Agresja u ludzi

2. Agresja – definicje i

narzędzia pomiaru

Definicje agresji

W środowisku akademickim obowiązuje

zgodne stanowisko, że agresja jest
zjawiskiem negatywnym,
antyspołecznym.



Klasyczną behawioralną definicję
zaproponował Buss( 1961):

„agresja jest reakcją dostarczającą

szkodliwych bodźców innemu organizmowi”

wady - zbyt szeroka, za wiele form zachowań
- zbyt wąska, nie obejmuje procesów nie-behawioralnych

( myśli

i uczuć )

Definicje agresji



Definicja Tedeschi, Felson (1994 ):

„Aby zachowanie zakwalifikować jako

agresję, musi ono być wykonane z

intencją

wywołania negatywnych

skutków, co z kolei zakłada

oczekiwanie

że działanie doprowadzi do pewnego

szczególnego rezultatu”

- wykluczenie niezamierzonych szkód czy obrażeń
- uwzględnienie samej intencji ( nieudzielenie pomocy, strzał,

który

chybił… )
- wyłączone są jednak przypadki agresji skierowanej na siebie
( tu rola agresora i obiektu współwystępują )

Definicje agresji



Definicja kolejna Baron i Richardson
( 1994 ):

„Agresja służy do opisania każdej formy

zachowania, której celem jest
wyrządzenie szkody lub spowodowanie
obrażeń innej żywej istocie,
motywowanej do uniknięcia takiego
potraktowania”

Definicje agresji



Definicja Z. Gasia ( 1981 ):

„Syndrom agresji to zespół przeżyć, postaw i

zachowań, których celem lub skutkiem
( zamierzonym lub nie zamierzonym ) jest
wyrządzenie krzywdy innej osobie lub sobie
samemu”

( samoagresja, agresja uwewnętrzniona,

skierowana na zewnątrz )

Wymiary typologii zachowań

agresywnych

Modalność reakcji → werbalna – fizyczna
Jakość reakcji → działanie – brak działania
Bezpośredniość → bezpośrednie – pośrednie
Widoczność → jawne – ukryte
Wzbudzenie → niesprowokowane –

odwetowe

Ukierunkowanie na cel → wrogie – instrumentalne
Typ szkody → fizyczna – psychiczna
Trwałość konsekwencj → przejściowe – długotrwałe
Zaangażowane obiekty społeczne → jednostki – grupy
( Krahe, 2005 )

Dodatkowe kwestie
definicyjne



Normatywna ocena zachowania



Agresja uprawniona i nieuprawniona



Przymus i przemoc

Problem naruszania norm



Do kategorii zachowań agresywnych
należy włączyć takie, które stanowią
naruszenie normy społecznej.

Berkowitz ( 1993 ) podaje, że

normatywne wartościowanie
zachowania jest często zróżnicowane,
zależnie od punktu widzenia
zainteresowanych stron ( akceptacja
kary fizycznej w wychowaniu dzieci ).

Agresja uprawniona i
nieuprawniona



Problem kary śmierci jako wyrządzenie
krzywdy osobie skazanej, która
motywowana jest do uniknięcia takiego
potraktowania

( Baron, Richardson ).
- działania zgodne z kodeksem karnym!

Przymus

( pojęcie szersze od agresji )



Tedeschi i Felson ( 1994 ):

„przymus to działanie podjęte z intencją wyrządzenia

szkody drugiej osobie lub wymuszenia jej
posłuszeństwa”.

Zastąpienie pojęcia „agresja” pojęciem „przymus” ma

dobre strony:

- przymus zawiera stosowanie warunkowych gróźb
- działania przymuszające są formą wpływu

społecznego

przymus jest mniej nasycony wartościami niż agresja

( nie ma tu problemu uprawnienia )

Przemoc

Jest to podtyp agresji obejmujący skrajne

formy agresji fizycznej.

„Przemoc to silne oddziaływanie na osobę

lub własność w celu zniszczenia,
ukarania lub kontroli” ( Green 1995 ).

