GEOGRAFIA EKONOMICZNA

Aleksandra Dominik „Geografia ekonomiczna -wybrane zagadnienia” 1998r.

Wrona, Rak „ Podstawy geografii ekonomicznej”.

I. Metodologia geografii ekonomicznej.

1. Miejsce i rola geografii ekonomicznej.

2. System informacji statystycznej.

3. System informacji kartograficznej.

II. System- środowisko przyrodnicze a społeczeństwo.

1. System interakcji człowiek a środowisko.

2. Metody oceny zasobów i warunków środowiska.

3. Gospodarka zasobami naturalnymi.

4. Zanieczyszczenie i ochrona środowiska przyrodniczego.

III. Przestrzenna struktura gospodarki i społeczeństwa.

1. Elementy teorii lokalizacji.

2. Ludność i osadnictwo.

3. Zmiany na mapie politycznej świata.

IV. Procesy społeczno- ekonomiczne w przestrzeni geograficznej.

1. Dyfuzja przestrzenna innowacji.

2. Procesy urbanizacyjne.

3. Problemy żywnościowe świata.

GEO - ziemia

GRAFIA -opisywanie.

GEOGRAFIA opis ziemi.

W starożytności I funkcja geografii - funkcja opisowa (mogła być obarczona wieloma błędami) trwała bardzo długo, bo aż do XV wieku i związana była z wielkimi odkryciami.

XV i XVI wiek wielkie odkrycia geograficzne:

K.Kolumb - miał znaleźć drogę do Indii,

F.Magellan - I podróż dookoła świata,

Vasco d Gama - opłynął Afrykę i dotarł do Indii,

Marco Polo - wędrował przez kontynent Euro -Azji i dotarł do Chin.

Głównym celem tych wypraw było:

- zdobycie nowych rynków,

• praktyczną korzyścią były przyprawy, korzenie,

• funkcja poznawcza

• funkcja opisowa,

• nawracanie na chrześcijaństwo.

Konsekwencją było niewolnictwo i kolonializm - zjawisko niekorzystne.

W latach 50 Afryka była skolonizowana. Również Wielka Brytania, Hiszpania korzystały w dużej mierze z kolonii. Obecnie nie ma już kolonii, ale istnieją terytoria zależne i dominia.

Neokolonializm - uzależnienie w kategoriach ekonomicznych, militarnych, politycznych. Nie jest to kraj niesamodzielny, ale uzależniony od innych np.

Meksyk - ma ropę naftową, z której korzystają Amerykanie, w Brazylii rudy żelaza, z których również USA korzysta.

Połowa XIX wieku po wojnach napoleońskich następują przemiany gospodarcze, Wiosna Ludów . Powstają nowe nurty filozoficzne, które zaczęły oddziaływać na nauki. Filozofia spotęgowała rozwój nowych dziedzin np. geografia ekonomiczna - zastanawiano się nad rolą środowiska w rozwoju gospodarczym. Pojawiły się nurty:

1. determinizm geograficzny - całkowite uzależnienie człowieka od gospodarki.

2. Nihilizm geograficzny - odrzucał środowisko ( skrajnie odmienny od determinizmu).

3. Posybilizm - wykorzystał elementy determinizmu i nihilizmu. Środowisko odgrywa bardzo ważną rolę w rozwoju społeczeństwa, a człowiek jako istota rozumna może to środowisko przekształcać, zmieniać, ingerować w celu poprawy jakości życia, lepszego gospodarowania. Istnieje duże niebezpieczeństwo -wielu ludzi nierozumnych ingerowało w środowisko , przekraczając pewne granice w ingerowanie w środowisko naturalne, przez co środowisko traci swoją wartość.

Wiek XX dał inne spojrzenie na środowisko. Realizowano zasady posybilizmu. Człowiek eksploatował środowisko, zaczyna brakować pewnych surowców ( nie ma pojęcia „dobra wolne” tak charakterystycznego dla klasycznej ekonomii np. woda nie może być dobrem wolnym, bo jest brudna i należy ją oczyszczać).

Słynny raport Utanta z 1969r. - Sekretarza Generalnego ONZ - „Człowiek a środowisko” uświadomił powagę problemu w zakresie ochrony środowiska. Powstają organizacje zajmujące się tym problemem np. Klub Rzymski.

Eko-rozwój rozwój zrównoważony, przy nie zaniechaniu rozwoju gospodarczego i społecznego należy pamiętać, aby zabezpieczyć byt przyszłych pokoleń.

Krakowski uczony prof. Getel twórca nauk sozologia - ochrona środowiska.

Nowe nauki: Ekologia - nauka o warunkach rozwoju środowiska.

Sozologia + Ekologia

Obecnie geografia ekonomiczna jest nauką ściśle praktyczną i posiada dwie funkcje;

1. funkcja diagnostyczna,

2. funkcja optymalizacyjna.

