Ekonomia

Ekonomia

Wykład 14

Polityka pieniężna

Definicja polityki pieniężnej

Polityka pieniężna

-

działalność banku

centralnego

prowadzona

w

imieniu

państwa,

a

polegająca

na

wyborze

pieniężnych celów makroekonomicznych

i

ich realizacji przez

regulowanie podaży

pieniądza

i

popytu na pieniądz

, za pomocą

wykorzystania wybranych instrumentów
ekonomicznych i administracyjnych.

Rodzaje polityki pieniężnej – ze
względu na różne kryteria:

Charakter oddziaływania na gospodarkę:



polityka restrykcyjna

– ograniczająca, preferuje

metody i środki administracyjne regulacji obiegu
pieniądza;



polityka

ekspansywna

–

wspomagająca

aktywność gospodarczą, liberalizująca istniejące
ograniczenia administracyjne;



polityka neutralna

– gdy pieniądz spełnia jedynie

rolę ewidencyjną, obrachunkową, pasywną,
pozostawiając rynkowi swobodę działania.

Rodzaje polityki pieniężnej – ze
względu na różne kryteria:

Koszt pieniądza w gospodarce:



polityka taniego pieniądza

– mająca

stymulować system gospodarki;



polityka drogiego pieniądza

– mająca za

zadanie

hamowanie

nadmiernego

ożywienia w gospodarczego.

Cele polityki pieniężnej



Jako

główny cel

polityki pieniężnej

przyjmuje się zapewnienie

stabilności cen

,



ponieważ bank centralny nie może
bezpośrednio kierować poziomem inflacji,
wyznacza

sobie

odpowiednie

cele

pośrednie

i

bieżące (operacyjne)

.

Cel finalny



Celem finalnym polityki pieniężnej banku
centralnego prawie zawsze jest

niska inflacja i

stabilizacja cen.

Czasami banki centralne

zobowiązane są do jednoczesnego osiągania
innych celów gospodarczych;



Niska inflacja oznacza zazwyczaj roczny wzrost
poziomu cen w granicach

0-4 %;

BCI – bezpośredni cel inflacyjny



Od początku lat dziewięćdziesiątych kraje przechodzą
od klasycznej strategii osiągania celu finalnego (cel
finalny osiągany za pomocą jednego z celów pośrednich
polityki pieniężnej np. stopę procentową lub agregat
pieniężny) do

bezpośredniej strategii inflacyjnej;



BCI

został sformułowany przez

RPP

w

1999

roku;



BC

realizując

BCI

oddziaływuje jednocześnie na wiele

czynników kształtujących poziom cen i wykorzystuje
wiele instrumentów polityki pieniężnej równocześnie;



BCI

uniemożliwia jednak włączenie się

BC

do polityki

antycyklicznej i walki z bezrobociem.

Pieniądz, baza monetarna,
podaż pieniądza, agregaty
pieniężne

Pieniądz

Przez pojęcie pieniądza zwykło się uważać
wszystko, co jest powszechnie akceptowane
jako środek regulowania zobowiązań.

Spełnia trzy podstawowe funkcje:



miernika wartości;



środka wymiany i środka płatniczego;



środka przechowywania (tezauryzacji) wartości

.

Cechy pieniądza



akceptowany



przenośny



podzielny



trwały



trudny do podrobienia

Pieniądz

Obecnie w krajach o gospodarce rynkowej pieniądz
występuje w następujących formach:

1.

gotówkowej:



bilety banku centralnego;



bilon metalowy;

2.

bezgotówkowej (pieniądz skryptularny):



depozyty na rachunkach w banku centralnym;



depozyty na rachunkach w innych bankach.

Popyt na pieniądz



Ilość pieniądza, na jaką istnieje zapotrzebowanie zgłaszane
przez podmioty w gospodarce



Motywy posiadania pieniądza:



motyw transakcyjny



motyw przezornościowy



motyw spekulacyjny



Popyt na pieniądz zależy od:



poziomu cen



realnego dochodu narodowego



stopy procentowej (odwrotnie zależny)

Podaż pieniądza



Ilość pieniądza wprowadzanego do obiegu

(M= mnożnik pieniężny x baza monetarna)



Podaż pieniądza zależy od:



bazy monetarnej



działań Banku Centralnego



stopy ubytku gotówki z systemu bankowego



stopy procentowej

Równowaga na rynku
pieniądza

realne
zasoby
pieniądza

stopa
procento
wa

polityka
ekspansywn
a

polityka
restrykcyjn
a

L

M

Baza monetarna M0 i podaż
pieniądza M1

Baza monetarna

lub inaczej

zasób pieniądza wielkiej

mocy

– to łączna ilość banknotów i bilonu znajdującego

się w obiegu pozabankowym i będących w posiadaniu
systemu bankowego.