Funkcjonalna typologia
przemocy

6 potencjalnych funkcji przemocy w zachowaniu:



zmiana sytuacji awersyjnej lub ucieczka z niej



wzmocnienie pozytywne czyli osiągnięcie celu



wyładowanie negatywnego pobudzenia

afektywnego



rozwiązanie konfliktu



zdobycie szacunku



atak na zdefiniowanego kulturowo ”wroga”

( Mattaini, Twyman, Chin i Lee, 1996 )

Przemoc strukturalna

Dotyczy warunków społecznych, które

pociągają za sobą szkodliwe
konsekwencje dla pewnych grup
społecznych:

( jest to utajona cecha systemów

społecznych, która doprowadza do
społecznej nierówności, na przykład
poprzez hierarchię władzy pod
względem płci – przymus seksualny
wobec kobiet, Lubek 1995 )

Narzędzia pomiaru agresji

Agresja jest formą zachowania społecznego,

zatem konieczne jest zastosowanie strategii
pomiaru na poziomie behawioralnym.

Dwa ogólne podejścia:



Obserwacja



Zadawanie pytań

( Baron, Richardson 1994 )

Metody badań agresji

Obserwacja:



Obserwacja naturalna



Eksperymenty terenowe



Eksprymenty laboratoryjne:

- Paradygmat nauczyciel – uczeń
- Paradygmat oceny eseju
- Paradygmat czasu reakcji

rywalizacyjnych

- Paradygmat lalki Bobo
- Agresja werbalna

Metody badań agresji

Zadawanie pytań:



Samoopisy zachowania



Nominacje rówieśników ( innych osób )



Dane archiwalne



Skale osobowości



Techniki projekcyjne

Obserwacja naturalna

Obserwacja form agresji i częstości jej występowania.
Humpert i Dann ( 1988 ) opracowali system

kodowania agresywnego zachowania na lekcji:



niszczenie własności kolegów



wyrywnie przedmiotów innym



szantażowanie ich



grożenie kolegom



i inne

Ważne: niezależni kodujący, problem obiektywizmu

obserwatorów )

Eksperymenty terenowe

Do obserwacji włączone są dodatkowe zmienne.
Przykład: ludzie czekający w kolejce byli
frustrowani przez podchodzącego poza

kolejką współpracownika eksperymentatora.
Badano ich reakcje agresywne jako funkcję
tego, jak blisko znajdowali się początku kolejki

( Harris 1974 ).
Niebezpieczeństwo – wpływ dodatkowych

zmiennych.

Eksperymenty laboratoryjne

Tutaj sytuacje tworzone są przez badacza i
powinny spełniać 3 kryteria:



badanych poddaje się manipulacji, która ma
wpłynąć na ich skłonność do agresji



są oni przydzielani losowo do poszczególnych
warunków eksperymentalnych



wszelkie wpływy zniekształcające mogą być
kontrolowane

Potrzebne behawioralne wskaźniki agresji!

Szczegółowe procedury

eksperymentalne

Paradygmat nauczyciel -
uczeń



Inscenizacja rzekomego eksperymentu na
uczeniem się z dwiema rolami: nauczyciela i
ucznia

Nauczyciel karze ucznia za popełniane

przez niego błędy, aplikując mu szkodliwe
bodźce ( kara = wstrząsy elektryczne ).



Niepoinformowany badany to nauczyciel.



Wskaźnik zachowania agresywnego – wybór
natężenia kary ( siłę i czas trwania wstrząsów
ustala nauczyciel ).

( Pionierem badań był Buss, 1961 )

Paradygmat oceny eseju



Jest stosowany do badania agresywnych zachowań w reakcji na

uprzednią frustracje lub prowokację.



Badany ma na piśmie przedstawić rozwiązanie zadania

problemowego. Będzie ono oceniane przez drugiego badanego -

współpracownika eksperymentatora.



Ocena wyrażona jest liczbą wstrząsów elektrycznych

aplikowanych przez oceniającego:

- 1 wstrząs oznacza najlepszą ocenę;
- 10 najgorszą możliwą.



