Culpa

Stopnie winy i zakres

odpowiedzialności za

winę

Culpa - wina



W szerszym znaczeniu każda wina

zarówno ta umyślna jak i ta nieumyślna

(odpowiedzialność za omnis culpa oznacza

także dolus)



Następnie culpa używana jest w znaczeniu

winy nieumyślnej

culpa = neglegentia (niedbalstwo, brak

staranności)

Dolus



Najwyższy stopień winy



Świadome i dobrowolne działanie (dolus
malus) nakierowane na wyrządzenie innej
osobie szkody (animus nocendi)



Zawsze rodzi odpowiedzialność cywilną



Niemożliwość wyłączenia w drodze umowy
odpowiedzialności za podstęp
(Ulpian D. 2.14.27.3: Nulla pactione effici
potest, ne dolus praestetur)

Dolus

Paulus D. 50.16.226

Magna neglegentia culpa est:
magna culpa dolus est

Wielka niestaranność jest zrównana z winą,
wielka wina jest zrównana z winą umyślną

Culpa - wina



Neglegentia (niedbalstwo, niestaranność)
przeciwieństwo diligentia (staranności)



Stopnie winy wykształcone w prawie
rzymskim:



culpa lata



culpa levis



culpa levissima (przy odpowiedzialności
deliktowej)

Culpa lata



Rażące („grube”) niedbalstwo



Zaniedbanie staranności wymaganej

od przeciętnego człowieka („właściwej

każdemu rozumnemu człowiekowi”),



„Nie wiedzieć tego co wszyscy

wiedzieć powinni”



W praktyce zrównana w swoich

skutkach z dolus

Culpa lata

Ulpian 50.16.213.2
Lata culpa est nimia neglegentia, id est non
intellegere quod omnes intellegunt
Paulus 50.16.223
Latae culpae finis est non intellegere id quod
omnes intellegunt.

Culpa lata jest rażącym brakiem staranności
– oznacza, że ktoś nie wie tego co wie [w
znaczeniu „powinien wiedzieć”] każdy

Culpa levis



Culpa levis in abstracto
niedochowanie staranności wg.
wzorca abstrakcyjnego – diligentia
diligentis patris familias



Culpa levis in concreto
niedochowanie staranności wg.
wzorca konkretnego – diligentia quam
sui rebus

Culpa levis in abstracto



Diligens pater familias – „zapobiegliwy
ojciec rodziny”



Nie staranność „ojcowska”, ale średnia i
zróżnicowana, wymagana od rozsądnego
człowieka działającego w danej sytuacji
(Bonus ac diligens pater familias =
„rozsądny człowiek”)



Uwzględnienie nie powinności, ale
możności działania

Culpa levis in abstracto



Odpowiada także ten, kto podjął się

wykonania pewnej czynności, nie mając do

wykonania jej stosownej wiedzy lub

umiejętności

(np. przeprowadzenia operacji podejmuje

się ktoś kto nie jest lekarzem)



Odpowiada nawet przy zachowaniu

subiektywnie najwyższej staranności i przy

natężeniu najwyższej możliwej do

wymagania od niego uwagi

Culpa levis in concreto

Diligentia quam sui rebus adhibere
solet – staranność wymagana we
własnych sprawach



Wspólnik do prowadzenia spraw spółki



Opiekun w sprawach pupila



Mąż w sprawach posagu żony

Odpowiedzialność za

winę



Odpowiedzialność w kontraktach zależna od

utilitas - korzyści



Strona, która nie odnosiła korzyści z

kontraktu odpowiadała jedynie za dolus i

zrównaną z nim culpa lata (np. bezpłatne

przechowanie, zlecenie)



Strona, która odnosiła korzyści z kontraktu

odpowiada za omnis culpa (także kontrakty

korzystne dla obu stron locatio-conductio,

societas)

Odpowiedzialność za

winę



Za dolus i zrównaną z nią culpa lata
o

dpowiada zawsze każdy dłużnik

dpowiada zawsze każdy dłużnik



Jeżeli dłużnik ponosi
odpowiedzialność jedynie za c

ulpa

levis, culpa

lata i dolus – wówczas

mówimy o

odpowiedzialności

subiektywnej opartej na zasadzie
winy

Custodia – culpa in

custodiendo



Obowiązek strzeżenia rzeczy (uchybienie temu
obowiązkowi powoduje odpowiedzialność
wykraczająca poza zakres odpowiedzialności
zawinionej)



W prawie justyniańskim na podstawie dotychczasowej
praktyki odpowiedzialności za custodia wykształcono
pojęcie culpa in custodiendo (w wyniku poszukiwania
odpowiedzialności „za winę” a nie za „zdarzenie”)
która sprowadzała się de facto do tego samego
(„obowiązek strzeżenia rzeczy i dochowania w tym
celu najwyższej możliwej staranności”)

Custodia – culpa in

custodiendo



Odpowiedzialność istnieje nawet

wypadku przypadkowej utraty rzeczy

(casus fortuitus), jeżeli tej utracie można

było przeciwdziałać poprzez właściwe jej

strzeżenie (np. w wypadku kradzieży lub

zniszczenia rzeczy przez osobę trzecią)



Odpowiedzialność quasi – obiektywna

(zbliżona do współczesnej odpowiedzialności na

zasadzie ryzyka)

Custodia – culpa in

custodiendo



Odpowiadają osoby zobowiązane do
szczególnego strzeżenia powierzonej rzeczy:



commodatarius,



zastawnik,



krawiec i czyściciel odzieży



sprzedawca

(wg części jurystów)



Następnie właściciel statku, gospody lub stajni przy
receptum nautarum, cauponum i stabulariorum

Vis maior



Siła wyższa – zdarzenie przemożne, którego
działaniu żaden podmiot nie może się oprzeć



Zarówno zdarzenia o charakterze
katastrofalnych działań przyrody np. klęsk
żywiołowych (vis naturalis) albo
nadzwyczajnych i zewnętrznych działań
ludzkich, którym zapobiec nie można, jak np.
wojny, napad piratów czy zamieszki (vis
armata)

Vis maior



W wypadku istnienia odpowiedzialności

za custodia kończyła się ona zawsze

tam, gdzie zaczynał się vis maior



Za vis maior odpowiada tylko dłużnik w

zwłoce



Odpowiedzialność za vis maior i casus

fortuitus –

odpowiedzialność obiektywna

niezależna od winy

Next time (kontrakty

realne)

Z Podręcznika



Rozdział IX § 37 pkt. I-III

Z Podręcznika PR-PPP:



Rozdział 6.14.3-4

Źródła:



G. 3.88-91, I 3.13-14

Plus:



Kazusy z prezentacji 25_A

Next time – warto zajrzeć

Warto zajrzeć:



M.

Zabłocka,

Realny

charakter

mutuum

w

rzymskim

prawie

klasycznym, Czasopismo Prawno-

Historyczne 31/1979, nr 2, s. 1-30.



T. Palmirski, Stanowisko prawne stron

kontraktu

użyczenia

w

świetle

poglądów rzymskiej jurysprudencji,

Czasopismo

Prawno-Historyczne

58/2006, nr 2, s. 87-125.