rynku pracy

186

b) segmentacja rynku pracy ( podział na subrynki )

- według zawodu i wykształcenia

( użyteczność - analogia do towarów ) ;

- według płci i wieku ;
- według miejsca zamieszkania ;
- według innych czynników ( np. rasa, narodowość,

poglądy polityczne ) .

Efektem segmentacji może być dyskryminacja

( np. kobiet, osób starszych, osób z „prowincji” itd. ) .

187

c) ograniczona mobilność

( tj. przejście na inne subrynki )

- zmiana cech demograficznych ?
- zmiana miejsca zamieszkania ?
- zmiana zawodu ?
- zmiana innych czynników ?

Niektóre zmiany są możliwe w okresie długim,

ale w okresie krótkim rynek jest podzielony
i nisko mobilny.

188

d)

ograniczona konkurencja

- skutek segmentacji rynku ;

- w zasadzie brak konkurencji pomiędzy subrynkami ;

- możliwa jest konkurencja wewnątrz wielowymiarowo
określonego segmentu rynku ;

- na przykład na męskim regionalnym rynku ekonomistów
z wyższym wykształceniem ;

- a to maleńki fragment krajowego rynku pracy

( o międzynarodowym, europejskim nie wspominając ) !

189

e) skłonność do monopolizacji

- wynika z ograniczeń konkurencji
oraz ze zrzeszania się pracowników i pracodawców.

Przykład monopolu
- jedynym sprzedawcą pracy jest silny regionalny
lub branżowy związek zawodowy.

Przykład monopsonu
- jedynym nabywcą pracy jest silny związek

pracodawców

( bądź tzw. jedyny zakład w mieście ) .

Najbardziej deformuje rynek pracy monopol bilateralny.

190

4. Rynek pracy

a) popyt na pracę

Popyt na pracę to zapotrzebowanie na pracowników

- punkt widzenia przedsiębiorców ( to oni kupują
pracę ) .

Popyt na pracę jest niesamodzielny, jest pochodny

wobec popytu na towary.

Przedsiębiorcy traktują zatrudnienie jako warunek

wytworzenia produkcji i realizacji zysku.

Płaca jest tu kosztem, rozsądek przedsiębiorcy

nakazuje minimalizację płac.

191

A dokładniej - chodzi o stałe porównywanie

kosztu pracy ( tj. płacy realnej, W/P

c

)

z jej efektem ( tj. produktem krańcowym, MP

N

).

N

D

N

Jeśli płaca realna jest mniejsza niż produkt
krańcowy – zatrudnienie rośnie.

Jeśli natomiast produkt krańcowy jest mniejszy od
płacy – zatrudnienie obniży się.
Równowaga nastąpi przy wyrównaniu płacy i
produktu.

Funkcja popytu na pracę

W = P

C

MP

N

(N

D

)

W
P

C

192

b)

podaż pracy

Podaż pracy uwzględnia punkt widzenia

pracowników, to oni chcą sprzedać pracę.

Podaż pracy jest także niesamodzielna, jest

pochodna wobec popytu konsumpcyjnego.
Pracownicy traktują pracę jako warunek realizacji
konsumpcji.

Płaca jest tu dochodem pracowniczym,

stąd dążenie do jego maksymalizacji.

193

- czynniki demograficzne ( liczba ludności, wiek i płeć ) ;

- czynniki społeczne ( np. ustawowy czas pracy ) ;

- czynniki socjalne ( np. wysokość dochodów bez pracy

- zasiłki, stypendia, renty ) ;

- czynniki pozostałe ( np. obowiązek szkolny ) .

Podaż pracy ( N

L

) jest znacznie mniejsza

niż liczba ludności ( L ) .

Co określa podaż pracy ?

Ramy makro - :

194

Czynniki mikro - :

( poziom rodziny lub gospodarstwa

domowego )

O poszukiwaniu pracy decyduje porównanie

„przykrości pracy” ( czas wolny jest przyjemny ! ) i
kosztów jej podjęcia z poziomem dochodu z pracy (
płacą ) .

Podjęcie pracy przez kolejnego członka gospodarstwa

domowego zależy od sumy dochodów tej wspólnoty.

Czynniki mikro- decydują o podaży pracy,

ale w ramach ustalonych w skali makro- .

195

Niech g (N

S

) oznacza funkcję ujmującą czynniki

indywidualne ( „przykrość pracy” ) .

Podaż pracy ustabilizuje się, gdy krańcowa g (N

S

)

wyrówna się z płacą realną, tj. W / P

c

.

Stąd funkcja podaży pracy :
W = P

C

g (N

S

)

N

s

N

W
P

C

196

c) równowaga rynku pracy

Popyt równy podaży ( N

D

= N

S

) , czyli po

uproszczeniu

MP

N

(N

D

) = g (N

S

)

Krótkookresowa stabilizacja rynku pracy następuje,
gdy poziom płac jest opłacalny dla przedsiębiorców

i akceptowany przez pracowników ;

gdy „przykrość” pracy zrówna się z przyjemnością

konsumpcji

oraz - co ważne dla IS - LM – gdy powstająca dzięki

pracy produkcja zrównoważy rynek towarowy .

Przesunięcia
krzywej podaży
- przykłady

Przesunięcia
krzywej popytu
- przykłady

N

s

W

E

E

N

D

N

E

Elementy analizy
:

Ruch na krzywych N

D

i N

S

zależy od poziomu płac

- przykłady już były.

W
P

C

N

197

5. Nierównowaga na rynku pracy

Dwa kierunki :

- za duża podaż, niedobór miejsc pracy
- za duży popyt, nadmiar miejsc pracy.

Największym problemem jest bezrobocie

- ekonomicznym, społecznym, politycznym,
moralnym ...

Poważne znaczenie mają definicje.

Bez ich jednoznaczności -

pole do manipulacji,

różnorodnych.