Mnożnik kreacji pieniądza

– obrazuje wielkość zmiany

zasobu pieniądza wywołanej zmianą bazy monetarnej o
jednostkę.

Podaż pieniądza M1

=

mnożnik kreacji pieniądza

x

baza

monetarna

Agregaty pieniężne

M
1

M
2

M
3

L

M1

= całość zasobów pieniężnych

posiadanych

przez

ludność,

rachunków płatnych na żądanie w
bankach

komercyjnych,

czeków

podróżniczych;

M2

=

M1

oraz

rachunki

oszczędnościowe i małe rachunki
terminowe

oraz

certyfikaty

depozytowe, jak również rachunki
rynku pieniężnego i inne aktywa o
wysokiej płynności;

M3

= M2 plus duże salda rachunków

terminowych i inne względnie mniej
ważne składniki;

L

= M3 oraz inne płynne aktywa nie objęte pozostałymi

agregatami, takie jak waluta bankowa, dokumenty handlowe i
obligacje skarbowe.

System bankowy i
instytucje polityki
pieniężnej

System bankowy

W gospodarkach rynkowych wyróżnia się dwa główne
modele systemów bankowych:



anglo-amerykański

– kluczowa rola rynku kapitałowego i

giełdy papierów wartościowych, wysoki stopień
specjalizacji banków, duże znaczenie finansowania
wewnętrznego firm, krótkookresowe stosunki firm z
instytucjami finansowymi;



kontynentalny

– uniwersalność banków w stosunkach z

indywidualnymi klientami jak i w sferze inwestycyjnej,
duże znaczenie finansowania zewnętrznego, udział
banków w kapitale firm, długookresowy charakter
stosunków firm z instytucjami finansowymi.

Instytucje polityki pieniężnej –

Bank centralny

Głównym realizatorem polityki pieniężnej
jest na ogół

bank centralny

. Wpływ rządu na

BC

, a zatem stopień oddziaływań na

realizację polityki pieniężnej, jest różny w
różnych krajach.

BC spełnia trzy podstawowe funkcje:

1.

Emituje pieniądz gotówkowy;

2.

Jest bankiem banków;

3.

Jest bankiem państwa

.

Instytucje polityki pieniężnej

–

Rada Polityki Pieniężnej



RPP

ustala corocznie

założenia polityki pieniężnej

i

przedkłada je do wiadomości

Sejmowi

, równocześnie z

przedłożeniem przez

Radę Ministrów

projektu

ustawy

budżetowej

;



RPP

składa także

Sejmowi

sprawozdanie

z wykonania

założeń polityki pieniężnej w ciągu

5

miesięcy od

zakończenia roku budżetowego;



W skład

RPP

wchodzi

10

członków

, w tym:

przewodniczący

, który jest

prezesem NBP

, po

3 osoby

powoływane na

6 lat

przez

Prezydenta, Sejm i Senat RP

;



Uchwały

RPP

realizowane są przez

Zarząd NBP

.

Instytucje polityki pieniężnej –

Rada Polityki Pieniężnej

Do podstawowych zadań

RPP

należą:



Ustalanie wysokości stóp procentowych NBP;



Ustalanie zasad i stopy rezerwy obowiązkowej banków
komercyjnych;



Określanie górnych granic zobowiązań wynikających z
zaciągania

przez

NBP

pożyczek

i

kredytów

w

zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych;



Zatwierdzanie planu finansowego NBP oraz sprawozdania z
jego działalności;



Przyjmowanie rocznych sprawozdań finansowych NBP;



Ustalanie zasad operacji otwartego rynku

.

Instrumenty polityki
pieniężnej – definicja i
klasyfikacja

Instrumenty polityki
pieniężnej

Instrumenty polityki pieniężnej

– to

narzędzia (środki), za pomocą których
władze monetarne dokonują zmian w
podaży pieniądza.

Podział instrumentów polityki pieniężnej ze
względu na pozycję przyjmowaną przez
bank centralny w stosunku do banków
komercyjnych

Środki oddziaływania

administracyjnego

Środki oddziaływania

rynkowego

• Pułapy kredytowe (limity,
plafony);

• Rezerwa obowiązkowa;
• Inne:

ograniczenia obrotu z

zagranicą

przez

banki

komercyjne i kontrola dewizowa,
obligatoryjny zakup przez banki
papierów

wartościowych,

przepisy

regulujące

stopę

procentową,

ograniczenia

obszaru

i

zakresu

działania

instytucji finansowych, itd.