Funkcja diagnostyczna - wykorzystuje geografię do określenia niezbędnych dla lokalizacji inwestycji warunków środowiska. Postawienie diagnozy rozwoju środowiska. Dotyczy inwestycji nie tylko o charakterze gospodarczym, ale także o charakterze urbanistycznym i komunikacyjnym.

Funkcja optymalizacyjna - w okresie gospodarki rynkowej, zysk, konkurencja, minimalizacja strat w środowisku w zgodzie z zasadami sozologii.

Funkcja praktyczna nie wyłączając f.opisowej.

Główne kierunki badań geografii ekonomicznej w Polsce;

1. regionalny,

2. ekologiczny,

3. przestrzenny.

Region - wydzielona część całości przestrzeni. Kryteria wydzielenia przestrzeni są zróżnicowane np. rzeźba terenu, hydrograficzne.

Region ekonomiczny, gospodarczy w kryteriach ekonomicznych , kryterium przemysłu. Regionem może być także region rolniczy.

Kierunek regionalny - to badanie zjawisk i procesów społeczno- ekonomicznych, w układach jednostek przestrzennych zwanych regionami. W niektórych krajach badania w układach jednostek geograficznych np. we Francji.

Kierunek ekologiczny - bada zależność w układzie człowiek - środowisko.

Kierunek przestrzenny- bada przestrzenne aspekty zjawisk i procesów społeczno- ekonomicznych .

Dwa dodatkowe kierunki:

• Kierunek społeczny, aby podkreślić rolę społeczeństwa,

• Kierunek sozologiczny- ochrona środowiska.

GEOGRAFIA EKONOMICZNA- nauka, która bada procesy i zjawiska społeczno -ekonomiczne zachodzące w przestrzeni geograficznej .

System informacji - ten, kto ma informację, ten ma władzę.

Wyrocznia delficka -pojęcie szpiegów.

GUS Warszawa - statystyka.

GUS Katowice ul. Owocowa (można korzystać z mat. statyst.)

Dane statystyczne - dane liczbowe, wskaźniki, mierniki statystyczne np. w kategoriach regionalnych - statystyka regionalna. Podział kraju na: województwo, powiat, gminę.

Dwa rodzaje mierników (wskaźników) statystycznych

1. mierniki podstawowe (bezwzględne),

2. mierniki relatywne (względne).

Różnica: mierniki podstawowe ilustrują wartości bezwzględne zjawisk i procesów społecznych i ekonomicznych.

Mierniki relatywne odnoszą, wyrażają stosunek wartości jednej w stosunku do drugiej.

Przykład:

Mierniki podstawowe Mierniki relatywne

1. liczba mieszkańców śląska w 1999r. 1. gęstość zaludnienia (liczba osób na km2

2. produkcja stali surowej w Polsce 1999r. 2. produkcja stali na 1 mieszk. W 1999r

3. zbiory ziemniaka w woj.zach.pomorsk.w99r. 3. zbiory do powierzchni tj. wydajność z 1ha ziemniaków w woj.zach.pom.w1999r.

Wskaźnik skalaryzacji - liczba studiujących przypadająca na 10000 mieszkańców.

Polska 180 osób, Turcja 369 osób (-co wskazuje na niższy wskaźnik w Polsce.)

Najważniejsza kategoria w statystyce :

- LUDNOŚĆ,

• produkcja,

• dochody regionalne i indywidualne,

• infrastruktura: mieszkaniowa, kultura, oświata, nauka,

• statystyka degradacji środowiska. Polska musi wydatkować 120 mld. zł. na ochronę środowiska, aby dorównać standardom w chwili przystąpienia do UE,

• powiązania międzyregionalne - powstały Euroregiony, jako przygotowanie do przystąpienia do UE, biuletyny GUS (statystyka) dostosowane do UE.

Rzetelność w latach 80 fałszowanie danych statystycznych w dziedzinie ochrony środowiska, produkcji, zdrowia.

Kartografia: nowoczesne techniki drukowania map -stereoskopia.

kamera filtr czerwony kamera filtr niebieski

90⁰

^{powstają dwa zdjęcia nałożone na siebie, zamazane}

Do oglądania tych map służą okulary o 2-ch soczewkach, powstaje złudzenie trójwymiarowości .

Metakartografia

meta- oznacza poza, ponad kartografię. Poza kartografia metody prezentowania zjawisk na mapach., są to zdjęcia lotnicze i satelitarne , wzory matematyczne, opisy szczegółowe, dołączone programy z CD lub dyskietki. Zmiana funkcji mapy - są narzędziem w sterowaniu w gospodarce.

Mapa służy badaniom - przekaz informacji.

VII sposobów analizy mapy:

1. analiza wizualna,

2. analiza kartograficzna,

3. 
   analiza graficzna,

4. 
   matematyczno -statystyczna,

bardzo podobne

5. za pomocą modelowania matematycznego,

6. przetwarzanie, albo przekształcanie map,

7. automatyzacja analizy.

Analiza wizualna- za pomocą receptora wzroku powstaje obraz w świadomości.

Analiza kartograficzna- określenie ilościowych i przestrzennych cech obiektów na mapie (mierzenie odległości, wysokości powierzchni, głębokości, gęstości , wysokość produkcji).