I FAZA

Bez względu na wynik badani otrzymują jeden albo siedem

wstrząsów ( warunki prowokacji i kontrolne ).



II FAZA

Role są odwrócone. Badany ocenia rozwiązanie osoby, która go

poprzednio oceniała. Zazwyczaj więcej wstrząsów badani

aplikowali osobie, spostrzeganej jako odpowiedzialną za to, że

zostali negatywnie ocenieni w I fazie eksperymentu.



( Autor – Berkowitz, 1962 )

Paradygmat czasu reakcji

rywalizacyjnych



Zastosowanie wstrząsów elektrycznych jako wskaźnika agresji.



Badanym mówi się, że współzawodniczą z partnerem
( pomocnik eksperymentatora ) w zadaniu na czas reakcji.



W każdej próbie powolniejszy rywal otrzymuje wstrząs
elektryczny o sile określanej przez zwycięzcę. Sukces i
niepowodzenie są z góry ustalone.



Niepoinformowanym badanym zawsze pozwala się wygrać w
pierwszej próbie, aby ich decyzja o sile pierwszego wstrząsu
była wskaźnikiem niesprowokowanej reakcji agresywnej.



Następne reakcje po otrzymaniu pierwszego wstrząsu są już
wskaźnikiem reakcji odwetowej.

( Taylor, 1967 )

Paradygmat lalki Bobo



Jest stworzeniem dzieciom okazji do wykazania całej
gamy zachowań agresywnych wobec dużej,
nadmuchiwanej lalki-klowna nazwanej Bobo.



Najpierw wzbudza się w dzieciach gotowość do działań
agresywnych ( pokazanie agresywnego wobec lalki
modela ).



Kolejny krok to obserwacja i ocena częstotliwości aktów
agresji dziecka.



Różnice w reakcjach dzieci są funkcją wielu zmiennych

( właściwości modela, obserwowanych konsekwencji

jego zachowania – wzmocnienia ).

( Bandura, Ross i Ross, 1963 )

Agresja werbalna



Wskaźniki agresji werbalnej jako narzędzie pomiaru.



Pobudza się badanych do reakcji agresywnych i
rejestruje ich reakcje werbalne.

( Barob, Richardson 1994 )

Nowa metoda badań nad
agresją



Wskaźnikiem skłonności agresywnych jest ilość ostrego
sosu aplikowanego drugiej osobie, o której wiadomo, że
nie lubi pikantnych potraw.



Eksperyment jest etyczny, bo poza chwilową przykrością
nie wywołuje żadnych szkodliwych skutków.

( McGregor i współpracownicy, 1998
Solomon, Greenberg, McGregor, Lieberman 1999 )

Krytyka i obrona
eksperymentów



Krytyka trafności danych ( trafność
teoretyczna a zewnętrzna ); czy można
uogólniać obserwacje eksperymentalne na
przejawy agresji w rzeczywistym świecie?



Rozmyślne stymulowanie agresji jest
nieetyczne!

Zadawanie pytań

( pozyskanie relacji o zachowaniach

agresywnych )

Samoopisy zachowania



Inwentarz wrogości Bussa-Durkee ( 1957 )



Kwestionariusz agresji Bussa i Perry,ego

( 1992 )



Skala taktyk rozwiązywania konfliktów do
pomiaru przemocy w domu Strausa ( 1979 )



Skala do badania agresji w interakcjach
rodzic-dziecko Strausa i współpracowników

( 1998 )



Inwentarz IPSA Z. Gasia ( 1981 )

Nominacje rówieśników

( innych osób )



Zbieranie informacji na temat
zachowania dziecka z różnych źródeł: od
matki, nauczyciela, kolegów,
znajomych…



Szacownie poziomu przemocy dla
programu telewizyjnego oglądanego
przez ośmiolatków

( Eron, Huesmann, Miller, 1994 )
= strategia kosztowna i czasochłonna!

Dane archiwalne



Badania statystyk przestępczości i zapisów
temperatury - odsetek poważnych i
śmiertelnych napaści był wyższy w latach o
wyższej średniej temperaturze.

( Andreson i współpracownicy 1989, 1996,

1997 )