198

Bezrobotny - nie pracuje, ale :
- jest do pracy zdolny ( odpowiedni wiek,
odpowiednie cechy fizyczne i psychiczne ) ;
- chce pracować, aktywnie poszukuje pracy ;
- gotowy jest do podjęcia każdej oferowanej pracy.
To są aspekty realne, często dodaje się też
aspekt prawny ( rejestracja w odpowiednim urzędzie pracy )
oraz aspekt finansowy ( pobieranie zasiłku dla bezrobotnych ).
Każdy aspekt dotyczy innego zbioru osób niepracujących,
każdy prowadzi do innej definicji licznika stopy bezrobocia
( „właściwi” bezrobotni ) i jej mianownika ( zasoby pracy,
tj. bezrobotni plus pracujący )
- a inne definicje to inne wnioski o stopie bezrobocia.

199

- praca dorywcza ;

- pracujący młodociani i staruszkowie ;

- pracujący w rodzinnym gospodarstwie rolnym ;

- prywatni właściciele firm, zwłaszcza wielu firm ;

- praca w tzw. szarej strefie, praca nielegalna ;

- praca za granicą .

Pracujący- przykładowe problemy definicyjne :

?

200

W porównaniach międzynarodowych ( za MOP )

odchodzi się od lokalnych definicji i przepisów

- w Polsce to badania BAEL ( GUS ) .
Według BAEL :
- pracujący : w tygodniu poprzedzającym badanie

przepracował zarobkowo przynajmniej 1 godzinę,
niezależnie od statusu tej pracy ;

- bezrobotny : nie pracuje, ale aktywnie szuka pracy

zarobkowej ( niezależnie od wieku, zdrowia itp. ) ;

- pozostali : nie są zaliczani do zasobów pracy

( tj. do mianownika stopy bezrobocia ) .

Wyniki BAEL są różne od oficjalnych, ale :
są porównywalne międzynarodowo,
są realistyczne,
są wolne od manipulacji politycznych.

201

Pytania :

1. Wyjaśnij, dlaczego i jakie specyficzne cechy posiada

rynek pracy w porównaniu do innych rynków

objętych

modelowaniem typu IS-LM ?

2. Przedstaw ( też graficznie ) sposób wyprowadzenia

krzywych równowagi na rynku pracy.

202

Wykład IX

Rynek pracy

( część II - Wybrane problemy

równoważenia )

203

1. Płace a bezrobocie

a)

płace elastyczne

W

1

Pracujący to N

E

,

bezrobotni to ( N

L

- N

E

) .

Szukają tylko dobrej płacy. To bezrobocie dobrowolne.

Przyczyna – za wysokie żądania płacowe

Natomiast wzrost
płac ...

N

L

N

L

to maksymalna podaż pracy.

Dlaczego nie
pracują ?

Bo warunkiem jest
obniżka płac do W

1

.

W

2

W

3

W

N

D

N

S

N

W

E

N

E

?

204

b) płace nieelastyczne ( za wysokie )
Przyczyny - np. siła ZZ, decyzje państwa o płacy
minimalnej

Poziom płac W

E

równoważy

rynek pracy, ale usztyw-
nienie nastąpiło przy W

1

.

W

1

N

1

W

E

W

N

E

N

N

S

N

D

Wtedy pracuje N

1

,

a chce pracować
N

2

.

Różnica ( N

2

- N

1

) to bezrobocie wymuszone :

bezrobotni są skłonni podjąć pracę przy tej płacy, ale
nie mogą znaleźć pracy.

N

2

Przyczyna - zbyt wysokie płace

205

c) płace nieelastyczne ( za niskie )
Przyczyny - np. silni pracodawcy

W

2

N

3

W

E

W

N

E

N

N

S

N

D

N

2

Poziom płac W

E

równoważy rynek.

Pracuje N

2

pracowników.

Ale usztywnienie
nastąpiło przy W

2

.

A przedsiębiorcy chcą zatrudnić
N

3

.

Różnica ( N

3

– N

2

)

to nadwyżka miejsc
pracy,

z reguły krótkookresowa .

Przyczyna nierównowagi – zbyt niskie płace

206

2. Podaż pracy a bezrobocie

a)ograniczenie podaży pracy
Przyczyna - jakakolwiek dyskryminacja.

Zmniejszenie podaży
pracy ( tj. N

S

w lewo )

Przy płacach W

1

chce pracować N

2

osób,

W

1

N

2

N

1

N

S 1

W

E

W

N

E

N

N

S 0

N

D

podnosi płace do
W

1

i ogranicza
zatrudnienie
do N

1

.

lecz pracuje tylko
N

1

.

Różnica ( N

2

– N

1

)

to bezrobocie
wymuszone.

Przyczyna – j.w.

207

b) wzrost podaży pracy
( np. wyż demograficzny, skrócenie obowiązku szkolnego

czy wojskowego ).

Jeśli płace nie zmienią się, będzie bezrobocie

wymuszone równe ( N

2

- N

E

) .

Zwiększenie podaży pracy
przesuwa N

S

w prawo.

W

1

N

1

N

2

N

S 1

W

E

W

N

N

D

N

E

N

S 0

Jeśli płace obniżą się do
W

1

,

zatrudnienie wzrośnie do
N

1

.

Część dodatkowej podaży pracy uzyska zatrudnienie

n

i bezrobocie wyniesie ( N

2

- N

1

) .

Przyczyny – wzrost podaży +
usztyw-
nienie
płac

208

3. Popyt na pracę a bezrobocie

a) obniżenie popytu

Jeśli płace nie ulegną obniżce,

będzie bezrobocie wymuszone równe ( N

E

- N

2

) .

Obniżenie popytu przesuwa
krzywą N

D

w lewo.

W

1

N

1

N

D1

N

2

W

E

W

N

E

N

N

S

N

D0

Jeśli płace obniżą się
do W

1

,

to
zatrudnienie
spadnie do N

1

,

a bezrobocie
wyniesie ( N

E

- N

1

)

.

Przyczyny obniżenia zatrudnienia : recesja + sztywne
płace

209

b)

wzrost popytu na pracę

Wzrost popytu
przesuwa
krzywą N

D

w prawo.

W

1

N

1

N

D1

W

E

W

N

E

N

N

S

N

D0

Pracodawcy chcą wzrostu zatrudnienia do N

1

,

ale warunkiem jest wzrost płac do W

1

.

Dopóki tego nie zrobią, mamy nadwyżkę miejsc
pracy równą ( N

1

- N

E

) .