Analiza graficzna- Z mapy poziomicowej rysujemy rzut na oś współrzędnych i wychodzi przekrój przez to wzgórze.

4 i 5 metoda - wykorzystane metody matematyczne.

Metoda 6- przetwarzamy mapę np. mapa gleb powiatu i na bazie tej mapy wykreślamy mapę potencjalnych upraw, znając warunki tych upraw ( minimalizacja strat w środowisku).

Metoda 7- w Polsce nie jest stosowana poza wojskiem, polega na automatycznym czytaniu map za pomocą komputerów.

Treść mapy- ocena wartości mapy za pomocą kategorii informacyjnej.

3 kategorie informacji:

1. informacja konieczna,

2. informacja uzupełniające,

3. informacje zbędne.

Jeżeli przeważają 2 pierwsze to wartość informacyjna mapy jest duża.

Jeżeli 2 i 3 to mapa ma wartość informacyjną niską.

Dwie oceny: jakościowa i ilościowa.

Ocena jakościowa: polega na określeniu cech tj. prawdziwość, czytelność mapy, jej aktualność, dokładność, atrakcyjność.

Metoda ilościowa- trzeba odpowiedzieć na pytanie: jaka jest pojemność informacyjna danej mapy. Metoda mierzenia informacyjności mapy tzw. Metoda antropii -np. musimy policzyć pewne obiekty - ilość przystanków. W tym celu należy zabrać mapę i zliczyć te przystanki. Cykl druku jest bardzo duży i tym samym mapa nie jest zbyt wiarygodna i dokładna.

Słynny raport Utanta z 1969r. - Sekretarza Generalnego ONZ - „Człowiek a środowisko”

Def. I Środowisko - jest to otaczająca nas przyroda.

Def. II Srodowisko- to wszystko to, co nas otacza.

Środowisko przyrodnicze składa się z:

1. z litosfery ( powłoka, po której stąpamy),

2. hydrosfera ( wody lądowe, mórz i oceanów),

3. atmosfera ( powłoka gazowa),

4. pedosfera (powłoka glebowa),

5. biosfera ( fauna i flora).

Między tymi składnikami zachodzą bardzo ścisłe związki przyczynowo - skutkowe. Oznacza to, że człowiek późno zorientował się, że zachodzą te ścisłe związki. Te zjawiska tworzą dualizm. Reakcje są tak spontaniczne, że mogą wywołać poważne konsekwencje ( II poł. XX wieku zaczęto mówić o takich związkach)np. wycięcie lasu powoduje poważne konsekwencje, w postaci erozji gleby, zagładę dla grup roślin i zwierząt, zmiana klimatu lokalnego , stepowienie klimatu - do 8% obniżenie spadku opadów.

Trzy typy środowiska:

1. środowisko pierwotne (naturalne),

2. środowisko fizyczno - geograficzne,

3. środowisko sztuczne (antropogeniczne).

Środowisko pierwotne (naturalne) - nie nosi śladów człowieka, są to wysokie partie gór np. Andy, na obszarach pustyń, puszczy, w Tajdze syberyjskiej, Amazonii, Kotlinie Kongo, Malezja.

Środowisko fizyczno - geograficzne -obszary, gdzie człowiek gospodaruje, a jego działalność jest prawidłowa, obszary nie mają śladów konfliktu, mogą być przypadki ingerowania człowieka, ale NIE NOSI CECH ZAGROŻENIA.

Środowisko sztuczne (antropologiczne) - środowisko nosi cechy degradacji , straciło swoje cechy pierwotne.

Antropogeneza- stworzone przez człowieka.

Antropopresja- wywieranie silnego wpływu na środowisko.

I środowisko unikatowe,

II środowisko geograficzne traci na rzecz ostatniego.

Środowisko społeczno - ekonomiczne - środowisko człowieka, to środowisko socjologiczne człowieka, środowisko kulturowe, naukowo- techniczne.

Interakcje człowiek a środowisko

2010

Całość interakcji 100%

Zagrożenie w kategoriach globalnych.

Interakcja może mieć charakter pozytywny i negatywny. Przewaga negatywnych.

Metody oceny zasobów i walorów środowiska.

Formą jest litosfera, a treścią są surowce skalne, które w tej litosferze występują.

Zasoby, to te elementy środowiska, które są mierzalne fizycznie wagowo, objętościowo,

np. 1 baryłka ropy naftowej to 159 litrów,

zasoby lasów to grubizna.

Walory to cechy środowiska, które nie są mierzalne a podlegają subiektywnej ocenie fizycznej. Walorem środowiska jest np. krajobraz.

4 metody wybranej oceny walorów środowiska:

1. geobotaniczna,

2. bonitacyjna,

3. badania sprawności środowiska,

4. przetwarzanie informacji geograficznych.

Geobotaniczna - metoda wykorzystuje zachowania roślin i ich reakcje na zmianę warunków w środowisku, a w szczególnych przypadkach do określenia zasobów jakie są w środowisku.