• Operacje otwartego rynku;
• Operacje kredytowo-
depozytowe.

Podział instrumentów polityki
pieniężnej ze względu na typ
instrumentów

Instrumenty kontroli

ilościowej

Instrumenty kontroli

jakościowej

• Stopy procentowe stosowane
przez

bank

centralny

(np.

redyskontowa);

• System rezerw obowiązkowych;
• Operacje otwartego rynku;
• Pułapy kredytowe.

• Maksymalne terminy
płatności kredytów;

• Dodatkowe gwarancje co do
rodzaju i wysokości kredytu;

• Określanie celów na jakie
mogą być udzielone kredyty;

• Ustalenie procentowe
stosunku poszczególnych
pożyczek do kapitału banku,
itd.

Rezerwa obowiązkowa

Rezerwa obowiązkowa

Rezerwa obowiązkowa

jest to określona

część aktywów (kredyty) lub pasywów
(depozyty) banku komercyjnego, którą
bank jest zobowiązany utrzymywać na
rachunku w banku centralnym lub w
postaci

innych,

ściśle

określonych

aktywów, jak gotówka w kasie czy pewne
rodzaje papierów wartościowych

(3,5%)

Rezerwa obowiązkowa



Ma na celu zapewnienie wypłacalności banków komercyjnych –
element ten nie jest już obecnie najistotniejszy;



Ważniejsze jest jej znaczenie dla kształtowania ilości pieniądza w
obiegu:

Przykład:

stopa rezerw obowiązkowych wynosi

10%

wkład początkowy

100 PLN

=> kreacja wkładów o wartości

1000 PLN

100 + 90 + 81 + 72,9 +
65,6 + 59,05+… =

9

,

0

1

100



=
1000

Wpłata

do

banku

Rezerwa do
BC

10

PLN,

udzielony
kredyt

90

PLN

Wpłata

do

banku

Wpłata

do

banku

Wpłata

do

banku

Rezerwa do
BC

9

PLN,

udzielony
kredyt

81

PLN

Rezerwa do
BC

8,1

PLN,

udzielony
kredyt

72,9

PLN

Rezerwa do BC

7,3

PLN,

udzielony
kredyt

65,6

PLN

FUNKCJE REZERWY OBOWIĄZKOWEJ

OCHRONA

DEPONENTÓW

REGULACJA

PODAŻY PIENIĄDZA

REGULACJA STÓP

PROCENTOWYCH

Zapewnienie

bezpieczeństwa

gromadzonych

przez banki

środków w razie

niespodziewanego

wzrostu wypłat

spowodowanego

np. złą sytuacją w

systemie

bankowym lub

plotką o

bankructwie

jednego z banków.

Związana z

mechanizmem

kreacji pieniądza

bezgotówkowego,

która to przy braku

jakichkolwiek

ograniczeń mogłaby

przybierać

nieskończone

wielkości. Jest to

skuteczny

instrument

długookresowej

kontroli płynności w

systemie bankowym.

Banki na koniec

okresu

rozliczeniowego

uzupełniają stan

środków

zgromadzonych

jako rezerwy.

Stosowanie takiego

systemu rezerwy

uśrednionej

powoduje, że

wahania stóp

procentowych

występują tylko na

koniec okresu

rozliczeniowego.



Wskaźnik rezerw obowiązkowych nie jest
instrumentem

szybkiego

działania,

nie

modyfikuje płynności finansowej z dnia na
dzień;



Powinien być stosowany do kształtowania
długookresowej

płynności

systemu

bankowego;



Jest stosunkowo mało elastyczny;



Powinien być stosowany jako uzupełniające
narzędzie polityki pieniężnej.

Operacje otwartego
rynku

Operacje otwartego
rynku

Operacje otwartego rynku (OOR) są to
transakcje

o

charakterze

rynkowym

dokonywane przez bank centralny z
bankami komercyjnymi z wykorzystaniem
papierów wartościowych.

Cele operacji otwartego rynku

Wpływanie na

płynność systemu

bankowego oraz

jego zdolność do

kreacji pieniądza

Pośrednie lub
bezpośrednie

wpływanie na

poziom stóp

procentowych

Zwiększanie

efektywności działania

rynku pieniężnego, w

tym głównie wtórnego

rynku skarbowych

papierów wartościowych

Papiery wartościowe

Emitent

Rząd (Ministerstwo

Finansów lub

Ministerstwo Skarbu)

Bank centralny

Przykład

Bony, obligacje

skarbowe

Bony pieniężne,

certyfikaty dłużne

(EBC)

Instrumenty będące przedmiotem transakcji na otwartym rynku

to:

Zakup przez BC od

banków kom.

papierów wart.

pod warunkiem ich

odsprzedaży w

określonym

terminie i po

określonej cenie

Sprzedaż przez BC

bankom kom.

papierów wart.

pod warunkiem ich

odkupu w

określonym

terminie i po

określonej cenie

ang.