Przyczyna nierównowagi – ożywienie gospodarki

210

4. Związki zawodowe a bezrobocie

Założenia :
- ZZ pełnią rolę przede wszystkim ekonomiczną ;
- ZZ działają w imieniu gospodarstw domowych
( tj. pracowników ) podczas negocjacji
dotyczących warunków pracy i płacy ;
- ZZ negocjują umowy zbiorowe i mają wpływ na
kształt ustawodawstwa związanego z
warunkami zatrudnienia ;
- w rezultacie określają pracę i płacę większości
zatrudnionych, a nie tylko swych członków ;
- pomimo różnic pomiędzy odmiennymi ZZ i ogólnie
niezbyt wysokiego poziomu
„uzwiązkowienia” w analizach makroekonomicznej roli
ZZ uprawnione jest więc założenie, że mamy do
czynienia z jednym ZZ obejmującym wszystkich
pracowników !

211

W

E

W

N

E

N

N

S

N

D

1 – ZZ powodują
wprowadze-nie pakietu
dodatkowych świadczeń
pozapłacowych – motywy
i przykłady
2 – pracodawcy traktują
to jako wzrost kosztów
płac

E

W

1

3 – również dla
pracowników pakiet
oznacza wzrost „płac”
4 – w rezultacie krzywa
NS przesuwa się do N

S1

N

S1

5 – nowy punkt równowagi to E

1

E

1

6 – najsłabsi pracodawcy zwolnią pracowników

– pod groźbą bankructwa
7 – zatrudnienie obniży się do N

1

N

1

8 – pozornie „pro-pracownicza” akcja ZZ stworzy bezrobocie !

Przykładowa interpretacja
graficzna :

212

Jest przy tym kwestią absolutnego przypadku, że
pewna część osób już pracujących bądź starających
się o taką pracę nie spełnia tych wymogów

Inna „pro-społeczna” akcja ZZ to powodowanie
zapisów ustawowych określających minimum
kwalifikacyjne, warunkujące przyjęcie do pracy na
konkretnym stanowisku.

- a może nie kwestią
przypadku , lecz raczej lobbingu czy wręcz korupcji ?

Tego typu restrykcje przedstawiane są jako „ochrona
konsu- mentów” bądź jako „walka o wyższą jakość
pracy”, dlatego są częstą i względnie łatwą do
wprowadzenia praktyką ZZ wielu różnych profesji
Skutkiem makro-ekonomicznym jest sztuczne
ograniczenie podaży pracy .

( np. lekarze, prawnicy i rzemieślnicy ).

213

W

E

W

N

E

N

N

S 0

N

D

Zmniejszenie
podaży pracy
przesuwa N

S

w

lewo do N

S1

N

S 1

E

E

1

i ogranicza
zatrudnienie do N

1

.

N

1

„Pro-społeczna” akcja ZZ spowodowała bezrobocie,

Teza „ ZZ to producent bezrobocia” jest
przesadą,
ale oba przykłady ...

( a zatrudnieni mają się lepiej ! ) .

214

5. Zasiłki dla bezrobotnych a bezrobocie

Wprowadzenie ( a także podwyższenie lub
przedłużenie ) zasiłków dla bezrobotnych określonych
jako % utraconej płacy ma m.in. dwa godne uwagi efekty
makroekonomiczne :
A - zmniejsza skłonność bezrobotnych do poszukiwania
pracy i do podjęcia dowolnej oferty pracy ( życie „na
bezrobociu” jest łatwiejsze niż dotychczas, można
przebierać pomiędzy ofertami i podjąć tylko dobrą
pracę za wysoką płacę ) ;
B - zachęca osoby niepracujące, które dotychczas nie
były uznawane za bezrobotne, do uzyskania statusu
osoby bezro-botnej i prawa do zasiłku ( np. przez pracę
doraźną ).
Efekt A zwiększając atrakcyjność bezrobocia
podwyższa płace,
efekt B zwiększa zasób siły roboczej.
Jakie są skutki dla poziomu bezrobocia ?

215

N

1

N

2

N

S 1

E

1

W

1

N

S 2

N

W

N

D

N

S 0

E

N

E

W

E

Efekt A
- wzrost płac
oczekiwanyc
h

Efekt B
- wzrost
podaży
pracy

Skutki :
-
zmniejszenie
zatrudnienia ;

- wzrost
bezrobocia
przymusoweg
o.

Łączne
skutki :

wzrost
bezrobocia

!

Przykładowa interpretacja
graficzna :

216

6. Podatki a bezrobocie

Do analizy wybieram tylko dwa rodzaje podatków :
a) - płacone przez pracowników ;
b) - płacone przez pracodawców.
Pierwsze mogą mieć formę podatku dochodowego lub

podatku pośredniego zawartego w cenach artykułów
konsumpcyjnych.

Drugie mogą mieć formę „para-podatków”, np. składek

ZUS płaconych w związku z zatrudnianiem
pracowników ( tj. ich poziom zależy
od liczby pracowników

– nie chodzi o podatki od zysku ) .
Analiza dotyczyć będzie zmian poziomu bezrobocia,

jakie nastąpią po wprowadzeniu ( lub po
podwyższeniu ) tych podatków.

217

Załóżmy, że podatek pierwszy ( płacony przez
pracowników ) nie zmienia ich dochodu dyspozycyjnego,
lecz zwiększa płace jako dochody pracowników
i jako koszty przedsiębiorców.
Taka operacja przeprowadzona w Polsce nosiła nazwę
„ ubruttowienie płac”.

Podatek drugi ( płacony przez pracodawców ) nie ma
bezpośredniego wpływu na poziom płac
pracowniczych,
zwiększa jednak ogólne koszty wynagrodzeń ponoszone
przez przedsiębiorców
czyli obniża opłacalność zatrudniania kolejnych
pracowników.

218

N

S1

N

D1

N

S0

W

E

W

N

E

N

N

D0

E

Podatek pierwszy przesuwa w górę krzywą N

S0

, do N

S1

.

E

1

Skutkiem jest zmniejszenie zatrudnienia do N

1

,

N

1

czyli bezrobocie równe N

E

- N

1

.

Podatek drugi zmniejszy popyt na pracę
i krzywa N

D0

przesunie się w dół, do

N

D1

.