Stosowana w odmianie analitycznej: do badania małych powierzchni.

Syntetyczna- w skali kraju lub większego regionu. Mapę potencjalnej roślinności z mapą rzeczywistą. Tę metodę geobotaniczną można stosować do oceny zanieczyszczeń, jego stanu, zagrożenia, dla celów rekreacji, wypoczynku.

Bonitacyjna - jest czasami zwana metoda punktową, prowadzi do ustalenia pewnej skali szeregu bonitacyjnego, który składa się z pewnych klas o określonej wielkości. Tylko I klasa jest najlepsza, II gorsza od I, ale lepsza od III. Musimy wybrać pewne cechy środowiska. Należy wybrać CEL np. ocena walorów środowiska i zasobów dla potrzeb turystycznych. To będą cele, które odpowiedzą na pytanie: czy dany obszar odpowiada naszym zadaniom. Ta metoda spełnia swoje zadanie, gdy mamy do wyboru kilka rejonów.

Jest stosowana: w turystyce, dla celów rolnictwa, leśnictwa.

Metoda badań sprawności środowiska - punktem wyjścia jest wzór na sprawność urządzenia:

P potencjał

S = O opór

P_n+ P_w S_nś sprawność rzeczywista środowiska

S_nś = O_n + O_w P_n potencjał naturalny

P_w potencjał wniesiony (rośnie)

O_n opór naturalny (maleje)

O_w opór wniesiony

Potencjał naturalny środowiska - to co otrzymaliśmy w darze.

Potencjał wniesiony jest działalnością człowieka, bardzo pozytywnie wspomaga potencjał naturalny.

Metody podniesienia sprawności środowiska poprzez:

1. zwiększenie potencjału,

2. zmniejszenie oporu wewnętrznego.

Zabiegi agrotechniczne uwzględniają zabiegi biologiczne np. rolnictwo ekologiczne.

Metoda przetwarzania informacji geograficznej- metoda polegająca na modelowaniu matematycznym.

Ocena zasobów i walorów środowiska służy racjonalnej gospodarce zasobami środowiska.

Racjonalna tzn. taka, która z jednej strony daje użytkownikowi właściwe efekty, a z drugiej strony to środowisko wykorzystuje, jest wykorzystywane racjonalnie.

Gospodarka zasobami naturalnymi.

I.KLASYFIKACJA ZASOBÓW NATURALNYCH.

Pojęcie zasobów naturalnych jest pojęciem dość złożonym, dlatego, że ich klasyfikacja nie jest rzeczą prostą. Kilkadziesiąt lat temu zasoby klasyfikowano, jako zasoby mineralne, co było błędem, ponieważ zasoby w znaczeniu w makro obejmują bardzo wiele elementów środowiska. Charakter zasobów, ich użyteczność i dostępność lecz ograniczoność powoduje, że możemy podchodzić do tego w różny sposób.

Zasoby nieograniczone zupełnie - nieograniczone dobra wolne w klasycznej ekonomii to było powietrze, woda, lecz są to pojęcia już nie aktualne. Te dobra są w tej samej ilości, ale znacznie gorszej jakości i człowiek aby z nich korzystać musi je przystosować. Wystąpiła tutaj kwestia kosztów i ceny, a więc nie jest to coś ogólnie dostępne.

Wiele zasobów w przyrodzie jest traktowanych w kategoriach ograniczonych i jest to cały świat roślinny, wszelkie formacje roślinne - drzewiaste, także gleby, biocenoza - fauna i flora, gatunki zapisane w Czerwonej Księdze. ( opisane w raportach Klubu Rzymskiego).

Zasobem najważniejszym, podstawowym jest przestrzeń geograficzna, dlatego, że wszystkie inne zasoby są pochodną tej przestrzeni geograficznej.

Pojęcie przestrzeni jest pojęciem bardzo względnym, ponieważ ta przestrzeń nie ma początku, ani nie ma końca, jest tą, która otacza kulę ziemską, nie tylko w kategoriach geometrycznych - może być podana w jednostkach geometrycznych (km²), to co znajduje się na jej powierzchni oraz ponad jej powierzchnią. Przestrzeń geograficzna obejmuje nie tylko przestrzeń litosfery, ale także powierzchnię atmosfery- która jest jednym z 2-ch podstawowych gwarantów życia. Przestrzeń geograficzna jest to ta przestrzeń, która jest do dyspozycji człowieka. Człowiek eksploatuje wnętrze ziemi albo bezpośrednio, albo pośrednio np. górnictwo, a także wykorzystuje atmosferę np. transport lotniczy, jak również opuszcza przestrzeń około ziemską i prowadzi badania w kosmosie.

III kategorie obszarów - pewne składowe wyróżnione w przestrzeni geograficznej.

I obszary produkcji pierwotnej,

II obszary produkcji wtórnej,

III obszary konsumpcji.