Repo

ang.

Reverse Repo

Odpowiednik

krótkoterminowyc

h kredytów

(lombardowych)

udzielanych przez

BC bankom kom.

Odpowiednik

krótkoterminowyc

h

oprocentowanych

lokat

przyjmowanych

przez BC od

banków kom.

Czasowe

zwiększenie

płynnych rezerw

banków kom.

Czasowe

zmniejszenie

płynnych rezerw

banków kom.

Zakup papierów

wartościowych przez

BC od banków kom.

Sprzedaż papierów

wartościowych przez

BC bankom kom. (w

tym emisja papierów
wartościowych przez

BC)

ang.

Outright

purchase

ang.

Outright sale

Służą zazwyczaj jako instrument

sygnalizujący rynkowi kierunek

zmian polityki pieniężnej

Trwała zmiana struktury portfela

aktywów banków komercyjnych i

banku centralnego

KLASYCZNY PODZIAŁ OPERACJI OTWARTEGO RYNKU

WARUNKOWE

BEZWARUNKOWE



Krótkoterminowe

– termin ich zapadalności wynosi od 1 do 14

dni;



Długoterminowe

– stosując je BC wpływa na stopy

procentowe transakcji o dłuższym terminie płatności.
Według klasyfikacji opartej na oddziaływaniu na płynność
systemu bankowego, operacje otwartego rynku dzielimy na:

Operacje warunkowe dzielimy na:

1. Operacje absorbujące

(zmniejszające płynność):

• Reverse repo

– warunkowa

sprzedaż;

• Outright sale

–

bezwarunkowa sprzedaż;

• Emisja papierów

wartościowych.

2. Operacje zasilające

(zwiększające płynność):

• Repo

– warunkowy zakup;

• Outright purchase

–

bezwarunkowy zakup.

Transakcje depozytowo-
kredytowe

Struktura transakcji depozytowo-

kredytowych

TRANSAKCJE DEPOZYTOWO-KREDYTOWE

TRANSAKCJE

KREDYTOWE

(kredyty refinansowe)

TRANSAKCJE

DEPOZYTOWE

2,75%

Kredyt

lombardowy

5,75%

Kredyt

redyskonto

wy

4,5%

Transakcje kredytowe



Obejmują wykorzystywane przez banki centralne
kredyty refinansowe;



Banki centralne występują jako „kredytodawca ostatniej
instancji”;

PODSTAWOWYM ZADANIEM KREDYTÓW REFINANSOWYCH

JEST ZAPEWNIENIE PŁYNNOŚCI BANKOM KOMERCYJNYM

W SYTUACJI NIESPODZIEWANEGO JEJ ZACHWIANIA



Jest to instrument krótkoterminowy i o wyjątkowym
charakterze, dlatego BC w celu jego utrzymania mogą
nakładać dwojakiego rodzaju ograniczenia.

Ograniczenia kredytu
refinansowego

Ograniczenia kredytu refinansowego

Kontyngenty (limity)

ilościowe

– maksymalna

łączna kwota kredytu,

jaki bank komercyjny

może zaciągnąć w banku

centralnym w ciągu roku

Oprocentowanie kredytów

–

ustalane znacznie

powyżej poziomu

rynkowych stóp

procentowych, zachęca

banki komercyjne do

wykorzystywania tańszych

źródeł płynności

Kredyt redyskontowy



Związany z obiegiem weksla w gospodarce;



BC przyjmując od banku komercyjnego przedstawione
do wykupu weksle handlowe udziela mu niejako
kredyty pod zastaw tych weksli;



Bank komercyjny odzyskuje środki zainwestowane w
weksel

w

chwili

jego

wykupu

od

klienta

przedstawiającego go do dyskonta;



Do momentu wykupu weksla przez płatnika BC nie
odzyska środków - będzie więc finansował
działalność banku komercyjnego

.