E

2

Skutkiem jest zmniejszenie zatrudnienia do N

2

,

N

2

czyli bezrobocie równe N

E

- N

2

Jeśli oba podatki zostaną wprowadzone ( podwyższone
), rynek pracy znajdzie się w E

3

,

E

3

zatrudnienie w N

3

,

N

3

a bezrobocie spowodowane podatkami wyniesie N

E

- N

3

!

Taki jest efekt decyzji rządu,

czy cel był też taki ?

Przykładowa
interpretacja
graficzna :

219

7. Rynek pracy a inflacja

Uchylamy założenie : ceny = const.,
ale nie chodzi o tzw. giętkość cen
( elastyczność zależną od gry popytu i podaży ) ,
lecz o powszechne w praktyce zjawisko inflacji
( tj. P

C

> 0 ) .

a) zmiana założeń

220

Pozostajemy przy analizie okresu krótkiego,
więc uwzględniamy tylko tzw. szoki
inflacyjne :

- kosztowy ( wzrost kosztów pcha ceny w górę ) ;
- dochodowy ( wzrost popytu ciągnie ceny w górę
) .

Inflacja, zwłaszcza wysoka, ma wiele negatywnych
skutków gospodarczych, m.in. :

- zniechęca do podejmowania inwestycji ,
co zwiększa bezrobocie ;

- wywołuje szum informacyjny i wypacza każdy
rachunek ekonomiczny ;

- powoduje przypadkową redystrybucję dochodów.

Teraz chodzi jednak tylko o jej związki z rynkiem
pracy.

221

pracownicy widzą inflację jako wzrost cen

artykułów konsumpcyjnych

czyli wzrost kosztów utrzymania

i spadek realnychlwynagrodzeń ;

- naturalną reakcją jest żądanie wzrostu płac nominalnych ;

- jeśli nacisk jest odpowiednio silny ( ze strajkami

włącznie ),

płace rosną.

b) postrzeganie inflacji

Strona podażowa :

222

przedsiębiorcy postrzegają inflację jako wzrost cen

m.in. na towary przez siebie wytwarzane ;

- a więc odczytują to jako sygnał o rosnącym
popycie.

W odpowiedzi należy zwiększyć produkcję

- warunkiem jest wzrost zatrudnienia,

a on zależy głównie od wzrostu płac.

Płace więc rosną.

Strona popytowa :

223

W praktyce płace mogą rosnąć równocześnie z obu

powodów,

więc rosną dochody i popyt, a także koszty produkcji.

A taki wzrost „ciągnie i popycha” ceny w górę.

W gospodarce rozkręca się spirala inflacyjna

( wzrost płac, wzrost cen, wzrost płac ...) .

Sytuacja może stać się groźna ( hiperinflacja ! ).

Jedynym prawdziwym wyjściem jest wzrost produkcji

( jej volumenu ! ).

Możliwe są jednak różne przypadki.

Całość rynku :

224

Przypadek I

- przedsiębiorcy postrzegają wzrost cen jako wzrost

popytu, chcą wzrostu produkcji, muszą zwiększyć
zatrudnienie, warunkiem jest wzrost płac ;

- o wzroście płac decydują wyłącznie

przedsiębiorcy,
to przypadek dyktatu pracodawców ;

- pracownicy albo nie dostrzegają inflacji,
- albo nie mają siły do skutecznych żądań

płacowych ;

- skutki : wzrost płac, wzrost zatrudnienia,

wzrost produkcji, likwidacja przyczyn inflacji

i szybkie „uzdrowienie gospodarki”.

8. Analizy

225

N

1

N

0

N

1

F

P

N

Y

Y

1

Y

0

W

1

N

D1

N

0

W

0

W

N

N

S

N

D0

E

0

E

1

226

Przypadek II

- pracownicy postrzegają inflację jako spadek płac

realnych, skutecznie żądają podwyżki płac ;

- przedsiębiorcy są słabi, o płacach decydują

pracobiorcy, to przypadek dyktatu
pracowniczego ;

- wymuszony wzrost płac przesuwa w górę krzywą

podaży pracy, reakcją producentów jest zmniejszenie
zatrudnienia i produkcji ;

- zmniejszenie produkcji napędza inflację,

wygrana pracowników jest pozorna,

- a gospodarka „bardziej chora”.

227

N

1

Y

1

W

1

N

S1

N

0

W

0

W

N

N

S0

N

D

N

1

E

0

E

1

F

P

N

Y

N

0

Y

0

228

Przypadek III

- równe siły obu stron rynku pracy,

obie przyczyny powodują wzrost płac ;

- krzywa popytu idzie w górę, krzywa podaży też ;
- ani zatrudnienie, ani produkcja nie ulegają

zmianie ;

- obniża się tylko wartość pieniądza ;
- to kompromis, który niczego nie rozwiązuje ;
- skutkiem jest „stabilizacja choroby”.

Jest to tzw. przypadek klasyczny.

229

W

1

N

S1

N

D1

Y

0

= Y

1

F

P

N

N

0

=

N

1

Y

W

0

W

N

N

S0

N

D0

N

0

230

Przypadek IV

To ogólny przypadek keynesowski,

łagodniejszy od przypadku I
( ekstremalnego ) .

Na rynku pracy decydują przedsiębiorcy,

oni lepiej znają gospodarkę i rozumieją inflację,
oni decydują o wzroście płac,

ale pracownicy też coś wywalczą !

Obie krzywe zmieniają położenie ( „popyt bardziej” ) ,

rosną płace, zatrudnienie i produkcja,

a przyczyna inflacji jest stopniowo likwidowana.

„Powraca zdrowie” !

231

W

1

N

S1

N

D1

N

1

N

1

Y

1

Czy jest inne

wyjście z
inflacji ?

Tak, ale

długookresowe

- dzięki zmianie

kształtu i
poło-żenia F

P

( inwestycje i

postęp
techniczny ! )

W

0

W

N

N

S0

N

D0

N

0

F

P

N

Y

N

0

Y

0

232

Pytania :

1. Omów ( i przedstaw graficznie ) sytuacje

nierównowagi

na rynku pracy, jakie mogą wystąpić przy płacach

elastycznych i przy płacach nieelastycznych

( - za wysokich ; - za niskich ).