I obszary produkcji pierwotnej - są to te tereny na ziemi, które dają produkty z kategorii pierwotnej, a więc surowce,

• wszelkie tereny, które posiadają zasoby surowców kopalnych (złoża surowców mineralnych) ,

• tereny, które posiadają dobre gatunkowo gleby i są wykorzystywane dla celów rolniczych (delta Nilu, Padu, Arizona),

• obszary leśne.

II obszar produkcji wtórnej - są to wszelkie tereny, zajęte przez przemysł przetwórczy, to co zostało wydobyte na obszarach produkcji pierwotnej jest następnie przetwarzane na obszarach produkcji wtórnej, a więc są to wszelakie zakłady przemysłowe, elektrownie , huty, zakłady mechaniczne, zakłady przetwarzające płody rolne, włókiennictwo, spożywczy, papierniczy, chemiczny.

III obszar konsumpcji - są to tereny zajęte pod zabudowę, a więc obszary, które tworzą ciąg osadniczy, miasta, wsie, osiedla, pojedyncza chata.

Suma tych 3 obszarów będzie nam dawała przestrzeń geograficzną kraju, regionu, to tworzy cały obszar.

Proporcja wielkości nie musi być jednakowa, zależy to od charakteru, poziomu gospodarczego, uprzemysłowienia. W wielu krajach określanych jako zacofane, przeważają obszary pierwotne. Kraje surowcowe dostarczały surowców, imperia kolonialne w ten sposób wykorzystywały kraje, które dysponowały nie tylko tanią siłą roboczą, ale dysponowały surowcami. Kraje wysoko rozwinięte gospodarczo w ramach „pomocy” eksploatują bogactwa krajów sąsiednich ( niższe koszty eksploatacji np. w Brazylii Amerykanie zainwestowali w przemysł stalowy i wywożą surówkę)

Na podstawie tego 3 obszaru obserwujemy wykorzystanie dla potrzeb osadniczych, problem urbanizacji. Urbanizacja (umiastowienie) to nie tylko kwestia przestrzeni zajętej przez miasta, ale też sprawa proporcji demograficznych, gdzie procent ludności miejskiej jest wyższy od ludności wiejskiej. Społeczeństwa o wysokim stopniu uprzemysłowienia mają nawet poza 80% ludności. Kraje rolnicze np. Mongolia, gdzie dominują obszary pierwotne, a pozostałe jako obszary osiedli wiejskich, nie ma obszaru przetwórczego.

Podstawowy podział zasobów naturalnych jest podziałem, który uwzględnia cechę wyczerpywalności.

Zasoby naturalne dzielimy na niewyczerpywalne i wyczerpywalne.

Wyczerpywalne: odnawialne i nieodnawialne.

Niewyczerpywalne: nieulegające zmianie (niezmienne) i ulegające zmianie (zmieniające się).

Niewyczerpywalne i nie ulegające zmianie to jest: energia słońca, energia wiatru, zasoby prądów morskich i pływów morskich.

Niewyczerpywalne, ale ulegające zmianie to: powietrze, woda, przestrzeń geograficzna.

Dwie cechy dot. wody na Ziemi:

1. 2/3 powierzchni Ziemi są to wody,

2. stale się pogłębia deficyt wody na Ziemi, rozpatrywany w kategoriach jakościowych, a nie ilościowych. Ilość wody jest ta sama, ale jej dostęp jest ograniczony i należy ją uzdatniać.

Podobnie jest z powietrzem, tlenem, przestrzenią geograficzną - traktowana w kategorii rzeźby terenu.

Wyczerpywalne i nieodnawialne - to wszystkie surowce mineralne, nie odrodzą się. Trzeba stosować odpowiednią politykę oszczędzania, limitowania.

Wyczerpywalne, odnawialne - siła spadku wód (siła motoryczna), roślinność, gleby.

Substytuty - zastępowanie surowców innymi, wykorzystywanie poprzez odzyskiwanie, a tylko woda nie ma substytutu, brak racjonalnej gospodarki doprowadza do zachwiania równowagi w przyrodzie.

Nieodnawialne, niewyczerpywalne tworzą je surowce mineralne.

Surowce mineralne kopalina użyteczna(ropa naftowa, miedź) jest to minerał, albo skała, która znajduje się w litosferze i nadaje się do wykorzystania gospodarczego, bezpośrednio lub pośrednio. Bezpośrednio bez poddawania jej obróbce. Natomiast rudy żelaza są wykorzystane pośrednio.

3 klasyfikacje surowców, uwzględniające ich główne cechy:

1. klasyfikacja morfologiczna,

2. klasyfikacja technologiczna,

3. klasyfikacja genetyczna.

Klasyfikacja morfologiczna mówi o zaleganiu złóż i to zaleganie może być różnorodne. Z punktu widzenia opłacalności wydobycia rozróżniamy złoża regularne i nieregularne np. węgiel kamienny jeżeli złoża były duże to jest to znaczenie pozytywne.

Ropa naftowa występuje w postaci soczewek, czasami były połączone co powodowało opłacalność eksploatacji.