Istota dyskonta i redyskonta

Klient oddaje weksel do

dyskonta

w banku

komercyjnym

Klient oddaje weksel do

dyskonta w banku

komercyjnym

Przyjmując weksel, bank

komercyjny udziela

swojemu klientowi

pożyczki

Przyjmując weksel, bank

komercyjny udziela

swojemu klientowi pożyczki

Termin do

wykupu

Przed

terminem do

wykupu

Kiedy nadejdzie termin

płatności weksla, bank

komercyjny odzyskuje

środki po wykupieniu

weksla przez płatnika

Jeżeli bank komercyjny

poszukuje dodatkowych

źródeł płynności, może oddać

ten weksel do

redyskonta

w

banku centralnym

Charakterystyka kredytu

redyskontowego

KREDYT REDYSKONTOWY

Bank centralny,

przyjmując

przedstawiane mu

do wykupu weksle,

udziela bankom

kredytu pod

zastaw tych weksli

Przyjmując weksel

od banku

komercyjnego,

bank centralny

potrąca od

nominalnej kwoty

weksla

redyskonto

Bank centralny

wpływa na jakość

dyskontowanych

przez banki

komercyjne i

przedstawianych

mu do redyskonta

weksli

Kredyt lombardowy

•

Udzielany jest bankom komercyjnym pod zastaw
papierów wartościowych;

•

Przeznaczony do krótkotrwałego uzupełniania
płynności przez banki komercyjne w sytuacji
niespodziewanego jej zachwiania;

•

Przyjmowane w zastaw papiery wartościowe
stanowią zabezpieczenie zwrotu kredytu;

•

Wartość kredytu nie przekracza 80% wartości
papierów.

Charakterystyka kredytu
lombardowego

KREDYT LOMBARDOWY

Udzielany jest

bankom

komercyjnym pod

zastaw papierów

wartościowych

Bank centralny

może regulować

wolumen

udzielanego

kredytu na kilka

sposobów

Najważniejszym

narzędziem banku

centralnego

pozostaje

oprocentowanie

kredytów

Transakcje kredytowe banku
centralnego są stopniowo
wypierane przez operacje
otwartego rynku jako
instrument bardziej
elastyczny i wygodniejszy do
zastosowania

Charakterystyka transakcji

depozytowych

TRANSKACJI DEPOZYTOWE

Bank komercyjny

uzyskuje możliwość

ulokowania nadwyżki

wolnych środków w

sposób przynoszący

określone korzyści

finansowe przy

praktycznie zerowym

ryzyku

Oprocentowanie depozytów

przyjmowanych przez bank

centralny stanowi dolny

poziom wahań rynkowych

stóp procentowych

Pozostałe instrumenty

polityki pieniężnej

Limity kredytowe -
charakterystyka



Jest to instrument działający szybko, bez opóźnień
czasowych, poważnie ogranicza jednak konkurencję
między bankami i mechanizm kreacji pieniądza.

Określają

maksymalny

pułap

udzielanych

kredytów

Wyrażone

kwotowo,

procentowo jako

przyrost wielkości

kredytu

Dotyczą

wszystkich

kredytów lub ich

określonego

rodzaju

Charakterystyka regulacji stóp
procentowych

REGULACJA STÓP PROCENTOWYCH

Określanie przez

bank centralny

maksymalnego i/lub

minimalnego lub

stałego

oprocentowania

Może dotyczyć

wszystkich stóp

procentowych lub

poszczególnych

jej rodzajów

Niekorzystnie

wpływa na

działalność banków

komercyjnych i

oddziałuje na popyt

podmiotów

gospodarujących

Oddziaływanie banku centralnego

na banki komercyjne przez

perswazję



BC przekazuje sugestie co do pożądanego kierunku
polityki kredytowej;



Sugestie te nie są zazwyczaj formalnie obowiązujące,
chociaż

w

niektórych

przypadkach

BC

może

zastosować środki przymusu;



Potrzeba zachowania dobrego imienia i stosunków z
bankiem centralnym nakłania do stosowania się do
zaleceń BC;



Im mniej banków, tym większa skuteczność tego
instrument; im więcej banków tym skuteczność
mniejsza.

Podsumowanie polityki pieniężnej –

czyli, co powinien robić bank centralny

aby:



Zwiększyć podaż pieniądza (ekspansywna polityka):



Obniżyć stopę dyskontową w celu zwiększenia rozmiarów
pożyczek udzielanych bankom komercyjnym;



Zakupić wyemitowane przez rząd papiery wartościowe na
otwartym rynku;



Obniżyć poziom wskaźnika rezerw obowiązkowych.



Zmniejszyć podaż pieniądza (restrykcyjna):



Ograniczyć ogólną sumę pożyczek udzielanych bankom
komercyjnym przez podwyższenie stopy dyskontowej;



Sprzedawać wyemitowane przez rząd papiery wartościowe
posiadane przez bank centralny;



Podwyższać poziom wskaźnika rezerw obowiązkowych.