2. Omów ( i przedstaw graficznie ) wpływ zmian ( -

wzrost, - spadek ) w podaży pracy ( - w popycie
na pracę ) na sytuacje nierównowagi na rynku
pracy.

3. Rynek pracy w warunkach inflacji – przedstaw

przypadek I

( - II ; - III ; - IV ) ( por. slajdy 224 – 231 ).

233

Wykład X

Kompleksowy model

krótkookresowej

równowagi

makroekonomicznej

234

1. Konstrukcja modelu

Do znanego modelu IS – LM - BP

dodajemy model rynku pracy ( SR )

za pośrednictwem krótkookresowej funkcji produkcji

i powstaje model IS – LM – BP – SR .

- wszystkie omówione rynki ;

- ujęcie popytowe i elementy podażowego ;

- ale brak np. rynku ziemi i zasobów naturalnych.

Kompleksowy ?

235

tablica do wypełnienia ...

rynek

funkcja

formuła

szkic

1) towarowy

2) pieniężny

3) obrotów z
zagranicą

4) pracy

a) popyt

b) podaż

IS

LM

BP

N

D

N

S

krótko-
okresowa
funkcja
produkcji

F

p

i = ...
i = ...

i = ...

236

Algebraiczna postać modelu to układ 6 równań ( z

tabliczki ) definiujących funkcje równowagi
wszystkich uwzględnionych rynków.

Cztery główne zmienne modelu to :
i - stopa procentowa ;
Y - produkcja ( dochód ) ;
N - zatrudnienie ;
W - płace .

Rozwiązanie modelu to wyznaczenie takich

wartości powyższych zmiennych, przy
których cztery powiązane
rynki są zrównoważone.

237

Dla algebraicznego rozwiązania modelu niezbędna

jest znajomość wszystkich występujących w nim
parametrów ( np.  ,  ,  , k , m , a ) ,

- a także wielkości autonomicznych

_ _ _ _ ___ ___

( np. C , I , G , M , Exp , Imp ) .

To warunek poprawnego umiejscowienia krzywych,

określenia ich kształtów i kątów nachylenia,
współrzędnych punktów przecięcia,

- to znaczy określenia takiego położenia punktów

wyróżnionych w analizach, które odpowiada
realiom ekonomicznym - w zgodzie z założeniami
modelu.

Bez znajomości tych wielkości możemy zbudować
tylko
„typowy” szkic graficzny.

238

F

p

N

S

N

D

N

N

E

Y

IS

LM

BP

E

Y

E

i

E

i

W
P

c

W

(E)

P

c

?

E

1

E

2

E

3

A

B

C

D

239

– możliwość rozszerzenia

analiz ?

Jej wymiary to :

stopa procentowa
( czyli cena kapitału )

i płaca ( czyli cena pracy ) .
To koszty produkcji.
Konkretne położenie

krzywej równowagi
wyznacza funkcja :

K

p

= f (W, i, Y)

i

i

E

E

W

E

W

( ćwiartka D w
lustrze )

To Kjk
– krzywa jednakowego
kosztu

Ćwiartka D

240

Każdy punkt Kjk informuje, że dla osiągnięcia

konkretnej produkcji trzeba zużyć pewną ilość
kapitału i pewną ilość pracy żywej

( w firmie i w SEK, w ujęciu fizycznym i w

wartościowym ) .

Na krzywej są więc zebrane metody produkcji

– kapitałochłonne ( A ) i
kapitałooszczędne ( B ) .

i

i

E

E

W

E

W

A

B

Zmiany metod produkcji to
PT i inwestycje, a więc
zagadnienia okresu długiego.
W okresie krótkim mówimy
tylko o popycie
inwestycyjnym.

241

Dlatego na przykład - efekt popytowy :
- wzrost płac ( zmiana kosztu czynnika produkcji )

powinien uruchomić tendencję do technik
pracooszczędnych ( kapitałochłonnych ) ;

- w strukturze popytu inwestycyjnego powinna nastąpić

zmiana ku zakupom maszyn o wyższej technice ;

- nie ma jednak powodu do zmiany wielkości popytu

inwestycyjnego, a to właśnie to zdecydowałoby o
zmianie wielkości produkcji.

Produkcyjny efekt podażowy ( tj. przyrost produkcji

dzięki tej rozbudowie zdolności produkcyjnych ) ujawni
się dopiero

za parę lat !

W analizach krótkookresowych

ćwiartkę D można pominąć !

242

2. Możliwości wykorzystania modelu

Bez znajomości parametrów musimy ograniczyć się

do analiz graficznych.

Analizy graficzne dają odpowiedź :
- co do logiki przebiegu dostosowań automatycznych ;
- co do kierunku reakcji gospodarki na pociągnięcia polityki
ekonomicznej ;
- ale nie co do siły tych zmian ( wartości numerycznej ) .

W Uczelni wystarczy poznanie, rozumienie związków

i możliwych skutków, w praktyce prowadzenia polityki

ekonomicznej jak najlepsze oszacowanie parametrów

jest niezbędne !

243

Działanie modelu :
Trzy współzależne rynki wyznaczają poziom stopy

procentowej i poziom produkcji, równoważące podaż z
popytem.

Funkcja produkcji określa poziom zatrudnienia,

niezbędny do uzyskania tej produkcji.

A rynek pracy decyduje o poziomie płac, jaki odpowiada
temu zatrudnieniu.
Poruszając się w modelu zgodnie z ruchem wskazówek
zegara badamy powiązane dostosowania
automatyczne przebiegające na różnych rynkach ( od
IS do SR ) .

Podobnie badamy skutki polityki ekonomicznej
- aż do skutków na rynku pracy.

Czasem jednak to właśnie rynek pracy ma znaczenie

decydujące.

244

Model umożliwia też taką analizę

w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek

zegara.

Zmiany na rynku pracy, dotyczące wzrostu lub

obniżenia podaży pracy, popytu na pracę oraz

poziomu płac, a wynikające z przyczyn

ekonomicznych i poza-ekonomicznych ( np.

demograficznych, socjalnych lub wręcz politycznych

) mogą wymagać zmian polityki gospodarczej.

Model wykazuje, że np. dodatkowa podaż pracy

zostanie przez gospodarkę wykorzystana

( wchłonięta ), jeśli nastąpi ożywienie

produkcji.