Klasyfikacja technologiczna - podstawą tej klasyfikacji jest przydatność surowców do konkretnej gałęzi przemysłu. Ten podział wyróżnia podział wg branż:

1.energetyka i paliwa,

2. surowców mechanicznych

3.surowce chemiczne, chemia dostarcza substytutów surowców naturalnych, których ilość uległa znacznemu wyczerpaniu,

4.surowce skalne, które są podstawą w przemyśle budowlanym- wapno. Renesans przeżywa dachówka, cegła, zamiast niezdrowych betonów, szkło, piaski.

Klasyfikacja genetyczna.

Wszelkie surowce można podzielić na 3 grupy genetyczne.

1.grupa są to te surowce, które znajdują się wewnątrz Ziemi - złoża endogeniczne,

2.grupa to surowce na powierzchni Ziemi- egzogeniczne,

3.złoża metamorficzne - złoża egzogeniczne zostały poddane procesom wewnętrznym (zgniataniu, walcowaniu) np. marmur.

TELEDETEKCJA w geografii ekonomicznej jest to zdalne badanie środowiska. Dotyczy wszelkich surowców, które są w Ziemi i na powierzchni Ziemi.

Deficyt wody na Wyżynie Śląskiej spowodowany uciekaniem wody oraz od ponad 200 lat prowadzona jest działalność eksploatacyjna - górnictwo (woda jest niezdatna do picia, duże zasolenie). Woda z ujęcia Dziećkowic, Czańca, Goczałkowic. Woda jest jedynym surowcem, który nie ma substytutu. Rola wody na Ziemi jest pierwszoplanowa. Mniej niż 1/3 wód powierzchniowych jest czysta, co stanowi trudności z pkt. widzenia wstąpienia do Unii Europejskiej.

Ocena wody jest dokonywana pod kątem 3 wartości: gospodarcza, użytkowa i społeczna.

Wartość gospodarczą i użytkową jest łatwo ocenić. Najtrudniej oceniać wartość społeczną wody. Korzyści, albo straty, które wynikają albo ze złego stanu sanitarnego ( przy braku wody stan sanitarny jest gorszy). Kwestia podniesienia warunków zdrowotnych - korelacja pomiędzy % oczyszczonej wody przez oczyszczanie ścieków, która wpada do wód powierzchniowych, a przypadkami zachorowań na pewne grupy chorobowe. Ta korelacja wykazuje zależność między grupami chorób przewodu pokarmowego, a ilością ścieków nie oczyszczonych. Zależność między jakością wody a czystością powietrza. Deszcze, które spadają mogą być kwaśne i zanieczyszczają gleby powierzchniowe. Zła jakość wody, zwiększona zachorowalność, większa absencja, nie można korzystać ze sportów wodnych, łowić ryby. Cena wody powinna odpowiadać wartości wody.

Użytkownicy wody:

1. gospodarka komunalna - woda do picia,

2. przemysł,

3. rolnictwo.

Wzajemne proporcje między tymi trzema użytkownikami zależeć będą:

1. od stopnia uprzemysłowienia i zurbanizowania kraju,

2. od warunków klimatycznych.

Czynniki wpływające na bilans wody: klimat, budowa geologiczna, działalność człowieka. W obiegu wody występują niezmienne elementy: parowanie, kondensacja pary wodnej (chmurki), skraplanie, opad atmosferyczny, wsiąka i płynie pod powierzchnią.

Ten wielki obieg w przyrodzie będzie istniał tak długo, jak długo będzie świeciło słońce i krąży to od 6 miliardów lat.

Bilans wodny- rozpatrujemy w pewnym układzie przestrzennym.

Przychody( po lewej stronie bilansu):

Z-retencja początkowa - to, co pozostało z poprzedniego okresu bilansowania,

P- opady atmosferyczne, które bezpośrednio spadły na dany obszar,

Prawa strona:

H -odpływ z danego obszaru bilansowania,

S- parowanie wód,

R- retencja (gromadzenie)

R i Z (retencje) są kluczowym elementem bilansu. Bilans można poprawić poprzez gromadzenie, retencje wody. Im mniejszy obwód tym większa retencja.

3 zasady:

1. zasada kompleksowości,

2. zasada perspektywiczności,

3. zasada przestrzenności.

Zasada kompleksowości- przy planowaniu inwestycji wodnych należy brać pod uwagę maksymalnie wszystkich potencjalnych jej użytkowników: przemysł, rolnictwo, gosp.komunalną, sporty wodne.

Zasada perspektywiczności- przy planowaniu inwestycji gospodarki wodnej należy brać pod uwagę wszystkie potrzeby w tym zakresie i to najlepiej, aby ten dystans był jak najdalszy.

Zasada przestrzenności- planowanie gospodarki wodnej, bilansowanie gospodarki wodnej i inwestycje muszą brać pod uwagę potrzeby w układzie regionu hydrograficznego, czyli dorzecza. Tylko w granicach dorzecza jesteśmy w stanie robić prawdziwy, rzetelny bilans wody!