Podobnej polityki ożywienia wymaga polityczna

decyzja o wzroście płac.

Również politykę stopy procentowej czy podatkowej,
a także politykę handlu zagranicznego i kursu

walutowego
można dostosować do zmian na rynku pracy.

245

3. Założenia analiz

Ogólne :
- stabilność cen, krótki okres, popytowa elastyczność
produkcji ;
- gospodarka otwarta, a w niej :

- płynny kurs walutowy
- stała, ale wysoka mobilność
- założenie o kraju małym .

Analityczne :
- tylko syntezy ;
- najpierw dostosowania automatyczne ;
- potem skutki polityki ekonomicznej ;
- a następnie szerzej o polityce rozpoczętej od rynku

pracy.

246

Dostosowania : - ruchome IS , LM i BP ( stałe ceny,
ale zmienny kurs walutowy ! ) ;

- wędrówka P ku E ;

Punkt wyjścia : dowolne P = E

.

P

Y

A

B

C

IS

LM

BP

E

Fp

N

S

N

D

N

N

E

Y

E

i

E

i

W
Pc

W

(E)

Pc

- zmiany dostosowawcze i oraz Y ;

- poprzez Fp tłumaczone na zmiany N

i W

.

4. Dostosowania automatyczne - synteza

?

?

?

?

?

247

- G zmienia położenie IS ;

- M zmienia położenia LM ;
- możliwy też ruch BP ( zmienny kurs walutowy ! ) ;

- oraz dodatkowe ruchy IS i LM ( kursowe ) ;

- zmiany i oraz Y od E ku P

p

;

.

P

p

Punkt wyjścia :

równowaga,

ale problem

P

p

Y

A

B

C

IS

LM

BP

E

Fp

N

S

N

D

N

N

E

Y

E

i

E

i

W
Pc

W

(E)

Pc

- poprzez Fp tłumaczone na zmiany N

i W .
Nowa równowaga w P

p

.

5. Skutki polityki ekonomicznej - synteza

?

?

?

?

?

248

Jeśli dopuścimy inflacyjną zmianę cen :
-

dodatkowe ruchy IS, LM i BP ( inflacyjna zmiana

wartości dochodów i popytu,
pieniądza i kursu walutowego ) ;
-

praktycznie - dostosowania ilościowe zostaną

zmienione ( osłabione lub wzmocnione )
przez możliwe dostosowania cenowe

( np. zmiana skutków polityki fiskalnej - dodatkowego

popytu lub polityki monetarnej - dodatkowej podaży
pieniądza ) ;

-

czyli zmieni się też skuteczność polityki
ekonomicznej
( na + lub na - ) .

249

6. Gdy na początku jest rynek pracy

Społeczna motywacja polityki ekonomicznej :

- wyż demograficzny ( dodatkowa podaż pracy ! )

ma znaleźć zatrudnienie ;

- dobrze byłoby skojarzyć to również ze wzrostem

płac ;

- wtedy podwójna korzyść ( też polityczna ) .

Przykład : jakiej polityki wymaga wyż demograficzny ?

250

- wymaga radykalnego wzrostu popytu na pracę.
Warunkiem wzrostu zatrudnienia jest ożywienie

gospodarki, wzrost popytu na towary.

W

1

N

1

E

1

ND

1

NS

1

Zacznijmy od rynku pracy ( ćwiartka C ) :

Wchłonięcie wyżu demograficznego i

uzyskanie
zakładanego wzrostu płac, tj. osiągnięcie

punktu E

1

W

0

N

0

E

0

W

N

ND

0

NS

0

Ekspansja
!

251

a) - ekspansja fiskalna ( przesunie IS do IS

a

) ;

IS

c

IS

a

LM

c

LM

b

b) - ekspansja monetarna ( przesunie LM do LM

b

) ;

c) - obie ekspansje, lecz słabsze ( IS

c

i LM

c

) .

Krzywa Fp wskaże,

jak duża

ekspansja jest

niezbędna.

Ekspansja fiskalna,
monetarna
czy obie razem ?

Przypomnienie !

i

Y

Y

P

Y

E

IS

LM

a

b

c

Załóżmy podjęcie ekspansji fiskalnej, akcję rządu – nie BC .

252

BP

LM

IS

1

IS

0

Y

E

Y

P

i

Y

A

E

E

1

BP

1

W E

1

nadwyżka BP !

253

Zagrożenia

:

inflacja,

wyciek popytu,

- deficyt

budżetu,

wzrost stopy

procentowej,

zmniejszenie inwestycji i przyhamowanie

rozwoju ...

Zagrożenia i ich skutki staną się przyczyną

zmniejszenia skuteczności ekspansji fiskalnej i
konieczności korekt,

- czyli nowa, większa ekspansja będzie niezbędna !

Efekty wzrostu zatrudnienia, płac i produkcji będą
tylko
krótkookresowe !

Długookresowo : tylko droga inwestycyjna,
tj. zmiana kształtu i położenia Fp .

konsekwencje

zmiany kursu walutowego,

254

Pytania :

1. Posługując się kompleksowym modelem

krótkookresowej

równowagi makroekonomicznej omów ( i

przedstaw

graficznie ) automatyczne dostosowania, jakie

zachodzić

będą na 4 powiązanych rynkach w gospodarce

otwartej

o stałych cenach i stałym ( - płynnym ) kursie

walutowym

- przyjmij P

i

jako punkt wyjścia ( możliwe

położenia P

i

–

por. slajd 246 ). Jakim zmianom ulegną

dostosowania

rynkowe, gdy w gospodarce wystąpi jednorazowy

niewielki szok inflacyjny ?

255

2. Posługując się kompleksowym modelem

krótkookresowej

równowagi makroekonomicznej omów ( i przedstaw

graficznie ) skutki polityki ekspansji ( - restrykcji )

fiskalnej ( - monetarnej ) w gospodarce otwartej o

stałych

cenach i stałym ( - płynnym ) kursie walutowym,

jakie nastąpią na 4 powiązanych rynkach.

Jaką politykę ekonomiczną należy zastosować,

by gospodarka osiągnęła pożądany punkt P

p

?

( możliwe położenia P

p

– por. slajd 247 )

Jakim zmianom ulegnie skuteczność polityki
ekonomicznej,

gdy w gospodarce wystąpi jednorazowy niewielki
szok

inflacyjny ?

256

3. Posługując się kompleksowym modelem
krótkookresowej

równowagi makroekonomicznej omów ( i
przedstaw

graficznie ) politykę ekonomiczną, jaką może
zastosować

rząd ( - bank centralny ), by doprowadzić do
wchłonięcia

przez gospodarkę dodatkowej podaży pracy,

zwiększonej w wyniku wyżu demograficznego

( - do praktycznej realizacji politycznie
motywowanej

decyzji o zwiększeniu przeciętnych płac ).

Załóż, że jest to gospodarka otwarta o stałych

cenach i stałym ( - płynnym ) kursie walutowym.

Analizę przeprowadź na wszystkich 4 powiązanych
rynkach.

257

Wykład XI

Cykl koniunkturalny

258

1. Pomiar dynamiki gospodarczej

W okresie długim zmienia się popyt ( AD ) i produkcja

( AS )

- czyli ogólna aktywność ekonomiczna

( dochód, zatrudnienie, inwestycje, spożycie itd. ) .

- brutto czy netto ?
- ceny bieżące czy inne ?
- co ze zmianą liczby ludności ?
- co ze zmianą struktury i jakości produkcji ?
- co z porównywalnością w przestrzeni

( międzynarodową ) ?

Syntetyczny miernik efektów tych zmian to dochód

narodowy ( obliczenia oparte na wielkości wartości

dodanej ) :

259

Wady :

-

tylko roczny efekt procesu produkcji, a nie

nagromadzony poziom majątku produkcyjnego i

dobrobytu społecznego ;

-

wymierne efekty produkcji, a nie jakość życia

( np. czas wolny, środowisko przyrodnicze ) ;

-

tylko towarowa produkcja rejestrowana,

brak gospodarki naturalnej i szarej strefy ;

-

brak uwzględnienia sposobu podziału

( zagadnień sprawiedliwości społecznej ) ;

-

trudne przeliczenie na obcą walutę ( kurs ? , złoto ?,

waluta głównego partnera ?, siła nabywcza ? ) ;

-

problemy z cenami porównywalnymi ( stałymi ) ;

-

itd.

Ale brak lepszego miernika !

Rozwiązanie umowne : realny dochód narodowy
brutto ( Gross National Income ) per capita w
USD .

260

wahania przypadkowe
- przyczyny wewnętrzne ( np. klęski żywiołowe ) ;
- przyczyny zewnętrzne ( wpływ otoczenia ) .
Usunięcie trudne, rozumowanie na zasadzie :

co by było, gdyby nie było ...
( wiele punktów zmieni położenie )

1

2

wahania sezonowe
- przyczyny przyrodnicze ( np. produkcja rolna ) ;
- przyczyny „kalendarzowe” ( np. turystyka ) ;
Usunięcie trudne ...

2. Rodzaje dynamiki gospodarczej

261

Po oczyszczeniu z wahań przypadkowych i sezonowych

widać regularność zmian, okresy ekspansji i recesji.

3 cykl koniunkturalny

- periodyczne fluktuacje całej aktywności

ekonomicznej, okresy przyspieszenia i
zwolnienia ;

- powtórki nie są identyczne, różne interpretacje ;
- zniekształcenia jako skutki interwencji państwa

( polityki antycyklicznej ) ;

- podobieństwa nie tylko objawów, lecz

mechanizmów, przyczyn.

trend rozwojowy gospodarki
- dominująca tendencja długookresowa

( wzrost, stagnacja, regres ) ;

- widoczna po oczyszczeniu z wahań koniunkturalnych.

4

262

3. Klasyfikacja teorii cyklu

I kryterium – opis przebiegu cyklu ( jaki jest )
np. 4 fazy : ożywienie, rozkwit, recesja, depresja ;
3 fazy : ożywienie, stabilizacja, kryzys ;
2 fazy : przemienne okresy ożywienia i recesji .

II kryterium – mechanizm wystąpienia cyklu, jego

przyczyny, tj. nie tylko jaki jest, lecz też dlaczego jest ?

Koncepcje egzogeniczne ( pozaekonomiczne )

oraz koncepcje endogeniczne ( ekonomiczne ) :
- głównie przyczyny inwestycyjne
i związane z drugim czynnikiem produkcji – pracą
III kryterium – teoretyczna podstawa teorii cyklu
- tyle teorii cyklu, ile szkół myśli ekonomicznej !

263

4. Model Kaldora

Założenia keynesowskie :

- równowaga i stabilizacja wzrostu, gdy I = S ;
- jeżeli I < S , to ochłodzenie koniunktury

i spadek produkcji ;

- jeżeli I > S , to ożywienie gospodarki

i przyspieszenie wzrostu
produkcji.

Model oparty na relacji pomiędzy

inwestycjami a oszczędnościami.

264

Funkcja oszczędności Dotychczas ( w okresie

krótkim ) : liniowa o postaci

S = -

C + s Y

S

Y

Skłonność do oszczędzania ( s ) ,

jak i
skłonność do konsumpcji ( c = 1 –
s ) są jednak stałe
tylko w okresie krótkim.

W miarę wzrostu dochodu
skłonność
do oszczędzania rośnie !

Stąd nowa postać
długookresowej funkcji S :

Y

S

Oszczędności są

rosnącą

funkcją dochodu.

265

Funkcja inwestycji
Dotychczas liniowa o postaci

I

Y

Teraz uwzględnimy zmienność
poziomu skłonności do

inwestowania

- czyli zmienność nachylenia

krzywej.

_

I = I

Przy niskiej produkcji inwestycje są małe - są rezerwy mocy !
Przy bardzo wysokiej produkcji i wykorzystaniu aparatu produk-

cyjnego inwestycje również są małe – „przegrzanie” !

Przy pośredniej produkcji skłonność do inwestowania jest wysoka

- optymizm inwestorów, duże inwestycje .

Skłonność do inwestowania jest zmienna,

w okresie długim zależy od poziomu produkcji !

266

Stąd nowa postać długookresowej funkcji I :

I

Y

Inwestycje są rosnącą funkcją

dochodu,

ale ten wzrost jest zmienny.