3 kategorie przestrzeni :

1.przestrzeń geodezyjna,

2.przestrzeń geograficzno- przyrodnicza,

3.przestrzeń społeczno - ekonomiczna.

Przestrzeń geodezyjna- plany dotyczące inwestycji wiążą się z określeniem praw własności ziemi, istniejących inwestycji. W kategorii makro jest to powierzchnia kuli ziemskiej w skali makro, czy w skali regionalnej, czy w skali lokalnej, która teoretycznie może być przedmiotem działalności inwestycyjnej czy lokalizacji inwestycji i rozważań w sferze lokalizacji, a potem realizacji inwestycyjnego. Geodezja potrzebna jest, gdy dokonujemy pomiarów wielko- przestrzennych (km² -przestrzeń; wysokość geograficzna, głębokość).

Przestrzeń geograficzno- przyrodnicza rozpatrywanie lokalizacji w kategoriach podziału odrębnego tj. na powierzchnię lądu, powierzchnię morza. Zdecydowaną przewagę w rozpatrywaniu lokalizacji daje powierzchnia lądu.

Zasoby przyrodnicze są niezwykle istotne- gatunki zwierząt, formacje trawiaste, drzewiaste, to również to, co znajduje się w morzach, elementy geologiczne.

Przestrzeń społeczno - ekonomiczna Jeżeli społeczno to - ludzie. Istnieje korelacja pomiędzy obszarami nasilenia zaludnienia i działalności gospodarczej, rozpatrywane nie tylko jako przemysł. Istnieją także powiązania między przestrzenią geograficzno - przyrodniczą a społeczno- ekonomiczną. Duże centra demograficzne połączone z rolnictwem ekstensywne oparte na: naturalnych warunkach klimatycznych, naturalnej wydajności gleby i sile ludzkich rąk. Rolnictwo ekstensywne: człowiek, gleba i klimat. Brak mechanizacji.

Największe okręgi powstały tam, gdzie istniały korelacje pomiędzy zasobami -surowcami mineralnymi a centrami demograficznymi (w Polsce - Okręg Górnośląski).

Każda kolejna przestrzeń jest coraz mniejsza.

PRZESŁANKI LOKALIZACYJNE

Założenia ogólnonarodowe są wypadkową polityki gospodarczej oraz polityki lokalizacyjnej.

3 grupy przesłanek polityki lokalizacyjnej.

1. przesłanki ekonomiczne,

2. przesłanki społeczne,

3. przesłanki biologiczne, przyrodnicze, środowiska.

Przesłanki ekonomiczne- zawierają w sobie treści ekonomiczne w zakresie inwestycji. W sytuacji rynkowej gospodarki, kierujemy się określonymi zasadami rentowności, minimalizacji nakładów inwestycyjnych, przy maksymalizacji korzyści i przy zachowaniu równowagi środowiska.

Przesłanki społeczne- dążenie do zrównania popytu i podaży. W terenach o większym zaludnieniu należy tam lokalizować tę działalność, która dostarczy nowych miejsc pracy, aby niwelować napięcia społeczne. Jest to trudne ze względu na duże bezrobocie, które jest wynikiem procesów restrukturyzacji.

Przesłanki biologiczne, przyrodnicze, środowiskowe- są to przesłanki, które będą mówiły o konieczności chronienia środowiska, jego nie odtwarzalnej jakości.

Teorie lokalizacji produkcji :

Teoria Funena - dotyczy rolnictwa, powstała pod koniec XIX w., kiedy rozwijał się kapitalizm w Niemczech, funkcjonowała gospodarka rynkowa. Była teoria utopijna

Założenia teorii:

1. jest jednorodny obszar, samowystarczalny gospodarczo, na tym jednorodnym obszarze znajduje się jedno miasto, a w nim jeden rynek płodów rolnych (targ) -rozumiany w kategoriach mikro. Drogi dochodziły koncentrycznie. Najdalej było najdrożej, koszty transportu wzrastały w miarę oddalenia od centrum.

2. Wokół miasta Funen wyróżnił strefy, mające pierścienie A,B,C,D.

W pierścieniu A znajdowało się warzywnictwo, ogrodnictwo, krowy mleczne ( jest to jedyna strefa, która znajduje się koło miasta).

Strefa B - wyróżnił strefę leśną w celach opałowych.

Strefa C - ekstensywnego rolnictwa, które wykorzystywało naturalną urodzajność gleby, duże nasilenie pracy rąk ludzkich, a zwierzęta wypasane były na łąkach i pastwiskach - nie było hodowli zamkniętej. Strefa A różniła się od strefy C, że w A były zamknięte w oborze, a w C chodziły po łąkach.

Strefa D- to pierścień hodowli, miała również charakter ekstensywny.

Poza strefą pierścienia D są tylko nieużytki. Do dzisiaj w Polsce istnieją strefy podmiejskie, żywicielskie.

Teoria Webera - dotyczy przemysłu, powstała w I dekadzie XX w. -1909r.

Założenia:

Są trzy czynniki lokalizacji produkcji:

1. koszty surowców, materiałów i energii,

2. siła robocza,

3. koszty transportu.

Jeżeli koszty surowców, materiałów i energii przeniesiemy na koszty transportu, to w uproszczeniu mamy dwa czynniki lokalizacji. Każda działalność przemysłowa korzysta z jakiejś bazy, surowca. Hipotetycznie zakłada:

1. Surowiec, albo baza surowcowa,

2. Miejsce przetworzenia tych surowców,

3. Rynek zbytu.

Pomiędzy tymi punktami zaznacza drogę, która im będzie dłuższa, tym koszty będą większe, a tym samym surowiec będzie droższy. Koszty transportu + siła robocza i dodatkowo czynnik aglomerację(skupienie się ludności w obszarach miejsko- przemysłowych).

Dla Webera najważniejsze znaczenie miały koszty transportu- główny czynnik lokalizacji produkcji. Od miejsca, gdzie były surowce zaczął wyznaczać izowektory czasu i kosztów.

Z drugiej strony potencjalny rynek zbytu - izowektory kosztów przywiezienia towarów.

Te izowetory zaczynają się przecinać i na tym przecięciu należy lokalizować produkcję, bo tutaj jest minimalizacja środków dowozu surowca i wywozu gotowego wyrobu.

Weber nazwał swoją teorię IZODAPAM -są to linie jednakowych, minimalnych kosztów transportu, składowa dowóz surowca, wywóz gotowego wyrobu.

Koncentracja - na jej bazie powstały wielkie okręgi przemysłowe.

Dekoncentracja- próba przenoszenia zakładów poza obszary koncentracji. Wiąże się to z większymi kosztami.

Rozwój ludności w Świecie.

Dynamika wzrostu ludności na Ziemi.

W okresie zlodowacenia (plejstocenu), na podstawie domyślnie interpretowanych śladów możemy powiedzieć, że w tamtych hipotetycznie liczba mieszkańców naszego globu mogła wynosić w granicach 10 -20 milionów.

Rozwój ludności od I do XX wieku.

W I w. -w rok po narodzeniu Chrystusa 250 mln.

1650r. 0,5 mld

1860r.podwojenie ludności,

1820r. 1mld ludności

1930r. 2 mld. mieszkańców,

1988r. ludność przekroczyła 5 mld.

2000r. ok. 6,5 mld.

Przyszłość ludności Świata w dużej mierze zależy od przyrostu naturalnego.

Przyrost naturalny jest to różnica pomiędzy urodzeniami żywymi, a zgonami i liczona w promilach, na tysiąc mieszkańców. Przyrost naturalny jest odwrotnie proporcjonalny do zamożności i do stopy życiowej.

Czynniki wpływające na wzrost przyrostu naturalnego:

- okres powojenny,

- regiony wiejskie,

W krajach Unii Europejskiej ujemny przyrost naturalny, czego konsekwencją jest:

• mniej ludzi w wieku produkcyjnym,

• poprawi się stan zdrowia, dużo osób w wieku III, brak osób, które będą pracowały na emerytur.

Gęstość zaludnienia.

Jest to wskaźnik relatywny - liczba do powierzchni. Dysproporcje w skali makro i regionalnej jest bardzo duże- 1: 400. W Polsce 125 osób na 1 km² -w skali makro nie odbiega to od normy. Dysproporcje w Świecie związane są :

• z warunkami geograficznymi,

• klimat

Struktura demograficzna - to rozpatrywanie spraw ludzkich w kategoriach:

• płci w Indiach, Egipcie jest więcej mężczyzn niż kobiet

• wieku, (średnia wieku kobiet jest dłuższa),

• zatrudnienie -w rolnictwie i poza rolnictwem. Kraje wysoko rozwinięte mają małe zatrudnienie w rolnictwie, a duże w usługach. Polska- 27% rolnictwo, przemysł 30-32%, usługi 11-14% (poniżej normy),

• wykształcenia,

• rasy;

A/rasy biała - europeitalna,Europa, Holendrzy, Francuzi, Hiszpanie w Am.Pd, Australia,

B/ żółta -mongoitalna, stanowi 40% populacji- Azja, Indianie,

C/czarna negroaustroitalna, Afryka Środkowa, Aborygeni w Australii, Południe Afryki, ( na południu Arabowie -biali),

Rasy mieszane - wpływ kolonializmu: Metysi - Indianie i biali, Mulaci, Kreole - potomkowie kolonistów Hiszpańskich i Francuskich zmieszane z innymi rasami, traktowani, jako wyższa rasa, Zambosi -murzyńsko - indiańska mieszanka,

pojęcie rasizmu.

• Religia

Islam- konsoliduje, zdobywa coraz więcej wiernych, Azja, powstała w VIIwieku,

Chrześcijaństwo ¼ ludności świata,

Judaizm, ma 33 wieki

Buddyzm- V wiek p.n.e.

Hinduizm I w.n.e

-język:

angielski ma 3 miejsce (przed .............................???), rosyjski, francuski, arabski.

---