267

Model Kaldora to nałożenie obu funkcji :

Interpretacja punktów i obszarów pomiędzy nimi :
A,

B,

C.

I

B

A

C

I

Y

S ,

S

268

- obniży się skłonność do oszczędzania i krzywa S przesunie

się w dół, do S

1

;

Oznacza to ożywienie gospodarcze ( skok produkcji z A

do C ).

A = B

C

- wzrośnie skłonność do inwestycji i krzywa I przesunie

się w górę, do I

1

;

A

B

C

I

S

I

1

S

1

Po kilkuletniej równowadze o niskiej produkcji i dochodach ( A ) :

- w dolnej części wykresu krzywe rozsuną się .

Punkty A i B będą się zbliżać do siebie, potem zleją

się w jeden punkt ( lub nawet znikną ) .

Pozostanie punkt C ( jako jedyny punkt przecięcia ) .

269

Natomiast po kilkuletniej równowadze o wysokiej produkcji ( C ) :

- obniży się skłonność do inwestycji i krzywa I
przesunie się w dół, do I

2

;

- wzrośnie skłonność do oszczędzania i krzywa S
przesunie się w górę, do S

2

;

- w górnej części wykresu krzywe stopniowo przysuną się .

Punkty B i C będą się zbliżać do siebie, potem zleją się w

jeden lub nawet znikną.

W efekcie otrzymujemy cykl

koniunkturalny .

To faza recesji gospodarczej ( skok z C do A ) .

Pozostanie A ( jako jedyny punkt przecięcia ) .

A

B

C

I

S

I

2

S

2

B = C

A

270

Pytania :

1. Omów podstawowe problemy związane z

wykorzystaniem

PKB do pomiaru dynamiki gospodarczej.

2. Wykorzystując model Kaldora omów ( i przedstaw

graficznie )

mechanizm przejścia gospodarki do fazy ożywienia

( - recesji ).

271

Wykład XII

Teorie wzrostu gospodarczego

272

1. Istota teorii wzrostu gospodarczego

- przedmiot : długookresowa dynamika gospodarcza
- metoda :

- obserwacja danych i ich oczyszczenie ;
- wykrycie zależności ( funkcja produkcji ) ;
- formuła tempa wzrostu produkcji ( r = ? ).

- cel :

- zbadanie, poznanie, wyjaśnienie, przewidywanie
procesu wzrostu ( ekonomia opisowa ) ;
- dostarczenie podstaw długookresowej polityki

gospodarczej, symulacja, określenie warunków
działania i skutków poszczególnych

instrumentów

polityki ekonomicznej ( ekonomia

normatywna ) .

273

2. Klasyfikacja teorii wzrostu

Kryterium I : główny czynnik wzrostu

( w danym okresie historycznym )

- rolnictwo i zasoby naturalne ;
- praca ;
- kapitał ( różne formy ) ;
- inwestycje ( rola rozszerzenia aparatu ) ;
- nauka i postęp techniczny ( rola modernizacji

aparatu ) ;

- informacja ;
- kapitał ludzki .

274

Kryterium II : baza teoretyczna ( szkoła myśli ekonomicznej )

- tyle teorii, ile szkół !

- koncepcje wzrostu przyspieszonego

- „minione okresy świetności ” a problem tzw.

latecomers ;

- przezwyciężenie zacofania gospodarczego ;
- przykład pozytywny - „tygrysy” azjatyckie , niektóre ;
- przykład negatywny - GCP ;
- sprawa tzw. międzynarodowej linii pościgu.

Kryterium III : tempo postulowanego wzrostu

( ekonomia normatywna )

275

- koncepcje wzrostu zerowego

- groźba wyczerpania zasobów ( raporty rzymskie )
;

- zmiany jakości, nie ilości ;

- czołówka świata.

- koncepcje wzrostu zrównoważonego

- przedłużenie równowagi krótkookresowej ;
- utrzymanie równowagi w procesie wzrostu ;
- bierność czy aktywność rządu.

276

3. Model Domara

Założenia ( wybrane ) :

- gospodarka dwusektorowa ;
- w punkcie wyjściowym równowaga ;
- rezerwy wykorzystane ( też zasoby pracy ) ;
- wzrost gospodarczy jest funkcją kapitału,

a ten inwestycji ;

- inwestycyjne efekty popytowe i podażowe są

natychmiastowe ( brak odroczeń ) ;

- równowaga procesu wzrostu,

gdy dynamika obu efektów równa.

277

Efekt popytowy :  AD = 

I 

gdzie :  = =

1 - c s

1 1

Przyrost popytu jest funkcją przyrostu inwestycji.
Efekt podażowy : ZP = I e
gdzie : ZP - zdolności produkcyjne,
e - efektywność inwestycji
Przyrost zdolności produkcyjnych jest funkcją

inwestycji.

Równowaga dynamiczna, gdy  AD =  ZP ,

tj. gdy w procesie wzrostu oba efekty są równe.

Wzrost inwestycji jest tożsamy ze wzrostem produkcji

( rośnie popyt i sama produkcja ) , więc r = e s

Jeśli  I  I e , to łatwo obliczyć, że =

e s

 I

I

278

Wzrost zrównoważony wymaga :

- pełnego wykorzystania zasobów

- stałego przyrostu inwestycji.

Według Domara interwencja państwa jest konieczna,

by utrzymać gospodarkę na tzw. ostrzu noża

– czyli państwo musi prowadzić odpowiednią

politykę

pro-produkcyjną i pro-inwestycyjną.

Jeśli r  e s , to przegrzanie lub recesja
- czyli wzrost cykliczny, niezrównoważony.

Oprócz modelu Domara w skrypcie są też :

- neoklasyczny model Solowa ;

- endogeniczne modele wzrostu.
To materiał nie wchodzący do egzaminu !

279

Pytania :

1. Czym zajmują się i do jakich celów służą teorie

wzrostu

gospodarczego ? Przedstaw też podstawowe

kryteria

ich klasyfikacji.

2. Omów założenia i istotę teorii wzrostu

gospodarczego

E. Domara.

3. Posługując się modelem Domara omów skutki

sytuacji,

w której r < es ( - r > es ) .